نتایج تجزیه واریانس تأثیر بقایا، خاک‏ورزی و الگوی‏کاشت بر درصد یکنواختی عمق کاشت در جدول (۴-۱) نشان داده شده است. نتایج نشان داد که خاک‏ورزی، الگوی‏کاشت و اثر متقابل خاک‏ورزی و الگوی‏کاشت در سطح ۱ درصد بر درصد یکنواختی عمق کاشت معنی‏دار شد. حداکثر درصد یکنواختی عمق کاشت مربوط به تیمار کم‏خاک‏ورزی با (۹۲ درصد) و کمترین درصد یکنواختی عمق کاشت مربوط به تیمار بی‏خاک‏ورزی (۷۱ درصد) بود بیشترین درصد یکنواختی عمق کاشت در الگوهای کاشت مربوط به الگوی‏کاشت کف‎جو با میانگین ۴/۸۴ و کمترین با مقدار ۷۸ درصد مربوط به الگوی‏کاشت مخلوط می‏باشد. الگوهای کاشت روی‏پشته و مخلوط با وجود اختلاف از نظر آماری اختلاف ندارند. این نتایج با یافته‏های چن^[۸۲] و همکاران (۲۰۰۳) یکنواختی عمق کاشت در الگوی جوی و پشته ۱۷ درصد نسبت به الگوی‏کاشت مسطح بیشتر بود، مطابقت دارد.
اثر متقابل بقایا و الگوی‏کاشت نشان داد که بیشترین درصد یکنواختی عمق کاشت مربوط به تیمار عدم وجود بقایا با الگوی‏کاشت مخلوط با میانگین ۶/۸۶ و کمترین مربوط به تیمار وجود بقایای گیاهی با الگوی‏کاشت کف‎جو با میانگین ۴/۷۲ درصد بود. الگوی‏کاشت کف‏جو در هر دو تیمار وجود و عدم وجود بقایای گیاهی دارای کمترین درصد یکنواختی عمق کاشت داشت (نمودار ۴-۲). در تیمار وجود بقایا به‏علت مزاحمت بقایا در ایجاد کار شیاربازکن‏ها و عدم تثبیت بذر در عمق مناسب درصد یکنواختی عمق کاشت پایین‏تر از تیمار عدم وجود بقایا بود.

۴-۲ تأثیر بقایا، خاک‏ورزی و الگوی‏کاشت بر ضریب سرعت سبز شدن
نتایج تجزیه واریانس تأثیر بقایا، خاک‏ورزی و الگوی‏کاشت بر ضریب سرعت سبز شدن در جدول (۴-۲) نشان داده شده است. نتایج نشان می‏دهد که بقایا، خاک‏ورزی و الگوی‏کاشت در سطح ۱ درصد و اثر متقابل خاک‏ورزی در بقایا در ۵ درصد معنی‏دار شد. بیشترین ضریب سرعت سبز شدن مربوط به تیمار خاک‏ورزی مرسوم با مقدار ۲۰۴/۳ درصد می‎باشد. تغییر در فاکتورهای اساسی و مهم خاک‏ورزی همچون دما و رطوبت خاک توسط روش‎های متفاوت مدیریت خاک‏ورزی و کاشت، توجیهی برای تفاوت در ضریب سرعت سبز شدن می‏باشد (مک مستر و همکاران، ۲۰۰۲).

جدول ۴-۲ تجزیه واریانس ضریب سرعت سبز شدن تحت تأثیر بقایا، خاک‏ورزی و الگوی‏کاشت

) وَ أَنْ لَوِ اسْتَقامُوا عَلَى‏الطَّرِیقَهِ لَأَسْقَیْناهُمْ ماءً غَدَقاً(^[۲۸۶]
اگر اینطور شد همه اجزاء عالم به جای خود برمیگردند. ولی اگر انسان و جامعه رو به رذایل و بدی و طغیان حرکت نماید، حوادث جامعه هم بر همان اساس، دگرگون می‌گردد.^[۲۸۷]
جناب ابوالحسن عامری مطلب بلندی را مطرح می‌کنند که مضمون آن این است که با انجام فضایل و ترک رذایل آدمی به جایی می‌رسد که قلبش منزل فرشته‌ها می‌شود، آنگاه بسیاری از معارف را می‌فهمند. بسیاری از بزرگان شاگرد نماز بودند، یعنی برای حلّ هر مطلب مشکلی، به نماز رجوع می‌کردند. با خلوص دو رکعت نماز می‌خواندند و از خداوند حلّ مشکل را طلب می‌کردند. خلاف این‌هم ثابت است. افراد متمّرد وقتی می‌خواهند دست به شیطنت بزنند، در حال پلیدی این‌کار را می‌کنند. درحال آلودگی دیگران را به دام می‌کشند.^[۲۸۸] نقل است که جناب بوعلی سینا; برای حلّ مسائل مهم به نماز پناه می‌برده و جناب ملاّصدرا; برای فهم مطالب علمی سنگین به زیارت حضرت معصومه۳ مشرف می‌شده است.

مقصود از رزق در قرآن مجید

بنا بر ادبیات قرآنی در معنای رزق توسعه داده شده و آنرا شامل هر سودی که به انسان برسد اعّم از غذا و دیگر مزایای زندگی مانند مال و جاه و عشیره و یاوران و جمال و علم و غیره می‌دانند.
این آیه از قرآن که درباره حکایت حضرت شعیب۷ است کاملاً بر این معنا تطبیق دارد آنجا که حضرت شعیب۷ به قوم خود فرمود:
)یا قَوْمِ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ کُنْتُ عَلى بَیِّنَهٍ مِنْ رَبِّی وَ رَزَقَنِی مِنْهُ رِزْقاً حَسَناً(^[۲۸۹]
که در تفاسیر مراد از «رزق حسن» نبوّت و علم می‌باشد.^[۲۹۰]
قرآن می‌فرماید: )وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ( ^[۲۹۱] و در جای دیگر می‌فرماید: )لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ(^[۲۹۲] و معلوم است که مراد از رزق در این آیات رزق مادّی یا باران و یا نور خورشید نمی‌باشد چرا که در این گونه از رزق، مؤمن و کافر و صالح و فاجر مشترکند و الّا نمی‌فرمودند که برای کافران درهای آسمان باز نمی‌شد.
چنانچه از تفاسیر بسیاری از بزرگان بلاحضّ مفسّر کبیر قرآن علاّمه طباطبایی ; و همچنین تفسیر تسنیم حضرت آیت‌الله جوادی آملی بدست می‌آید مراد از رزق شامل همه رزق‌های الهی اعمّ از مادی و معنوی می‌شود و همچنین مراد از سماء در آیات این‌چنینی هم آسمان ظاهری نمی‌باشد.^[۲۹۳]

۱- ایمان و تقوا شکوفاگر فطرت

از نظر قرآن ایمان موجب روشن بینی و بصیرت انسان در مقام تشخیص حق از باطل می‌گردد آنجا که می‌گوید: )یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً…(^[۲۹۴]
قرآن نیروی تشخیص حق از باطل را در این آیه منبعث از تقوا و ایمان می‌داند. و از سوی دیگر افراد فاقد ایمان را کور و نابینا می‌نامد. و می‌فرماید: کسانی که به آخرت ایمان ندارند، کردارهایشان را در نظرشان بیاراستیم [تا هم‌چنان] سرگشته بمانند.
از مقایسه دو گروه آیات می‌توان فهمید که ایمان و تقوا از یک سو موجب زدودن خود‌پسندی‌ها و خود‌خواهی‌ها است و از سوی دیگر با اتصالی که به نور الهام و هدایت الهی دارد، به روشن بینی می‌ انجامد.^[۲۹۵]
ایمان و تقوا در نتیجه تحقیقات هم تأثیر می‌گذارد. با توجّه به اینکه حکماء و فلاسفه می‌گویند: «من فقد حساً فقد علماً»، حکیمان متألّه پیرو اسلام، مطلب نو و جدیدی آورده‌اند و آن اینکه کسی که فاقد تقوا وایمان است مراتبی از علوم از او فوت می‌شود، مفسّر معتقد و با تقوا، بهتر و درست‌تر مطالب را می‌فهمد.^[۲۹۶] ایمان و تقوا در عمق فهم آدمی هم تأثیر دارند.
تقوی که صیانت ذات از رها شدن در امواج غفلت‌ها و ناهشیاری‌ها و شهوات و خودپرستی‌هاست گام به گام آدمی را به «حیات معقول» نزدیک نموده و انسان را به مقام یقین می‌رساند.
همانطور که در علم پزشکی آثار غذاهای مختلف را بر بدن انسان ارزیابی می‌کنند در طبّ باطنی نیز با توجّه اصالت روح، گفته می‌شود که رعایت تقوای الهی امری ضروری است.
همانگونه که غذای مسموم جسم آدمی را بیمار می‌کند و از کارکرد اصلی می‌اندازد اعمال مخالف تقوی نیز روح را از کار می‌اندازد. و تقوی باعث شکوفایی جان و روح می‌گردد. تقوا با تعلیم الهی رابطه‌ای تنگاتنگ دارد و مایه بصیرت قدسی و ربانی می‌گردد.
تقوی نیروی روحانی‌ای است که بر اثر ممارست بسیار پدید می‌آید. از نظر علامه طباطبایی; ملکه تقوی همان اعتدال در به کارگیری قوای نفس (شهوی، غضبی، عقلی) و ایجاد اعتدال بین آنهاست، که با ممارست در اجتناب هدفمند براساس آموزه‌های دینی، میسّر می‌شود، طبق این نظر، تقوا جامع فضائل نفس بوده و شخص متقی دارای قوای نفسانی در حالت تعادل و غیر ظالمانه است در حقیقت تقوا دوای درد بشر است و نجات دهنده او از رذایل می‌باشد.
«فان تقوی الله دواء داء قلوبکم و بصر عمی أفئدتکم و شفاء مرض أجسادکم و صلاح فساد صدورکم و طهوردنس انفسکم و جلاء عشا أبصارکم و أمن فزع جأشکم و ضیاء سواد ظلمتکم.»^[۲۹۷]
با تقوی، همه دردهای درونی، درمان می‌گردد و دل‌های مرده، حیات می‌یابد و جسم‌های شاداب و سالم می‌شود و نابسامانی‌های اندیشه، سامان یافته و آلودگی‌های نفس، تطهیر شده و حجاب‌ها به کنار می‌رود و تاریکی‌ها به پایان می‌رسد.
خداوند ایمان و تقوا را به عنوان اولین سبب و مایه ریزش روزی‌های آسمانی، معرفی می‌کند که یکی از بهترین این روزی‌ها هم معارف الهی است:
) لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ(^[۲۹۸]
در آیه دیگر عمل به مزامین و دستورات کتب الهی را مایه رزق الهی می‌داند و می‌فرماید:
)وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراهَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ‏رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ( ^[۲۹۹]
یعنی اگر آنان کتاب‌های آسمانی را با عمل برپا دارند روزی‌های خود را از بالا و پایین دریافت می‌کنند.
رزق هم فقط در امور مادی خلاصه نمی‌شود گرچه برخی انسان‌ها بسیاری از امور ماورای طبیعی را، روزی، نعمت و درجه نمی‌شمرند. از این‌ رو، کسانی از ائمه۷ می‌پرسیدند: چرا خردمندان و فرزانگان تهی دستند؟ آنها۷ می‌فرمودند: مگر فرزانگی، عقل و دانش روزی نیست؟
امام صادق۷ می‌فرمایند: عقل، زیبایی و فصاحت روزی‌ها است که مایه کمال آدمی است.^[۳۰۰] در تعلیمات اهل‌بیت بدترین فقر، جهل و بالاترین سرمایه‌ها، عقل است. «لاغنی کالعقل و لا فقر کالجهل»^[۳۰۱]
ایمان در حقیقت شرط هدایت تکوینی (به معنی با سلامت به مقصد رساندن) است. این نوع هدایت، که ثانوی یا پاداشی است ویژه مؤمنان است، وگرنه به معنای عام آن (ایصال به مطلوب) عمومی است و اختصاص به مؤمنان ندارد، زیرا خدای سبحان با هدایت تکوینی خود همه را به مقصد می‌رساند، هدف سالک الهی باشد یا شیطانی»^[۳۰۲]
مراد از هدایت تکوینی ویژه پرهیزگاران، آن هدایت متأخر از هدایت تشریعی همگانی است که به معنای ارائه الطریق می‌آید. و مراد از مؤمنین و پرهیزگاران که به اینگونه هدایت نائل می‌شوند نیز آن کسانی هستند که اولاً سرمایه فطرت را با شنیدن پیام الهی حفظ نموده و افزودن بر تقوای فطری، تقوی عملی نیز داشته باشند. یعنی افزون بر بهره‌گیری از هدایت فطری، از هدایت تشریعی قرآن نیز استفاده کرده باشند به عبارت دیگر یعنی هم فطرت خود را شکوفا کنند و هم با راهنمایی قرآن بخشی از راه را طی نموده تا به مقامی که هدایت پاداشی خداوند که ایصال به مطلوب است با سلامت برسند.^[۳۰۳]
خداوند ایمان آورندگان و اهل تقوی را از تاریکی‌ها خارج و به نور مطلق خود می‌رساند. )اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ(…^[۳۰۴]
خداوند چنین انسان‌هایی را از تمام انواع ظلمت‌ها و کدورت‌ها خلاصی می‌بخشد و به نور مطلق خود می‌رساند. لذا او بنور خداوند می‌بیند،
لذا رسول‌الله۶ فرمودند: «اتقوا فراسته المؤمن فإنه ینظر بنور الله»^{[۳۰۵] [۳۰۶]}
این دیدن به نور الهی همان چیزی است که در پرتو رعایت فرامین الهی و انجام واجبات و مستحبات و ترک محرّمات و حتی مکروهات و بالجمله تخلّق به اخلاق الهی و دست یازیدن به مکارم اخلاقی برای انسان حاصل می‌شود. یعنی انسان فضیلتمند به چنان زیرکی و فراستی می‌رسد که گاهی هزار تحصیل کرده در علوم مختلف هم به گرد او نمی‌رسند. نگاهی گذرا به شرح حال و زندگی بزرگان اخلاقی و موضع‌گیری‌های سیاسی و اجتماعی آنان در طول تاریخ این مهم را به اثبات می‌رساند.

۲- عمل فضیلت‌مندانه کلید شناخت

علومی که خدای سبحان با شیوه‌های گوناگون به انسان می‌آموزد، اگر به وسیله آدمی در مسیر تعلیم اسماء به کار گرفته شود، زمینه خلافت الهی را برای او فراهم می‌کند… هرچه این علم را با عمل صالح، همراه سازد بر گستره علمی (و حیطه خلافت الهی) او افزوده می‌شود، که «من عمل بما علم ورثه الله علم ما لم یعلم»^[۳۰۷]، زیرا علم، همواره عمل را به دنبال خویش می‌خواند، اگر عمل، اجابت کرد و با علم همراه شد، زمینه بقای علم در جان عالم فراهم می‌گردد و الّا، علم رخت برمی‌بندد. «والعلم یهتف بالعمل فإن أجابه والّا إرتحل»^[۳۰۸]
از این حکمت‌های نورانی اهل بیت: می‌فهمیم که راه افزایش علم، تنها درس و بحث و قیل و قال مدرسه نیست، بلکه راه دیگری وجود دارد که آن راه همانا عمل به اندوخته‌های علمی اندک و یا بسیار انسان است.^[۳۰۹]
لذا است که امام صادق۷ می‌فرماید: «من عمل بما علم کفی ما لم یعلم»^[۳۱۰] هرکه به آنچه می‌داند عمل کند، از آنچه را نمی‌داند کفایت شود.
عمل به کتب الهی مایه رزق الهی است.
قرآن مجید عمل به فرامین الهی که در کتب آسمانی آمده است را مایه رزق می‌داند و می‌فرماید آنان اگر به کتب آسمانی عمل نمایند روزی‌های خود را از بالا و پایین دریافت می‌دارند.
)وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراهَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ‏رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ(^[۳۱۱]
در تفسیر این آیه شریفه (مائده/ ۶۶) علّامه حسن‌زاده آملی به نقل از علّامه قیصری می‌فرماید:
«أی و لو انهم اقاموا أحکامهما و عملوا بهما و تدبّروا معانیهما و کشفوا حقائقهما لتغذوا بالعلوم الإلهیه الفائضه علی ارواحهم و عرفوا مطلعاتها من غیر کسب و تعمّل و هو الأکل من فوقهم و بالعلوم الحاصله لهم بحسب سلوکهم فی طریق الحق و تصفیه بواطنهم من الکدورات البشریه کعلوم الاحوال و المقامات الحاصله للسالکین و اثناء سلوکهم و هو الأکل من تحت ارجلهم»^[۳۱۲]
معنایی دیگر از «کلید بودن عمل برای شناخت»
وقتی عمل را کلید شناخت می‌دانیم این می‌تواند به این معنا هم باشد که اگر کسی در خانه بنشیند و درهای علم را به روی خود ببندد چگونه می‌تواند جهان را بشناسد. آیه ۷۸ سوره نحل می‌فرماید: )وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَهَ(^[۳۱۳]، اوّل تکیه بر روی حواس می‌کند به عنوان ابتدایی‌ترین ابزار علم‌آموزی و شناخت و سپس می‌فرماید )لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ( یعنی باید با عمل شکرگذار این نعمت‌ها باشید یعنی حواس را وارد عمل کنید که همان استقراء و تجسّس و تعلّم است امّا باید دانست که عمل تنها کلید شناخت و معرفت نیست این آغاز کار است. امّا در مراحل بالای شناخت عمل به معنای جزیی‌ترش در شناخت اثر می‌گذارد یعنی هر عملی اثر خاصّ خودش را در ادراک می‌گذارد. فضائل شناخت و معرفت را تقویت می‌کند و رذایل ریشه شناخت را می‌خشکاند.^[۳۱۴] امام علی۷ می‌فرمایند: «ما زکا العلم بمثل العمل به»^[۳۱۵] یعنی هیچ چیز مثل عمل نمودن به علم، آن را رشد و نموّ نمی‌دهد. مراد این است که عمل به علم خود بهترین رشد دهنده آن علم است.

۳- زهد و بی‌رغبتی به دنیا مایه حکمت

زهد کوری انسان را می‌برد و علم بدون تعلم نصیب انسان می‌کند.
در حقیقت با پشت کردن به دنیا «بصیرت قدسی» روی می کند و «علم» و «حکمت» در دل جلوه می‌کند. دنیا حجاب حق است و چون کنار زده شود، حقیقت روی بنماید، حبّ دنیا مانع ادراک است و چون رفع گردد، عقل شکوفا می‌گردد. در حقیقت آنچه مانع و حجاب دریافت واقع و حقیقت ناب است دنیاست و چون این مانع اصلی با زهد و اعراض از دنیا کنار زده شود، حقیقت عریان می‌شود.
پیشوای زاهدان حضرت امیر مؤمنان می‌فرمایند:
من زهد فی‌الدنیا و لم یجزع من زلها و لم ینافس فی عِزّها هداه الله بغیر هدایته من مخلوق و علمه بغیر تعلیم و أثبت الحکمه فی صدره و أجرأها علی لسانه.^[۳۱۶]
در حقیقت طبق این روایت، حضرت ۷ زهد را مایه حکمت می‌داند.
پیامبر اکرم۶ نیز به اباذر فرمودند:
اذا رأیت أخاک قد زهد فی الدنیا فاستمع منه فأنه یلقی الحکمه.^[۳۱۷]
طبق روایات معصومین: حکمت که خیر کثیر می‌باشد با زهد و بی‌رغبتی به دنیا به دست می‌آید و در حقیقت درخت حکمت با زهد به بار و بر می‌نشیند و ثمر می‌دهد. امام علی ۷می‌فرمایند: «بالزهد تثمر الحکمه»^[۳۱۸] و نیز فرمودند: «إزهد فی‌الدنیا یبصرک الله عوراتها»^[۳۱۹] بزرگان دین زهد را در دو جمله کوتاه تعریف کرده‌اند: )لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَکُمْ وَ لاتَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ(^[۳۲۰]
اما آثار آن بسیار شگفت انگیز است. رسول مکرّم اسلام۶ می‌فرمایند:
هل منکم من یرید أن یذهب الله عنه العمی و یجعله بصیراً الا انه من رغب فی‌الدنیا و طال فیها أمله اعمی الله قلبه علی قدر ذلک و من زهد فی‌الدنیا و قصر أمله اعطاه الله علماً بغیر تعلّم و هدی بغیر هدایه.^[۳۲۱]
فرمودند: آیا در میان شما کسی وجود دارد که بخواهد خداوند کوری‌اش را برطرف کرده، بینایش گرداند؟ آگاه باشید! هرکس که به دنیا مایل شده و آرزوهایش در دنیا دراز باشد، خداوند هر اندازه که به دنیا میلش بیشتر باشد، عقلش را کور می‌کند و هرکس که به دنیا بی‌میل بوده، آرزوهای خود را کوتاه کند خداوند برایش علم بدون فراگیری و هدایت بدون راهنمایی عطا نماید.
و این چه علم بدون فراگیری و درس و کتاب و مدرسه و استاد و چه هدایتی بدون وعظ و واعظ و هدایتگر است که خداوند عقل را بینا می‌کند و بدون اسباب عادی انسان را به آن درجات بالای فهم و کمال و معرفت و ادراک می‌رساند؟ آیا جز در پرتو عمل به فضائل و دوری از رذایل است؟

زمانی که حضرت امیر۷ تصمیم گرفت مالک اشتر را به مصر بفرستد، طی نامه‌ای به او ـ که در آن موقع در نصیبین بود ـ از وی خواست که فردی مورد اطمینان و خیرخواه را جانشین خود قرار دهد و به کوفه بیاید. مالک، طبق دستور حضرت عمل کرد و به کوفه بازگشت و شبیب بن عامر ازدی را جانشین خود قرار داد.^[۲۲۱]
۲.۱.۱.۲۴. فرمانداران مصر
۱ـ محمّد بن ابی حذیفه : فرماندار مصر
گزارشاتی که درباره‌ی کارگزاری محمد بن ابی حذیفه در مصر وجود دارد آشفته و نامنظّم است.
۱ـ برخی از منابع، بدون اشاره به چیزی، او را فرماندار مصر، از جانب امیرالمؤمنین۷ معرّفی کرده‌اند.^[۲۲۲]
۲ـ در برخی از منابع آمده است که حضرت امیر۷ محمّد بن ابی حذیفه را به کارگزاری مصر منصوب کرد و پس از مدتّی او را عزل کرد و قیس بن سعد را جایگزین او کرد.^[۲۲۳]
۳ـ در برخی از منابع آمده است که عبدالله بن ابی سرح (فرماندار مصر) به مدینه رفته بود و عقبه بن مالک را جانشین خود در مصر قرار داده بود. محمد بن ابی حذیفه علیه او شورش کرد و او را از مصر اخراج کرد و اداره‌ی امور مصر را به دست گرفت.^[۲۲۴]
۴ـ در برخی از منابع آمده است که محمد بن ابی حذیفه بر علیه عبدالله بن ابی سرح که فرماندار مصر بود شورش کرد و او را از مصر اخراج کرد و اداره‌ی امور مصر را به دست گرفت^[۲۲۵] و با مردم نماز را اقامه کرد.^[۲۲۶] حضرت امیر۷ مدّت کوتاهی او را بر امارت مصر ابقا کرد و سپس او را عزل کرد^[۲۲۷] و قیس بن سعد را به عنوان والی مصر به آن دیار فرستاد.^[۲۲۸]
۵ـ در برخی از منابع آمده است که حضرت امیر۷ عبدالله بن أبی سرح را که کارگزار عثمان در مصر بود از امارت مصر عزل کرد و محمّد بن أبی‌حذیفه را والی مصر کرد.^[۲۲۹]
۶ـ در برخی از منابع آمده است که محمد بن ابی حذیفه از طرف عثمان فرماندار مصر بوده است.^[۲۳۰]
۷ـ برخی از منابع، به قول صحیح تصریح کرده‌اند و گفته‌اند عبدالله بن ابی سرح (فرماندار مصر) از مصر بیرون رفته بود و شخصی را به عنوان جانشین خود قرار داده بود؛ محمّد بن ابی حذیفه بر علیه او شورش کرد و او را از مصر اخراج کرد و اداره‌ی امور مصر را به دست گرفت. وقتی عثمان کشته شد، حضرت امیر۷ او را از امارت مصر برکنار کرد و قیس بن سعد را جایگزین او کرد.^[۲۳۱]
۸ـ علّامه‌ی عسکری در کتاب عبدالله بن سبا آورده است :
«عبدالله بن ابی سرح (فرماندار مصر) به مدینه رفته بود و عقبه بن عامر را جانشین خود قرار داده بود؛ محمّد بن ابی حذیفه بر علیه او شورش کرد و او را از مصر اخراج کرد و از ورد عبدالله بن ابی سرح به مصر جلوگیری کرد و اداره‌ی امور مصر را به دست گرفت. سپس عبدالرحمن بن عدیس را همراه ۶۰۰ مرد جنگی برای جنگ علیه عثمان به مدینه فرستاد. وقتی حضرت امیر۷ به خلافت رسید او را بر امارت مصر ابقا کرد تا موقعی که معاویه سر راه خود به صفین به سوی محمّد بن ابی حذیفه رهسپار شد. محمّد از مصر خارج شد و مانع ورود معاویه به داخل فسطاط شد بالأخره کار به صلح انجامید به شرطی که محمّد به همراه ۳۰ مرد که عبدالرحمن بن عدیس نیز جزو آنان بود از مصر خارج شوند و از طرف معاویه به آنان آسیبی نرسد اما پس از خروجشان از مصر، معاویه به آنان نیرنگ زده و آنان را دستگیر و در زندان دمشق زندانی کرد و پس از مدتّی، رشیدین غلام معاویه او را کشت».^[۲۳۲]

۲ـ قیس بن سعد : فرماندار مصر.^[۲۳۳]
۳ـ محمد ابی بکر : فرماندار مصر.^[۲۳۴]
۴ـ مالک اشتر : فرماندار مصر.^[۲۳۵] (در بین راه و قبل از ورود به مصر با توطئه‌ی معاویه و توسّط یک دهقان اجیر شده‌ای مسموم شد و به شهادت رسید).^[۲۳۶]
۲.۱.۱.۲۵. فرمانداران کَسکَر^[۲۳۷] و مَیسان^[۲۳۸]
۱ـ قدامه بن عجلان : فرماندار کسکر^[۲۳۹] و اطراف آن.^[۲۴۰]
۲ـ قعقاع بن شور : کارگزار کسکر^[۲۴۱] و میسان.^[۲۴۲]
۲.۱.۱.۲۶. فرمانداران بحرین و عمان
۱ـ عمر بن ابی سلمه : فرماندار بحرین.^[۲۴۳]
۲ـ نعمان بن عجلان : فرماندار بحرین^[۲۴۴] و عمان.^[۲۴۵]
۳ـ حلو بن عوف : فرماندار عمّان (بنا بر نقل تاریخ یعقوبی).^[۲۴۶]
۲.۱.۱.۲۷. فرمانداران اهواز
۱ـ خرّیت بن راشد
در برخی از منابع آمده است، «خرّیت بن راشد» قبل از نبرد صفین، کارگزار امیرالمؤمنین۷ در اهواز بود. وقتی در اهواز از حُکم حکمیت با خبر شد، او را خوش نیامد و لذا لشکری جمع کرد و بر حضرت امیر۷ شورش کرد و مردم را به خلع و بیزاری از حضرت امیر۷ دعوت کرد و عدّه‌ی زیادی به ندای او پاسخ دادند. حضرت امیر۷ معقل بن قیس را با چهار هزار نیروی نظامی جهت سرکوب کردن او فرستاد و معقل موفّق به کشتن خرّیت شد.^[۲۴۷]
۲ـ عبدالله بن عبّاس : فرماندار اهواز.^[۲۴۸]
۳ـ مصقله بن هبیره : فرماندار بعضی از مناطق اهواز.^[۲۴۹]
۴ـ ابن هرمه : فرماندار سوق الاهواز. (به نقل دعائم الاسلام).^[۲۵۰]
۵ـ عمرو بن مفرغ : کارگزار اهواز (به نقل الاغانی).^[۲۵۱]
۲.۱.۱.۲۸. فرماندار اردشیر خره^[۲۵۲]
۱ـ مصقله بن هبیره شیبانی : فرماندار اردشیر خرّه.^[۲۵۳]
گفته شده است که او از جانب عبداللّه بن عبّاس به این سمت منصوب شده بود^[۲۵۴]؛ چون منطقه‌ی فارس، کرمان، و اهواز تحت کنترل استانداری بصره بود که استاندار آن عبداللّه بن عبّاس بود.^[۲۵۵]
۲.۱.۱.۲۹. فرمانداران خراسان
۱ـ جعده بن هبیره مخزومی : فرماندار خراسان^[۲۵۶] (فرزند امّ هانی، خواهر حضرت امیر۷).^[۲۵۷]
در سال ۳۷ (ق) و بعد از جنگ صفین، حضرت امیر،۷ جعده بن هبیره مخزومی را به خراسان فرستاد و چون به نیشابور^[۲۵۸] (ابرشهر)^[۲۵۹] رسید و دانست که مردم آن منطقه کافر شده‌اند، بازگشت و امیرالمؤمنین۷، خلید بن قرّه یربوعی را فرستاد. او نیشابور را محاصره کرد و اهالی آنجا با او صلح کردند. مردم مرو نیز با او از در آشتی درآمدند.^[۲۶۰]
از الفتوح ابن اعثم کوفی استفاده می‌شود که حضرت امیر۷ قبل از جنگ جمل جعده بن هبیره مخزومی را به خراسان فرستاد و به او دستور داد که مناطق فتح نشده‌ی خراسان را فتح کند.^[۲۶۱]
۲ـ عون بن جعده
به نقل تاریخ خلیفه، حضرت امیر۷ عون بن جعده را جهت کارگزاری به منطقه‌ی خراسان فرستاد امّا از ورود او جلوگیری کردند و لذا برگشت و امیرالمؤمنین۷ خلید بن قره تمیمی را به آن منطقه فرستاد.^[۲۶۲]
۳ـ خلید بن قره یربوعی (خلید بن طریف).^[۲۶۳]
در سال ۳۷ (ق) و بعد از جنگ صفین، حضرت امیر،۷ جعده بن هبیره مخزومی را به خراسان فرستاد و چون به نیشابور^[۲۶۴] (ابرشهر)^[۲۶۵] رسید و دانست که مردم آن منطقه کافر شده‌اند، بازگشت و امیرالمؤمنین۷، خلید بن قرّه یربوعی را فرستاد. او نیشابور را محاصره کرد و اهالی آنجا با او صلح کردند. مردم مرو نیز با او از در آشتی درآمدند.^[۲۶۶]
در برخی از منابع تاریخی آمده است که خلید بن قره یربوعی در سال ۳۷ هجری، کارگزار امیرالمؤمنین۷ در منطقه‌ی خراسان بوده است.^[۲۶۷]
در وقعه صفین آمده است، هنگامی که حضرت امیر۷ به کوفه آمد، کارگزاران خود را به مناطق مختلف اعزام کرد و خلید را به خراسان فرستاد. وقتی خلید، نزدیک نیشابور رسید با خبر شد که مردم خراسان سر به کفر برداشته و دست از فرمانبرداری کشیده‏اند و کارگزاران کسری^[۲۶۸] از کابل آمده و مردم را به طغیان و شورش دعوت کرده‌اند. پس وی با نیشابوریان جنگید و آنان را شکست داد و مردم آن شهر را محاصره کرد و خبر فتح و پیروزی و اسارت عده ای را به اطلاع حضرت امیر۷ رساند و اسیران را نزد حضرت فرستاد، سپس قصد داشت دختران خسرو را اسیر کند امّا آنان را امان داد و نزد حضرت فرستاد، چون خدمت حضرت آمدند حضرت فرمود آیا شما را به شوهر دهم؟ گفتند نه، مگر آنکه ما را به همسری دو پسر خود درآوری، زیرا جز آن دو، کسی را همطراز خویش نمی‏بینیم. پس حضرت آنها آزاد کرد.^[۲۶۹]
در اخبار الطوال آمده است، هنگامی که حضرت امیر۷ به کوفه آمد، کارگزاران خود را به مناطق مختلف اعزام کرد و «خلید بن کأس» را به خراسان فرستاد.^[۲۷۰] بقیه‌ی ماجرا تقریباً شبیه نقل وقعه صفین است که بیان شد.
۴ـ عبدالرحمن بن ابزی : فرماندار خراسان.^[۲۷۱]
شایان ذکر است که در اصابه آمده است که عبدالرحمن بن ابزی از طرف پیامبر۶ فرماندار خراسان بوده است.^[۲۷۲]
۵ـ حریث بن جابر حنفی (حریث بن جابر جعفی).^[۲۷۳]
نقل شده است که حضرت امیر۷ «حریث بن جابر حنفی» را والی یکی از بلاد شرق کرد و وی دو دختر یزدگرد را که اسیر شده بودند، برای حضرت فرستاد.^[۲۷۴]
از آنچه جواد فاضل نقل کرده است استفاده می‌شود که حضرت وی را والی خراسان کرده است.^[۲۷۵]
۲.۱.۱.۳۰. فرمانداران سجستان
۱ـ عون بن جعده
بنابر نقل بلاذری، حضرت امیر۷ عون بن جعده را جهت کارگزاری به منطقه‌ی سجستان فرستاد، امّا در بین راه، دزدی وی را کشت و برادرش عقیل بن جعده، طلب قصاص کرد و بعد از مدّتی که قاتل زندانی بود، در مدینه قصاص شد و سپس حضرت امیر۷ ربعی بن کأس را به کارگزاری سجستان منصوب کرد.^[۲۷۶]
گفته شده است که حضرت امیر۷ عون بن جعده بن هبیره المخزومی را جهت کارگزاری به منطقه‌ی سجستان فرستاد،، امّا در بین راه، دزدی او را کشت و لذا حضرت امیر۷ به عبدالله بن عبّاس نوشت که سیستان را به یکی از رجال واگذار کند و او را با چهار هزار نظامی روانه کند. ابن عباس هم ربعی بن کأس را به همراه «حصین بن ابی حر عنبری» و «ثات بن ذی الحره الحمیری» روانه کرد. چون وارد سیستان شدند با «حسکه بن عتاب حبطی» روبرو شدند. در درگیری و جنگ، حسکه کشته شد و ربعی سراسر بلاد را تصرف و اداره کرد.^[۲۷۷]

Sanders, L. & Chan, S. (1996). Student Satisfaction Survey: Measurement and Utilization Issues. AIR Professional File, Vol. 59, No. 2, PP: 1 – ۷٫
Scott, P. M. (1998). Internationalization and Globalization: The Globalization of Higher Education. Peter Scott, SRHE & Open University Press.
Senatra, P. (1980). Role Conflict, Role Ambiguity, and Organizational Climate in a Public Accounting Firm. Accounting Review, Vol. 55, No. 4, PP: 594-603.
Shih, C. C. & Gamon, J. (2001). Web-Based Learning: Relationships among Student Motivation, Attitudes, Learning Styles, and Achievement. Journal of Agricultural Education, Vol. 42, No. 4, PP: 12-20.
Short, P. (1994b). School Empowerment through Self-Managing Teams: Leader Behavior in Spector, P. E. (1997). Job Satisfaction, Thus and Oaks. CA: Sage publications, Inc.
Sinden, J. E., Hoy, W. K. & Sweetland, S. R. (2004). An Analysis of Enabling School Structure; Theoretical, Empirical and Research Considerations. Journal of Educational Administration, Vol. 42, No. 4, PP: 462-478.
Spector P. E. (1997). Job Satisfaction, Thous and Oaks. CA: Sage publications, Inc
Stoecker, J. & etal. (1988). Persistence in Higher Education: a Nine – Year Test of a Theoretical Model. Journal of College Student Development, Vol. 29, No. 3, PP: 196 - 206.
Ston, W. & Hughes, J. (2002). Social Capital: Empirical Meaning and Measurement Validity. Research Paper. No. 27, Melbourne: Australian Institute of Family Studies.
Stone, W. (2001). Measuring Social Capital, Toward a Theoretically Informed Measuring Framework for Researching Social Capital in Family and Community Life. Australian Institute of Family Studies, Research Poper, No. 24.
Symour, D. T. (1993). On Q: Causing Quality in Higher Education. Phoenix, AZ: Oryx press.
The World Bank (1998). In the Initiative on Defining, Monitoring and Measuring Social Capital: Overview and Program Description. Social Capital Initiative Working Paper. No. 1. Washington, D. C.: The World Bank.
The World Bank, (2001) . http://lnweb18.worldbank.org/ESSD/sdvext.nsf/09ByDocName/SocialCapitalInitiativeWorkingPaperSeries.
Tolbert, P. S. & Hall, R. H. (2009). Organizations: Structures, Processes and Outcomes. New Jersey: Pearson Prentice Hall.
Tse, D. K. & willton, P. C. (1998). Models of Consumer Satisfaction Formation: An xtension. Journal of Marketing Research, Vol. 25, PP: 204-212.
Tsui, A. S. & Kifadkar, S. S. (2007). Cross-National, Cross - Cultural Organizational Behavior Researc: Advances, Gaps, and Recommendations. Journal of management, Vol. 33, NO. 3, PP: 426-478.
Umbach, P. & Porter, S. (2002). How do academic departments impact student satisfaction? Understanding the contextual effects of departments. Research in Higher Education, Vol. 43, No. 2, PP: 209-234.
Wall, E.; Ferrazzi, G. & Schreyer. F. (1998). Getting the Goods on Social Capital. Rural Sociolog. Vol. ۶۳, No. 2, P: 300-322.
Warren, M. R.; Thampson, J. P. & Saegert, S. (2001). The Role of Social Capital in Combating Poverty. In saegert, S.; Thampson, J. P. & Warren, M. R. (des), Social Capital and Poor Communities. New York: Russell Sage Foundation.
Wetzel, J. N., O’Toole, D., & Peterson, S. (1999). Factors affecting student retention probabilities: A case study, Journal of Economics and Finance, Vol. 23, No. 1, PP: 45-55.
Willem, A.; Buelens, M. & Jonghe, I. D. (2007). Impact of Organizational Structure on Nurses’ Job Satisfaction. International Journal of Nursing Studies, Vol. 44, PP: 1011–۱۰۲۰٫
پیوست­ها
پیوست شماره­ ۱:
پرسشنامه نوع ساختار سازمانی دانشگاه^[۲۴۶]
بسمه­تعالی
استاد ارجمند
با سلام، خواهشمند است با صرف اندکی از وقت گرانبهای خود برای تکمیل این پرسشنامه، بر اساس تجربه حضورتان در دانشگاه شیراز، گزینه­ای که به نظرتان نزدیک­تر است را علامت بزنید. قبلاً از همکاری شما سپاسگزارم.

جنسیت: مرد زن مرتبه علمی: مربی استادیار دانشیار استاد دانشکده محل خدمت: ………………………………….

۲-۶-۱-۲-”تدوین بررسی نقش بانک توسعه صادرات ایران به عنوان اگزیم بانک ایران در صدور خدمات فنی و مهندسی” (آجورلو ، انصاری و صارمی ، ۱۳۸۹) :
در این تحقیق به نقش بانک توسعه صادرات ایران به عنوان اگزیم بانک در کمک به صادرات کالا و خدمات پرداخته شده است . با عنایت به فرضیه اصلی این تحقیق یعنی کمک شایان به صدور خدمات فنی و مهندسی به عنوان متغیر وابسته و حجم تسهیلات صادراتی ، تعداد کارگزاران بانک ، حجم ضمانتنامه های صادره بانک ، میزان سرمایه بانک و نرخ سود تسهیلات پرداختی به عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته شده است تا از این طریق به نقش بانک توسعه صادرات در صدور خدمات فنی و مهندسی پی برد.
۲-۶-۱-۳-”مروری اجمالی بر الگوهای حمایتی و سیاستها و مشوقهای صادراتی در سایر کشورها” (معاونت کمکهای تجاری دفتر امور بنگاهها ، سازمان توسعه تجارت ایران ، وزارت بازرگانی ، شهریور ۱۳۸۷):
با بررسی و مقایسه شیوه ها و الگوهای حمایت از صادرات در کشورهای مختلف جهان ، نتیجه گیری می کند که ایران در زمینه حمایتهای بیمه ای از اندونزی ، بنگلادش ، چین، استرالیا و برزیل عقب تر است . در این بررسی تطبیقی به اهمیت اگزیم بانک ترکیه اشاره و از این بانک کاملاً دولتی به عنوان حامی اصلی صادرات در کشور ترکیه یاد می شود.
۲-۶-۱-۴-”بررسی بانکهای تخصصی صادرات – واردات"( کهزادی ، سیدان ، مجله تازه های اقتصادی) :
با معرفی بانکهای تخصصی صادرات – واردات یا به عبارت دیگر اگزیم بانک ، به بیان تاریخچه و عملکرد بانک توسعه صادرات ایران به عنوان اگزیم بانک ایران می پردازد .
۲-۶-۱-۵-”بانک توسعه صادرات ایران و جایگاه آن به عنوان اگزیم بانک ایران"(ذکاوت ، مرداد ۱۳۸۸) :
با معرفی سه مدل حمایت از صادرات یعنی مدل اگزیم بانک، مدل موسسات بیمه و تضمین صادرات ، مدل ترکیبی بیان می دارد که کشورهای در حال توسعه از جمله ایران از الگوی ترکیبی استفاده می نمایند و در کشورهای توسعه یافته علاوه بر وجود ارگانهای تخصصی از این نوع ، از سازوکارهای دیگری از جمله بازار پولی فعال ، امکان معامله انواع قراردادهای تامین مالی در بازار به منظور افزایش هر چه بیشتر نقدشوندگی آنها ، استفاده گسترده از روش های مالی پیشرفته تامین مالی پروژه ، برای فعالیت بهتر این موسسات استفاده می شود . این مقاله در پایان بر اهمیت حمایت از واردات در یک سیاست جامع توسعه صادرات به عنوان یک فرایند تکمیلی اشاره دارد .

۲-۶-۲-تحقیقات خارجی
۲-۶-۲-۱-Concept Paper on the creation of a Reginal Export Credit and Finance Scheme (Submitted to the Asian Development Bank, April 19^th, 2004):
در این تحقیق به بررسی موسسات بیمه و تضمین صادرات و اگزیم بانکها در آسیا پرداخته می شود . تفاوت میان موسسات بیمه و تضمین صادرات در کشورهای مختلف جهان را برشمرده و به تشریح خدمات مدلهای مختلف این موسسات پرداخته و در نهایت بیان می دارد که کشورهای آسیایی در این زمینه دارای تجربه کمتری به نسبت کشورهای توسعه یافته هستند و هزینه های زیاد اگزیم بانک و ریسک بالقوه دو چالش اساسی اگزیم بانکهای آسیایی می باشد و هم موسسات بیمه و تضمین صادرات و هم اگزیم بانکها با چالش اعتباری مواجه اند .
۲-۶-۲-۲-Measuring Service Quality of Export Credit Agency in Turkey by Using Servgud (Sibil Dinc Aydmir , Cevat Gerni , 2011) :
بیان می دارد که در کشورهای در حال توسعه بر تامین مالی شرکتهای صادراتی از طریق اعتبار ، بیمه و گارانتی توسط ECAs تمرکز دارند و در کشورهای توسعه یافته اعطای اعتبار توسط بانکهای تجاری و حمایت از شرکتها با بیمه و گارانتی صورت می گیرد .
۲-۶-۲-۳-Sino-Africa State Trading in Services: Added-Value through Angola-Model Loaning, Gats Commitments or FTAs? (Charlotte Sieber – Gasser, 2010):
اعطای وام از سوی اگزیم بانک چین موجب تسهیل صادرات به آفریقا بوده است. و در پایان به بررسی جنبه های حقوقی این قراردادها پرداخته و لزوم شفاف بودن این قراردادها را بیان می کند .
۲-۶-۲-۴-Reauthorization of the Export-Import Bank: Issues and Policy Options for Congress, Congressional Research Service (Shayerah Ilias, 26 Septomber2011):
در این مقاله پس از معرفی اگزیم بانک آمریکا ، به مقایسه آن با موسسات بیمه و تضمین صادرات کشورهای اروپایی (G7) پرداخته می شود . هدف اگزیم بانک را حمایت از انواع ویژه ای از صادرات معرفی می کند و چالش جدید این بانک را طبیعت رقابتی فعالیتهای ECA در عرصه بین المللی می داند.
۲-۶-۲-۵-Introduction to Exim Bank in Africa , Exim Bank of United State , Int l Business Development Officer , Africa (Richard Michel , September 2006) :
این مقاله عملکرد اگزیم بانک آمریکا را در قاره آفریقا بررسی می کند و بیان می دارد که اگزیم بانک آمریکا دارای نسبت بیمه بیشتری به نسبت دیگر موسسات مشابه کشورهای دیگر در آفریقا می باشد . اگزیم بانک آمریکا بیمه های کوتاه مدت و میان مدت ، تسهیلات گارانتی میان مدت و بلندمدت و تامین مالی پروژه ها را انجام می دهد.
فصل سوم
روش تحقیق و مراحل انجام تحقیق
۳-۱-مقدمه :
در دنیای امروز محققان و اندیشمندان علوم مختلف در تحقیقات خود همواره در پی روش های کارآمدی در راستای بهبود سطح و بقای زندگی بشر هستند . پیشرفت های اخیر فناوری همگی موید این امر هستند که هر قدر تکنولوژی به نحوه زندگی انسان نزدیک تر شود ، تاثیر آن در بهبود کیفیت زندگی بیشتر خواهد بود . این واقعیت به کاربرد هر چه بیشتر سیستم ها و ساختارهای الهام گرفته شده از طبیعت منتهی شده است. البته محققان در پیاده سازی این مفاهیم نادقیق زندگی روزمره انسان در قالب عبارات خشک و دقیق و یا همان ریاضیات کلاسیک باشد . در این راستا نظریه مجموعه های فازی توسط پروفسور لطفی زاده مطرح شد.
این نظریه قادر است بسیاری از مفاهیم ، متغیرها و سیستم هایی که نادقیق و مبهم هستند (همان طور که در عالم واقع نیز اکثراً چنین است) صورتبندی ریاضی کرده و زمینه را برای استدلال ، استنتاج ، کنترل و تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان فراهم می کند .
منطق فازی ، تکنولوژی جدیدی است که شیوه های مرسوم برای طراحی و مدلسازی یک سیستم را که نیازمند ریاضیات پیشرفته و نسبتاً پیچیده است ، با بهره گرفتن از مقادیر و شرایط زبانی و یا به بیانی دیگر دانش فرد خبره و با هدف ساده سازی و کارآمدتر شدن طراحی سیستم جایگزین و یا تا حدودی زیادی تکمیل می کند (بیدآباد ، محمدی و نورسته ،بی تا ،صفحه۴-۳).
۳-۲-مراحل انجام تحقیق
در فصل اول کلیات تحقیق مطرح شد و در فصل دوم به مبانی نظری و پیشینه تحقیق عنوان شد . و در این فصل به بیان روش انجام تحقیق پرداخته می شود و در پایان پس از ارائه اولویت بندی مدلها و ارائه مدل بهینه ، پیشنهادهای اجرایی در این حوزه مطرح می شود .
۳-۳-جامعه آماری
در این تحقیق برای محاسبه امتیاز زیرمعیارها از آمارهای بانک مرکزی در طی سالهای ۱۳۸۶-۱۳۷۶ استفاده شده است و برای مواردی که داده های عددی موجود نبود ، تنها از مصاحبه با پنج نفر از مدیران و کارشناسان بانک توسعه صادرات ایران استفاده شده است.
در بخش تشکیل ماتریس مقایسه زوجی هر یک از زیرمعیارها و مدلها نیز برای تعیین امتیازها به دو طریق عمل شده است ؛
برای متغیرهای بدهیهای خارجی ، تولید ناخالص داخلی ، رشد تولید ناخالص داخلی ، درآمدهای دولت و هزینه های دولت از داده های بانک جهانی استفاده شد . آمار کشورهای آمریکا ، ترکیه ، تایلند ، فیلیپین (کشورهایی که از مدل اگزیم بانک استفاده می نمایند) ، انگلستان ، فرانسه ، آلمان (از مدل اروپایی استفاده می کنند) ، هند ، چین ، ژاپن ، هندوراس ، مالزی و کره جنوبی (کشورهایی که از مدل ترکیبی استفاده می کنند)^[۱۵] در بازه زمانی ۲۰۱۰-۱۹۹۰^[۱۶]استخراج و با تحلیل این داده ها و ترکیب نتایج تحلیل با نتایج حاصل از مصاحبه به کارشناسان ضرایب مشخص شده است .
برای سایر زیرمعیارها با توجه به آنکه داده های معتبری برای کشورهای مختلف موجود نبود ، تنها با بهره گرفتن از مصاحبه با پنج نفر از کارشناسان ضرایب مشخص گردیده است.
۳-۴-نحوه گردآوری اطلاعات
برای تعیین امتیاز و رتبه هر یک از معیارها و زیرمعیارها در ماتریس مقایسه زوجی معیارها و زیرمعیارها ، از آمار بانک مرکزی از سال ۱۳۷۶ الی ۱۳۸۶استفاده شده است . با توجه به میزان تطابق رشد هر یک از زیرمعیارها با رشد صادرات امتیاز تعلق گرفته است. در خصوص ریسک تجاری و سیاسی با توجه عدم وجود اطلاعات آماری در این حوزه ، از نظر کارشناسان بانکی جهت تعیین امتیاز استفاده شده است. (در خصوص ریسک تجاری نتایج حاصل از نوسانات نرخ ارز با نظرات کارشناسان ترکیب و در نهایت امتیاز مربوطه تخصیص یافته است).
تعیین امتیاز در تشکیل ماتریس مقایسه زوجی بین زیرمعیارها و مدلها با بهره جستن از داده های بانک جهانی صورت گرفته است . امتیاز زیرمعیارهای درآمد دولت ، GDP ، GGDP ، بدهیهای خارجی ، هزینه های دولت از این طریق استفاده شده است . این داده ها برای کشورهای منتخب هر مدل در بازه زمانی ۲۰۱۰-۱۹۹۰ استخراج گردیده است ؛
مدل اگزیم بانک (مدل آمریکایی) : آمریکا ، ترکیه ، تایلند ، فیلبپین .
مدل اروپایی (مدل موسسات بیمه و تضمین صادرات) : انگلستان ، فرانسه و آلمان .
مدل ترکیبی (آمریکایی – اروپایی) : مالزی ، ژاپن ، هند، چین ، هندوراس ، کره
نتایج حاصل با نظرات کارشناسان بانکی تلفیق و بدین ترتیب امتیازات مربوطه مشخص گردیده است .
امتیاز سایر زیرمعیارها با توجه به نظر پنج نفر از کارشناسان بانکی تعیین گردیده است .
۳-۵-اهداف تحقیق
افزایش صادرات در هر کشور تضمین کننده توسعه اقتصادی وافزایش درآمد و رفاه عمومی است . از این رو دولتها همواره به دنبال راهکارهایی جهت حمایت و ارتقا صادرات می باشند . تاسیس اگزیم بانک ، موسسات بیمه و تضمین صادرات در کشورهای مختلف بیانگر این موضوع می باشد. این تحقیق در پی آن است که با توجه به شرایط اقتصادی ایران مدل بهینه ای برای اگزیم بانک ارائه دهد تا از این طریق به توسعه صادرات در کشور کمک کند .
نظر به آنکه قطعاً استفاده از هر مدل مستلزم مراحل اداری و قانونی فراوانی می باشد و در این راستا دولت ممکن است با محدودیتهایی مواجه باشد ، این تحقیق با بهره گرفتن از روش سلسله مراتبی فازی با توجه به شرایط اقتصادی کشور ، مدلهای مطروحه را اولویت بندی می کند .
۳-۶- فرضیه تحقیق
فرضیه این تحقیق عبارتست از :
به دلیل تفاوتهای ماهیتی جامعه اقتصادی و مالی ایران با سایر کشورها، هیچ یک از مدلهای موجود به تنهایی نمی توانند مدل بهینه ای برای ایران باشند و یک مدل ترکیبی جدید مورد نیاز است .
۳-۷-متغیرهای تحقیق
متغیرهای مورد استفاده تحقیق به شرح جدول ذیل می باشد.
«جدول۳-۱»