۵-۴- معیار تسلیم هوک- براون:
با توجه به مباحث گفته شده در مبحث الاستو پلاستیک و معیار هوک و براون که در بخش ۳-۳-۲ شرح داده شد و ترکیب این دو مبحث، تابع تسلیم هوک و براون را محاسبه می شود.
همانطور که در بخش ۳-۳-۲ اشاره شد معیار گسیختگی هوک و براون مطابق رابطه ۳-۱۶ میباشد که میتوان آنرا به فرم معادله ۵-۳۹ نیز ارائه داد
۵-۴۶
در این بخش برای جلوگیری از تاثیر علامت تنشهای اصلی، معیارهوک-براون ذکر شده در معادله ۵-۳۹را بر حسب نامتغیرهای تنش انحرافی مینویسیم.
۵-۴۷
جایی که ضرایب مطابق زیر میباشند.
۵-۴۸
۵-۴۹
و مقدار مطابق معادله زیر میباشد.
مقدار نیز مطابق زیر است
۵-۵۰
۵-۵۱ جایی که
۵-۵۲
متغیر تنش میباشد که مطابق رابطه زیر تعریف میگردد.
۵-۵۳
در جایی که تابع دلتای کرونکر مطابق زیر تعریف می شود
۵-۵۴
زاویه ، زاویه لد[۵۵]نامیده شده ودر محدوده میباشد. همانطور که کاملا مشخص است معیارتسلیم به سه نامتغیر تنش وابسته میباشد. این معیار تسلیم در فضای تنش سه بعدی ( ) در شکل ۵-۴ نشان داده شده است. در فضای تنش اصلی، مکان هندسی تابع تسلیم یک مخروط میباشد که صفحه عمود بر آن در هر نقطه یک شش ضلعی منتظم میباشد. شکل مخروطی این تابع نشان میدهد که تنشهای هیدرواستاتیک بر روی تسلیم تاثیر گذارند. علاوه بر این نقطه راس این هرم ششگوشهای مقدار صفر را دارد در صورت .
شکل۵-۴- پوش تسلیم هوک- براون در فضای تنشهای اصلی ]۷[
۵-۴-۱- ویژگیهای سطح تسلیم:
شکل ۵-۵ معیار هوک و براون را در صفحه دو بعدی تنشهای اصلی یا ( ) نشان میدهد. سطح گسیختگی محدب بوده و دارای ۶ نقطه گوشهای میباشد که مماس در این نقاط غیرقابل تعیین میباشد. در بقیه نقاط، سطح گسیختگی قانونمند میباشد. نقاط تکین در اتفاق میافتد. به عبارت دیگر جهت شروع، رفتار پلاستیک غیر قابل تعیین و ماتریس الاستو پلاستیک در این نقاط قابل محاسبه نمی باشد.
شکل۵-۵- پوش تسلیم هوک- براون در صفحه تنشهای اصلی ]۷[
۵-۴-۲- محاسبه ماتریس الاستو پلاستیک معیار هوک و براون:
با توجه به مباحث گفته شده در بخش ۵-۴ و ۵-۳، شروع به محاسبه ماتریس الاستو پلاستیک تحت معیار هوک و براون میکنیم.
مطابق رابطه ۵-۲۹ میدانیم
۵-۵۵
با توجه به پذیرش قانون جریان شرکتپذیری[۵۶] نتیجه میگیریم و با توجه به معادله ۵-۳۳ تا ۵-۳۵ داریم
۵-۵۶
۵-۵۷
۵-۵۸
۵-۵۹
در جایی که
۵-۶۰ و
با توجه به معادله ۵-۳۶ میتوانیمضرایب که مشتقات تابع تسلیم میباشند، محاسبه میکنیم.
۵-۶۱
جایی که
۵-۶۲
۵-۶۳
حال میتوانیم به راحتی میتوانیم ماتریس الاستو پلاستیک برای معیار هوک- براون را بدست آوریم. نکته قابل توجه در این معیار منفی بودن مقدار میباشد که باید در محاسبات اعمال شود.
الگوریتم شکل ۵-۶ برای درک بهتر روند حل مسائل الاستو پلاستیک با بهره گرفتن از روش اجزای محدود کمک زیادی می کند]۲۳[.
شروع
پایان
بررسی همگرا بودن یا عدم همگرا بودن حل
بردار نیروی باقیمانده را محاسبه می کنیم
معادلات همزمانی را با توجه به روش انتخاب شده حل میکنیم.
سختی المان را برای حالت الاستیک یا الاستو پلاستیک محاسبه می کنیم
نوع الگوریتم حل را تعیین میکنیم مانند سختی مماسی یا سختی ابتدایی
بارهای وارده را بر اساس ضریب معینی افزایش می دهیم
تعیین نیروهای گرهی معادل بارگذاری فشاری و نیروهای وزنی
کلامی(۱۳۹۲) در پژوهش خود با عنوان “بررسی رابطه رفتار شهروندی سازمانی با وجدان کاری"، جامعه آماری خود را از میان کارکنان بانک مسکن استان همدان انتخاب کرده که حجم نمونه این تحقیق با بهره گرفتن از جدول مرگان ۱۵۲ نفر از بین ۲۶۰ نفر می باشد. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که عوامل نوع دوستی، خوش خویی و وظیفه شناسی با وجدان کاری کارکنان رابطه معنا داری دارند.
سلیمی دانشگر(۱۳۷۸) در تحقیق خود با عنوان “فرهنگ سازمانی و رابطه آن با وجدان کاری مدیران و کارکنان دانشکده های مدیریت دانشگاه های دولتی و آزاد اسلامی مستقر در شهر تهران “، تعداد افراد جامعه آماری خود را ۳۶۰ نفر اعلام داشته که نمونه آماری وی ۶۰ مدیر و ۲۸۰ کارمند می باشد که به روش طبقه بندی نسبی انتخاب شده اند.موارد زیر من جمله نتایج پژوهش وی می باشند:
بین میانگین وجدان کاری مدیران و کارکنان تفاوت معنا داری وجود دارد بدین معنا که میانگین نمرات وجدان کاری مدیران بیشتر است.
بین سیستم پاداش دهی و وجدان کاری رابطه معنا داری وجود دارد.
فرهنگ سازمانی ۳۸ درصد از تغییرات وجدان کاری را تبیین می کند. تحلیل رگرسیون نشان می دهد که ویژگی های سیستم پاداش دهی، وضوح اهداف، کنترل، انسجام و ارزشیابی، قدرت پیش بینی وجدان کاری را دارند ولی از طریق ویژگی های ریسک پذیری، ابتکا، هویت، حمایت و الگوی ارتباط نمی توان میزان وجدان کاری را پیش بینی کرد.
آرنولد و فلدمن (۱۹۸۸) در تحقیقات خود به این موضوع رسیدند که برای بالا بردن عملکرد افراد بایستی میزان فشار روانی را در حد بهینه نه داشت و در صورتی که میزان فشار روانی از این محدوده کمتر یا بیشتر باشد، عملکرد پایین خواهد آمد. یکی از عوامل موثر بر عملکرد انگیزش افراد است که بخش وسیعی از نظریه های آن مبتنی بر نیاز است.
لورش و لارنس به این نتیجه رسیدند که عملکرد صرفا به کنش خصایصی که در فرد هست مربوط نیست بلکه به سازمان و محیط نیز مربوط می شود.
آبراهام مازلو به این مهم رسید که احساس عزت نفس برای کارمند و افزایش آن خود موجب افزایش تلاش و در نتیجه بهبود عملکرد وی می شود.
اسماعیل امیدوار(۱۳۸۱) در تحقیق خود با عنوان “بررسی رابطه تعهد سازمانی با میزان عملکرد مدیران مدارس بندرعباس در ناحیه یک و دو"، سنجش نگرش تعهد سازمانی را با بهره گرفتن از شاخص آلن و میر و شاخص عملکرد شغلی را با استفاده اط پرسشنامه عملکرد شغلی خود ارزشیابی دونالد پترسون صورت داده است. با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای، نمونه ۱۹۸ نفری از جامعه ۴۱۱ نفری مدیران مدارس بندر عباس را انتخاب، و پس از توزیع پرسشنامه و جمع آوری دادهها، با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون و آزمون ضریب همبستگی و t برا تعمیم نتایج به جامعه، به نتایج زیر دست یافته است که بین تعهد مستمر و تعهد تکلیفی با عملکرد مدیران مدارس بندرعباس رابطه مستقیم وجود ندارد.
سارا طالب رجبی (۱۳۸۵) در تحقیق خود با عنوان ” بررسی نقش نظام ارزشیابی کارکنان بر عملکرد نیروی انسانی بانک ملت"، به این موضوع پرداخته است که آیا بین نظام ارزشیابی کارکنان و عملکرد نیروی انسانی سازمان رابطه ای وجود دارد؟
با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی _طبقه ای به تعیین حجم نمونه پرداخته و ۱۵۱ نفر را برگزیده است. او از آزمون T تک نمونه ای برای رد و یا تایید فرضیات و همچنین از آزمون فریدمن جهت رتبه بندی متغیرها استفاده کرده است. او به این نتیجه رسید که رابطه بین نظام ارزشیابی و عملکرد نیروی انسانی وجود دارد و تمامی فرضیات وی با احتمال ۹۵% مورد تایید قرار گرفت.
سمانه قشقایی (۱۳۹۲) در تحقیق خود با عنوان ” بررسی رفتار شهروندی سازمانی بر عملکرد کارکنان شرکت بیمه آسیا"، با هفت مولفه و با بهره گرفتن از مدل هرسی و گلداسمیت به سنجش عملکرد و رفتار شهروندی سازمانی می پردازد. برای رفتار شهروندی سازمانی نیز از پنج مولفه و مدل مورگان استفاده نموده است. روش تحقیق توصیفی-پیمایی و از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری وی کارکنان شرکت بیمه آسیا که ۵۰۱ نفر را شامل می شود، می باشد. از بین آنها ۲۱۷ نفر نمونه آماری وی را تشکیل داده اند. با بهره گرفتن از پرسشنامه اقدام به جمع آوری اطلاعات کرده و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از دو روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده نموده است. نتایج نشان میدهد:
نوع دوستی بر عملکرد کارکنان تاثیر مثبت دارد.
وجدان کاری (عملکرد فراتر از سطح وظیفه) بر عملکرد کارکنان تاثیر مثبت دارد.
ادب و ملاحظه بر عملکرد کارکنان تاثیر مثبت دارد.
جوانمردی و گذشت تاثیر مثبتی بر عملکرد کارکنان ندارند.
فضیلت مدنی بر عملکرد کارکنان تاثیر مثبت دارد.
رفتار شهروندی سازمانی روی عملکرد کارکنان تاثیر مثبت دارد.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱ مقدمه
روش تحقیق یکی از فصولی است که برای هر تحقیق درجه اهمیت بسیار بالایی دارد. جان دویی پژوهش را عبارت از فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت می داند.
بنابراین پژوهش فرایندی است که از طریق آن می توان درباره ناشناخته به جستجو پرداخت و نسبت به آن شناخت لازم را کسب کرد.
روش علمی یا روش پژوهش علمی، فراایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نا معین است(مقیمی، ۱۳۷۷، ص ۱۷).
در این فصل به توضیح و تبیین چگونگی انجام پژوهش اشاره می کنیم. ابتدا به طرح و نوع تحقیق، جامعه آماری و جامعه نمونه و سپس ضمن معرفی روش و ابزار گرد آوری به شاخص های پژوهش اشاره می شود. نحوه جمع آوری داده ها، رو
ش تجزیه و تحلیل و پایایی و روایی ابزار سنجش، نکاتی است که در ادامه به آنها پرداخته می شود. در خاتمه نیز با بهره گرفتن از آمار توصیفی و استنباطی به بررسی تاثیر وجدان کاری بر عملکرد شغلی کارکنان شرکت ملی نفت ایران (مدیران، رؤسا، مسئولان و سرپرستان واحد توسعه منابع انسانی) پرداخته می شود.
۳-۲ روش تحقیق
انتخاب روش تحقیق بستگی به هدف، ماهیت موضوع تحقیق و امکانات اجرایی آن دارد. روش تحقیق را با معیارهای مختلف دسته بندی می کنند که معروف ترین آنها عبارتند از:
طبقه بندی تحقیق بر مبنای هدف
طبقه بندی تحقیق بر مبنای روش(اردکانی، ۱۳۸۹، ص ۸۴).
۳-۲-۱ طبقه بندی تحقیق بر مبنای هدف
در طبقه بندی بر مبنای هدف، قبل از هرچیز بر میزان کاربرد مستقیم یافته ها و درجه تعمیم پذیری آنها در شرایط مختلف توجه می شود( خاکی، ۱۳۸۴، ص ۲۰۲). انواع تحقیق بر مبنای هدف عبارتند از: تحقیقات بنیادی، کاریردی و علمی. تحقیق حاضر از نوع کابردی می باشد.
۳-۲-۲ طبقه بندی تحقیق بر مبنای روش
غالب فعالیت های تحقیقی یک روش یا راهبرد را نشان می دهند که به سادگی قابل تشخیص است و شامل رویه های مشترک خاص مانند بیان مسئله، جمع آوری اطلاعات و نتیجه گیری است (اردکانی، ۱۳۸۹، ص۸۵).
جزئیات رویه های خاص تا حدود زیادی با روش تحقیق مشخص می شوند. هریک از این روشها برای پاسخ گویی به یک نوع مسئله مناسب است (خاکی، ۱۳۸۴، ص ۲۰۸).
تحقیق توصیفی شامل مجموعه روشهایی است که هدف آنها تویف کردن شرایط و پدیده های مورد بررسی بوده و اجرای آن می تواند صرفا برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری دادن فرایند تصمیم گیری باشد (بازرگان، حجازی، سرمد، ۱۳۸۵، ص۸۱).
این پژوهش کاربردی می باشد و روش آن بر اساس نحوه گردآوری داده ها، توصیفی و از نوع همبستگی می باشد.
بدان معنی که با بهره گرفتن از روش توصیفی به مطالعه و بررسی تاثیر وجدان کاری بر عملکرد شغلی کارکنان شرکت ملی نفت ایران پرداخته شده و با بهره گرفتن از روش های آماری توصیفی و استنباطی مورد آزمون قرار گرفته است.
۳-۳ فرضیات و مدل پیشنهادی تحقیق
متغیر مستقل: به متغییری گفته می شود که از طریق آن متغیر وابسته تبیین و یا پیش بینی می شود.
متغیر مستقل یک ویژگی از محیط و یا اجتماع است که بعد از انتخاب شدن توسط محقق، دخالت ویا دستکاری می شود و مقادیری را می پذیرد تا تاثیرش بر روی متغییر دیگر (متغییر وابسته) مشاهده شود.
متغییر وابسته: متغییری است که تحت تاثیر تغییرات متغیر مستقل قرار می گیرد(بازرگان، حجازی، سرمد، ۱۳۸۵، ص۴۴).
در تحقیق حاضر، متغیر مستقل وجدان کاری و متغیر وابسته عملکرد کارکنان است.
مدل تحلیلی این تحقیق که متغیرها و روابط آنها را نشان می دهد در شکل (۳-۱) نمایش داده شده است.
شکل (۳-۱) مدل مفهومی تحقیق
۳-۴ فرضیه اصلی تحقیق :
وجدان کاری بر عملکرد شغلی نیروی انسانی شرکت ملی نفت ایران تاثیر مثبت و معنا داری دارد.
۳-۵ فرضیات فرعی تحقیق:
وجدان کاری بر رعایت مقررات و انضباط اداری تاثیر معنا داری دارد.
وجدان کاری بر رفتار و برخورد مناسب با ارباب رجوع و همکاران تاثیر معنا داری دارد.
وجدان کاری بر پشتکار و جدیت در کار تاثیر معنا داری دارد.
وجدان کاری بر میزان مهارت کارکنان تاثیر معنا داری دارد.
وجدان کاری بر میزان دانش کارکنان تاثیر معنا داری دارد.
۲-۵-۵- پیشنهادات به محققین آتی
با توجه به محدودیتهای ذکر شده، پیشنهاد میشود مطالعات آیندهی حوزه کسبوکار الکترونیکی گردشگری به موضوعات زیر بپردازند:
منابع و مأخذها
منابع فارسی
منابع لاتین
تحقیق علمی با هدف شناخت یک پدیده یا صفت در یک جامعه آماری انجام می شود. به این دلیل، موضوع تحقیق ممکن است متوجه صفات و ویژگیها، کارکردها و متغیر های آن باشد یا اینکه روابط بین متغیر ها، صفات و کنش و واکنش و عوامل تاثیر گذار در جامعه را مورد مطالعه قرار دهد. جامعه آماری اینگونه تعریف می گردد: کلیه عناصر و افرادی که در یک مقیاس جغرافیایی مشخص ( جهانی، منطقه ای، محلی و یا مکانی) دارای یک یا چند صفت مشترک. (حافظ نیا، ۱۳۸۹: ۱۴۳)
در ارتباط با اهداف مورد نظر، جامعه آماری در این تحقیق شامل کلیه گردشگران حاضر در هتل های شهر یزد درسال ۱۳۹۲ میباشد. بر این اساس تعداد گردشگران داخلی ۱۸۴ هزار و ۲۰۳ نفر و تعداد گردشگران خارجی۲۲ هزار و ۳۸۵ نفر می باشند.
موضوعی که متغیرهای تحقیق صفت آن باشد واحد تحلیل را معین می کند. واحد تحلیل تابع مساله و فرضیات تحقیق است. واحد تحلیل ممکن است فرد، خانواده، کشور، استانهای کشور، دوره های تاریخی، گزاره و جز آن باشد(ساعی، ۱۳۸۴: ۹۳). در اکثر تحقیقات پرسشنامهای واحد تحلیل فرد پاسخگو میباشد.
در این پژوهش، هرکدام از گردشگران داخلی و خارجی که در هتل های شهر یزد اقامت داشتند، واحد تحلیل آماری در جامعه مورد بررسی محسوب میشوند.
پرسشنامه این تحقیق در سطح هتل های شهر یزد در بهار و تابستان سال ۱۳۹۲ توزیع و داده های مورد نیاز از این طریق جمعآوری شده است.
تعداد افرادی که در این تحقیق مورد پرسش قرار میگیرند، بر اساس فرمول کوکران(رفیعپور، ۱۳۸۳: ۳۸۳) برابر با ۱۷۶ نفر برای گردشگران ایرانی و ۴۲ نفر برای گردشگران خارجی می شود.
t= 1.96
P= 0.5
q= 0.5
d= 0.05
گردشگران ایرانی
گردشگران خارجی
روش مورد استفاده در این تحقیق جهت دستیابی به نمونه پژوهشی، نمونه گیری تصادفی طبقه بندی[۳۸] (طبقه ای) متناسب (نسبی) میباشد. یک نمونه تصادفی طبقه بندی شده از تقسیم عناصر جامعه به گروههایی که بر همدیگر همپوشی ندارند و طبقات[۳۹] نامیده میشوند و از طریق انتخاب نمونه تصادفی ساده از داخل هر طبقه بهدست می آید. به عبارت دیگر، جامعه را به چند طبقه مجزا و همگن(یا زیر مجموعهها) تقسیم میکنیم، آنگاه از داخل هر طبقه(یا زیر مجموعه) به طور تصادفی ساده نمونه را انتخاب میکنیم(شیفر و دیگران، ۱۳۸۲: ۱۸۶). انتخاب متغیرهای طبقه بندی معمولاً بستگی به متغیرهایی دارد که در دسترس هستند ( ببی، ۱۳۸۷: ۴۴۹ ).
منظور از پایایی آزمون، دقت اندازه گیری و ثبات آن میباشد. پایایی مسالهای کمی و تکنیکی است و بیشتر ناظر به این سوال است که ابزار اندازه گیری با چه دقت و صحتی پدیده یا صفت مورد نظر را اندازه گیری می کند(کلانتری، ۱۳۸۵: ۷۴) از اینرو، شاخصی است دال بر اینکه تا چه حد سنجه[۴۱](وسیله اندازه گیری) دارای خطاهای تغییرپذیری[۴۲] است.منظور از خطاهای اندازه گیری این است که وسیله اندازه گیری نتواند بهدرستی واقعیتی را در زمانهای مختلف و واقعیات مشابه را در یک زمان بهدرستی بشناسد و دگرگونیهای آن را اندازه گیری کند(ساروخانی، ۱۳۸۲: ۱۴۷). زمانی که مقیاسی از نوع لیکرت باشد و هدف پژوهشگر، سنجش یک مفهوم پیچیده از طریق گویه های مختلف و متعدد باشد، به منظور سنجش سازگاری درونی گویه ها، میتوان از آماره آلفای کرونباخ[۴۳] استفاده کرد. هر اندازه مقدار ضریب آلفا به یک نزدیکتر باشد، حاکی از آن است که گویه ها انسجام درونی بیشتری با هم دارند. پس از سنجش پایایی مفاهیم مورد نظر، مقادیر زیر برای آلفای کرونباخ بدست آمده است:
مفهوم | آلفای کرونباخ |
توسعه پایگاه های الکترونیکی گردشگران ایرانی | ۰٫۷۴ |
توسعه پایگاه های الکترونیکی گردشگران خارجی | ۰٫۷ |
جدول ۳-۲ گزارش آلفا کرنباخ برای آزمون پایایی پرسشنامه
همچنانکه داده های جدول بالا نشان میدهد برای تمام متغیرهای مورد سنجش، مقدار آلفای کرونباخ بالاتر از ۰٫۷ شده است که گویای این واقعیت میباشد که سوالات پرسشنامه از انسجام درونی مناسبی برخوردار هستند.
اعتبار یا Validity با این سوال که « آیا واقعا، فرد چیزی را که فکر می کند اندازه میگیرد، اندازه گیری می کند یا نه؟ سروکار دارد. ( طباطبایی، ۱۳۸۱: ۱۳ ).
بر خلاف پایایی، که عمدتا یک مساله کمی و قابل اندازه گیری است، روایی(اعتبار) مسالهای عمدتا کیفی است. یکی از شیوه هایی که به منظور سنجش اعتبار به کار میرود، اعتبار محتوا[۴۵] میباشد. اعتبار محتوا، روشی برای سنجش میزان اعتبار اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری میباشد که معمولا توسط افراد متخصص در موضوع مورد مطالعه انجام میگیرد. از این رو اعتبار محتوا به قضاوت داوران بستگی دارد(کلانتری، ۱۳۸۵: ۷۷). وفاق داوران در مورد بررسی شاخص ها، دلیلی بر اعتبار آنهاست(ساروخانی، ۱۳۸۲: ۱۳۹). زمانی آزمون دارای روایی محتواست که سوالات آزمون، محتوای کامل صفتی را که آزمون برای اندازه گیری آن ساخته شده است در برگیرد(نگهبان، ۱۳۸۲: ۸۰) یعنی همان مفهومی را که قصد سنجش آن را داریم، بسنجد. بدین منظور برای سنجش اعتبار سوالات پرسشنامه در تحقیق حاضر، پرسشنامه را به تعدادی از اساتید از جمله اساتید محترم راهنما و مشاور ارائه نموده و نظرات آنها در مورد پرسشنامه اعمال شد. برخی از سوالات حذف و همچنین تعدادی نیز با توصیه اساتید، به پرسشنامه اضافه شد. در برخی از سوالات نیز تغییراتی صورت گرفت.
برای تحلیل داده ها از قابلیتها و آماره های موجود در نرم افزار SPSS 18.0 استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل از آماره های توصیفی مانندنما، جدول فراوانی و درصد برای توصیف داده ها استفاده شده است.
در بخش استنباطی از آزمونهای t تک نمونه ای مستقل استفاده شده است.
آزمون تی تک نمونه ای:
استفاده از این آزمون نشان می دهد که آیا میانگین یک متغیر تفاوت معناداری با یک مقدار ثابت(مقدار آزمون) دارد یا خیر. به عبارت دیگر هرگاه بخواهیم ببینیم با میانگین و انحراف معیار مشخص، نمونه ما به جامعه تعلق دارد یا خیر، از این آزمون استفاده می کنیم(گودرزی،۲۳۰:۱۳۸۸).
ردیف | نام هتل | آدرس |
۳- سلوک و آداب و رفتتار شخصی که به عبادات ربطی ندارد و بر دو گروه روابط خانوادگی و اجتماعی منشعب میشوند
۴- آداب عمومی و رفتار و سلوک نهاهای حکومتی در مسایل حکومت و…[۶۱۲]
اسلام علاوه بر اخلاق و عقاید، داری رکن سومی هم هست که به احکام معروفند و تمام وجوه زندگی انسان را اعم از معاملات، عبادات فرا می گیرند. قرآن کریم احکام و سنتهایی را که برای تمامی ابعاد زندگی بشر تشریع کرده به گونهای است که نوع انسان را در تمامی حالاتش محکوم به احکام خود دانسته، و در تمامی شؤونات او اعم از مادی و معنوی نظر دارد.[۶۱۳]
اسلام دینی است که تمام مناسک آن عبادی است و اگر مسلمان کوچکترین فعل راجح را به قصد رضای الهی انجام دهد؛ این مسلمان عملی عبادی انجام داده. با این حساب حتی کارهای روزانه و عادی که وی انجام میدهند میتواند رنگ عبادی به خود بگیرد. ولی مد نظر ما خصوص عباداتی است که قصد تقرب، در آنها شرط صحت قبولی آن عبادت قرار داده شده، است. و هر یک از آن تکالیف گذشته از عبادی بودنشان جنبه های دیگری نیززدارند و اثرات فراوانی در سطح فرد و جامعه ایفا می کنند.
حضرت علی (ع) در نهج البلاغه با اشاره به نقشی که این آموزههای عبادی در حراست از بحرانهای روحی و اخلاقی دارند میفرماید: « خداوند بندگانش را، با نماز و زکات و تلاش در روزهدارى، حفظ کرده است، تا اعضا و جوارحشان آرام، و دیدگانشان خاشع، و جان و روانشان فروتن، و دلهایشان متواضع باشد، کبر و خودپسندى از آنان رخت بربندد، چرا که در سجده، بهترین جاى صورت را به خاک مالیدن، فروتنى آورد، و گذاردن اعضاء پر ارزش بدن بر زمین، اظهار کوچکى کردن است. و روزه گرفتن، و چسبیدن شکم به پشت، عامل فروتنى است، و پرداخت زکات، براى مصرف شدن میوهجات زمین و غیر آن، در جهت نیازمندیهاى فقرا و مستمندان است. به آثار عبادات بنگرید که چگونه شاخههاى درخت تکبّر را در هم مىشکند؟ و از روییدن کبر و خودپرستى جلوگیرى مىکند»[۶۱۴]
گذشته از اینکه این احکام عبادی آثار درونی برای فرد باقی میگذارد؛ چون عباداتی همچون حج، نماز، صوم در ساعات یا ماه های خاصی انجام میشوند میتوانند به نحوی جلوهای از صلابت، اتحادو… امت اسلامی باشند.
۱) نماز جمعه:
سابقه نماز جمعه به اندازه سابقه اسلام است. حضرت محمد نماز جمعه و خطبه آن را خلق کردند و نخستین کسی بودند که آن را برای انتتقال پیامهای سیاسی به کار بردند. علت اصلی برگزاری نماز جمعه از نظر مسلمانان، گردهم آیی برای توانمند کرن فرد جهت مشارکت در جمع و شکلگیری هویت جمعی با گوش کردن با خطبهها و برگزاری آیین است[۶۱۵]
امروزه برپایی نماز جمعه حرکت مهمی در سطح اجتماع اسلامی و حرکتی مردمی است که نمود آن در سطح سیاست های بین المللی هم قابل توجه است.
۲) نماز جاعت
از آثار و برکات نماز جماعت میتوان به عرضه اسلام به جامعه، آشنایی مسلمانان با یکدیگروو… اشاره نمود. بنابر این احکام اسلامی نظیر نمازهای جماعت؛ جمعه، عید، کنگره عظیم حج، جهاد، انفاق و زکات با توجه به مصارف هشت گانهاش، از احکام اجتماعی اسلام است و این احکام و دیگر احکام اجتماعی به گونهای تنظیم شده است که جنب زیست اجتماعی بشر تقویت شود[۶۱۶]
۳) آیین حج
یکی از کارکردهایی که قرآن برای حج واقعی برمیشمارد، تقویت دین است. خداوند، کعبه را مرکزی قرار داده است تا توده مردم بدانجا آمده و با ارتباط مستقیم با خدا، باورهای دینی خودد را تقویت کنند. جاذبههای معنوی این مکان، به گونهای است که نه تنها مسلمانان، بلکه هر انسانی را این همه شور و ششعف و یکرنگی مجذوب خوش میکند. این کارکردافزون بر بعد عبادی بیانگر کارکرد اجتماعی وبه تبع آن نشان دهنده اقتدار و همبستگی مسلمانان به شمار میرود.[۶۱۷]
احکام کلى اسلام دربارۀ مسائل اقتصادى که در حوزۀ مبادلات اجتماعى رخ میدهد را احکام اقتصادی میگویند. به بیان دیگر، آن بخش از فقه که دربارۀ مسائل اقتصادى بحث میکند، از آن به احکام اقتصادى یا فقه اقتصادى تعبیر میشود.[۶۱۸]
حکام اقتصادى اسلام، موارد زیر را در بر میگیرد:الف. اموال عمومى و دولتى: انفال، خمس، زکات و مالیات.ب. اسباب شرعى تملک و تعمیم و حفاظت ثروت؛ مانند: احیاى موات، حیازت، صید و ذباحه، ارث، ضمانات، وقف، هبه، صدقه، نذر، کفاره، نگهداری اموال (حجر).ج. بازرگانى و سایر قراردادهاى اقتصادى: بیع، تجارت، شرکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، اجاره، شفعه، جعاله، صلح، رهن، قرض، بیمه و سرقفلى.[۶۱۹]
اسلام با وضع برخی از این قوانین تشریعی عنایت خو را به ضعفا نشان داده و بر اغنیا حقوقی را قرار داده تا به وضع فقرا رسیدگی شود چنان که خداوند میفرماید «خداوند برای تهیدستان در مال ثروتمندان به اندازهای که کفاف فقرا را میکند، واجب کرده…پس اگر مردم حقوق نیازمندان را ادا میکردند، آن ها به خوبی زندکی میگردند».[۶۲۰]
دین اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی، به منظور هدایت تمام بشریت در تمام زمانها و مکانها نازل شده است. و به قوم یا منطقهای خاص نیست. به همین دلیل، تمام بشریت مخاطب اسلام هستند. هدایت همه انسانها هدف کلان اسلام است و فلسفه وجوب جهاد هم جز این نیست.
دیدگاه والای اسلام، ترویج کنندۀ حکومت الهی واحد است. دیدگاهی بود که مجموعۀ بشریت را زیر پرچم حکومت واحدی به نام “حکومت اسلامی» گرد میآورد. پیامبر گرامی (ص) تنها در زمان قدرت و نیرومندی خود، دارای چنین طرحی بود، بلکه از آغاز بعثت میفرمود: “تعطوننی کلمه واحده تملکون بها العرب و العجم»[۶۲۱] اگر به آیین توحید بگروید، بر جهان حکومت مینمایید.
و این جهانی بودن اسلام به خاطر ویژگی آن است که، اسلام که مسلمانان را با هر رنگ و نژادی به هم پیوند داد و انرژی زایدالوصفی به آنان عطا کرد؛ و تحمل سختیها را بر آنها آسان ساخت و ایثار و از خودگذشتی در راه توسعه اسلام را به آنان آموخت و تفسیر جدیدی از شکست و پیروزی ارائه داد که بر اساس آن، مسلمان اگر به وظیفه عمل کند، هیچگاه احساس شکست نمیکند.[۶۲۲]
با گذری به تاریخ و به دست گرفتن کتب تاریخ که حتی غیر مسلمانان نوشته اند متوجه می شویم، مسلمانان با انگیزههای مادی و به قصد کشورگشایی نجنگیدند. آنها با نیت الهی و به قصد توسعه اسلام و خارج کردن مردمان تحت ظلم از چنگال ظالمان و آشنا ساختن آنان با آموزههای اسلامی جهاد میکردند. در روایتی آمده است: سلمان فارسی در یکی از جنگها به قلعه یا شهری رسید، به سربازان دستور داد: صبر کنید تا من آنها را به اسلام دعوت کنم، همانگونه که رسول خدا دعوت میکرد. سپس به مردم آن محل گفت: ای مردم! من هم مثل شما گمراه بودم، سپس خداوند مرا هدایت کرد؛ شما اگر مسلمان شوید با شما کاری نداریم و اگر حاضر نیستید اسلام را بپذیرید باید جزیه قبول کنید و اگر این کار را هم قبول نمیکنید خداوند خائنان را دوست نمیدارد. سه روز مردم را با این روش دعوت مینمود و چون روز چهارم رسید و مردم دعوت او را قبول نکردند، به آنها حمله کرد و شهر را فتح نمود.[۶۲۳]
اسلام از آن جهت که حیات و صلح در گوهر او نهادینه شده است، توان رهبری صلح جهانی را دارا است. از این رو رسول اکرم به عنوان رحمت جهان شمول معرفی شده است.(و ما ارسلناک الا رحمت للعالمین)[۶۲۴]
اسلام با تبیین تصالح ادیان، تصالح انبیا و اولیای الهی، تصالح امتهای راستین پیامآوران دینی، صراط صلح جهانی را فراسوی سالکان کوی زندگی مسالمت آمیز نصب می کند تا دولتها با هم ، ملتها باهم، دولتها با ملتهای خود صلحجویانه به سر ببرند و حقوق بشر، به ویژه حقوق کودکان زنان و کهنسالان از گزند تطاول زورمندان و زر اندوزان مصون بماند.[۶۲۵]
در اسلام دینداری تنها به اعتقاد نیست، بلکه به عمل نیاز است و ایمان و عمل مکمل مسلمان بودن به حساب میآید بدون آگاهی از دستورهای دینی نیز نمیتوان از آسیبهای بیدینی در امان بود.نقش دین در کاهش جرم و کجروی اجتماعی یکی از عواملی که در پیش گیری و یا کاهش جرم و کجروی اجتماعی، تأثیر بسزایی دارد، دینداری و ایمان به خداوند است «هنگامی که آدمی دور از چشم آشنایان، همسایگان و دیگران است، نه قانون و نه افکار عمومی و نه هیچ چیز اجتماعی دیگر، کارهای وی را کنترل نمیکند، بلکه در این حالت، کنترل کار در پرتو ایمان به قدرتی صورت میگیرد که در همه مکان ها و زمان ها شاهد آدمیان است و به رفتار پسندیده و نیک پاداش می دهد و بدی و گناه را مجازات میکند».[۶۲۶]
به عقیده علامه طباطبایی نیز: هر چند قوانین و مقررات عادلانهای وضع شود و احکام جزئی سخت وتهدید کننده هم وجود داشته باشد، در عین حال، جلوی تخلف و ارتکاب جرم را به وسیله اخلاق فاضله انسانی نمی توان گرفت. قوانین ومقررات، از تخلف و نافرمانی در امان نمی ماند مگر اینکه بر پایه اخلاق فاضله انسانی قرار داده شود و اخلاق نیز نمیتواند سعادت انسانی را تضمین کند و او را به کارهای شایسته وادارد، جز در صورتی که متکی بر توحید [دین توحیدی] باشد .[۶۲۷]
نویسنده مقاله« اجتماع اخلاقی مسلمانان» در ضمن مقالهای و با ذکر مثالهای گوناگون سعی در به اثبات رساندن این مطلب دارد که آمار جرم و جنایت در ممالک اسلامی پایین تر از بقیه مناطق میباشد و دلایلی را نیز برای این آمار مثبت بیان میکند که همگی نشان میدهد که جوامع اسلامی از نظر اخلاقی و فرهنگی در مرتبه بالاتری از سایر کشورها قرار دارند. و قوانین سخت اسلامی را یکیا ز دلایل کاهش جرایم می داند و میگوید: « میــزان پـاییـن جــرم در کشورهـای اسلامی ویــژگی محتـوا وساختار باورهای اسلامی است. این ویژگیها باعثشکلگیری ساختهای اجتماعی ـ فرهنگی خاصیگــردیده که یکی از پیآمدهای آن میــزان پایین جــرم بـوده است«.[۶۲۸]
احکامی همچون حدود و تعزیرات، قصاص و دیات از جمله این احکام جزایی محسوب میشوند و در کاهش آمار جرم نقش بسیار بالایی اجرا میکنند.
اسلام با توجه به اینکه بر سلامت روان و جسم انسانی توجه ویژهای دارد لذا، شارع مقدس برای حفظ سلامت جسم از خوردن برخی چیزها جلوگیری کرده. به عنوان مثال از جمله محرمات مشهوری که در شرع مورد نهی وااقع شده، شرب خمر و نوشیدن مشروبات الکلی و مست کننده است. این نهی اسلام، علاوه بر حکمتها و دلایلی که عقل بشر از فهم آن ناتوان است، دارای زیانهاییست که دانشمندان با پیشرفت علم، به کشف آن نایل شدهاند وی اسلام در ۱۴ قرن قبل، انسانها را از استعمال این مایع زیانآور نهی کرده است.
خانواده به عنوان تنها گروه سببی یا نسبی است که اسلام آن را به رسمیت می شناسد و برای تشکیل شدن و ادامه یافتنش دارای قوانین خاص میباشد؛ برای تشکیل شدن نهاد خانواده که از دید اسلام یک نهاد حقوقی مدنی است از عقد خواندن شروع میشود و از این به بعد خلوت کردن برای دو نامحرم ممکن میشود.
قوانین ویژهای در مورد شرایط عقد خواند وجود دارد که به آن اهمیت معنوی داده، شرایطی را هم برای زوجین معین کرده که در صورت تحقق همه آنها نهاد خانواده پابرجای میماند. از آن پس زن و مرد محارم جدیدی برای خودشان پیدا می کنند و با روابط جدید آشنا میشوند.؛ زن با محدودیت هایی که ممکن است از طرف شوهر بیاید روبرو می شود. ونظام مالی خانواده زن را مستحق نفقه میگردان؛ وبرای شرایط طوفانی خانواده ، اسلام قانون طلاق را در اختیار زوجین قرار داده است. [۶۲۹]
در قرون وسطی، آموزههای مسیحیت تشکیلدهنده بخش اعظم فرهنگ و اخلاقیات مردم بود و آموزههای پذیرفته شده، روح وحشی مردم غرب را به تسخیر آموزههایی که براساس محبت شکل گرفته بود، درآورد.
بعد از حضرت عیسی نیز ارباب کلیسا، ارائه دهنده روح به اخلاق، سیاست و امورات مردم گشت. تسلط مسیحیت و نظرات ارباب کلیسا تا زمانی که آموزههای انحرافی و فساد در بخش های مختلف کلیسا وجود نداشت باعث پیشرفت در رفتارهای مردم گشته بود؛ و این روند سازندگی و تسلط ادامه دداشت، تا این که با به وجود آمدن آموزههای انحرفی و قابل فهم نبودن آنها برای مردم، واکنشهای منفی به آموزه های کلیسا آغاز شد.
به این نکته متذکر میشویم با توجه به این که مسیحیت، حقیقتی بر پایه یکتاپرستی دارد، لذا تاثیرات آموزه های اعتقادی اصلی این دین مشابه تاثیراتی خواهد است که ما در مورد عقاید اصلی مسلمین ذکر کردیم. در تحقیق این فصل به مواردی از آموزههای مسیحت که به نوعی متفاوت از آموزههای مسلمین بود؛ پرداخته خواهد شد، یا این که به صورت اختصار موارد را بیان خواهیم کرد.
در این گفتار، باورهایی که اعتقاد به آنها در پیشرفت مغرب زمین نقش بازی کرده را در سه بخش باورهای اعتقادی، اخلاقی و باورهای عملی موجود در آموزه ها پی میگیریم.
امروزه مسیحیت در اشکال متنوع و گوناگونی به چشم میخورند، اما در ورای این صورت ظاهری به طور اعجابآوری عدهای اعتقادات و اعمال وجود دارند که مورد توافق همه گروه ها و دسته های مسیحی ، اعم از کاتولیک و پروتستان قرار دارد.
گر چه ممکن است تاثیرگذاری برخی آموزههای اعتقادی ملموس به نظر نرسد، اما با توجه به این که روح اعتقادات است که باقی آموزه ها را برای معتقدینش، هموار میکند، پس شناخت این آموزههای اعتقادی بر درک ما از باقی اخلاقیات جامعه غرب مسیحی میافزاید؛ عمده این اعتقادات چنین است:
بحث از خداوند در آیین مسیحیت با مساله تثلیث گره خورده و با وجود مسلکهای متفاوتی چون کاتولیک، ارتودکس و پروتستان، اعتقاد به تثلیث در همه فرقهها به چشم می خورد .
مسیحیت به نوعی از خداباوری رسیده که در عین واحد بودن، سه گانه است و از سه اقنوم پدر و پسر و روح القدس تشکیل یافته است. و آنچه از عهد جدید، در رابطه با کیفیت ارتباط این سه اقنوم و این که آیا هر یک وجود مستقلی دارند یا هر سه یک وجود را تشکیل میدهند، به دست میآید؛ گواه است که خدای پدر، در آسمان است و خدای پسر در زمین[۶۳۰] و روحالقدس به عنوان مخترع و مبدع حیات رابط بین این دو است؛ و عیسی مسیح صورت خدای نادیده است، نخست زاده تمام آفریدگان؛ زیرا در او همه چیز آفریده شده است که مخلوق شد به وی هر آنچه در آسمان و زمین است[۶۳۱]
اگر وجه منفی خداباوری از نوع تثلیث را در نظر نگیریم، برداشت مسیحیت از صفات محموده خداوند در کل، مثبت بوده و خدایی را ترسیم میکند که شایستۀ خداوندی را دارد؛ چنان که ناس از زبان عیسی می آورد: « ملکوت الاهی ، ذات قادری است دارای صفات و حاکم بر کل موجودات، و او روح فعالی است که در طول ادوار زمان همواره منشاء حرکات تاریخ بوده است» و در وصف رحمتش می افزاید: «تعالیم او این نکته را متضمن است که هر چند خدای متعال بشر را به اقتضای حکمت بالغه خود آزاد و مختار آفریده است ولی انسان مانند همان پسر گمشده ای است که در تمثیل آورده، یعنی تمام وسایل یک زندگی مرفه را در اختیار او گذاشته ولی آن پسر آنها را با عیش و نوش و به سیه کاری تباه ساخته، آن پدر باز او را دوست می دارد و گناهان او را می بخشد و از کیفر ها و بلایا که لازمه گنهکاری است می آمرزد و زمانی که به سوی پدر بازگرد او را در آغوش خود می پذیرد. همچنین ذات خدای متعال، کاملا خیر محض و لطف صرف است و انسان قبل از آنکه سایه ای از شک و ظن به دل افکند باید به خداوند اعتماد کند و با قلب مطمئن پیوسته اشراق نفسانی و نور روحانی به وسیله نماز و دعا حاصل سازد[۶۳۲]
انسانی که در مسیحیت نقش خود را به خوبی در این عالم هستی شناخته است و به خدای هستی ایمان دارد می داند که، « این هستی متعال شخصیت والایی است که از نظر ویژگیهای شخصی کامل بوده و در خلقت و ایجاد متضمن اراده و مقصود و از نظر اخلاقی در حال کنترل امور و از روی عشق در خدمت بندگان و بالاخره در حال کمال همکاری برای نجات و رستگری بشر است.»[۶۳۳] چنین نگاهی شخص را برای خداشناسی و در خدمت خدا بودن آماده میکند.