جهت ترمیم نمونه های آماده شده گروه دوم از کامپازیت سلف کیور Master dent (Dentonics Inc, Monroe, USA) استفاده شد. این کامپازیت نیز با تکنیک Incremental و در دو لایه با ضخامت mm2 به کار رفت (تصویر ۴).
تصویر۴: کامپازیت سلف کیور Master Dent
در گروه های سوم و چهارم از ادهزیو توتال اچ نسل پنجم با بیس استون به نام Prime & Bond NT (Dentsply, New York, USA) با تکنیک مشابه گروه های اول و دوم استفاده شد (تصویر ۵).
تصویر ۵: ادهزیو توتال اچ با بیس استون Prime & Bond NT
سپس در نمونه های گروه سوم ازکامپازیت لایت کیور Herculite XRV (Kerr, Washington D.C, USA) با رنگ A2 برای ترمیم حفرات با تکنیک Incremental و در دو لایه با ضخامت mm2 استفاده گردید و هر لایه به مدتs 20 کیور شد. نمونه های آماده شده گروه چهارم نیز با کامپازیت سلف کیور Master Dent ( Dentonics Inc, Monroe, USA ) با رنگ A2 و با تکنیک Incremental ترمیم شد.

در نهایت finishing و polishing همه ترمیم های کامپازیتی توسط فرز های پرداخت توربین و لاستیک های پرداخت کامپازیت انجام شد (تصویر۶).
تصویر۶: ترمیم های کامپازیت انجام شده بعد از finishing و polishing
تمامی دندان های ترمیم شده به مدت یک هفته در انکوباتور با دمای C̊ ۳۷ قبل از انجام تست های ریز نشت نگهداری شدند.
۲-۳ روش های اندازه گیری ریزنشت در نمونه های مطالعه:
در این مطالعه، ریزنشت با بهره گرفتن از دو تکنیک متفاوت filtration Fluid و Dye-extraction ارزیابی گردید. از انجایی که تکنیک filtration Fluid کاملا غیرتهاجمی بوده و آسیبی به نمونه های مورد بررسی وارد نمی کند، بنابراین برای ارزیابی میزان ریزنشت ترمیم ها، ابتدا از روش filtration Fluid و سپس از روش Dye-extraction استفاده شد.
تکنیک Fluid filtration
در این روش دندان ها از ۱ میلیمتری زیر CEJ توسط دیسک قطع گردیده و پالپ چمبر قسمت کرونالی با فرز گسترش یافت. پلکسی گلاسهایی به ابعاد ۲.۵ × ۲.۵ سانتیمتر به تعداد نمونه ها فراهم گردید و مرکز آن توسط یک فرز سوزنی شکل سوراخ شد. یک سر سوزن متعلق به یک سرنگ تزریق ۵ میلی لیتری انتخاب شد و انتهای آن طوری کوتاه گردید که پس از عبور از سوراخ مرکز پلکسی گلاس ۲ تا ۳ میلیمتر خارج آن قرار گیرد. سپس نمونه ها بر روی پلکسی گلاس طوری قرار گرفتند که انتهای سوزن کوتاه شده درون پالپ چمبر نمونه قرار گیرد. محل اتصال نمونه با پلکسی گلاس با چسب سیانوآکریلات محکم گردید و برای اطمینان روی آن موم چسب نیز قرار داده شد تا از سیل بودن این ناحیه اطمینان حاصل شود. سپس نمونه ها به یک لوله لاتکس (Guibua, China) با قطر داخلی ۵ میلیمتر و طول تقریبی ۴ سانتیمتر به گونه ای متصل شدند که قسمت hub سرسوزن درون لوله لاتکس قرار گیرد. نمونه های آماده شده به دستگاه طراحی شده برای سنجش filtration Fluid متصل گردیدند (تصویر۷).
تصویر۷: دندان های آماده شده جهت بررسی ریز نشت در تکنیک filtration Fluid
جهت بررسی ریزنشت از دستگاه فلویید فیلتراسیون واحد پژوهش های مواد دندانی دانشکده دندانپزشکی مشهد که برای اولین بار در ایران توسط جاویدی و نقوی طراحی گردیده بود، استفاده شد. این سیستم عبور مایع را از داخل نمونه تحت آزمایش بررسی می کند تا میزان ریزنشت نمونه مورد نظر را تعیین نماید. این کار به وسیله بررسی جابه جایی حبابی که در مسیر حرکت مایع ایجاد شده، صورت می گیرد. جهت ایجاد حرکت در مایع و تعیین ریزنشت، از اعمال فشار توسط گاز اکسیژن در پشت مایع در این سیستم استفاده گردیده است. در این سیستم از یک کپسول اکسیژن که مجهز به مانومتری جهت تنظیم دقیق فشار است استفاده شد. اکسیژن توسط یک لوله لاستیکی مخصوص انتقال اکسیژن به یک ارلن در دار که دو سوراخ، یکی جهت ورود اکسیژن و دیگری برای خروج مایع روی آن تعبیه شده بود، منتقل شد. مایع به کار رفته در این سیستم آب مقطر بود که نیمی از حجم ارلن را در بر گرفته بود. فشار اکسیژن اعمال شده بر روی سطح مایع موجود در ارلن، باعث خروج مایع از ارلن و ورود آن به یک لوله لاستیکی شده که به انتهای یک پی پت CC 1/0 متصل است.
این پی پت برروی یک صفحه عمودی نصب گردیده است. این صفحه عمودی خود برروی یک صفحه افقی قرارگرفته که حامل سه پایه دوربینی است که حرکت حباب را ثبت می نماید. انتهای دیگر پی پت توسط یک لوله لاستیکی به یک سه راهی متصل گردیده که مجهز به یک شیرکنترل دو طرفه است، به نحوی که در یک زمان تنها دو مسیر با هم مرتبط می شوند. یک سر این سه راهی در سمت چپ به پی پت متصل شده است و انشعاب فوقانی این سه راهی، برای اتصال سرنگی جهت ایجاد حباب هوا در مسیر مایع درون پی پت) سرنگ حباب ساز ( در نظر گرفته شده است. انشعاب تحتانی دیگر این سه راهی محل اتصال نمونه ها و لوله لاتکس متصل به آنها می باشد .
پی پت، سه راهی و لوله های لاستیکی اتصال دهنده آنها به یکدیگر بر روی یک صفحه عمودی محکم نصب گردیده اند. جهت ثبت حرکت حباب و خواندن میزان حرکت آن از یک دوربین دیجیتال۱۰مگاپیکسلG11, Japan) (Canon Powershot و نرم افزارPhotoshop CS 2003 استفاده گردید.
جهت شروع کار و قبل از اینکه نمونه ها را به دستگاه متصل کنیم، از سلامت اتصالات و نیز پر بودن مسیر لوله ها از آب اطمینان حاصل شد. در صورت لزوم محل اتصالات را با چسب سیانوآکریلات و نوار پارافیلم محکم نموده و قطعات قابل تعویض نیز عوض گردید. توسط یک سرنگ، داخل لوله لاتکس متصل شده به قسمت اپیکالی نمونه را از آب پرکرده تا مانع تشکیل حباب در پشت نمونه پس از اتصال لوله لاتکس به سیستم گردد (تصویر ۸).
تصویر ۸: تصویر شماتیک از دستگاه Fluid Filtration
نخست، نمونه کنترل مثبت به دستگاه متصل شد و حرکت سریع حباب از ابتدای پی پت تا انتها دیده شد. سپس نمونه کنترل منفی به سیستم اتصال یافت و هیچ گونه حرکتی در طول مدت ۸ دقیقه آزمایش در موقعیت حباب دیده نشد. دستگاه پس از گذراندن این دو آزمون آماده استفاده بود. نمونه ها به ترتیب از قسمت انتهای آزاد لوله لاتکس، به انشعاب تحتانی سه راهی متصل گردیده و محل اتصال توسط نوار پارافیلم محکم شد. شیر کنترل به طرف دندان بسته شده و فقط مسیر بین انشعاب فوقانی مربوط به سرنگ حباب ساز و انشعاب سمت چپ که به پی پت متصل بود با یکدیگر درارتباط قرار گرفتند. در این هنگام با فشردن سرنگ حباب ساز که حاوی مقدار کمی هوا بود، حبابی در حجم و اندازه مطلوب وارد پی پت گردید. حباب می بایست تمام قطر داخلی پی پت را دربرگرفته باشد. تنها در این صورت است که می توان انتظار داشت حرکت حباب نشانگر مطمئنی از حرکت مایع در داخل لوله است. پس از ایجاد حباب، شیر سه راهی به سمت نمونه باز و به سمت سرنگ حباب ساز بسته شد. در این وضعیت تنها نمونه و سیستم فلویید فیلتراسیون با هم در ارتباط بودند. سپس شیر اصلی کپسول اکسیژن بازگردید. با توجه به مطالعات قبلی صورت گرفته با همین سیستم در دانشکده توسط مرادی و همکاران، از فشار ۵/۰ اتمسفر جهت ارزیابی ریزنشت استفاده شد.
شیر تنظیم فشار اکسیژن) شیر مانومتر( روی فشار ۵/۰ اتمسفر تنظیم شد و در کل مراحل مطالعه تغییری در وضعیت آن ایجاد نگردید. ۳۰ ثانیه جهت برقراری تعادل در سیستم و افزایش حجم لوله لاتکس در نظر گرفته شد و سپس عکس اولیه از محل ابتدایی حباب درون پی پت توسط دوربینی در وضعیت ماکرو ) جهت عکس برداری دقیق از فواصل کم ( که بر روی سه پایه ای در مقابل پی پت قرار داشت، گرفته شد. عکسهای بعدی در فواصل ۲ ، ۴ ، ۶ و۸ دقیقه از عکس ابتدایی تهیه شدند. زمان دقیق ثبت عکسها توسط کورنومتر تنظیم گردید. شماره هر نمونه به همراه زمان گرفتن عکس مربوطه در کنار پی پت بر روی یک چسب کاغذی ثبت شد تا در عکس ها مشخص شده و در صورت بروز مشکل در خواندن عکسها، نمونه مربوطه مشخص و تکرار کار بر روی آن امکان پذیر باشد. همچنین امکان جابه جایی توالی عکس ها نیز وجود نداشته باشد.
در پایان آزمایش ابتدا شیر کپسول اکسیژن و پس از آن شیر کنترل به طرف نمونه بسته شد. نوارهای پارافیلم بازشده و لوله لاتکس از انشعاب پایینی سه راهی جدا گردید و مراحل کار برای نمونه بعدی تکرار شد.
مرحله بررسی حرکت حباب :
جهت جلوگیری از پیش داوری عمل کننده، تمام مراحل این قسمت توسط عمل کننده دیگری انجام گرفت. در خاتمه کار برای هر نمونه ۵ عکس داشتیم که در فواصل ۲ دقیقه ای گرفته شده بود. عکسهای ذخیره شده به کامپیوتر منتقل شد و به صورت جداگانه برای هر نمونه، حرکت حباب توسط نرم افزار Photoshop CS 2003 خوانده شد (تصویر ۹). (دقت به کار رفته در خواندن حرکت حبابها توسط این نرم افزار ۰۱/۰ واحد بود. اعداد خوانده شده )۵ عدد برای هر نمونه(
به نرم افزاری که جهت آسان سازی مراحل محاسبه شده بود، وارد گردید.
این نرم افزار پس از محاسبه متوسط میزان حرکت حباب در هر دقیقه برای هر نمونه، با اعمال ضریبی که به آن داده شده بود، نتیجه را از حرکت طولی حباب به حجم مایع عبور کرده از نمونه تبدیل کرده و به صورت o2 µl/min/cmH ارائه داد. ضریب فوق الذکر، حاصل ترکیب ضرایب محاسبه شده زیر می باشد:
دوربین عکاسی با Resolution معادل ۱۰ مگاپیکسل که از فاصله ثابتی عکس می گرفت، دارای بزرگنمایی مشخصی برابر با ۰۵۷/۰ است که به صورت ضریبی اعمال شد، تا فواصل ثبت شده توسط Photoshop CS 2003 با واقعیت منطبق باشد.
ضریب تبدیل اتمسفر به سانتیمتر آب: فشار اعمال شده اکسیژن به سیستم توسط یک مانومتر با مقیاس اتمسفر اندازه گیری می شود. جهت مقایسه نتایج حاصل با نتایج مطالعات گذشته مشابه، بر آن شدیم که نتایج این مطالعه نیز بر حسب ریزنشت صورت گرفته به ازای فشار هر سانتیمتر آب بیان شود.
ضریب تبدیل طول به حجم: با توجه به طول و حجم معین پی پت مورد استفاده در سیستم، میزان حجم مایع موجود در هر میلی متر از طول آن قابل اندازه گیری بود. به عنوان مثال حرکت حباب به میزان mm1 بیانگر حرکت حجم مشخصی از مایع درون پی پت است که به صورت ضریب اعمال شد.
در نتیجه محاسبات فوق برای هر نمونه، یک عدد به دست آمد که بیانگر میزان ریزنشت مایع از خلال ماده پرکردگی ریشه برحسب میکرولیتر در یک دقیقه به ازای فشاری معادل یک سانتیمتر آب است.
تصویر ۹: بررسی حرکت حباب توسط نرم افزار۲۰۰۳ Photoshop CS
تکنیک Dye-extraction:
جهت آماده سازی نمونه ها در روش Dye-extraction ابتدا تمامی نمونه ها از پلکسی گلاسها جدا شده و قسمت زیرین (پالپ چمبر) آنها ابتدا با چسب سیانوآکریلات مسدود شده و برای اطمینان بر روی آن موم چسب زده می شود. سپس سطح نمونه ها با دو لایه لاک ناخن مرغوب تا ناحیهmm 1 مارجین ترمیم سیل گردید. نمونه ها برای مدت ۲۴ ساعت داخل محلول رنگی ۲% متیلن بلو غوطه ور شده و پس از گذشت ۲۴ ساعت، به مدت ۳۰ دقیقه با اسپری آب شسته شده و لاک ناخن نیز با یک تیغه بیستوری حذف گردید. سپس هر دندان به طور مجزا داخل ویال های حاوی µl 1000 از اسید نیتریک ۶۵% وزنی به مدت ۷۲ ساعت نگهداری شد. بدین ترتیب متیلن بلو نفوذ کرده در حد فاصل مارجین ترمیم و دندان در اسید حل گردید. ویالها به مدت ۵ دقیقه در rpm14000 سانتریفوژ شده و بعد از آن میزان متیلن بلو نفوذ کرده در درز ترمیم توسط دستگاه اسپکتروفوتومتر (CECIL Instrument, Cambridge, UK) با طول موج ۵۵۰ نانومتر اندازه گیری گردید. بدین ترتیب شدت جذب رنگ در این طول موج ثبت شده و میزان ریزنشت نمونه ها به صورت عددی با این روش بدست آمد (تصویر ۱۰ ).
تصویر ۱۰: دستگاه اسپکتروفوتومتری
۲-۴ متغیر های مطالعه

G_ST=(H_T – H_s)/H_T
نهایتا با بهره گرفتن از فرمول زیر جریان ژنی (N_em) نیز محاسبه می­گردد که متوسط مهاجرت در هر نسل را نشان می­دهد(۲۸):
N_em=0.5(1 – G_ST)/G_ST
این معیار برای اندازه گیری فاصله ژنتیکی بین جمعیت ها کاربرد فراوانی دارد.

۱- ۱۹ سابقه تحقیق

۱- ۱۹- ۱ مروری بر برخی پژوهش­های علمی انجام شده بر روی Quercus brantii Lindl.

درحال حاضر عمده مطالعات صورت گرفته بر روی Quercus brantii Lindl. در داخل کشور، معطوف به ترکیبات، اسانس و اسید­های چرب و اثرات درمانی بوده است. در این گونه در رابطه با بررسی روابط فیلوژنتیکی توسط مارکر­های مولکولی کارهای بسیار کمی صورت گرفته است، مشایخی و همکاران در سال ۱۳۸۹ به­وسیله مارکرAFLP هشت جمعیت از Quercus brantii Lindl. در استان چهارمحال و بختیاری را از لحاظ روابط ژنتیکی مقایسه کردند. نتایج آن­ها نشان داد که در استان چهارمحال و بختیاری سطح بالایی از تنوع بین و درون جمعیت­های بلوط ایرانی وجود دارد(۹).
ذوالفقاری و همکاران از تکنیکSSR برای بررسی تنوع و روابط ژنتیکی بین جوامع مختلف ارتفاعی بلوط ایرانی در استان کهکیلویه و بویر احمد استفاده کرده ­اند و به این نتیجه رسیده ­اند که بلوط ایرانی در این جوامع از تنوع ژنتیکی بالایی برخوردار است و ارتفاع تاثیر جالب­توجهی بر این تنوع دارد. به طوری که جوامع مستقر در ارتفاعات پایین­تر از لحاظ ساختار ژنتیکی تفاوت معنی­داری با جوامع موجود در ارتفاعات بالا­تر دارند و کمترین فاصله­ژنتیکی نیز بین درختان طبقه ارتفاعی بالا و خیلی بالا وجود دارد و مارکر SSR به دلیل پلی­مورفیسم بالایی که نشان داد مارکری کارآمد برای بررسی این گونه از بلوط می­باشد(۳).
از آنجایی که بلوط ایرانی اندمیک ایران و ترکیه می­باشد در خارج از کشور ایران هیچ مطالعه­ ای بر روی ژنوم و تنوع جمعیت بلوط ایرانی انجام نشده است.
مطالعات دیگری نیز بر روی سایر گونه­ های بلوطQuercus در بیشتر نقاط دنیا انجام شده است چرا که این گیاه از لحاظ اکولوژیکی، اقتصادی و … حائز اهمیت است و همه این تحقیقات نشانگر وجود تنوع ژنتیکی بالا در بین و درون جمعیت­های بلوط می­باشد.(۱۴و۵)
۱-۱۹-۲- مروری بر برخی پژوهش­های انجام شده با بهره گرفتن از نشانگرSRAP
مارکر SRAP یک مارکر جدید است که تاکنون مطالعات زیادی در رابطه با این مارکر در داخل کشور انجام نشده است.
عابدیان و همکاران در سال ۲۰۱۲ تنوع بین گونه ­ای چند گونه از گیلاس را با بهره گرفتن از این مارکر بررسی کردند که پلی­مورفیسم نسبتا بالایی را نشان داد و این اولین گزارش مارکر SRAP در گیلاس بود(۱۳). طالبی و همکاران نیز تنوع بین­گونه ­ای چند گونه از پسته در ایران را با بهره گرفتن از این مارکر بررسی کردند و پلی­مورفیسم بالایی را مشاهده نمودند(۶۰).
در خارج از کشور مطالعات زیادی با بهره گرفتن از این مارکر بر روی گیاهان مختلف انجام شده است، لی وانگ و همکاران در سال ۲۰۰۸ تنوع ژنتیکی تربچه را با بهره گرفتن از مارکرهایSRAP، ISSR، RAPD ارزیابی کردند و درصد پلی­مورفیسم مارکرSRAP حدود ۸۵% بود که مقداری قابل­توجه است(۳۸).
یانگ و همکاران در سال ۲۰۱۲ با بهره گرفتن از این مارکر تنوع ژنتیکی درون گونه ­ای درخت کنار را بررسی کردند که پلی مورفیسم بالایی را نشان داده و بسیار کارآمد بوده است(۷۳).
یوجن و همکاران در سال ۲۰۱۰ با بهره گرفتن از این مارکر و مارکرSSR تنوع ژنتیکی بین و درون جمعیت­هایPogostemon cablin را در چین بررسی کردند. که در این مورد نیز نتایج جالب توجهی به دست آمد و پلی مورفیسم خوبی را نشان داد(۷۵).
زیاوپنگ و همکاران در سال ۲۰۰۸ تنوع ژنتیکی گونه های میخک را با بهره گرفتن از این مارکر بررسی کردند(۷۰).
گا­او و همکاران در سال ۲۰۰۵ تنوع ژنتیکی بین­گونه ای ۲۲ گونه از Hedychium چینی را با بهره گرفتن از این مارکر بررسی کردند و آنها را در ۳ دسته طبقه بندی کردند و نقشه ژنتیکی آنها رسم شده است(۲۲).
حمدی عمر و همکاران در سال ۲۰۱۱ تنوع ژنتیکی ۲۴ گونه از Citrus را با بهره گرفتن از این مارکر و مارکرهای SSR و CAPS-SNP بررسی کردند و براساس نتایج مارکر SRAP کارآمدترین مارکر گزارش شد زیرا درصد پلی­مورفیسم آن از دو مارکر دیگر بیشتر بود(۲۷).
وانگ و همکاران در سال ۲۰۱۱ تنوع ژنتیکی ۶۸ گونه کرفس و گونه­ های مرتبط با آن را با بهره گرفتن از مارکرهای SRAP و SSR بررسی کردند. پلی­مورفیسم حاصله ۹۵% بود که نشان­دهنده کارآمد بودن هر دو مارکرSRAP و SSR جهت بررسی کرفس و گونه­ های مرتبط بود(۶۷).
کای و همکاران نیز در سال ۲۰۱۱ تنوع ژنتیکی و ساختار جمعیتی یک نوع ارکیده در حال انقراض را با بهره گرفتن از مارکر SRAP بررسی کردند درصد پلی مورفیسم۸۱% درصد محاسبه شد و مشخص شد که این گیاه دارای تنوع ژنتیکی بالایی در سطح گونه است(۱۷).
ییلدیز و همکاران در سال ۲۰۱۱ از سه مارکر ISSR، RAPD و SRAP جهت بررسی تنوع ژنتیکی ۶۳ ژنوتیپ هندوانه ترکی استفاده کردند. میانگین درصد پلی­مورفیسم ۹۰% بود که این میزان نسبت به مقادیر قبلی به دست آمده در جهان بیشتر بود(۷۴).
پنگ و همکاران نیز در سال ۲۰۰۸ تنوع ژنتیکی ۲۳ جمعیت از گلرنگ ( (Carthamus tinctoriusو گونه های مرتبط با آن را با بهره گرفتن از مارکر SRAP بررسی کردند که پل­ مورفیسم نسبتا بالایی (۵۷%) را نشان داد(۴۶).
دانگ و همکاران در سال ۲۰۱۰ تنوع ژنتیکی ۱۵ جمعیت نوعی از گندم سرخ وحشی در اسرائیل را با این مارکر بررسی کردند و درصد پلی­مورفیسم ۷۹% محاسبه شد(۱۹).
شاو و همکاران در سال ۲۰۱۰ تنوع ژنتیکی ۲۹ جمعیت گل داوودی را براساس مارکرهای SRAP و ISSR بررسی کردند. پلی مورفیسم محاسبه شده توسط ISSR بیشتر از SRAP بود ولی با این حال پلی­مورفیسم SRAP مقدار قابل توجهی (۷۵%) بود(۵۴).
لیو و همکاران در سال ۲۰۱۲ تنوع ژنتیکی ۱۴ جمعیت وحشی از گرگ­تیغ (Lycium ruthenicum Murr) را با بهره گرفتن از این مارکر بررسی کردند که در سطح گونه پلی­مورفیسم بالایی مشاهده شد و درصد پل­ مورفیسم درون­گونه ­ای ۸۴% بود اما پلی­مورفیسم بین­گونه ­ای ۱۵% بود و درنتیجه تمایز ژنتیکی متوسطی بین جمعیت­ها وجود داشت(۳۷).
لیائو و همکاران در سال ۲۰۱۲ تنوع ژنتیکی ۲۵ جمعیت وحشی و یک جمعیت زراعی Prunella vulgarisرا با بهره گرفتن از این مارکر بررسی کردند و درصد پلی­مورفیسم حدود ۸۸% محاسبه گردید و جمعیت­ها در سه گروه دسته­بندی شدند(۳۳)
مطالعات درون گونه ­ای و بین­گونه ­ای دیگری نیز بر روی Cynodon radiatus(29) Ziziphus (۳۴)Coffea arabica (Rubiaceae) (۴۱) با بهره گرفتن از مارکر SRAP انجام شده است که پلی­مورفیسم محاسبه شده قابل­توجه بوده است.
همانطور که گفته شد در تمامی مطالعات انجام شده توسط مارکرSRAP چه بر روی گیاهان علفی و چه بر روی گیاهان درختی و درختچه­ای و به ویژه خانوادهFagaceae پلی­مورفیسم حاصله بالا بوده و این مارکر یک مارکر کارآمد می­باشد.
تاکنون تنوع ژنتیکی هیچ گونه ­ای از Quercus با این مارکر بررسی نشده و این اولین گزارش می­باشد.
فصل دوم:
مواد و روش ها
۲-۱ انتخاب مناطق و جمعیت­ها
به صورت تصادفی ۵ منطقه در طول زاگرس از استان کرمانشاه تا استان فارس مشخص شدند که اسامی این مناطق و عرض و طول جغرافیایی آنها در جدول آمده است (جدول۲-۱).
جدول ۲-۱ اسامی جمعیت ها و مناطق بررسی­شده در این تحقیق

هدف - شیوه ارزشیابی محتوا - روش آموزش
این چهار رکن در تقابل مداوم با هم قرار دارند و در واقع آموزش علوم در صورت در دوره ابتدایی موفقیت آمیز خواهد بود که این چهار رکن همدیگر را هدایت و حمایت کنند و هر یک بدون وجود و عملکرد دیگری نمی توان وجود داشته باشد اگر قرار باشد یادگیری واقعی در کلاس عملی شود ضروری است اقدامات ذیل انجام گیرد .
۱ ـ اهداف آموزش علوم با توجه به یافته های علمی ، اهداف نظام جمهوری اسلامی با شیوه ارائه فعال تهیه و تدوین گردد .
۲ ـ محتوا با توجه به یافته های علمی یا شیوه ارائه فعال تهیه و تدوین گردد .
۳ ـ آموزش علوم در دوره ابتدایی باید از شیوه های فعال خلاق با توجه به محتوا تدریس شود .
۴ ـ ارزشیابی مرسوم و سنتی کتبی منسوخ گردد و جای خود را به ارزشیابی های بسیار معتبر علمی دیگر بدهد(همان منبع،ص۳۷).
بدین ترتیب با اجرا نمودن موارد فوق ، شاهد شکوفایی آموزش علوم پویا و خلاق در نظام جمهوری اسلامی ایران خواهیم بود .

اهداف آموزش علوم در دوره ابتدایی در ایران و جهان

هدفهای علوم در دوره ابتدایی در کتابها و مقاله های مختلف به صورت فهرست گونه بیان شده اند و در نگاه اول ممکن است تفاوت اندکی بین فهرست اهداف وجود داشته باشد ، اما در بررسی دقیق تمام لیست ها را در توافق نزدیک به هم خواهیم یافت و اختلاف آنها به طور عمده در نحوه تبیین اهداف هستند(طالعی فرد۱۳۸۳،ص۳۸).
به طور کلی آموزش علوم در دوره ابتدایی اهداف ذیل را شامل می شود :
ـ یادگیری مفاهیم علوم و طرح های ذهنی یعنی محصول علم
آموزش علوم دوره ابتدایی می بایستی به آشنایی محیط اطراف به دانش آموزان کمک نماید و در آنها نوعی آگاهی ، علاقه و کنجکاوی نسبت به پدیده های طبیعی محیط زیست ایجاد کند به طوری که طبیعت را بشناسد ، به قوانین حاکم بر آن پی برده و روابط علت و معلولی را درک کند این اطلاعات ، چهار زمینه را شامل می شود :
الف ) بدن انسان و بهداشت آن ( علوم بهداشت )ب ) محیط زنده ( علوم زیستی )
ج ) محیط غیر زنده علوم زمین د ) موضوعات مربوط به ماده و انرژی ( علوم فیزیکی )
-آموزش علوم دوره ابتدایی می بایستی نگرش هایی که مطلوب نظام آموزش جامعه است از یک سو ، و از سوی دیگر نگرش های علمی را در دانش آموزان ایجاد کند .
از جمله هدفهای نگرشی ، می توان به مواردی چون توجه به عظمت پدیده های خلقت و عظمت خالق ، تمایل به همکاری ، صبر و حوصله ، درستکاری ، اقدام به دیگران ، کنجکاوی ، حفاظت از محیط زیست ، تفکر خلاق و . . . می باشد (طاهری و میرزایی ، ۱۳۷۶، ص ۲۶).
تکنیک های متداول در تحلیل کتابهای درسی :
در تحلیل کتابهای درسی آموزشی عمومی اغلب دو تکنیک ذیل بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد:
الف ) ابزارهای فهرستی ^[۳۷]
این روش تحلیل گر را متوجه موارد دیگری که توسط فرمول های خوانایی اندازه گیری نمی شود می کند . بدین ترتیب پرسش های این فهرست نظر خواننده را به مواردی از کتاب درسی مانند به کار بردن وسایل کمک آموزشی دیداری ، جهت گیری های فرهنگی ، کتاب راهنمای معلم ، کیفیت کار ، کیفیت سواد ، هزینه ها و کیفیت نوشتار جلب می کند.(همان منبع،ص۱۴۳ ).
ب ) فرمول های خوانایی ^[۳۸]از فرمول های ذیل برای تعیین درجه پیچیدگی زبانی متن کتاب یا به عبارت دیگر درجه خوانایی متن استفاده می شود:

۱ ـ روش کلوز ^[۳۹]( ۱۹۴۳ ) : این روش بر کل نگری تاکید دارد و یک روش گشتالتی محسوب می شود.بااین روش می توان به سطوح متن کتابها از نظرآموزش ومستقل (خودآموزی)سطح فشارروانی وسطح آموزشی پی برد،مراحل این روش عبارتند از: انتخاب چند متن از قسمتهای متفاوت کتاب(قسمتهای که فراگیران هنوزآنها رانخوانده اند.اولین جمله هر متن را به صورت اولیه خودش می نویسیم.پنجمین کلمه هریک ازمتن ها راحذف می کنیم وبه جای آنهانقطه چین می گذاریم.متن های نقطه چین شده رابه دانش آموزان سطح مورد نظر ارائه می دهیم تا مناسب ترین مفهوم را در جای خود بنویسند.جوابها را تصحیح کرده وبه درصد تبدیل می کنیم (همان منبع،ص۱۴۴).
۲ ـ روش فلش ^[۴۰]( ۱۹۴۸ ) : در این روش دو عامل زبانی معینی طول متوسط جمله و تعداد هجاهای هر نمونه محاسبه می شود.انتخاب نمونه : سه نمونه یکصد کلمه ای از نوشته مورد ارزیابی را مشخص کنید یک نمونه از ابتدا یک نمونه از وسط و یک نمونه از آخر نوشته و انتخاب کنید .تعداد هجاهای هر نمونه را بشمارید تا طول کلمه مشخص شود.(هجاهای ارقام و علائم را به همانگونه که اغلب به تنهایی خوانده می شود بشمارید).با تقسیم تعداد کلمه ها هر نمونه به تعداد جمله ها کامل همان نمونه ، تعداد متوسط کلمه ها در جمله را حساب کنید. اعداد به دست آمده را از دو مورد فوق را در فرمول درجه سطح خوانایی قرار دهید و مشخص شده را انجام دهید.محاسبات را برای دو نمونه دیگر هم انجام دهید و متوسط نتایج حاصل از سه نمونه را محاسبه کنید با مقایسه متوسط به دست آمده از محاسبات زیر و اعداد مشخص شده در جدول درجه خوانایی متن مشخص می شود.(یارمحمدیان،ص۱۶۴).
۳ ـ روش فرای^[۴۱] ( ۱۹۵۱ ) : روش تصویری یا نموداری محسوب می شود .دراین روش اعتقاد بر این است که هر قدر طول جمله کوتاه باشد به همان میزان قدرت خوانایی بیشتراست(تاکید برطول جمله ها وکلمه ها)این روش بر اساس دواقدام ساده ریاضی میباشد.انتخاب نمونه : حداقل سه نمونه متفاوت را از بخشهای مختلف متن مورد ارزیابی را انتخاب کنید . هر نمونه باید دقیقا یک صد کلمه داشته باشد. ( اسامی خاص را در شمارش حساب نکنید). شمارش جمله ها: تعداد جمله های موجود در هر یک از نمونه ها را بشمارید اگر یکصدمین کلمه در قسمتی از جمله غیر از انتهای آن قرار داشت ،تعداد کلمه های جمله را بشماریدومخرج کسر قرار دهیدکه صورت آن تعداد کلمه های است که نمونه را به عدد صد رسانده است .شمارش هجاها :تعداد هجاهای موجود در هرنمونه را بشمارید.(هجاهای اسامی خاص را نشمارید )میانگین تعداد هجاهای هر سه نمونۀ یک صد کلمه ایرا محاسبه کنید. تعیین سطح خوانایی:برای تعین سطح خوانایی متن مورد ارزیابی،میانگین جمله ها را روی محور تعداد جمله هاومیانگین هجاها را روی محور هجاها مشخص کنید .محل تلاقی خطوطی که از این نقاط به موازات محور کشیده میشود مشخص می کند که سطح خوانایی متن ازچه درجه سادگی یا دشواری بر خوردار است .(یارمحمدیان ،ص۱۶۱-۱۶۰).
۴ ـ شاخص سطح خوانایی گانینگ ^[۴۲]( ۱۹۵۱ ) : این روش دو عامل زمانی یعنی طول جمله و طول کلمه را محاسبه می کند دراین شاخص،کلمه ها دشوارآنهایی هستند که از سه یا بیشتر از هجا تشکیل شده باشند این شاخص بر اساس ،انتخاب نمونه ؛تعداد جمله های هر نمونه را بشمارید؛کلمه های سه هجایی یا بیش ازسه هجایی رابشمارید تا تعدادکلمه های دشوار مشخص گردد.میانگین نتایج نمونه ها؛تعداد کلمه های دشوار(بیش ازسه هجا)را با تعداد متوسط کلمه هادر جمله ها جمع کنید وعدد حاصل رادر۴/۰ضرب کنیداین شاخص گانینگ معادل کلاسهای آموزش رسمی است. اعداد,۴,۳,۲٫٫٫معادل کلاسهای دوم ،سوم،چهارم…است(همان منبع،ص۱۶۶).
۵ ـ روش فرمول مک لافلین^[۴۳] ( ۱۹۶۸ ) : در این روش طی پنج مرحله میزان خوانایی متون را مورد ارزیابی قرار می دهد .که عبارتند از،انتخاب نمونه ؛ده جمله متوالی در ابتدا،ده جمله متوالی در وسط و ده جمله متوالی در انتهای یک نوشته را انتخاب کنید.جمله از مجموعه کلمه هایی است که با نقطه(.)،علامت سؤال(؟)،علامت تعجب (!)،و یا علامت نقطه بند(؛)پایان میابد.در این نمونه ۳۰جمله ای تمام کلمه هادارای سه هجا یا بیشتررا شمارش کنید.جمع کلمه های چند هجایی رابه دست آورده وسپس جذرآن رابگیرید.اضافه کردن عدد۳رابه جذربدست آمده برای تعیین عددتوانایی خواندن شاگردرا ازنظر کلاسی.اضافه کردن عدد۵ به جذرو عدد بدست آمده عدد سنی شاگرددرمورد فهمیدن متن مورد نظر.(یارمحمدیان،ص۱۶۴).
۶ ـ روش ویلیام رومی^[۴۴] ( ۱۹۶۸ ) : در این روش فعال یا غیر فعال بودن محتوا را مورد بررسی قرار می دهد.در این روش فعال بین(۴/۰, ۵/ ۱)برای یادگیرنده مفید بوده وفراگیر را به فعالیت ویادگیری وادار مینماید.(معروفی،یوسف زاده،ص۱۹۴).
۷ ـ مدل طراحی و طبقه بندی هدف های آموزشی مریل(۱۹۹۴) : در این روش سطوح عملکرد مورد انتظار از شاگرد رادر پایان آموزش مورد بررسی قرار می دهد.تئوری توصیفی مریل از دانش ،مبتنی بر دو نوع طبقه بندی شامل نوع محتوا و سطوح عملکرد است .عناصر محتوا در این تئوری شامل حقایق ،مفاهیم،روش کار واصول وقوانین است وسطوح عملکرد ، شامل یادآوری (موردی وکلی) ،کاربرد وکشف وابداع یک موردجدید است. بعلاوه تئوری مریل دو راهبرد اساسی شامل اشکال ارائه اولیه واشکال ارائه ثانویه و روابط بین آنها را ترسیم نموده است.اشکال ارائه اولیه شامل تعمیم بیانی(توضیحی)،بیان مثال(نمونه)،تعمیم سوالی وبیان سوالی است.اشکال ارائه ثانویه شامل شرح وبسط زمینه ای به منظور تسهیل یادگیری وکمکبه تمرکز توجه ،شرح وبسط حافظه ای وشرح بازخورد می باشد .تعامل اشکال ارائه اولیه وثانویه با همدیگر از توالی خاصی شامل مثال،غیر مثال،مثال های همگراو واگرا وطیفی از پیچیدگی مثال پیروی می کند .برای هرطبقه از محتواو عملکرد ،مؤلفه های تئوری ،ترکیبی از اشکال ارائه اولیه وثانویه وتعامل آنهارا ارائه می کند به نحوی که از طریق آن کارآترین واثر بخش ترین راهبردآموزشی شکل می گیرد.(معروفی ،یوسف زاده،ص۱۷۸ ).
بدین ترتیب فرمول های خوانایی به تجزیه و تحلیل محتوای یک نوشته یافتن ، برای اندازه گیری درجه خوانایی آن می پردازد و همچنین درجه تناسب نوشته یا سطح خوانایی متن را مشخص می کند .
این فرمول ها انواع متعددی دارد که در قسمت فوق به طور اختصار هریک از آنها توضیح داده شد ولی در فصل بعدی ، روش ویلیام رومی به طور کامل مورد بررسی قرار خواهد گرفت زیرا ارتباط کار محقق و روش رومی نیز با این پایان نامه روشن است از این رو روش رومی وسیله تحلیل محتوا در این پایان نامه می باشد و هدف اساسی این مجموعه نیز نشان دادن حقانیت روش رومی به عنوان یک تکنیک موثر ارزشیابی ارائه فعال با زیر بنای تئوریک بسیار قوی می باشد .در قسمت بعدی برخی از تحقیقات انجام شده در مورد روش ویلیام رومی و سایر روش ها و نیزتحقیقات انجام شده درباره کتاب های درسی علوم ابتدایی در ایران و برخی از تحقیقات انجام شده درباره موضوعات علوم تجربی در جهان بیان شده است .

تعریف و مفهوم محتوا :

ابتدا چند تعریف اساسی از صاحب نظران برنامه ریزی درسی ذکر می شود و سپس با یک جمع بندی از تعاریف ارائه شده یک تعریف جامع و کامل ارائه می شود . سیلور و الکساندر^[۴۵] این تعریف را ارائه می دهند:
« حقایق ، مشاهدات ، داده ا ، دریافت ها ،تشخیص ها ، حساسیت ها ، طرح ها و راه حل های برگرفه از آنچه که ذهن انسان ها درک کرده اند و آن بناهای ذهنی که این محصولات تجربه را درون دانش ، ایده ها ، مفاهیم ، تعمیم ها ، اصول ، طرح ها و راه حل ها ، دوباره سازمان و نظم می دهد » ( ملکی ۱۳۸۰ ، ص ۶۳ ) .
این تعریف وسیع است و کلیه ی عوامل شکل دهنده محتوا را در بر می گیرد ولی مهارت ها و عواطف را شامل نمی شود .
اورنستین و هانگنیز ^[۴۶]( ۱۹۹۳ ) بر این باورند :
محتوا خلاصه ای از « حقایق ^[۴۷]» ، « مفاهیم و تعمیم ها ^[۴۸]» اصول و نظریه های مشابه دانش در رشته مورد نظر است ( میرزا بیگی ۱۳۸۰ ص ۱۶۱ ) .
به طور کلی می توان نتیجه گرفت :
محتوا عبارت است از مجموعه مفاهیم ، مهارت ها و گرایش هایی که از سوی برنامه ریزان انتخاب و سازماندهی می شود و در عین حال محتوا آثار حاصل از فعالیت های یاددهی و یادگیری معلم و شاگرد را نیز در بر می گیرد(طالعی فرد۱۳۸۳،ص۶۲).

تعریف تحلیل محتوا

تعریف های تحلیل محتوا به مرور زمان و با توسعه فنون و بکارگیری ابزار موجود برای مطالعه مسائل جدید و مطالب گوناگون دچار تغییر شده است .
کارت رایت^[۴۹] ( ۱۹۵۳ ) بر این باور است :
« تحلیل محتوا روشی است برای « توصیف عینی ^[۵۰]» ، « منظم ^[۵۱]» و کمی رفتارهای نمادی طرح می شود ( هولستی،سالارزاده امیری ۱۳۷۳ ، ص ۱۳ ) .
براکوس^[۵۲] ( ۱۹۵۹ ) معتقد است :
« تحلیل محتوا روش کاملا علمی است و با وجود جامع بودن از نظر ماهیت ، نیازمند تحلیل دقیق و منظم است » ( همان منبع ص ۱۳ ) .
برلسون^[۵۳] ( ۱۹۷۵ ) اظهار داشت :
« تحلیل محتوا ، تکنیکی پژوهشی برای « توصیف عینی » ، « منظم » و کمی محتوای آشکار به کار می رود » ( باردن،سرخابی ۱۳۷۵ ، ص ۳۵ ) .
از تعاریف چنین برداشت می شود که از نظر سابقه تاریخی در روان شناسی اجتماعی ، اهمیت دادن به جنبه عینی و عملی تحلیل محتوا در درجه اول قرار دارد . البته اهمیت امر عینی بودن تحقیق در علوم انسانی را که پیوسته با ارزش است ، نمی توان انکار کرد ولی در ضمن باید توجه داشت که این امر تنها هدف تحلیل محتوا نیست بلکه علاوه بر توصیف کمی و محتوای آشکار پیام ، توصیف کیفی و همچنین محتوای پنهان پیام نیز مدنظر قرار می گیرد و از سوی دیگر تحلیل محتوا باید پیش بینی کننده چیزی باشد که اساسا قابل مشاهده است یا به تصمیم گیری یا کمک به مفهوم سازی آن بخشی از واقعیت که به نوشتار مورد تحلیل کشیده است کمک کند بدین منظور هر تحلیل محتوایی باید در رابطه با متن داده ها انجام شود و بر حسب آن توجیه گردد(طالعی فرد۱۳۸۳،ص۷۵).
براساس بحث فوق ، تعریف گسترده روش تحلیل محتوا چنین خواهد بود : روش تحلیل محتوا فنی برای یافتن نتایج از طریق تعیین عینی و منتظم ویژگی های مشخص پیام هاست

ویژگی های تحلیل محتوا :

روش تحلیل محتوا دارای ویژگی های ذیل می باشد :
۱ ـ منظم باشند : در تحلیل محتوا همانند سایر روش های پژوهشی دیگر باید از هر گونه انتخاب خودخواهانه که در آن تنها به عناصر قابل انطباق با نظرات تحلیل گر توجه می شود ، اجتناب گردد بنابراین مقوله ها بر طبق قواعد مشخصی انتخاب شوند .
۲ ـ عینی بودن : شرط عینی بودن باعث می شود که هر محقق با بهره گرفتن از همان روش ، بتواند به نتایج مشابهی دست یابد .

اطلس دامان سنگر رابه گلدوزی گرفت»(همان، ص۳۷).
«سُنبل است یا گُل است، خُرد می‌کنند
گاوها در آسیای آرواره‌ها»(همان، ص۶۴).
الف- تصویر مرگ: تصویر مرگ در شعر شاعران انقلاب ، تحت تأثیر فرهنگ انقلاب اسلامی و حماسه‌ی عاشوراست:
«ای عشق! من شهید شدم، باورت کجاست؟
خون مرا بریز به تشت ترانه‌ها» (همان، ص۶۸).
«فرید» سوی تو می‌آید ای نهایت سرخ!
از این سفر نکند شرمسار برگردد»(همان، ص۱۷۱).
«از چه مرگ سرخ را شیرین نباشد کام ولب
خورده عمری روزی شیرین از احسانِ علی
ای شهادت! یازده تنگ شکر بردی، بس است
رو که تنگ آخرین ما راست از خوانِ علی»(همان، ص۱۶۶).
«زود با شهادت آشنا شوید
مرگ رابه حال خود رها کنید(همان، ص۲۱۹).
«کجاست مرگ سرخ تا جدا کنم
زموم تن حساب شهد ناب را»(همان، ص۲۳۲).
«چنان به قاف شهادت نشسته‌ام چو عقاب
که نیست دسترسی مرگ را به دامانم»(همان، ص۲۱۶).
«قامت بالابلندی چون شهادت ای دریغ!
آبشاری بود و درمرداب آغوشم نریخت»(همان، ص۲۳۴).
ب- تصویر مفاهیم انتزاعی:
«مرا ببوی که از باغ خلسه می‌آیم
که دوش گلکده‌ی وصل بوده ماوایم»(همان، ص۲۳۹).
«چشم دل باز کنم یا نکنم
میوه‌ی باغ تماشا که رسید؟»(همان، ص۲۳۷).
ده- تکرار عینی یک مضمون در دو مصرع از یک بیت با جابجایی واژگان:
«یک بار از کنار تو بگذار بگذرم
بگذار از کنار تو یک بار بگذرم»(همان، ص۱۱۶).
«در شبی نیلوفری آمد به خوابم آن پری
آن پری آمد به خوابم در شبی نیلوفری»(همان، ص۱۴۷).

۴-۱-۴-۲- ویژگی‌های معنایی

در یکصد سال اخیر، در کنار تحولات سیاسی و اجتماعی، تحولات ادبی فراوانی در شعر فارسی صورت گرفته است همان گونه که در بخش‌های پیشین اشاره شد در عصر مشروطیت، با توجه به تعاملات فرهنگی- سیاسی غرب با ممالک اسلامی به ویژه ایران و حاکمیت استبداد مرتجع قاجاری و پهلوی، دگرگونی‌های فراوانی در حوزه‌ی شعر و ادب پارسی به لحاظ معنایی صورت گرفته است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی این روند دگرگونی یکباره تحت تأثیر فضای مذهبی- عرفانی- حماسی جنگ قرار گرفت و شاعران انقلاب اسلامی هم دوشادوش مردم، در میدان حاضر شده و زبان گویای حوادث روزگار خود شده‌اند.
ترکیب‌سازی، استفاده از قافیه‌ها و ردیف‌های نو، بهره‌گیری از اسطوره‌ها، و حماسه‌های ملی گذشته، بهره‌گیری از اسامی خاص، وصف شهیدان، بهره‌گیری از واژگان جنگ قدیم، واژگان جنگ جدید، رواج مذهبی‌گرایی در شعر و… همه از تحولات معنایی غزل انقلاب اسلامی است.
یک- رجز و حماسه:
رجز و حماسه موضوعی است با پیشینه‌ شعر فارسی. در اکثر دوره‌های گذشته تاریخی ایران، به دلیل وجود جنگ‌ها و یورش‌های نظامی و کشورگشایی‌ها، همواره رجز خوانی و حماسه سرایی وجود داشته است؛ هم البته این امر در نزاع‌های قبیله‌ای اعراب- همسایگان ایران نیز- سابقه‌ای دیرین دارد. در رجز و حماسه«اولین مضمون و جان مایه‌ای که به ذهن می‌رسد لحن حماسی، آهنگ شعار و نبض تپنده‌ی کلمات است»(کافی، ۱۳۸۱، ص۱۳۱).
در رجز و حماسه دو نکته اساسی وجود دارد:«یکی شعار زدگی و دیگری واقع‌نگری»(همان، ص۱۳۱).
شعار زدگی، همان مرحله توفنده و غرش گونه‌‌ی اندیشه‌ی شاعر است؛ معمولاً در این وضعیت، شاعران مجال اندیشیدن ندارند و برای تهییج افکار مخاطبان به زبان صریح و رک‌گویی روی می‌آورند که رنگ عاطفه، شدید و جان مایه‌ی شاعرانگی ضعیف می‌شود.

این گونه اشعار معمولاً سرشار از خشمی مقدس، بسیار استوار و پرشور سروده می‌شوند:
یکی از نمونه‌های آن، غزل زیر است؛
«بخوان حماسه که از دل قرار برگردد
صفیر سوخته‌ام را شعار برگردد
صداقتم به سریر کلام بنشیند
صراحتم به سخن، آشکار برگردد
به چهره‌ام تب غیرت چنان گل اندازد

«رابطه‌ گرا»
(نوع ۲)

«رهبری نوآور»
(نوع ۳)

ماهیت کیفیت

کیفیت مورد انتظار: مشخصات عددی، کنترل انحراف‌ها (هم دررفتار کارکنان و هم فرایندها و محصولات).

کیفیت مورد انتظار یا رضایت مشتری: در برخی از فرایندها، فرایند تواناسازی کارکنان برای توقف و تصحیح فرایندها؛ در سایر موارد، تواناسازی کارکنان حتی برای رفع کمبودهای فرایند‌هایشان.

کیفیت دور از انتظار: هر یک از مشتریان به دنبال نیازهای شخصی خود هستندکه جهت کامیابی مشتری از طریق خدمات مورد نظر آنها صورت می‌گیرد.

ماهیت یادگیری

کاربرد واکنش‌های یادگیری در حل مسائل و خطاها،
یادگیری مهارتهای فنی.

کاریرد واکنش‌های یادگیری در حل مسائل و خطاها،
یادگیری مهارتهای فنی.
در برخی از فرایندها یادگیری مهارتهای متقابل و انسانی. اهمیت همکاری.

یادگیری خلاق. زیرا نیازها را نمی‌توان پیش‌بینی نمود. کارکنان می‌بایستی مداوم یاد بگیرند حتی در زمینه‌های خارج از حیطه کاری خودشان.

ماهیت واقعیت و حقیقت

واقعیت تعیین پذیر تجربی

واقعیت ساخت‌یافته اجتماعی

واقعیت فردی

ماهیت انسان و
روابط انسانی

کارکنان بایستی در جهت حصول کیفیت مورد نظر کنترل شوند، هر انحرافی منفی تلقی می‌شود. کارکنان مجاز به انتخاب گزینه‌های مختلف هستنند؛ تصمیم‌گیری در زمینه طراحی فرایند وجود ندارد یا اندک است.
«خودکامگی»

انسان اساساً به توسعه کارش علاقمند است، و بنابراین می‌تواند توانائی طراحی بعضی از فرایندها را کسب کند. برخی از تصمیم‌گیری‌ها را به گروه های کاری، شامل کارکنان با دانش‌های گوناگون تفویض نماید.
« دانائی»

همه افراد مشتاق یادگیری و بکارگیری مهارت‌هایشان در طرح‌ریزی و مشارکت در تغییرات هستند؛ کارکنان علاقمند به شخص مشتری هستند. اغلب تصمیمات در تعامل میان کارمند ـ مشتری صورت می‌گیرد.
«تساوی اختیارات میان همکاران»

پارادایم بنیادی:
ماهیت فعالیت‌های انسانی