وبلاگ

یک نوبت گاوآهن عمیق.
یک یا دو نوبت دیسک.
یک نوبت لولر.
۲-۹-۲زمان کاشت:
زمان کاشت سورگوم هنگامی است که درجه حرارت در عمق کاشت ۱۲ درجه سانتی گراد باشد. درجه حرارت بیشتر باشد مدت زمان سبز شدن کوتاهترودرصد گیاهان سبز شده افزایش می‏یابد (۴۷).کشت زود باعث می‏شود که دانه ها در زمین فاسد گردند و زراعت مورد هجوم علف‏های هرز قرار گیرد. اگر تاریخ کاشت به تعویق بیفتد زمین آب خود را از دست داده و شرایط مناسب رویش از بین می‏رود. در دمای کمتر از ۷ درجه سانتیگراد بذور جوانه نمی‏زنند. بهترین درجه حرارت برای رویش ۲۱ درجه سانتی گراد است و عمق کاشت ۳ تا ۵ سانتی متر می‏باشد (۲۰و۴۷).

بهترین زمان کاشت سورگوم در خوزستان در نیمه اول فروردین ماه در مناطق شمالی استان و نیمه اول اردیبهشت در جنوب می‏باشد. کشت زودتر از نیمه اول فروردین ماه به دلیل وجود مگس جوانه خوار سودانگراس موجب وارد شدن خسارت به بوته‏های جوان می‏گردد، که این آفت را می‏توان با رعایت تاریخ مناسب کاشت کنترل نمود.
کشت دیرتر از نیمه اول اردیبهشت ماه موجب از دست دادن فرصت زمانی مناسب و عدم استفاده گیاه از شرایط مناسب آب و هوایی جهت رشد و نمو شده و قاعدتا تعداد چین کمتری بدست خواهد آمد.
۲-۹-۳-انتخاب بذر:
در انتخاب بذر بایستی عوامل را مدنظر داشت. این عوامل عبارتند از نوع بذر جهت علوفه یا تولید دانه، طول دوره رشد، کیفیت دانه یا علوفه، مقدار محصول در هکتار، نوع رقم و مقاومت آن نسبت به رطوبت و خشکی.قبل از کاشت بایستی بذور سورگوم بر علیه بیماری‏ها و آفات با سمومی مانند ویتاواکس ضدعفونی گردند. قدرت جوانه‏زنی سورگوم در مزرعه خیلی ضعیف بوده و طبق تحقیقات انجام شده در بهترین شرایط رطوبت و حرارت ۳۰ تا ۵۰ درجه سانتی گراد، درصد جوانه زنی کمتر از شرایط آزمایشگاهی است (۱۸).
۲-۹-۴-میزان بذر مصرفی:
میزان بذر مصرفی بستگی به واریته مورد استفاده، هدف کشت، اندازه بذر، میزان رطوبت قابل دسترس خاک، قوه نامیه بذر دارد. میزان بذر مصرفی برای سورگوم دانه‏ای ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم، برای سورگوم علوفه‏ای در صورتی که از ردیف کار استفاده نماییم و تهیه زمین مناسبی داشته باشیم ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم و در کشت نیمه مکانیزه که عملیات بذر پاشی به وسیله دست و یا بذر پاش صورت می‏گیرد، میزان بذر مصرفی ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم در هکتار است (۴۷).
با توجه به افزایش درجه حرارت و شرایط نامساعدی که در اثر آبیاری غرقابی جهت جوانه زدن بوجود می‏آید، میزان بذر مصرفی ۲۰% بیشتر در نظر گرفته می‏شود (۱۸).
۲-۹-۵-عملیات کاشت بذر:
طریقه کشت سورگوم بر حسب نوع استفاده‏ای که از آن می‏شود، متفاوت است. این گیاه را می توان به صورت های مختلف کشت کرد. در بعضی مناطق به صورت دست پاش کشت شده و همچنین می‏توان آن را به صورت ردیفی با دستگاه خطی کار در مناطقی که هوای گرم دارند مانند سنگال، کشت کرد. در کشت نشایی آن، ابتدا بذر را در خزانه کاشته و پس از آن که ارتفاع نبات در خزانه به ۲۰ و حداکثر ۳۰ سانتی متر رسید، آن را در زمین اصلی نشا می‏کنند (۱۸). کاشت معمولا در مناطق به دو روش انجام می‏گیرد:
۱- به صورت ردیفی:
برای کاشت ردیفی سورگوم ابتدا زمین را فارو زده، که فاصله بین دو ردیف حدود ۵۰ سانتی متر است، سپس می‏توان با ردیف کار اقدام به کشت کرد. در صورتی که سطح خیلی گسترده باشد، بهتر است فاصله ردیف ها را ۷۵ سانتی متر در نظر گرفته، چون دستگاه‏های برداشت موجود با فاصله ۷۵ سانتی متر می‏باشند.
۲- به صورت کرتی:
در صورتی که کاشت به صورت کرتی انجام گیرد، ابتدا بذر با کودپاش سانتریفوژ و یا با دست به صورت یکنواخت در سطح خاک پاشیده شده و سپس با زدن یک دیسک سبک بذر را در عمق مناسب زیر خاک می‏نماییم.
۲-۹-۶-مواد غذایی مورد نیاز سورگوم:
نیاز سورگوم در دوره رشد تقریبا همانند سورگوم است. سورگوم به مواد غذایی به ویژه ازت نیاز شدیدی دارد. واکنش سورگوم نسبت به کودها بستگی بسیار زیادی به رطوبت و بافت خاک، دوره رشد و شرایط جوی دارد. میزان ازت مورد نیاز سورگوم در خاک‏های سبک بیش از خاک‏های سنگین می‏باشد (۴۷).
در مناطق خیلی گرم از کودهای دامی که سبب افزایش درجه حرارت خاک شده، کمتر استفاده می‏شود اما در نواحی معتدله کود دامی به میزان ۲۰ تن در هکتار پخش می‏گردد. مناسب‏ترین روش کوددهی در مورد سورگوم علوفه‏ای کوددهی به روش نواری است. در کودهای فسفره مناسب ترین زمان اعمال کودها پاییز سال قبل و کودهای پتاسه و ازته هنگام کاشت بذر در بهار می باشد. البته در مورد کودهای ازته بهتر است مقداری از کود را به عنوان پایه در نظر گرفته و هنگام کاشت بذر بکار برد و بقیه را در مراحل ۵ تا ۷ برگی شدن گیاه پس از هر چین‏برداری استفاده نماییم (۱۰).
۲-۱۰-عملیات داشت:
در عملیات داشت بایستی نکاتی مورد توجه قرار گیرد. این نکات شامل موارد زیر است:
۱-سورگوم گیاهی است که نیاز شدیدی به عملیات داشت دارد (بخصوص ۴۵-۴۰ روز اولیه). قدرت جوانه زدن سورگوم در بیرون آمدن از خاک و لایه خاکی که بر روی آن قرار دارد، بسیار ضعیف است. به همین دلیل و نیز به دلیل ایجاد سله، رشد غیر یکنواختی خواهیم داشت (۴۷). مزرعه را باید پس از کاشت آبیاری نماییم و فاصله آبیاری اول و دوم باید خیلی کوتاه باشد تا از سله بستن خاک جلوگیری به عمل آید.
۲-بطور کلی، سورگوم به علت آن که دارای دانه‏های کوچکی می‏باشد در زمان جوانه زدن به آب فراوانی نیاز ندارد ولی کمبود رطوبت و یا فقدان آن رشد را به تاخیر انداخته و یا متوقف می‏سازد، زیرا جوانه اولیه آن در مقابل خشکی حساس است. در زمان به ساقه رفتن نیاز سورگوم به آب زیاد است. لکن مقدار آب مورد نیاز در مختلف رشد بستگی به رقم و شرایط آب و هوایی منطقه دارد و مقدار آن به مراتب کمتر از ذرت بوده و بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلی متر متغیر است (۴۷).
۳-چون سورگوم در ابتدای کاشت رشد بطئی دارد لازم است برای حفاظت آن از هجوم علف‏های هرز دقت زیادی به عمل آید و در صورتی که ما به صورت جوی و پشته سورگوم را بکاریم، مبارزه با علف‏های هرز و سله شکنی به آسانی انجام می‏گیرد. مبارزه با علف‏های هرز به صورت مبارزه مکانیکی و شیمیایی بر اساس نیاز انجام می‏گیرد، مبارزه مکانیکی به وسیله ادوات داشت مقرون به صرفه است. همچنین می‏توان از علف کش‏ها جهت مبارزه با علف‏های هرز استفاده کرد. وجین دستی هم یکی از راه‏های مبارزه با علف‏های هرز است (۱۰). بهترین راه برای مبارزه با علف های‏هرز در کشت‏های مکانیزه استفاده از روش های تلفیقی مکانیکی- شیمیایی می‏باشد.
سورگوم گیاهی است که بایستی در مراحل اولیه رشد از نظر مبارزه با علف‏های هرز مورد توجه قرار گیرد، چون رشد کندی دارد. در ابتدای رشد یک یا دوبار وجین ضروریست، که بهتر است در دو مرحله انجام گیرد. مرحله اول وقتی است که سورگوم به ارتفاع ۱۰ تا ۱۵ سانتی‏متر برسد و مرحله دوم زمانی است که ارتفاع گیاه ۵۰ تا ۶۰ سانتی‏متر است (۱۰).
برای مبارزه شیمیائی با علف‏های هرز زراعت سورگوم می‏توان به طریق زیر عمل کرد: استفاده از علف‏کش آترازین به میزان ۵/۰ تا ۱ کیلوگرم ماده موثردر هکتار که عمدتا پهن برگ ها را کنترل کرده و بر خی باریک برگ ها مانند اویارسلام را نیز کنترل می کند (۱۸).علف‏کش توفوردی به میزان ۵/۱ لیتر در هکتار برای کنترل علف‏های هرز پهن برگ علف کش ارادیکان قبل از کاشت به صورت مخلوط با خاک به میزان ۶-۴ لیتر در هکتار هم پهن برگ‏ها و هم باریک برگ‏ها را کنترل می‏نماید (۱۰).
۲-۱۱-آفات:
آفات شناخته شده در کشور ایران که در درجه اول اهمیت قرار دارند عبارتند از:
۱-مگس جوانه خوار سودانگراس : معمولا در اوایل فصل مشاهده می‏گردد که با تغییر تاریخ کشت و کشت به موقع می توان از ظهور آن پیشگیری کرد (۳۱).
۲-سزامیا (کرم ساقه خوار) : این آفت بیشتر در ناحیه شمالی استان خوزستان دیده می‏شود و معمولا در مزارع آلوده در تمام فصل مشاهده می‏گردد، در صورت بالا بودن تراکم آفات می توان سریعا نسبت به برداشت مزرعه اقدام نمود (۱۰).
۲-۱۲-برداشت:
۲-۱۲-۱زمان برداشت:
زمان و نحوه برداشت سورگوم بستگی به نوع مصرف آن دارد. در صورتی که سورگوم، به منظور تولید دانه کاشته شده باشد، پس از خاتمه دوره رشد و زمانی که دانه ها سفت شده و به رنگ زرد گردید، پانیکول ها را قطع کرده و در یک جا خرمن کرده و سپس با وسایل مختلفی آن ها را می‏کوبند تا دانه‏ها از کاه جدا شوند (۱۸).
در صورتی که سورگوم برای سیلو کردن کشت شود، اگر در مرحله شیری مومی برداشت شود بهترین کیفیت علوفه را دارد (۴۷). برای تهیه قند، ذرت خوشه‏ای در مرحله شیری برداشت می‏شود زیرا مواد قندی در این مرحله در حداکثر خود می‏باشند (۳۳).
برای تهیه علوفه بهترین زمان برداشت موقعی است که حداکثر ۱۰ درصد خوشه ها ظاهر شوند. اگر قبل از ظهور خوشه‏ها برداشت صورت گیرد از یک طرف خطر بالا بودن اسید پروسیک را خواهیم داشت که سبب مسمومیت دام شده و از طرف دیگر محصول نقصان پیدا می‏کند. در فاصله زمانی شروع ظهور خوشه تا ظهور ۱۰ درصد خوشه ها علوفه از نظر کمیت و کیفیت مطلوب است چنانچه بعد از مزحله ظهور ۱۰ درصد خوشه، برداشت صورت گیرد، از کیفیت علوفه از نظر خوشخوراکی، درصد پروتیین آن کاهش می‏یابد (۳۳).
۲-۱۳-تناوب زراعی و سورگوم
سورگوم به دلیل اینکه در ابتدای کشت رشد بطئی دارد باید کشت گیاهانی را که قبل از آن انجام می‏گیرد وقت کافی به عمل آید، زیرا به دلیل خطر هجوم علف‏های هرز بسیار مهم است (۴۷). پس باید گیاهانی را کشت نماییم که زمین را از وجود علف‏های هرز تمیز نمایند(۱۸).بافت خاک در تعیین نوع تناوب بسیار موثر است به طوری‏که در زمین‏های شنی بهتر است این گیاه را بعد از گیاهان تیره لگومینوز علوفه‏ای مانند شبدر و یونجه قرار داد. بعد از سورگوم بهتر است گیاهان بهاره را کشت کرد زیرا سورگوم در هنگام برداشت در پاییز زمین را خالی از آب و مواد معدنی می‏نماید (۱۸).
تخلیه مواد غذایی بویزه ازت دلیل وجود مواد قندی در ریشه ها می‏باشد که ۱۵ تا ۵۵ درصد از ماده خشک دارای مواد قندی است. این ریشه ها منبع مناسبی جهت میکروارگانیسم های خاک می‏باشند. در نتیجه این میکروارگانیسم ها ازت خاک را مصرف می‏کنند. پس در مناطقی که کمبود آب وجود نداشته باشد در صورت وجود کود ازته بعد از سورگوم می توان گیاهان دیگری را کشت نمود. سورگوم به طور کلی پیش کشت بسیار ضعیفی برای اکثر زراعت هاست و باید در موقع کشت گیاه بعدی زمین را بخوبی تهیه و نسبت به حاصلخیزی آن توجه زیادی نماییم(۴۷).
کشت بلافاصله گندم بعد از سورگوم تولید را به میزان ۲۰% کمتر از موقعی که بعد از چغندر کاشته می‏شود، کاهش می‏یابد. این فقط به دلیل کمبود آب و یا ازت نمی‏باشد، بلکه به دلیل وجود ماده سمی است که در برگ و ساقه سورگوم وجود دارد (۴۷).
به طور کلی تعیین فاصله‏ی کاشت مناسب (تراکم مطلوب بوته در واحد سطح) جهت حصول عملکرد بالای علوفه و همچنین تعیین میزان نیتروژن مصرفی برای تولید علوفه با کیفیت بالا در هر منطقه ضروریست.
۲-۱۴-تاثیر نیتروژن بر روی صفات کیفی و کمی علوفه:
از سال ۱۹۷۰ میلادی تاکنون با افزایش جمعیت و افزایش استانداردهای زندگی، تولید غذا نیز به همان صورت افزایش یافته است. بیش از ۵۰% افزایش تولیدات غذایی مرهون استفاده از کودهای شیمیایی می‏باشد که در این میان سهم کودهای نیتروژنی از همه بالاتر است (^[۲]۹۲). در سال ۱۹۹۶ کل نیتروژن مصرفی دردنیا ۹۰/۸۲ میلیون تن بود که ۸۵/۱۱ میلیون تن آن درآمریکا استفاده شده است (۷۰). از طرفی اسمیل (۱۹۹۹) کل نیتروژن مصرف شده در زمین‏های زراعی دنیا را حدود ۱۶۹ میلیون تن در سال برآورد نموده است. تاثیر قابل توجه کود نیتروژن بر ظاهر گیاه ، عموما از طریق بهبود رنگ، و ایجاد سایه‏انداز بزرگ تر، منجر به مصرف بیش از اندازه آن شده است.
کمبود نیتروژن مهمترین عامل تغذیه‏ای محدود کننده عملکرد گیاهان زراعی در دنیا می‏باشد. از اینرو مصرف کارامد نیتروژن در مزارع برای افزایش عملکرد کمی و کیفی، سلامت محیط زیست و ملاحظات اقتصادی ضروری می‏باشد (۷۳).
نیتروژن نخستین عنصر غذایی‏ست کمبود آن در خاک‏های مناطق خشک و نیمه خشک مطرح است. زیرا در این مناطق مقدار مواد آلی که عمده‏ترین منبع ذخیره نیتروژن محسوب می‏شود به دلایلی از جمله بارندگی اندک، نبود تناوب زراعی مناسب، دمای زیاد، رطوبت نسبی کم، پوشش گیاهی ناچیز و میانگین مصرف کم کودهای حیوانی و کود سبز اندک است.
(پاتیل وهمکاران,۱۹۸۵) گزارش کردند که مقدار ۱۲۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار بیشترین مقدار عملکرد علوفه را در سورگوم رقم جامبو ایجاد کرده است. بیائرت و روی (۲۰۰۵)پس از مطالعه‏ی تاثیر مقادیر ۰، ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰، ۲۰۰ و ۲۵۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار بر عملکرد و بازده اقتصادی استفاده از نیتروژن در سورگوم علوفه‏ای اظهار داشتند که عملکرد و کارایی مطلوب نیتروژن با کارکرد ۱۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست آمد. در این تحقیق تخمین زده شد که حداکثر عملکرد با مصرف ۱۲۵ کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست می‏آبد و بیشترین بازده اقتصادی کاربرد نیتروژن بسته به قیمت کود نیتروژن و مقدار علوفه‏ تولیدی از مصرف ۸۳ تا ۱۰۷ کیلوگرم نیتروژن حاصل می‏شود.
در بررسی اثر سطوح مختلف نیتروژن و مقدار بذر بر عملکرد سورگوم شامل چهار سطح نیتروژن شامل مقادیر ۰، ۶۰، ۱۲۰ و ۱۸۰ کیلو گرم در هکتار نتیجه گیری نمودند که افزایش مصرف نیتروژن به‏طور معنی‏داری عملکرد علوفه تر و خشک را افزایش داد. عملکرد علوفه تر با مصرف ۱۲۰ و ۱۸۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار از لحاظ آماری در یک گروه قرار گرفتند. در این تحقیق افزایش عملکرد با افزایش مصرف نیتروژن به بالاتر بودن ارتفاع بوته، سطح برگ و قطر ساقه نسبت داده شد (۵۴). در بررسی اثر سه سطح کود نیتروژن شامل ۱۷۵، ۳۵۰ و ۵۳۵ کیلوگرم اوره در هکتار در سورگوم علوفه‏ای به این نتیجه رسید که عملکرد علوفه در تیمار ۱۷۵ و ۳۵۰ کیلوگرم در هکتار تفاوت معنی‏داری نداشت و افزایش نیتروژن بیش از این مقدار باعث کاهش عملکرد گردید. وی بهترین میزان کود اوره برای سورگوم را ۱۷۵ کیلوگرم در هکتار گزارش نمود(۱۹). نشان داد که مصرف کود نیتروژنه تا ۱۰۰ کیلو گرم در هکتار عملکرد علوفه تر سورگوم را افزایش می‏دهد ولی مقادیر بیشتر نیتروژن تاثیری بر افزایش این صفت ندارد(۲۷). در مطالعه دو سطح ۳۰۰ و ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار کود اوره در سورگوم علوفه‏ای اسپید فید به این نتیجه رسید که افزایش کود باعث افزایش عملکرد کمی سورگوم می‏گردد(۵).در بررسی چهار سطح کود نیتروژن (۰، ۵۰، ۱۰۰ و ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار) بر روی چهار رقم سورگوم دانه‏ای (پیام، سپیده، بومی اردستان و کیمیا) نشان دادند که با افزایش میزان نیتروژن، تعداد خوشه در بوته، تعداد دانه در خوشه، وزن صد دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و درصد پروتیین دانه افزایش یافت و میزان ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن برای حصول حداکثر عملکرد مناسب‏ترین بود، هرچند که با افزایش میزان نیتروزن تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه به میزان جزئی افزایش یافت ولی این افزایش از نظر آماری معنی‏دار نبود و در این تحقیق میزان ۱۵۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار برای حصول حداکثر درصد پروتیین دانه توصیه گردید(۱۲). با بررسی چهار سطح نیتروژن (۰، ۵۰، ۷۵ و ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار) و سه رقم (اسپیدفید، جامبو و رقم محلی سیه‏زن سبزواری) گزارش کردند که بیشترین عملکرد ماده خشک علوفه، ارتفاع و نیز بیشترین میزان تولید برگ و ساقه در سطح نیتروژن ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار بدست آمد. در حالی‏که ازت اثر معنی‏داری بر مقدار مقدار وزن خشک خوشه، تعداد پنجه و نسبت برگ به ساقه نداشت. همچنین نتیجه گرفتند که با افزایش مقدار نیتروژن شاخص سطح برگ نیز افزایش معنی‏داری پیدا کرد اما تفاوت معنی‏داری بین سطوح ۷۵ کیلوگرم نیتروژن در هکتار و ۱۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار در سطح احتمال ۵% مشاهده نشد و با افزایش سطح نیتروژن از صفر به ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار مقدار وزن خشک ساقه افزایش معنی‏داری در سطح احتمال ۱ درصد پیدا کرد به طوری‏که افزایش وزن خشک ساقه معادل با ۳۸ درصد بود(۱۰۲). گزارش دادند که نیتروژن تولید ماده خشک سورگوم علوفه‏ای را به‏علت افزایش سطح برگ، اندازه و طول عمر برگ‏ها، پنجه‏زنی و بقاء آن‏ها افزایش می‏دهد و رسیدن گیاه را تسریع می‏کند(۸۰).
گزارش نمودند که تنش نیتروژن منجر به کاهش جذب عناصر غذایی گردید. بیائرت و روی^[۳] (۲۰۰۵) نیز در بررسی مقادیر مختلف کود نیتروژن بر عملکرد سورگوم علوفه‏ای اظهار داشتند که حداکثر عملکرد با مصرف ۱۲۵ کیلوگرم نیتروژن در هکتار بدست می‏آید(۸۰). افزایش تعداد برگ سورگوم را با افزایش سطح مصرف نیتروژن گزارش کردند(۹۳). گزارش کردند که مصرف ۲۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار بیشترین مقدار علوفه تر و خشک را تولید کرد ولی اختلاف آن با ۱۵۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار معنی‏دار نبود(۳۲).
بررسی تاثیر سطوح مختلف کود نیتروژنه و تراکم بوته بر عملکرد کمی و کیفی ذرت سیلویی رقم سینگل کراس ۷۰۴ نشان داد که عامل کود نیتروژنه بر روی عملکرد کل، عملکرد برگ، عملکرد ساقه، عملکرد بلال و عملکرد تک بوته اثرات معنی‏داری داشته است. در این آزمایش حداکثر عملکرد کل، ماده خشک عملکرد برگ، عملکرد ساقه و عملکرد بلال با مصرف ۳۹۰ کیلوگرم کود نیتروژنه بدست آمد(۳). بهترین میزان کود برای ذرت رقم سینگل کراس ۷۰۴ در منطقه داراب فارس ۱۸۰ کیلوگرم در هکتارگزارش شده است(۲۸). بهترین دور آبیاری و میزان کود نیتروژنه در منطقه کرج برای ذرت به ترتیب ۱۰ روز و ۱۰۰ کیلو گرم در هکتار ارزیابی شده است(۱۶).
در بررسی تاثیر سطوح مختلف کود نیتروژن بر عملکرد بوفالگراس نتیجه گیری نمودند که افزایش مصرف کود نیتروژن تا ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار افزایش معنی‏دار عملکرد ماده خشک علوفه را باعث می‏گردد (۹۹). در بررسی واکنش چچم به کاربرد کود نیتروژن اظهار داشتند که افزایش نیتروژن در شرایط بدون تنش کم‏آبی، افزایش معنی‏دار عملکرد علوفه چچم را باعث می‏گردد(۶۶). در بررسی تاثیر نیتروژن بر علفزار نشان دادند که افزایش مصرف کود نیتروژن باعث افزایش عملکرد ماده خشک علوفه می‏گردد به طوری‏که کاربرد ۱۲۰ و ۲۴۰ کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن به ترتیب ۸/۸ و ۵۲/۹ تن در هکتار عملکرد ماده خشک علفزار را باعث گردید(۸۰). نشان دادند که با افزایش تنش کم‏آبی در ذرت، میزان نیتروژن مورد نیاز جهت حصول به حداکثر عملکرد اقتصادی در تیمارهای مختلف ۱۵-۸ برابر کمتر از میزان نیتروژن مورد نیاز جهت دستیابی به حداکثر عملکرد در تیمار بدون تنش آب است. همچنین آنها مطرح نمودند که جذب نیتروژن بیش از آنکه به میزان آب مصرفی عکس‏العمل نشان دهد، به میزان نیتروژن مصرفی وابسته است. البته تنش کم‏آبی منجر به کاهش جذب نیتروژن می‏شود(۸۹). بیان کردند که دسترسی به نیتروژن و جذب آن متاثر از فراهمی آب است و در شرایط کمبود رطوبت خاک، پس از برداشت گیاه زراعی در مقایسه با شرایط مطلوب رطوبتی، میزان زیادتری نیتروژن در خاک باقی می‏ماند. به طور کلی با افزایش رطوبت خاک تاثیر کود نیتروژن بر افزایش عملکرد ذرت، بخصوص وقتی که مقادیر بالای نیتروژن بکار می رود، بیشتر می‏گردد (۵۹). در بررسی تاثیر دو سطح نیتروژن شامل مقادیر ۰ و ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار در شرایط بدون تنش و تنش کم‏آبی اظهار داشتند که سطوح نیتروژن و آبیاری اثر معنی‏داری بر عملکرد ماده خشک ذرت و راندمان نیتروژن داشته است اما اثر متقابل نیتروژن و آبیاری بر این صفات معنی‏دار نبوده است(۵۱).کود نیتروژن، راندمان مصرف آب را در خاک‏های دچار نیتروژن که آب کافی دارند افزایش می‏دهد(۱۰۲). انکن^[۴] و همکاران (۱۹۹۸) تاثیر متقابل میان آب و کود نیتروژن را در سورگوم بررسی نمودند و دریافتند که در تمامی سطوح آب خاک، کاربرد کود موجب افزایش کارایی مصرف آب می‏گردد اما در عین حال مقایسه سطوح کود در مقادیر مختلف آب نشان از تاثیر متقابل و پیچیده دارد. گزارش کردند که کود نیتروژن باعث افزایش عملکرد می‏گرد(۸۳). گزارش کرده‏اند که مقدار ۱۲۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار بیشترین درصد پروتیین را در سورگوم رقم جامبو ایجاد کرده است(۹۱). گزارش نموده‏اند که با افزایش کود نیتروژن مقدار پروتیین افزایش می‏یابد و مقدار فیبر کاهش اندکی را نشان می‏دهد نتایج حاصل از بررسی اثر کود نیتروژن در مراحل مختلف رشد بر خواص کیفی علوفه سورگوم نشان داد که با افزایش کود نیتروژن درصد پروتیین و فیبر خام افزایش می‏یابد، اما مصرف کود نیتروژن بر درصد خاکستر و فیبر خام تاثیر معنی‏داری ندارد(۷۵). گزارش نموده‏اند علت افزایش درصد پروتیین در چین دوم را می‏توان به جوان بودن بافت‏های گیاهی در مقایسه با چین اول به‏دلیل کوتاه بودن طول دوره رویش و همبستگی منفی بین سن گیاه و درصد پروتیین علوفه مربوط دانست(۴۰). همچنین این محقق در بررسی سطوح مختلف نیتروژن بر درصد پروتیین خام سورگوم اسپیدفید گزارش نمود که هر چند مصرف کود نیتروژن نسبت به تیمار شاهد (عدم مصرف کود نیتروژن) در افزایش پروتیین خام سورگوم موثر می‏باشد لیکن بین سطوح مختلف نیتروژن مصرفی تفاوت معنی‏داری مشاهده نشد. گزارش نمودند با افزایش مصرف کود نیتروژن درصد پروتیین خام سورگوم علوفه‏ای به‏طور معنی‏داری افزایش می‏یابد که نتایج این تحقیق را تایید می‏نماید (۶۴ و ۹۵). بالاترین عملکرد پروتئین و ماده‌ی خشک با افزایش کود نیتروژن به‌دست آمد (۷۸). کود نیتروژن باعث افزایش محتوای پروتئین و عملکرد ماده‌ی خشک سورگوم می‌شود (۵۷). در بررسی اثر سطوح مختلف نیتروژن و مقدار بذر بر رشد، عملکرد و صفات کیفی سورگوم شامل چهار سطح نیتروژن (۰، ۶۰، ۱۲۰ و ۱۸۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار) نتیجه‏گیری نمودند که افزایش مصرف نیتروژن به‏طور معنی‏داری درصد پروتیین خام و الیاف خام را افزایش داد(۵۴).
نیز اثر معنی‏دار مصرف نیتروژن را بر درصد پروتیین خام و الیاف خام سورگوم علوفه‏ای گزارش کردند(۸۲). در بررسی اثر کود نیتروژن در مراحل مختلف رشد بر خواص کیفی سورگوم علوفه‏ای رقم جامبو نتیجه‏گیری نمودند که افزایش کود نیتروژن بر درصد پروتیین، عملکرد پروتیین و فیبر اثر معنی‏دار داشت ولی بر درصد خاکستر و فیبر خام تاثیر معنی‏داری نداشت(۴۰). در بررسی تاثیر نیتروژن بر خصوصیات علوفه ژنوتیپ‏های مختلف ارزن گزارش نمودند که بین ژنوتیپ‏های مورد مطالعه از نظر نسبت برگ به ساقه اختلاف معنی‏دار وجود داشت اما درصد پروتئین خام در ژنوتیپ‏ها اختلاف معنی‏داری نداشت. (۷۲). در بررسی مقادیر و شیوه توزیع کود نیتروژن بر صفات کیفی سورگوم علوفه‏ای اسپیدفید به این نتیجه رسید که بین سطوح مختلف کود نیتروژن از نظر نسبت برگ به ساقه، درصد پروتیین خام و فیبر خام در سطح ۵% اختلاف معنی‏دار وجود دارد. این محقق نتیجه‏گیری نمود که نسبت برگ به ساقه در چین دوم به‏طور معنی‏داری بیشتر از چین اول بوده است. همچنین اثر متقابل چین و نیتروژن بر نسبت برگ به ساقه معنی‏دار نبوده است. در این آزمایش مشخص شد که هر چند مصرف کود نیتروژنه نسبت به تیمار عدم مصرف کود نیتروژن افزایش معنی‏دار درصد پروتیین خام علوفه را باعث گردید اما بین سطوح مختلف نیتروژن در این صفت تفاوت معنی‏داری مشاهده نشد. همچنین درصد پروتیین خام در چین دوم از برتری معنی‏داری نسبت به چین اول برخوردار بود اما اثر متقابل نیتروژن و چین بر این صفت معنی‏دار نبود. افزایش مقدار نیتروژن تا ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار باعث کاهش معنی‏دار درصد فیبر خام علوفه گردید و این درصد در چین دوم به‏طور معنی‏داری کمتر از چین اول بود. اثر متقابل نیتروژن و چین بر این صفت معنی‏دار نبود(۲). در بررسی مدیریت نیتروژن در کشت ارقام سورگوم علوفه‏ای نشان داد که مقادیر نیتروژن به کار رفته اثر معنی‏داری بر درصد پروتیین ساقه و برگ سورگوم علوفه‏ای دارد. به‏طوری‏که با افزایش میزان مصرف نیتروژن پایه تا ۹۲ کیلوگرم در هکتار افزایش معنی‏داری بر درصد پروتیین برگ و ساقه مشاهده شد اما مصرف ۱۳۸ کیلوگرم در هکتار نیتروژن کاهش معنی‏دار این صفت را بدنبال داشت(۴۴). گزارش کردند که با افزایش سطح کود ازت، عملکرد علوفه تر و پروتیین علوفه افزایش یافت(۴۵). گزارش کرد که غلظت پروتیین علوفه به مقدار زیادی به‏وسیله‏ی نیتروژن قابل دسترس خاک تحت تاثیر قرار می‏گیرد (۶۰ و۶۴). در بررسی واکنش فستوک به نیتروژن و تاریخ برداشت اظهار داشتند که غلظت پروتیین خام تحت تاثیر سال، تاریخ برداشت و میزان نیتروژن مصرفی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که میزان پروتیین خام علوفه در هر دو سال آزمایش با افزایش مصرف نیتروژن، به‏طور معنی‏داری افزایش یافت (۹۵). اظهار داشتند که با افزایش نیتروژن و فسفر افزایش تدریجی در ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد برگ در گیاه، سطح برگ در گیاه و عملکرد علوفه‏ای مشاهده شد. همچنین یک افزایش تصاعدی در پروتیین خام، فیبر خام و ضخامت ساقه نیز مشاهده شد. بیشترین عملکرد علوفه (q/ha 28/453) و عملکرد ماده خشک (q/h 2/162) با کاربرد ۱۰۰-۱۰۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن- فسفر بدست آمد و افزایش مصرف نیتروژن سرک تا حد ۶۶ کیلوگرم در هکتار افزایش معنی‏دار درصد پروتیین ساقه و برگ را باعث گردید اما مصرف ۹۹ کیلوگرم در هکتار نیتروژن به‏صورت سرک باعث کاهش معنی‏دار این صفات گردید. اثر متقابل نیتروژن پایه و سرک بر این صفات در سطح ۵ درصد معنی‏دار شد به‏طوری‏که بیشترین درصد پروتیین برگ و ساقه به ترتیب با ۴۴/۱۱ و ۷۳/۹ درصد متعلق به تیمار مصرف ۹۲ کیلوگرم نیتروژن پایه به‏همراه ۶۶ کیلوگرم نیتروژن سرک بود(۸۱).
در بررسی تاثیر سطوح مختلف کود نیتروژن بر عملکرد علوفه بوفالوگراس نتیجه‏گیری نمودند که افزایش مصرف کود نیتروژن، افزایش معنی‏دار درصد پروتیین خام را در این گیاه علوفه‏ای باعث می‏گردد به‏طوری‏که درصد پروتیین در سطوح ۰، ۱۲۰ و ۲۴۰ کیلوگرم در هکتار کاربرد نیتروژن به‏ترتیب ۴/۵، ۵/۶ و ۸/۷ درصد بود(۹۹). اظهار داشتند که مقادیر مختلف کود نیتروژن تاثیر در افزایش یا کاهش درصد فیبر علوفه سورگوم ندارد و عدم بکارگیری یا بکارگیری کود نیتروژن تا سطح ۲۰۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار موجب ایجاد اختلاف آماری معنی‏داری در صفت درصد فیبر خام نمی‏شود اما با افزایش مصرف کود نیتروژن، عملکرد پروتیین افزایش معنی‏داری در سطح ۱ درصد نشان داد. در مورد عملکرد الیاف خام،مشاهده نمود که در سطوح ۱۰۰، ۱۵۰ و ۲۰۰ کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار در گیاه سورگوم هیچ‏گونه تاثیر معنی‏داری ایجاد نشد ولی اختلاف بین عدم مصرف کود نیتروژن و ۱۰۰ کیلوگرم معنی‏دار بوده است(۹۱). کاهش شاخص سطح برگ و سرعت فتوسنتز در شرایط کمبود نیتروژن توسط برخی از محققان گزارش شده است(۶۵و۷۹). در بررسی اثر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد علوفه سورگوم در پاکستان گزارش شد که سطح برگ بوته و شاخص سطح برگ تحت تاثیر سطوح نیتروژن قرار گرفتند و با افزایش میزان نیتروژن مصرفی صفات مذکور به‏طور معنی‏داری افزایش یافت (۱۰۱). نیز افزایش سطح برگ سورگوم را با افزایش سطح مصرف نیتروژن گزارش کردند(۹۳). بیان نمود با افزایش میزان کود نیتروژن، شاخص سطح برگ افزایش می‏یابد. کاربرد کود نیتروژن از طریق تاثیر بر سلول‏های مریستمی برگ باعث توسعه در رشد آن و در نهایت افزایش سطح برگ گردیده است. دلیل این امر را به تاثیر مثبت نیتروژن بر توسعه سطح برگ و تولید پنجه و افزایش دوام فعالیت فتوسنتزی برگ‏ها می‏توان نسبت داد(۲). در آزمایش در ذرت نیز با افزایش مقدار نیتروژن، شاخص سطح برگ افزایش یافت(۲۴).
تولید ماده خشک حاصل به‏دام انداختن انرژی نورانی در طی فرایند فتوسنتز است. نور دریافت شده با سطح برگ جامعه گیاهی نسبت مستقیم دارد و میزان LAI^[5] نیز ارتباط تنگاتنگی با وضعیت نیتروژن دارد. از طرف دیگر در واحد سطح برگ، نور دریافت شده با میزان نیتروژن برگ در ارتباط است و مقدار مطلوب نیتروزن در گیاه منجر به افزایش LAI، افزایش دوام سطح برگ و افزایش کارایی فتوسنتزی در واحد سطح برگ می‏شود و برعکس محدودیت نیتروژن باعث کاهش LAI، کاهش LAD^[6] (دوام سطح برگ)، تسریع پیری و کارایی سطح فتوسنتز کننده می‏شود و مجموعه این عوامل باعث کاهش فتوسنتز گیاهان می‏گردد.
در مجموع نیتروژن با تاثیری که بر روی کارایی فتوسنتزی در واحد سطح برگ دارد، می‏تواند بر عملکرد تاثیرگذار باشد. سرعت آسیمیلاسیون کربن، بستگی به غلظت نیتروژن دارد و با افزایش نیتروژن برگ، میزان فعالیت روبیسکو افزایش می‏یابد و سرعت آسیمیلاسیون کربن زیادتر می‏شود.
تاثیر نیتروژن بر صفات فیزیولوژیکی گیاه مانند نفوذ نور، راندمان استفاده از نور، مقدار ماده خشک انتقال یافته به دانه، شاخص سطح برگ و دوام آن و سرعت رشد گیاه، سبب افزایش میزان ماده خشک و عملکرد دانه ذرت می‏شود (۷۹و۹۷).شاخص سطح برگ و دوام آن و در نهایت میزان فتوسنتز گیاه با مصرف بیشتر نیتروژن افزایش می‏یابد (۹۷). افزایش تعداد برگ ساقه سورگوم را با افزایش سطح مصرف نیتروژن گزارش کردند(۹۳). در بررسی اثر سطوح نیتروژن و مقدار بذر بر رشد، عملکرد و صفات کیفی سورگوم شامل چهار سطح نیتروژن (۰، ۶۰، ۱۲۰ و ۱۸۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار) نتیجه‏گیری نمودند که افزایش مصرف نیتروژن به‏طور معنی‏داری ارتفاع گیاه را افزایش داد(۵۴). در یک آزمایش با بررسی تاثیر مقادیر مختلف نیتروژن مصرفی بر دو کولتیوار ارزن اظهار داشتند که با افزایش مصرف نیتروژن در این گیاه، ارتفاع بوته و تعداد پنجه افزایش یافت(۹۸). در آزمایشی گزارش دادند نه که افزایش نیتروژن تا ۲۲۵ کیلوگرم در هکتار تاثیری بر تعداد پنجه در بوته ندارد (۴۱). تورگات^[۷] و همکاران (۲۰۰۶) در بررسی تاثیر کود نیتروژن و مقدار بذر بر خصوصیات ارزن پروسو در شرایط دیم و آبی اظهار داشتند که افزایش مقدار نیتروژن تا ۱۵۰ کیلوگرم در هکتار افزایش معنی‏دار ارتفاع بوته را باعث شد اما تاثیر معنی‏داری بر تعداد پنجه در مترمربع نداشت. گزارش دادند که با مصرف نیتروژن بیشتر، سیستم ریشه‏ای گیاه توسعه‏ی بیشتری پیدا نمود(۵۹).
۲-۱۵-اثر تراکم کاشت بر روی صفات کیفی و کمی علوفه:

نظریه پرداز اصلی این دیدگاه هانس سلیه است ، او در اواخر ۱۳۹۰ مقاله ای منتشر ساخت که باعث تحول درک دانشمندان از استرس گردید ، دکتر سلیه ابتدا آگاهانه از بکار بردن واژه استرس برای بیان حالتی که تحقیق او کشف نموده بود امتناع می کرد ، اما متعاقباً نظرش را تغییر داد .

مهمترین جنبه حائز اهمیت دیدگاه سلیه این بود که وی کاربرد سنتی را ملغی ساخت او به تصویر استرس بر خلاف نمایاندن آن به عنوان عامل یا نیرو ، به عنوان نتیجه ای که در اثر حضور عامل یا نیروی دیگری درون یک موجود زنده ایجاد می شود توجه داشت .
درک سلیه از استرس در ارتباط با علم فیزیولوژی است که ریشه در مراحل تکاملی وابسته به علم زیست شناسی موجودات زنده دارد . الگوی زیست شناسی سلیه مبنای رویکردهای دیگری به مسئله استرس قرار گرفته است .(بلورچی ۱۳۶۷ ، ص ۲۱۷) از نظر استرس پاسخ غیر اختصاصی بدن نسبت به نیازهایی است که در آن بوجود امده است . برای درک این تعریف نخست باید مفهوم غیر اختصاصی روشن شود .
هر نیازی در بدن حالت یگانه و خاص خود را دارد که مختص آن نیاز است . مثلاً هنگامی که در معرض سرما قرار می گیرد . بدنمان می سوزد که گرمای بیشتری تولید شود ، رگهای خونی منقبض می شوند که گرمای کمتری از دست برود . هنگامی که در معرض گرما قرار می گیرد از دست دادن آب بصورت تعریق در سطح پوست ، تاثیر خمک کننده ای دارد .
هر دارو یا هورمونی اثرات خاص خود را دارد . داروهای تولید ادرار ، آن را افزایش می دهند . هورمون آدرنالین نبض را تند و فشار خون را افزایش می دهد و همزمان قند خون را بالا می برد . در حالی که انسولین ، قند خون را کاهش می دهد با این وجود بدون در نظر گرفتن تغییرات ایجاد شده تمام این عوامل یک چیز شترک دارند ، آنها نیاز به سازگاری مجدد را افزایش می دهند ، این نیاز غیر اختصاصی است و صرف نظر از اینکه مشکل چیست انطباق با آن ضروری است ، به عبارت دیگر عواملی که بر ما تحمیل می شوند علاوه بر اعمال اختصاصی شان ، ایجاد یک نیاز غیر اختصاصی برای انجام کنشهای سازگاری و ایجاد دیواره وضعیت بهنجار را در بر دارند که این مسئله ، مستقل از فعالیت های اختصاصی آنهاست . نیاز اختصاصی برای فعالیت ، ماهیت و اساس استرس است .
تصور اینکه مسائل متفاوتی مانند سرما ، گرما ، داروها ، هورمونها ، غم و شادی می توانند واکنش یکسان بیشیمیایی در بدن ایجاد نماید مشکل است و مدتها طول کشید تا وجود چنین واکنشهای کلیشه ای در پزشکی پذیرفته شد ( قریب ۱۳۷۱ ، ص ۸۱)
آنچه در بالا اشاره شد نظریه سلیه در مورد استرس بود . پزوهشگرانی که در زمینه فیزیولوژی هستند (مثلاً مالسون و سیله) استرس را به عنوان یک پاسخ یا یک واکنش و یا یک سازگاری که معمولاً بدنی است ، نسبت به محرک های محیطی و یا تغییری می دانند در حالیکه در گفتگوهای معمولی و کلاً در زمینه های روان پزشکی ، روانشناسی و جامعه شناسی ، استرس نه تنها به عنوان یک واکنش بلکه به عنوان یک محرک در نظر گرفته می شود . از دیدگاه او فقط زمانی که استرس ، شخص را مغلوب ساخته و موجب ناراحتی می وی گردد ، آسیب رساننده است .
در اواخر دهه ۱۹۳۰ و اوایل ۱۹۴۰ سلیه یک پاسخ پیچیده در آزمایشات حیوانی را به یک سری وقایع آسیب رسان گزارش داد ، این وقایع شامل تزریق مواد آلوده ، عفونت ، ضربه ، گرما ، سرما و محرکهای عصبی بود و تغییرات همزمان با آنها یعنی بزرگ و فعال شدن غدد فوق کلیوی و تحلیل غده تیموس و برامدگی لنفها و ایجاد زخم معده روده ای را مشخص ساخت (قراچه داغی ۱۳۷۳ ، ص ۷۲)
مقابله با استرس :
انسان به ندرت تسلیم استرس می شود بلکه سعی می کند با آن مقابله کند . رفتار مقابله ای به معنای کوشش برای کنترل فشارهایی که بیش از اندازه و توانایی فرد می باشد است منظور از مقابله رفتاری است که مردم در مقابل آسیب پذیری روانی که توسط تجربیات سخت و مشکل آفرین اجتماعی ایجاد می شوند از خود بروز می دهند رفتاری که بطور چشمگیری از میزان فشارهایی که اجتماعات به افراد خود وارد می اورند می کاهد .
مقابله از نظر فولکمن و لازاروس عبارتست از (تلاشهای شناختی و رفتاری فرد به منظور غلبه بر تنش روانی ، تحمل کردن ، کاهش دادن یا به حداقل رساندن ان است ) لازاروس و فولکمن (۱۹۷۹) در ارتباط با رفتار مقابله ای ۲ مورد را مهم دانسته اند :
یکی ارزیابی شناختی و دیگری منابع مقابله ای را و معتقدند که ارزیابی شناختی به تجارب گذشته و منابع مقابله ای افراد بستگی دارد آنها در ادامه اظهار داشتند که منابع را می توان به ۵ دسته تقسیم نمود :
۱- شبکه روابط اجتماعی : هر چه افراد در روابط اجتماعی خویشتن منسجم تر و صمیمی تر باشند مقابله موفقتری خواهند داشت .
۲- مهارتهای حل مشکل : آنها معتقدند که افراد با تمایل به مقابله متمرکز در تسلط بر مشکلات موفقتر می باشد .
۳- اعتقادات خانوادگی و فردی : اکثر محققین معتقدند یکی از عواملی که تاثیر استرس را به حداقل می رساند اعتقادات مذهبی و دینی است .
۴- منابع مالی : خانواده هایی با وضعیت اجتماعی – اقتصادی مناسب در برابر استرس بهتر عمل می کنند تا خانواده هایی که در شرایط نا مناسبی از نظر اجتماعی – اقتصادی بسر می برند .
۵- سلامتی ، انرژی ، ویژگی های اخلاقی و شخصیتی .
انواع روش های مقابله :
لازاروس (۱۹۸۱) ۴ شیوه را برای مقابله شرح داد :
۱-راهبردهای ابزاری : فعالیت مستقیم که معطوف به اداره کردن و مهار تهدید توسط خود محرکهای تنش زاست .
۲-راهبردهای درون روانی : که از ابتدا هدفش تنظیم یا به حداقل رساندن آشفتگی هیجانی همراه با تنش روانی است .
۳-مهار فعالیت : اشاره به توانایی مقاومت در برابر فعالیت در زمانی که آن فعالیت احتمال صدمه ، خطر یا تعارض یا قیود اخلاقی را افزایش می دهد می باشد .
۴-جستجوی اطلاعات : با آن دسته از فعالیتهای ابزاری مربوط می شود که پایه و اساس عامل را فراهم می سازد و همچنین نوعی حمایت را جهت تسکین و تعدیل آشفتگی هیجانی ارائه می دهد .
شیوه های مقابله :
مکانیزم های دفاعی : اشخاص سالمتر از دفاعهای تکامل یافته مثل فرونشانی، والایش، پیش بینی ، شوخی ، نوع دوستی استفاده می کنند و افراد خشک و انعطاف ناپذیر از دفاعهای نایافته مثل : انکار ، دلیل تراشی استفاده می کنند .
رفتارهای غیر انطباقی : پرخوری ، استفاده از دخانیات و مواد مخدر .
پی پروایی : مثل شکستن اشیاء
اجتماعی شدن : گذراندن اوقات فراوان با دوستان، انحراف ذهنی، مشغول کردن خود به کار و فعالیت
برخورد منفعلانه : مطالعه کتاب
اقدامات در جهت کنترل استرس :
این اقدامات به صورت تغییراتی در روفتار ، تفکر ، سبک زندگی ، موقعیت استرس زا می باشد :

• • تغییر عادات زندگی

• • کاهش مصرف کافئین

• • رژیم متعادل و مناسب

• • ورزشهای منظم

• • غذا خوردن به شکل آهسته و آرام

• • تمرینات آرام بخش

• • تغییر در موقعیت های استرس آمیز

• • برنامه ریزی زمانی و مالی

• • قاطعیت ورزی

• • حل مشکل

• • تنش زدایی

حساسیت زدایی منظم ، کنترل ، کنترل تنشهای روانی ناشی از ترس و اضطراب – مهار تغییرات منفی فیزولوژیکی
تغییر در تفکر :
نگرش مثبت به اطراف و مسائلی که پیش می آید و مشکلات را به عنوان یک فرصت دانستن – طرد افکار منفی – حفظ حس و حال شوخی
رژیم غذایی :
ذخیره غذایی می تواند به حمایت سیستم عصبی کمک کند و از تاثیرات استرس بر بدن بکاهد . باید از غذاهایی که محتوای مواد محرک سیستم عصبی می باشد پرهیز کنید . اگر نسبت به غذاهای خاصی حساس بوده و حس می کنید که محرک حالات اضطرابی در بدن شماست تست آلرژی توصیه می شود از آنجا که تغییراتی که استرس پدید می آورد مرتبط با تغییرناگهانی میزان تند خون می باشد پس باید در وعده های غذایی مکرر و کم غذا بخورید و بیشتر از سبزیجات ، حبوبات ، برنج و گندم مصرف نمایید . این غذاها حاوی مقدار مناسبی ویتامین B می باشند که تاثیرآرام بخشی کلی داشته و سیستم عصبی را سالم نگه می دارد ویتامین B مهمترین آنهاست که به حامیت سیستم عصبی بدن در برابر استرس پرداخته و سطح لاکتات را در بدن ثابت نگه می دارد . کمبود کلسیم و منیزیم بدن را مستعد حالات اضطرابی می نماید . همچنین از مصرف غذاهایی که رنگهای مصنوعی و افزودنیهای خاص و شکر داشته پرهیز نمایید زیرا آنها حملات ترس و اضطراب را افزایش می دهند . کافئین نیز یک محرک قوی می باشد که واکنش اضطراب را در بدن ایجاد می کند .
ورزش و تمرینات منظم روزانه :
ورزش مهمترین مورد در کنترل حملات ترس و اضطراب می باشد خیلی از افراد وقتی که تحت آسیب این گونه حملات قرار می گیرد می نشیند و استراحت می کنند که این اعمال کاملاً اشتباه می باشد چون در این مواقع میزان آدرنالین بطور ناگهانی افزایش می یابد به همین جهت باید این میزان آدرنالین توسط ورزش سوخته و مصرف شود ورزشها نباید خیلی سخت و دشوار باشد آنچه مهم است آن است که باید به طور منظم حداقل ۳ بار در هفته و هر بار ۳۰ دقیقه انجام گیرند .
بهتر است زمینه های ورزش انتخاب گردد که مورد علاقه فرد باشد تحقیقات نشان می دهند که افرادی که طبق یک برنامه ورزشی روزانه تمرین می نمایند سریعتر و راحت تر می توانند از موقعیت استرس آمیز خارج شوند و انرژی بیشتری برای واکنش ستیز و گریز دارند .
تنفس ، یوگا :

-نور پردازی به طرف پایینDown lighting
برای ایجاد استخری از نور روی سطح زیرین است که روشنایی عمومی برای ایمنی و امنیت دیدن را به وجود می آورد.متضاد نورپردازی به سمت بالا است.و مناسب روشنایی موارد زیر است

-آلاچیق
-میز ناهار خوری
-چمن ها
-دیوار های زیر لبه پشت بام
-مجسمه ها
-گیاهان وگل ها
این نور پردازی برای گل و گیاه مناسب است زیرا گل ها به شمت بالا تمایل دارند و صورت گل ها به سمت خورشید است به کمک این نور می توان آن ها را به خوبی نشان داد.
نور به سمت پایین خیرگی بیشتری تولید می کنند به همین دلیل از حباب ها با قدرت کم و درخشندگی داخلی متوسط استفاده می شود
-نور پردازی به طرف بالا اUplighting
این نور پرداز ی که از سمت پایین محصول به سمت بالای آن هدایت می شود به دلیل معکوس بودن با نور روز جلب توجه می کند لامپ به گونه ای نصب می شود که پرتو های نوری آن دقیقاً روی نقطه دید نباشد و کمی پایین تر از آن قرار می گیرد.زیبایی شی نور پردازی شده بدون ایجاد خیرگی یا عدم تمرکز در محلی که لامپ قرار دارد مورد ارزیابی قرار می گیرد .این نور پردازی عمومی ترین انواع نورپردازی باغ ها است.
با نور پردازی به سمت بالا اثرات تاکیدی،پوشش داده شده با نور و یا برای تاکید بر روی بافت می توان استفاده کرد.
-نورپردازی بافتیGrazing
این نوع نور پردازی تاکید خاصی بر روی بافت و رنگ دارد و برای تاکید بر روی درختان ،نمای خانه،مجسمه و دیوار استفاده می شود.
کابرد اصلی این نوع نور پردازی بر روی دیوار سنگی و آجری است.
-نورپردازی کامل(پوشش داده شده با نور) Washing
نور کاملا سطح دیوار را می پوشاند.در مواردی که بافت خاصی روی دیوار نیست و نقاشی و پوشش ساده ای دارد از این نوع نورپردازی استفاده می شود.این تکنیک برای فضاهای کوچک استفاده می شود.این نورپردازی برای آبنماها استفاده می شود
-نور پردازی متقاطعCross lighting
چراغ را در کنار موضوع قرار می دهیم تا نور به صورت مورب بر آن بتابد.مثل تابش بر روی گیاه از کنار به صورتی که تاثیری بر روی بافت و فرم آن نداشته باشد.استفاده از این نوع نور پردازی بیشتر باعث تاکید بر موضوع می شود.
-نور پردازی تاکید شدهAccent lighting
در این روش از لامپ های مستقیم برای تاکید بر روی یک تک گیاه ،نقطه کانونی دیگر خصوصیات که در برابر دید قرار دارند استفاده می شوند .نور پردازی تاکیدی را می توان با نور هایی به سمت بالا و پایین یا تقاطع و یا هر منبع نوری زیر آب یا روی درختان و یا روی زمین و یا روی هر ساختار دیگری ایجاد کرد
-نور پردازی موضعیSpot lighting
عبارت نورهای موضعی معمولاً با نورهای تاکیدی مخلوط می شود و برخی اوقات یک معنی از آن ها برداشت می شود و معمولاً به محیط پیرامونی ارجاع دارد.
-نورپردازی آیینه ای Mirroring
نور پردازی آیینه ای به راحتی به وسیله نور تاکیدی که بر روی جسمی که دور از سطح آب قرار دارد می توان نورپردازی آیینه ای را ایجاد کرد.آیینه ای کردن یک اتفاق هندسی ساده است وقتی یک موضوع روشن می شود نورپردازی آیینه ای آن به وسعت آب که در زیر آن قرار گرفته بستگی دارد که سمت رفلکت را مشخص می کند.
-نور پردازی نیم رخیSilhouetting
این نور پردازی هنگامی رخ می دهد که یک تصویر تیره ای از موضوع ایجاد شده
-هاله نورانی The halo effect
ایجاد تاکید وتفاوت
-نورمحوطه Area lighting
عملکرد نورپردازی ناحیه ای کمک می کند تا یک نورپردازی کلی و کافی در یک ناحیه داشته باشیم تا اینکه امکان ایجاد هر فعالیتی را در آن جا ایجاد کند.
-نور سیمی Flood lighting
بالاترین حد نورپردازی است که جهت تولید از نورهای با قدرت بالا و تابش ملایم طراحی شده است و اغلب اوقات این نور به طور اشتباه در خانه ها استفاده می شود.
اصلی ترین کاربرد آن ایجاد امنیت است.
-نورپردازی پله و چشم انداز دور. Step and vista lighting
نور پردازی پله و چشم انداز یک نیاز عملکردی است،تا یک تکنیک نورپردازی اما این نور پردازی را می توان جداگانه در نظر گرفت زیرا آن ها یک مسیر حرکتی راحت را ایجاد می کنند.در جایی که نور پردازی دیگر در دسترس نیست هر سطح پله باید به صورت جداگانه نورپردازی شود.بهتر است بر روی پله یا دیوار کنار پله نور وسیع استفاده شود به جای نورهای کوچک.
-نور پخش شوندهSpead lighting
همان نور های قارچی است.از لامپ هایی که در سطح پایین نصب می شود استفاده می شود تا یک تابش خیره کننده آزاد ایجاد کنند.معمولاً نور استخر های گرد،پاسیو،پله یا جایی که گیاهان کوتاه روییده از این نوع نور پردازی استفاده می شود.از حباب های هالوژنی ۲۰ وات استفاده می شود
۳-۵-۱۳ زیبایی شناسی محیط و منظر
مبانی نظری طراحی محیط و منظر
فرهنگ
انسان
طبیعت
مبانی نظری (عوامل موثر در طراحی محیط و منظر)
اصول فلسفی و نظری زیبایی
یادآوری و هدایتگری
تعادل
توجه به معنا
هماهنگی
گرایش به تجرد
وحدت

۳-۲-۴-۱-۳-۴- نظریه­ فرصت افتراقی ریچارد کلووارد و لوید اهلین
ریچارد کلووارد و لوید اهلین^[۲۱۵]، در کار کلاسیک خود با عنوان بزهکاری و فرصت^[۲۱۶](۱۹۶۰)، اصول نظریه­ فشار و بی سازمانی اجتماعی را با تصویری از یک خرده فرهنگ جنایی باندهای بزهکاری باهم ترکیب کردند. آن­ها در موافقت با نظریه­ کوهن، دریافتند که خرده فرهنگ­های مستقل بزهکاران در جامعه وجود دارد. از نظر کلووارد و اهلین، خرده فرهنگ بزهکارانه نوع خاصی از فعالیت های بزهکارانه است که از اصول و مقررات مورد نیاز برای تحقق اعمال مجرمانه در محدوده­ خود حمایت می کند(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۱۷).

دار و دسته های جوانان بزهکار^[۲۱۷] بخش مهمی از خرده فرهنگ بزهکارانه به حساب می­آیند. اگرچه تمامی اعمال غیرقانونی از سوی دار و دسته ی جوانان انجام نمی شود، اما آن­ها منبع اصلی جدی ترین، پایدارترین و پرهزینه ترین رفتارهای مجرمانه محسوب می شوند. دسته های بزهکارانه در مناطق بی­سازمان و بی نظم شکل می گیرند، جایی که جوانان با محدودیت فرصت­های لازم برای دستیابی به موفقیت از طرق متعارف و مرسوم مواجه هستند(همان: ۲۱۷).
در این شرایط، محیط اجتماعی که جوانان در آن زندگی می کنند، به آن ها این اجازه را می دهد تا به روش های غیرقانونی، موفقیت های لازم را به دست آورند. در واقع، شرایط محله­ای جوانان، دستیابی آن ها به فرصت های لازم به وسیله­ روش های غیرقانونی را تسهیل می­ کند(برگ و استیوارت، ۲۰۰۹: ۲۳۰).
بخش اصلی نظریه­ کلووارد و اهلین، مفهوم فرصت های افتراقی^[۲۱۸] است. براساس این مفهوم، تمامی اقشار جامعه دارای اهداف موفقیتی یکسانی می باشند، اما افراد طبقه­ی پایین از امکانات محدودی برای دستیابی به این اهداف برخوردار هستند. افرادی که نمی توانند از طریق روش های مرسوم و متعارف به این اهداف دست یابند، به دنبال شیوه های جایگزین یا ابداعی برای رسیدن به موفقیت هستند. افرادی که امید چندانی برای دستیابی به موفقیت از طرق قانونی ندارند، به افراد مشابه خود پیوسته تا اقدام به تشکیل یک گروه نمایند. اعضای این گروه، برای رهایی از شرمندگی، ترس یا احساس گناه به خاطر درگیر شدن در اعمال غیرقانونی، حمایت عاطفی از یکدیگر به عمل می آورند. خرده فرهنگ های بزهکارانه سپس این اعمال را مورد تشویق و پاداش قرار می دهد، در حالی که جامعه آنها را تنبیه خواهد کرد. جوانی که در دوره­ تحصیل خود با ناکامی روبرو بوده و تنها موفق به گذراندن دوره و گرفتن مدرک شده و کار نه چندان مناسبی با دستمزد پایین پیدا کرده، می تواند از طریق پیوستن و عضویت در این دسته های بزهکارانه، اقدام به معامله مواد مخدر و سرقت های مسلحانه نموده و هم هزاران دلار به دست آورده و هم از احترام هم دستان خود برخوردار باشد(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۱۷).
۳-۲-۴-۱-۳-۵- نظریه کد(رمز) خیابان الیاه اندرسون
دیدگاهی که رابطه­ بین فرهنگ و رفتار را نشان می دهد، مفهوم کد(رمز) خیابان ها^[۲۱۹] است که توسط الیاه اندرسون^[۲۲۰] مطرح گردیده است. وی شرایط زندگی را برای فقرای حاشیه نشین دارای سختی های زیادی می­دانست – فقدان شغلی که بتواند خرج زندگی را بدهد، ننگ نژاد، مصرف مواد و قاچاق مواد مخدر، از خودبیگانگی و نداشتن امید به آینده. زندگی کردن در چنین محیط هایی، افراد جوان را در معرض خطر جرم و رفتار انحرافی قرار می دهد(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۱۶).
اندرسون با مطالعه­ جوانان طبقه­ی پایین، دو دسته نیروهای فرهنگی نشأت گرفته از محله را شناسایی نمود که موجب شکل گیری واکنش هایی می گردد. دسته­ی اول، ارزش­های اصیل^[۲۲۱] هستند که توسط خانواده هایی که به ارزش های فرهنگی اصلی متعهد هستند(خانواده­های اصیل)، آموخته شده و اهداف و استانداردهای اصلی رفتار را نشان می دهند(براون و همکاران^[۲۲۲]، ۲۰۱۳: ۳۲۸). هرچند آنها ممکن است از نظر مالی از برخی از همسایه های خیابان- محورشان بهتر باشند، اما به طور کلی آنها کارگران فقیر هستند. آنها برای کار کردن سخت و خود-اتکایی ارزش قائل هستند و مشتاقند تا برای خانواده های شان خود را قربانی کنند؛ آنها امیدوار به آینده­ی بهتر برای فرزندان خود می باشند. بیشتر اوقات به کلیسا رفته و علاقه­ زیادی به تحصیل و آموزش دارند. برخی از آنها شرایط سخت را به عنوان آزمایش الهی می­دانند و باورشان و اجتماع کلیسا منبع حمایت و پشتیبانی آنها می باشد(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۱۶).
در مقابل، ارزش های خیابانی^[۲۲۳] در ناامیدی زندگی درون شهری به وجود می آید و در تضاد با جامعه­ اصلی است. فرهنگ خیابانی آن چیزی را که اندرسون کد(رمز) خیابان ها می نامد، شکل می دهد، یعنی مجموعه ای از قواعد غیررسمی که هم نگرش های درست را تنظیم می­ کند و هم شیوه هایی برای واکنش به چالش هاست. اگر قواعد نقض شوند، مجازات هایی برای کسانی که آنها را نقض کردند، وجود دارد(پیکوئرو و همکاران، ۲۰۱۵: ۴۸-۴۹). از نظر اندرسون، جامعه پذیری خیابانی با خشونت و رفتارهای بزهکارانه مرتبط است(براون و همکاران، ۲۰۱۳: ۳۲۸).
در مرکز این کد(رمز)، مسأله­ احترام و حیثیت^[۲۲۴] قرار دارد. کد نیازمند این است که کسی که از این عمل سرباز می زند، مجازات گردد یا مورد احترام قرار نگیرد. فردی که دارای میزان مناسبی از احترام و آبرو است، مخل آسایش دیگران در محیط های عمومی نمی شود. اگر کسی مخل آسایش دیگران یا مزاحم آن ها شود، نه فقط در معرض خطر فیزیکی قرار می­گیرد، بلکه رسوا و بی آبرو خواهد شد. برخی از اشکال مزاحمت، مانند برقراری تماس چشمی برای مدت زمان طولانی، ممکن است تا حدی مهربان به نظر آید. اما برای بچه های خیابان که با این کد زندگی می کنند، این کنش ها نشانه های جدی از نیت های اشخاص دیگر و هشداری برای مواجهه و برخورد فیزیکی قریب الوقوع می باشد. این دو نوع جهت گیری –اصیل و خیابانی – از نظر اجتماعی، اجتماع یا گروه را سازماندهی می کنند. وجود این جهت گیری ها به این معنی است که بچه هایی که در خانواده های اصیل بزرگ شده اند، باید قادر باشند به شکل موفقیت آمیزی نیازهای فرهنگ خیابانی را هدایت و مدیریت کنند. حتی در خانواده های اصیل، والدین تشخیص می دهند که کد می بایست اطاعت شود، یا در کمترین سطح مورد مذاکره قرار گیرد؛ و نباید به سادگی مورد چشم پوشی واقع شود(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۱۶).
نقد: اگرچه نظریه های خرده فرهنگی بر روی بزهکاری جوانان تمرکز نموده اند و عوامل فرهنگی را مورد توجه قرار داده اند، اما مورد نقد نیز قرار گرفته اند. یکی از انتقادات، فقدان تعاریف قابل اندازه گیری از مفاهیمی است که در این نظریه ها به کار رفته است. انتقاد دیگر این است که بزهکاری را نمی توان فقط به طبقات پایین جامعه و صرفاً به مردان یا جوانان محدود نمود، افراد متعلق به طبقات متوسط و بالا، گروه های سنی دیگر و زنان نیز مرتکب رفتارهای بزهکارانه و پرخطر می گردند. به علاوه، نظریه های خرده­فرهنگی نقش کنترل های اجتماعی رسمی و غیررسمی را نادیده گرفته اند.
۳-۲-۴-۲- نظریه­ های فرایند اجتماعی
نظریه­ های فرایند اجتماعی^[۲۲۵] بزهکاری را براساس طبقه­ی اجتماعی تبیین نمی­کنند، بلکه بزهکاری را تابعی از جامعه­پذیری افراد می­دانند. این نظریه ­ها به تعامل افراد با سازمان­های مختلف، نهادها و فرآیندهای اجتماعی توجه می­ کنند. بسیاری از افراد تحت تأثیر روابط خانوادگی، روابط با همالان، تجارب تحصیلی و تعامل با اشخاص مختلف مثل معلم، افسر پلیس و کارفرمایان هستند. اگر این روابط مثبت و حمایتی باشد، فرد می ­تواند نقش­های خود را به خوبی در جامعه ایفا نماید. اما اگر این روابط مخرب باشد، دسترسی به موفقیت­های موردنظر امکان­ پذیر نیست و راه­ حل­های بزهکارانه جایگزین­های عملی می­شوند. نظریه­ های فرایند اجتماعی در یک مفهوم اساسی مشترکند: همه افراد بدون توجه به طبقه، نژاد یا جنس­شان، استعداد بزهکار یا مجرم شدن را دارند. هرچند اعضای طبقه­­ی پایین ممکن است فشارهای بیشتری از جهت فقر، نژادپرستی، مدارس نامطلوب و زندگی از هم گسیخته­ی خانوادگی متحمل شوند، این فشارها می ­تواند از طریق روابط مثبت با همالان، حمایت خانوادگی و موفقیت­های تحصیلی خنثی گردد. برعکس، حتی اکثر اعضای ثروتمند جامعه ممکن است به رفتارهای ضد اجتماعی روی بیاورند، به شرطی که تجارب زندگی­شان غیر­قابل تحمل یا مخرب باشد(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۳۱). نظریه های فرایند اجتماعی شامل نظریه­ های یادگیری اجتماعی^[۲۲۶]، کنترل اجتماعی^[۲۲۷] و واکنش اجتماعی(برچسب زنی)^[۲۲۸] می باشد.
شکل ۳-۸- شاخه های نظریه­ فرایند اجتماعی. منبع: (سیگل، ۲۰۱۲: ۲۳۶).
۳-۲-۴-۲-۱- نظریه یادگیری اجتماعی
نظریه­ یادگیری اجتماعی بیان می کند که افراد، روش ها و نگرش های نسبت به جرم را از طریق روابط نزدیک و صمیمی با همالان مجرم یاد می گیرند؛ جرم یک رفتار آموختنی است. نظریه پردازان یادگیری اجتماعی معتقدند که جرم محصول و پیامد یادگیری هنجارها، ارزش­ها، و رفتارهای مرتبط با فعالیت مجرمانه است. یادگیری اجتماعی می تواند شامل روش های واقعی جرم باشد(مانند چگونگی پیچیدن یک مهره اتصال یا باز کردن در ماشین)؛ همین طور ابعاد روانشناختی مجرمیت(مانند چگونگی برخورد با گناه یا شرم ناشی از انجام فعالیت های غیرقانونی)(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۳۶-۲۳۷). رسالت نظریه های یادگیری، شرح و توضیح فرآیندی است که به وسیله­ آن، الگوهای مجرمانه ترویج می یابند(براون و همکاران، ۲۰۱۳: ۳۱۱). در این بخش نظریه های زیرمجموعه­ی یادگیری اجتماعی مرور خواهند شد.
شکل ۳-۹- نظریه­ یادگیری اجتماعی بزهکاری. منبع: (سیگل و ولش^[۲۲۹]، ۲۰۱۱: ۱۰۵).
۳-۲-۴-۲-۱-۱- نظریه­ همنشینی افتراقی ادوین ساترلند
ساترلند^[۲۳۰] احتمالاً معروف­ترین جرم­شناس، و همنشینی افتراقی^[۲۳۱] مهم ترین نظریه­ رفتار مجرمانه می­باشد. نظریه­ ساترلند می تواند اولین تلاش کاملاً جامعه شناختی برای تبیین جرم باشد. قصد وی این بود که تبیین جامعه شناختی را جایگزین تبیین های زیست شناختی و روانشناختی بکند که در اوایل قرن بیستم تبیین های مسلط بودند(براون و همکاران، ۲۰۱۳: ۳۱۱).
نظریه­ همنشینی افتراقی ابتدا در سال ۱۹۳۹ با عنوان اصول جرم شناسی^[۲۳۲] مطرح شد. نسخه­ نهایی این نظریه در سال ۱۹۴۷ کامل گردید. زمانی که ساترلند در سال ۱۹۵۰ مرد، دونالد کرسی^[۲۳۳]، شاگرد و همراه همیشگی اش، کارش را ادامه داد. کرسی در تبیین و معروفیت بخشیدن به تلاش­ های استاد و دوست خود بسیار موفق بود، طوری که پیوند افتراقی یکی از تبیین های پایدار و مهم رفتار مجرمانه باقی مانده است(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۳۷).
نظریه­ همنشینی افتراقی تحت تأثیر چندین سنت فکری قرار گرفت. نخست، این نظریه بسط و توسعه “قوانین تقلید^[۲۳۴]” گابریل تارد^[۲۳۵]، جرم شناس فرانسوی بود که در واقع خود نوعی تبیین اجتماعی از ریشه های جرم در اواخر قرن نوزدهم در پاسخ به تحلیل های لومبروزینی­ها^[۲۳۶] بود(بروئر و بولن^[۲۳۷]، ۲۰۱۵: ۱۱۰-۱۱۱). همچنین، خطوط اندیشه و تفکر دیگری که بر شکل­ گیری نظریه­ همنشینی افتراقی ساترلند تأثیر مهمی گذاشتند، شامل کنش متقابل نمادین^[۲۳۸]، انتقال فرهنگی و تضاد فرهنگی می باشد. آموزش دیدن زیر نظر جورج هربرت مید^[۲۳۹] در دانشگاه شیکاگو، ساترلند را نسبت به قضایای کنش متقابل نمادین حساس نمود که افراد مطابق با معنایی که اشیاء برای شان دارد، رفتار می کنند. در نتیجه، تفکر ساترلند بر حسب معانی که افراد به رفتار مجرمانه نسبت می دهند، یا به عبارت دیگر، بر حسب ظهور نظام های ارزشی شکل گرفت. کنش متقابل نمادین باعث شد تا وی به این مسأله توجه نماید که چگونه ارزش­های موافق یا مخالف رفتار مجرمانه یاد گرفته می شوند و در تعامل با دیگران تفسیر می­شوند(براون و همکاران، ۲۰۱۳: ۳۱۱).
سنت تحقیق بوم شناختی در شیکاگو، به مفهوم پردازی نظریه­ همنشینی افتراقی کمک نمود، بدین وسیله که محیط اجتماع نقش مهمی در رابطه با جرم و بزهکاری ایفا می کند. یافته های شاو و مک کی مبنی بر اینکه جرم و بزهکاری در محله هایی با اشکال خاص فیزیکی و اجتماعی بروز می یابد، و اینکه ارزش های مجرمانه به وسیله­ زبان و دیگر اشکال فرهنگی منتقل می شود(به طور مثال، انتقال فرهنگ)، مرحله ای برای تبیین رفتار قانون شکن به عنوان پیامد یادگیری فراهم می کند. ایده­ بی سازمانی اجتماعی به عنوان ناتوانی اجتماع(محله) در حمایت از شرایط محدود کننده­ جرم، همچنین با تبیین یادگیری از رفتار مجرمانه سازگار است. ساترلند کانون توجه را از سطح کلان(اجتماع) به سطح خرد(فرد) تغییر داد؛ از طریق نشان دادن فرآیندی که به وسیله­ آن، شخص الگوهای رفتار مجرمانه­ی موجود در جامعه را یاد می گیرد(پارکر و موون، ۲۰۱۵: ۷۷-۷۸).
نظریه­ تضاد فرهنگی سلین (۱۹۳۸) بیان می کند که خرده فرهنگ ها مانند آنهایی که در محله های بی سازمان از نظر اجتماعی به وسیله­ شاو و مک کی مورد مطالعه قرار گرفته­اند، از طریق هنجارهای رفتاری خاص خودشان مشخص شده اند. این هنجارها در تضاد با هنجارهای فرهنگ بزرگتر هستند و تبدیل به منبع تضاد می شوند، زیرا رفتاری که در بستر این خرده فرهنگ ها نرمال است، در چشم جامعه­ وسیعتر جرم را تشکیل می دهد. ساترلند این ایده ها را باهم ترکیب نمود تا پیوند افتراقی را به عنوان تبیینی برای جرم مطرح نماید(براون و همکاران، ۲۰۱۳: ۳۱۲).
شکل ۳-۱۰- چارچوب نظری تشکیل دهنده­­ی همنشینی افتراقی را خلاصه نموده است. در این مدل، عواملی مانند فقر، تحرک مکانی و عدم تجانس نژادی به عنوان عوامل مرتبط با بی­سازمانی اجتماعی در نظر گرفته شده اند که به نوبه­ی خود، تضاد فرهنگی را موجب می شوند. ارزش ها و الگوهای رفتاری منتقل شده در محله های بی سازمان، تضاد فرهنگی تولید می­ کنند که این نیز منجر به پیوندهای موافق با جرم می گردد(همان: ۳۱۲).
-فقر
- تحرک مکانی
- عدم تجانس نژادی
بی سازمانی اجتماعی
تضاد فرهنگی
همنشینی افتراقی موافق جرم
شکل ۳-۱۰- میراث بوم­شناختی نظریه­ همنشینی افتراقی. منبع: (براون و همکاران، ۲۰۱۳: ۳۱۲).
پژوهش ساترلند در مورد جرم یقه سفیدان، دزدی حرفه ای و هوش باعث شد تا وی با این ایده که جرم، کارکرد ناتوانی و عدم شایستگی افراد طبقه ی پایین است، مجادله نماید. از نظر ساترلند، مجرمیت نه به ویژگی های فردی برمی گردد نه از موقعیت اقتصادی- اجتماعی نشأت می گیرد؛ در عوض، وی معتقد است که جرم کارکرد فرایند یادگیری است که می تواند هر فردی را در هر فرهنگی تحت تأثیر قرار دهد. به دست آوردن رفتار، یک فرایند یادگیری اجتماعی است، نه یک فرایند سیاسی یا قانونی. مهارت ها و محرک های منجر به جرم، در نتیجه ی ارتباط با ارزش ها، نگرش ها و تعاریف موافق جرم و دیگر الگوهای رفتار مجرمانه یاد گرفته می شوند(سیگل، ۲۰۱۲: ۲۳۷).
ساترلند و کرسی^[۲۴۰] قضایای ۹ گانه ای را به شرح زیر مطرح می کنند که طی این فرایند، یک شخص درگیر رفتارهای بزهکارانه می شود:
۱- بزهکاری یاد گرفتنی است، نه ارثی و نه محصول بهره ی هوشی پایین یا آسیب مغزی و امثال آن.
۲- بزهکاری در تعامل با دیگران آموخته می شود.
۳- بخش اصلی یادگیری بزهکاری درون گروه های غیررسمی روی می دهد.
۴- یادگیری بزهکاری شامل آموختن فنون خلاف کاری(که گاهی خیلی پیچیده و گاهی خیلی ساده هستند) و سمت و سوی خاص انگیزه ها، کشش ها و گرایش ها می شود.
۵- سمت و سوی خاص انگیزه ها و کشش ها از تعریف های مخالف و موافق هنجارها یاد گرفته می شود.
۶- فرد به دلیل بیشتر بودن تعریف های موافق تخلف نسبت به تعریف های مخالف نقض قانون، بزهکار می شود.
۷- پیوندهای افتراقی ممکن است از نظر فراوانی، دوام، ارجحیت و شدت متفاوت باشند.
۸- فرایند یادگیری بزهکاری از طریق پیوند با الگوهای بزهکارانه و غیربزهکارانه، ساز و کارهای مشابهی با هر نوع یادگیری دیگر دارد.
۹- در حالی که رفتار بزهکارانه، تجلی نیازها و ارزش های کلی است، نمی توان آن را با همین نیازها و ارزش های کلی تبیین کرد(ساترلند و کرسی، ۱۹۷۸: ۸۰-۸۲).
در حالی که همه این قضایا ممکن است برای تمام اشکال انحراف قابل کاربرد نباشد، ساترلند قصد داشت تا آنها را برای تمام اشکال رفتار مجرمانه به کار ببرد(کلینارد و مییر، ۲۰۱۰: ۱۰۳). وی با بیان این نظرات تلاش نمود تا این اندیشه را مطرح کند که سازمان اجتماعی افتراقی، منشأ وقوع جرم در جامعه است و پیوند افتراقی قادر به تبیین گسترش جرم در میان افراد می باشد. او همچنین در کتاب جرم یقه سفیدان^[۲۴۱] (۱۹۴۹) تلاش نمود تا مختصراً نظریه­ پیوند افتراقی و بی سازمانی اجتماعی را با مفهوم آنومی مرتن تلفیق نماید. پیوند افتراقی، در تبیین جرم به فرایندی توجه دارد که فرد از طریق آن، مرتکب جرم می شود. در حالی که، بی سازمانی اجتماعی، جرم را از نقطه نظر جامعه، تبیین می کند. این دو فرضیه، ضمن همخوانی، مکمل یکدیگر نیز می باشند. بنابراین، هردو قادر به تبیین جرایم عمومی و جرایم یقه سفیدان می باشند(بیرن و مزراشمیت، ۲۰۱۱: ۱۶۴).
پیوندهای افتراقی
- خوردن مشروبات الکلی خوب
است.
- هدف وسیله را توجیه می کند.

So= 4350 Kg
= ۱۵۰kgخاک
= ۸۲۵۰۰ kgخاکستر
در زمانی که برق مورد نیاز شبکه توسط توربین های برق بادی تزریق می شود، برق تولیدی سایر نیروگاه ها کاهش یافته از این رو در مصرف سوخت فسیلی این نیروگاه ها صرفه جویی می گردد که با توجه به میزان تزریق برق بادی به شبکه، از انتشار آلاینده های محیط زیست کاسته خواهد شد (سانا، ۱۳۹۱).
از طرف دیگر می توان به جاذبه های طبیعی و چشم انداز سیستم های انرژی بادی که در معرض دید افراد قرار می گیرند، اشاره کرد که نمادی از انرژی پاک برای مردم تلقی می گردند. در ضمن از سطح زمینی که برای احداث مزرعه بادی اختصاص می یابد ۹۹% آن قابل استفاده می باشد. گرچه پره های توربین بادی نوعاَ بیشتر از ۱۰ متر قطر دارند اما از آن جا که در ارتفاع بالاتر از ۲۰ متری قرار می گیرند، اجازه فعالیت های کشاورزی و دامپروری تا کنار برج توربین ها همچنان فراهم است و شواهد مؤید این است که حیوانات اهلی و وحشی اطراف مزارع بادی نیز متحمل اثر سوئی از جانب این مزارع نمی گردند. همچنین مطالعات در کشورهای پیشرو این فناوری نشان می دهد که تنها حدود یک درصد از کل سطح مزارع بادی توسط خود این توربین ها اشغال می شوند. در نتیجه با توجه به موارد فوق انرژی بادی در کاهش هزینه های اجتماعی در مقایسه با نیروگاه های فسیلی که در برگیرنده ی اثرات برونزایی منفی می باشند توجیه پذیر بوده و برق حاصل از آن می تواند به عنوان یک انرژی پایدار در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور مورد استفاده قرار گیرد.

۲-۱۰- مطالعات داخلی در زمینه انرژی باد
تاکنون پژوهش هایی بر روی امکان استفاده از انرژی باد در مناطق مختلف انجام یافته که بسیاری از آنها به نتایج ارزشمند و قابل اعتمادی دست یافته اند. در مطالعه ای در استان اردبیل با بهره گرفتن از آمار ۶ الی ۱۲ سالۀ چهار ایستگاه سینوپتیک، ویژگی های باد به منظور کسب انرژی، تحلیل و با محاسبۀ چگالی توان باد و تعداد ساعات با سرعت بیش از ۴ متر در ثانیه، ایستگاه اردبیل مکان مناسبی برای بهره برداری از انرژی باد معرفی گردید (صلاحی، ۱۳۸۳). همچنین در مطالعۀ دیگری در حوضۀ ارس جنوبی، ایستگاه اردبیل برای بهره برداری از انرزی باد نسبت به سایر ایستگاه ها مناسب تر تشخیص داد شد (امانی و همکاران،۱۳۸۹).
- در استان آذربایجان شرقی با در نظر گرفتن آستانۀ سرعت ۵ متر در ثانیه و مقادیر چگالی توان باد، ایستگاههای سهند و جلفا به عنوان مناسب ترین ایستگاهها برای احداث پارکهای بادی تعیین شدند (عبدلی و همکاران، ۱۳۸۸).
- در مطالعات گسترده تر، ایستگاه های ایران بر اساس مقادیر میانگین سرعت باد از لحاظ بهره برداری از انرژی برق بادی ارزیابی و طبقه بندی شدند (گندمکار، ۱۳۸۸). علاوه بر سرعت، چگالی و تداوم باد، معیارهای دیگری نیز در مطالعات دخیل بوده است. به عنوان مثال در تحقیقی در استان لرستان، همدان و مرکزی، با بهره گرفتن از معیارهای مختلف فنی، زیست محیطی، اقتصادی و جغرافیائی، قابلیت استفاده از انرژی باد برای تولید برق، بررسی و توان تولید برق منطقه، قریب به ۱۹۰۰ مگاوات برآورد گردید (نوراللهی و همکاران، ۱۳۹۰). به کارگیری توزیع های احتمال در برخی دیگر از مطالعات مد نظر بوده است. از جمله
- در استان کرمانشاه با بهره گرفتن از توزیع احتمال ویبول و نیز محاسبه چگالی توان باد سالانه در ترازهای ارتفاعی ۱۰ ۲۰ و ۵۰ متری، سه ایستگاه روانسر، سرپل ذهاب و کنگاور دارای پتانسیل مناسب برای تولید انرژی باد تشخیص داده شدند (محمدی و همکاران، ۱۳۹۱). به منظور تعیین مناطق با پتانسیل بالا و شناسایی نواحی مستعد جهت احداث نیروگاههای بادی در ایران، از سوی سازمان انرژیهای نو ایران پروژهای با عنوان پتانسیل سنجی و تهیه اطلس باد کشور تعریف شده که در حال حاضر نسخۀ اولیه این اطلس تهیه گردیده است ( سانا، ۱۳۸۸).
- برای امکان سنجی استفاده از انرژی باد به منظور استقرار توربین های بادی در استان یزد از آمار ماهانه و سالانه ۱۳ سالۀ سرعت باد در ۱۱ ایستگاه در سه ارتفاع۱۰، ۲۰ ۴۰ متری استفاده شد (مصطفائی پور، ۲۰۱۰)، نتیجه این مطالعه نشان داد که اغلب ایستگاه های منطقه دارای سرعت باد کمتر از ۵/۴ متر بر ثانیه می باشند که سرعت مناسبی برای استقرار توربین های بادی نیست و تنها شهر هرات با سرعت باد ۵۰/۵ و ۶۸/۶ متر بر ثانیه به ترتیب در ارتفاعات ۱۰ و ۴۰ متری گزینۀ مناسبی برای این کار به شمار می آید. همچنین چند ایستگاه دیگر با سرعت های باد کمتر از ۴ متر بر ثانیه در ارتفاع ۱۰ متری، برای استقرار توربین های کوچکتر مناسب تشخیص داده شدند.
- در مطالعه ای دیگر، روشی جامع برای مکان یابی مزارع بادی در ۲۵ شهر ایران مشتمل بر۵ ناحیه برای هر شهر از طریق تحلیل داده های پوششی سلسله مراتبی^[۷] ارائه گردید و به منظور اعتبارسنجی روش بکار گرفته شده، از دو روش چندمتغیره به نام های تحلیل مؤلفه های اصلی و تاکسونومی عددی بر اساس داده های مشاهده شده مزارع بادی استفاده شد (آزاده و همکاران۲۰۱۱).
همچنین در بعضی مقالات به بررسی های فنی و تکنولوژیکی و امکان سنجی و پتانسیل سنجی نیروگاه های برق بادی پرداخته شده است، که از آن جمله می توان به مقالات زیر اشاره کرد:
- امکان سنجی استفاده از توربین های بادی جهت نیل به توسعه پایدار: در این تحقیق کلیه اثرات حاصل از تولید برق در نیروگاه های بادی و فسیلی شناسائی و به صورت اعداد و ارقام در هزینه تولید نشان داده شده است. محاسبه فاصله اقتصادی نصب توربین ها از شبکه سراسری برق و تعیین حداقل فاکتور ظرفیت در مناطق کم باد و نیز تحلیل حساسیت هزینه تولید برق بادی از نتایج علمی و کاربردی این مطالعه به حساب می آید (چاپار زاده، ۱۳۷۶).
- ارزیابی فنی و تکنولوژیکی احداث توربین های کوچک بادی در بروجرد: وی در این مقاله با پتانسیل سنجی انرژی بادی و شبیه سازی، به ارزیابی فنی و اقتصادی احداث یک توربین بادی ۵/۵ کیلووات در منطقه ی بروجرد پرداخته و میزان انرژی قابل حصول و منافع حاصل از احداث آن توربین را محاسبه کرده است (ثقفی و رحیمی، ۱۳۸۵).
- برآورد پتانسیل برق بادی و اثر بهره گیری از آن در صرفه جوئی سوخت فسیلی در ایران: در این تحقیق با بهره گرفتن از اطلاعات ماهیانه باد در ایران و با بهره گرفتن از معادله ی چگالی وایبول، پتانسیل قابل استفاده ی باد در استان ها محاسبه شده، در نهایت کل پتانسیل برق بادی تخمین زده شده است و ارزش حال خالص و نرخ بازده داخلی پروژه های بادی در سه استان گیلان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی محاسبه شده است، که تأیید کننده ی این واقعیت است که پروژه های برق بادی در این سه استان از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است ( شعربافیان،۱۳۸۷).
- در مقاله مقایسه اقتصادی نیروگاه های برق بادی با نیروگاه های سوخت فسیلی (گازی و حرارتی)، مقایسه قیمت تمام شده برق تولیدی نیروگاه های گازی و حرارتی با نیروگاه های بادی با بهره گرفتن از محاسبات اقتصاد مهندسی در بخش انرژی ارائه شده است و این نتیجه حاصل شده که استفاده از انرژی باد در داخل کشور علاوه بر عمران و آبادی، موجب ایجاد مشاغل جدید شده و بالأخره با بومی سازی فن آوری انرژی باد اقتصاد کشور رشد بیشتری می یابد ( شیرزاد سیبنی،۱۳۸۷).
۲-۱۱- مطالعات خارجی صورت گرفته در زمینه انرژی باد
برخی از پژوهشگران اروپائی، آمریکائی و آسیائی پتانسیل سنجی انرژی باد را در برخی از نقاط دنیا انجام داده اند که در ذیل به آن اشاره خواهد شد:
- Tsang- Jung Cahng و همکاران در سال ۲۰۰۲، در آسیا مشخصه های باد و مشخصه های توربین بادی در تایوان را بررسی کرده اند؛ که در نتیجه این پژوهش، سراسر خط ساحلی تایوان برای استقرار توربین های بادی مناسب ارزیابی گردیده است.
-در جزیره مدیرا^[۸] واقع در اقیانوس اطلس (پالما و همکاران^[۹]، ۲۰۰۸) ، و در نروژ (رشید و همکاران^[۱۰] ۲۰۱۲) از طیف وسیعی از مدل های ریاضی و غیر خطی و مدل های عددی برای مکان یابی نصب توربینهای بادی استفاده شده است.
-در کشور چین، از مدل تصمیم گیری چند معیاری بر مبنای AHP (لی و همکاران^[۱۱]، ۲۰۰۹) و شبکه عصبی مصنوعی و الگوریتم ژنتیک (لی و همکاران، ۲۰۱۰) برای مکان یابی استقرار توربین ها و مزارع بادی بهره گرفته شده است.
- در الجزایر از طریق تهیۀ نقشه های باد، منطقۀ ادرر^[۱۲] با سرعت باد تقریبی ۹ متر بر ثانیه در ارتفاع ۸۰ متری بهترین ناحیه برای استقرار مزارع بادی تعیین گردید (جامای^[۱۳]، ۲۰۱۱)
- با بهره گرفتن از توزیع ویبول و آمار میانگین ماهانه و سالانۀ سرعت باد در یک دوره سه ساله در دو ایستگاه کشور مالزی، قابلیت انرژی باد مورد مطالعه قرار گرفت (اسلام و همکاران،۲۰۱۱). نتیجه این مطالعه در مقیاس بزرگ، حکایت از نامناسب بودن دو ایستگاه یادشده با میانگین سرعت باد سالانۀ بین ۷۶/۲ تا ۱۸/۳ متر در ثانیه برای تولید انرژی باد داشت؛ لیکن در مقیاس کوچک، نشان دهنده امکان تولید انرژی توسط توربین های بادی در ارتفاع ۱۰۰ متری بود.
- همچنین در شهر گلف^[۱۴] ایالت انتاریوی کانادا برای ارزیابی قابلیت استقرار توربینهای بادی، از داده های سرعت باد با بهره گرفتن از روش های مختلف آماری (روش حداکثر درستنمایى اصلاح شده^[۱۵]، توزیع ویبول و رگرسیون مکعبی) بهره گرفته شد (مک اینتایر و همکاران^[۱۶]، ۲۰۱۱).
۲-۱۲- خلاصه فصل:
در این فصل، موضوع طرح مورد بررسی قرار گرفته و همانطور که بیان شد، از آنجا که طرح تحقیقاتی، تصمیم گیری در مورد سرمایه گذاری در دو روش تأمین روشنائی انرژی بادی و انرژی فسیلی، در پارکینگ های کنار جاده ای آزاد راه قزوین – رشت می باشد، قابل تعمیم به سطح کلان، در مناطق مستعد و بادخیز کشور خواهد بود، و از آن جا که از مسائل آلودگی زیست محیطی و انرژی نو در مقایسه و تحلیل بهره می گیرد، از زیر شاخه های اقتصاد محیط زیست و اقتصاد انرژی می باشد.
در بخش مربوط به مکانیسم تشکیل باد و تاریخچه استفاده از آن، علاوه بر ذکر موارد مربوط به کاربرد غیر نیروگاهی انرژی بادی، مانند تأمین آب آشامیدنی حیوانات در مناطق دور افتاده، آبیاری در مقیاس کم، آبکشی از عمق کم جهت پرورش آبزیان، تأمین آب مصرف خانگی و …، به مقایسه موارد کاربرد نیروگاهی انرژی بادی و نیروگاه فسیلی پرداخته و لزوم روی آوری به انرژی های تجدیدپذیر، به دلیل افزایش روز افزون جمعیت و اتمام منابع تجدیدناپذیر فسیلی و آلودگی ایجاد شده ناشی از آن، بیان گردیده است.
در مبحث مطالعات پیشین، با توجه به تحقیقات ذکر شده، مناطق مستعد استفاده از انرژی بادی در سال های مورد بررسی مشخص شد، و می توان از پژوهش های انجام شده برای محاسبه و مقایسه هزینه ها و فواید استفاده از برق نیروگاه فسیلی و بادی، برای انجام محاسباتِ طرح، بهره جست.
فصل سوم
داده های تحقیق، محاسبات و
تجزیه و تحلیل
۳-۱- مقدمه
درفصل قبل، به توصیف انرژی بادی و بررسی مزایا و معایب استفاده از این انرژی تجدیدپذیر و مقایسه آن با انرژی فسیلی پرداخته شد و سپس آمار و اطلاعات موجود در زمینه انرژی بادی در ایران و جهان ارائه گردید. در این فصل ضمن توضیح روش تحلیل هزینه- فایده و بررسی پژوهش های قبلی، پس از مشخص نمودن هزینه ها و فواید تأمین روشنائی، دو روش نیروگاه فسیلی و توربین بادی از تکنیک هزینه- فایده مقایسه شده است. ابتدا طرح مورد نظر توصیف شده، سپس با بهره گرفتن از شاخص های اقتصادی به دست آمده در نرم افزار مربوطه (کامفار)، هزینه ها و فواید دو طرح مشخص شده است.
همچنین در ادامه، به مقایسه هزینه و فایده تأمین روشنائی پارکینگ های مورد مطالعه در دو روش نیروگاه فسیلی و توربین بادی پرداخته خواهد شد. در این رابطه دو دیدگاه مورد بررسی قرارمی گیرد. در دیدگاه اول، به دلیل اینکه تأمین روشنائی پارکینگ های مورد مطالعه (آزاد راه قزوین- رشت)، از دیدگاه بخش دولتی مورد بررسی قرار می گیرد و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای تأمین کننده ی روشنائی راه ها می باشد، منابع اولیه سرمایه گذاری از بودجه دولتی تأمین شده، لذا درآمدی از دیدگاه بخش دولتی متصور نخواهد بود، و تنها به مقایسه هزینه های دو روش پرداخته خواهد شد.
در دیدگاه دوم، فرض شده که درآمد طرح در دو روش مورد بررسی، هزینه تصادفات یا تلفات جاده ایست، به عبارت دیگر مقداری که از تصادفات و یا مرگ و میر در جاده به علت روشنائی و یا استراحت کاهش می یابد به عنوان درآمد طرح تلقی می شود، و در ادامه به صورت دقیق تر دو دیدگاه را مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
۳-۲- ارزیابی پروژه چیست
ارزیابی پروژه های سرمایه گذاری مهمترین و تخصصی ترین بخش برنامه ریزی است که ارزیابی برنامه های توسعه برای تولید یک کالای خاص یا پروژه سرمایه گذاری به شکل منظم، عینی و جامع را در بر دارد. ارزیابی پروژه ها نشان دهنده ارزیابی وتعیین کارایی آن ها به صورت تعیین بهره وری، تکنیکی، اقتصادی، مالی و اجرایی است. این ارزیابی شامل نظرات گروهی از کارشناسان است که در خارج از پروژه کار می کنند و هدف آن ها تعیین نقاط قوت و ضعف و آزمون دستاوردهای پروژه و نیز پیشنهاد راه حلی برای غلبه بر نقاط ضعف و بهبود و نحوه عمل آن ها است و بنابراین ارزیابی پروژه های سرمایه گذاری به روندی گفته می شود که طی آن سعی می شود نتایج عمل پروژه ها و تأثیر آن بر برنامه ریزی اجتماعی برآورد گردد و این نیز به نوبه خود سبب ارتقاء کیفی برنامه می شود (جوپور، ۱۳۶۴).
محدود بودن منابع، ایجاب می کند تا از منابع موجود به صورت بهینه استفاده شده و سرمایه ها در مناسب ترین راه بکار گرفته شوند. عدم استفاده صحیح از سرمایه، نه تنها سرمایه گذار را دچار فرصت های از دست رفته می نماید، بلکه ممکن است او را با زیان های غیر قابل جبران مواجه سازد. به منظور جلوگیری از اینگونه زیان ها و استفاده بهینه از سرمایه، لازم است هر طرح سرمایه گذاری قبل از اجرا، با کمک ضوابط و معیارهای منطقی مورد ارزیابی قرار گیرد.
اگر طرح های سرمایه گذاری پیشاپیش با روش درست مورد مطالعه و سنجش قرار گیرند، چه بسا از اجرای آن ها خودداری شده و یا حداقل با پیش بینی های لازم از ناتمام رها شدن آن ها جلوگیری گردد. استفاده از معیار ها و تکنیک های مناسب برای ارزشیابی طرح ها، سرمایه گذار را در تصمیم گیری صحیح برای بکار گرفتن سرمایه خود یاری می دهد و مانع هدر رفتن سرمایه وی و جامعه می گردد (مجیدیان ۱۳۷۶).
یک پروژه در تعریف کلی آن، راهی برای استفاده از منابع است؛ تصمیمی مبنی بر انجام و یا عدم انجام یک پروژه، انتخاب بین راه های متفاوت استفاده از منابع است. ارزیابی پروژه روشی برای بررسی و استدلال جهت کمک به تصمیم گیرنده به منظور رسیدن به یک انتخاب آگاهانه و عقلائی می باشد (ساگدن ۱۳۷۵). همچنین درباره طرح یا پروژه تعریفی به شرح ذیل می توان بیان نمود:
پروژه، متشکل از فعالیت های منطقی و مرتبط به یکدیگر است که زیر نظر یک مدیریت و ارگان اجرائی مشخص، برای تأمین هدف یا هدف هایی مشخص، در چارچوب برنامه زمانی و بودجه از پیش تعیین شده ای اجرا می گردد.
هدف های اصلی پروژه ها، کیفیت ها یا کمیت هایی هستند که اگر هم به طور مستقیم قابل سنجش و اندازه گیری نباشند، مقدار یا کیفیت و چگونگی آن ها، هم قبل و هم بعد از اجرای پروژه، از طریق سنجش و اندازه گیری متغیرها، پدیده ها و شاخص ها، به طور غیر مستقیم قابل اندازه گیری است. هدف های فرعی یا مقاصد پروژه، غالباً کمیت ها و پدیده هایی هستند که به طور مستقیم قابل سنجش و اندازه گیری هستند و دسترسی به مقادیر آن ها، موجب تشخیص مقادیر هدف های اصلی پروژه می شود (مجیدیان، ۱۳۷۶).
۳-۲-۱- جنبه های ارزیابی طرح
در انجام مطالعات توجیهی یک طرح، چهار جنبه زیر مورد ارزیابی قرار می گیرد.