وبلاگ

- یکسان نبودن محصولات کشاورزی: به علت ویژگیهای زیست شناختی این محصولات ونیز دخالت محدود انسان در تعیین شکل و اندازه؛ اکثریت محصولات کشاورزی ناهمگن بوده و به شرط نیاز به بالا بردن کیفیت از قبیل طعم، شکل، اندازه و رنگ، این موارد تأثیر زیادی در بازاریابی این محصولات برجای میگذارد و موجب افزایش حاشیه های بازاریابی میشود (صدرالاشرافی، ۱۳۷۵).
- آب زیاد در ساختمان شیمیایی: قسمت اعظم محصولات کشاورزی را آب تشکیل داده که در هوای خشک مثل ایران سریعاً تبخیر و از وزن و کیفیت محصولات کاسته شده و چروکیده میشوند و بایستی در فاصله زمانی کوتاهی از موقع تولید مصرف شوند (کوپاهی، ۱۳۷۸).
۲-۲-۱-۱۰- مفهوم هزینه و حاشیه بازاریابی^۱
والن و ترنر^۲ (۱۹۷۰) حاشیه بازاریابی را تمام هزینههایی تعریف کرده اند که در جریان مسیر بازاریابی محصول از زمان برداشت آن تا قبل از رسیدن به دست مصرف کننده ایجاد شده است. اجزاء خدماتی که از موقع تولید محصول تا فروش آن به مصرف کننده نهایی انجام می شود مستلزم هزینه هایی است و مجموعۀ این هزینه ها که به صورت درصدی از قیمت محصول نهایی درآمده باشد ضریب هزینه بازاریابی^۳ نام دارد (ترکمانی، ۱۳۷۸). میزان این ضریب به نوع خدماتی که تا رسیدن محصول به دست مصرف کننده نهایی، انجام می شود و نیز میزان فساد پذیری محصول و سرعت فروش آن و شدت کاهش رقابت در بازار و کارایی بستگی دارد (کوپاهی، ۱۳۷۸). جزئیات بیشتر در زمینه حاشیه بازاریابی و دیگر پارامترها در فصل بعدی در بند ۳-۹ آمده است.
۲-۲-۱-۱۱- عوامل مؤثر در تعیین حاشیه بازاریابی یا اندازه هزینه های بازاریابی
بطوراجمالی عوامل مؤثر در سطح حاشیه و هزینه های بازاریابی در موارد زیر خلاصه می شود:
۱- فاصله بین تولید کننده و مصرف کننده: که افزایش فاصله باعث افزایش هزینه حمل و نقل و سایر هزینه های مربوطه میشود.
۲- میزان تبدیل: میزان تبدیلی که برروی محصول انجام می شودباعث بالارفتن هزینه ها میشود.
۳- سطوح بسته بندی، درجه بندی و انبارداری نیز باعث بالا رفتن هزینه ها میشود.
- Marketing Cost and Marketing Margin
۲- Wollen and Turner
۳- Marketing Cost Coefficient
۴- پرداخت عوارض و مالیات در این مسیر باعث افزایش هزینه ها میشود.
۵- شرایط بازار نیز بر هزینه ها تأثیر میگذارد یعنی به دنبال رقابت کمتر، سود انحصاری زیاد شده و این فاصله ها را افزایش خواهد داد.
میزان حاشیه بازاریابی و بازاررسانی در مورد محصولات مختلف به عوامل زیر نیز بستگی دارد:
۱- حجم محصول: افزایش حجم به نوبه خود باعث افزایش هزینه های حمل ونقل و تخلیه و بارگیری میشود که در نتیجه آن حاشیه بازاریابی افزایش مییابد.
۲- ارزش واحد وزن: هرچه این میزان بیشتر باشد حاشیه بازاررسانی کمتراست.
۳- فسادپذیری: هرچه محصول فسادپذیری بیشتری داشته باشد میزان ضایعات در طول مسیر افزایش یافته و حاشیه بازاررسانی افزایش پیدا میکند (انویه تکیه، ۱۳۸۱).
۲-۲-۱-۱۲- خدمات بازاریابی
برای انجام عملیات عمده بازاررسانی انجام بعضی از خدمات بازاریابی ضروری است، این خدمات انتقال محصولات جمع آوری شده را از مزارع و باغات به محلهای خاص تسهیل میکند و یا با تبدیل آنها به کالاهای قابل استفاده مصرفکنندگان توزیع را سرعت میبخشد.

مهمترین این خدمات در مورد محصولات کشاورزی را میتوان شامل: جمعآوری محصول از سطح باغات، حمل و نقل، درجهبندی، بستهبندی، نگهداری و انبارداری، تبدیل، توزیع و فروش دانست.
البته نوع و چگونگی و میزان این خدمات به نوع کالا (پست، نرمال، لوکس) نوع مصرفکنندگان این کالا (سطح درآمدو سلیقه آنها)، نوع بازار (رقابتی، انحصاری)، مکان و زمان بازارها داشته که در ذیل به شرح آنها میپردازد (اربابی، ۱۳۴۷).
۲-۲-۱-۱۲-۱- جمع آوری محصولات
اولین مرحله از خدمات بازاریابی جمع آوری محصولات از سطح مزارع و باغات است که پس از جمع آوری این محصولات و تمرکز آنها، خریداران از این نقاط خریداری خواهند کرد و حمل و نقل این محصولات جمع آوری شده آسانتر و مقرون به صرفهتر خواهد شد.
با توجه به پراکنده بودن مزارع و تمرکز آنها در نقاط مختلف جمع آوری محصولات با مشکلات عدیدهای روبروست. از جمله در مزارعی که سطح زیر کشت کمی دارند این مشکلات قابل لمستر
میباشد و میزان کم محصول این خدمات را پرهزینه و غیر اقتصادی نموده و در نتیجه کارآیی را پائین میآورد. اما در مناطقی که میزان سطح زیر کشت و در نتیجه محصولشان زیاد و قابل ملاحظه
میباشد، پس از برداشت محصول و انجام خدماتی از قبیل درجه بندی و بسته بندی (به وسیله امکانات موجود در سطح مزارع بزرگ)، محصول را در انبار نگهداری کرده تا با توجه به نوسان عرضه و تقاضا بتوانند آن را با قیمتی مناسب به فروش برسانند.
کار جمعآوری بسته به نوع محصول و شرایط حاکم بر منطقه به وسیله افراد و گروه های مختلفی از جمله پیله وران، حق العمل کاران، بازرگانان محلی، بازرگانان مرکز و صادر کننده و شرکتهای صادراتی و یا شرکت های تعاونی انجام میشود. جمع آوری محصول مرکبات اگر به وسیله تعاونی باغداران انجام شود امکان استفاده از دستگاه درجه بندی مرکبات در خدمات بازاریابی مهیا میشود. در بازاریابی مرکبات اولین مرحله این امر توسط باغدار یا دلالان محلی صورت می گیرد(مجاوریان، ۱۳۷۴).
۲-۲-۱-۱۲-۲- حمل و نقل
گرچه بسیاری از نوشتارهای مربوط به بازاریابی مانند اربابی (۱۳۴۷)، صدرالاشرافی (۱۳۷۵) و هاروی (۱۹۹۲) و دیگران حمل و نقل را عملی می دانند که با تغییر محل کالا، ایجاد فایده مکانی (مطلوبیت مکانی) میکند؛ لیکن از این نظر که با حمل، مصرف کننده قادر می شود از محصولات کشاورزی در غیر از موسم تولید منطقه، آن را مصرفکند بنابراین این فعالیت در ایجاد مطلوبیت زمانی نیز مؤثر است. بطور خلاصه اهمیت حمل و نقل عبارت است از:
۱- ایجاد فایده زمانی و مکانی نزد مصرف کننده؛
۲- توسعه بازارها: هرگونه پیشرفت در صنعت حمل و نقل با پیشرفت تجارت و صنعت ذیربط همراه بوده است مانند ساختن وسایل حمل سردخانه دار؛
۳- از حیث هزینه های بازاریابی: در آمریکا ۷% قیمت نهایی را هزینه حمل تشکیل میدهد. ولی در کشورهای در حال توسعه به علت گران بودن هزینه حمل و نقل و عدم توسعه سایر خدمات بازاریابی این نسبت به مراتب بیشتر است (هاروی، ۱۹۹۲).
هزینه حمل و نقل براساس مسافت، زمان، نوع جاده، نوع محصول، حجم یا وزن یا ارزش محصولات تعیین میگردد. هر چه محصول فساد پذیرتر باشد، این هزینه افزایش می یابد. به موازات هزینه حمل، ضایعات مطرح می شود. ضایعات حمل بستگی به کیفیت حمل و کیفیت وسیله حمل و نقل دارد. مجموع هزینه ضایعات حمل اساس محاسبه کارآیی حمل است.
۲-۲-۱-۱۲-۳- درجه بندی و استاندارد کردن
درجه بندی عبارت است از جور کردن و تقسیم کردن محصول به دسته های مختلف، به طوری که هر دسته از نظر کیفیت دارای مشخصات یکسانی باشد و بتوان بر آن نام مخصوصی گذارد.
مبنای و معیار درجه بندی براساس نوع محصول متفاوت است و معمولاً براساس اندازه ، رنگ، مشخصات کیفی (درصد قند، طعم، چربی و … ) و یا هر گونه خاصیت قابل اندازه گیری دیگری که بر ارزش بازرگانی محصول اثر داشته باشد، انجام می شود. برخلاف درجه بندی که معیار از قبل تعیین شده ای ندارد، استاندارد به معنای اندازه معین، کیفیت معین و مشخصات معین جهت یک کالامی باشد (بهاری، ۱۹۹۹).
استاندارد کردن یک محصول به معنی تعیین مشخصات و قواعدی است که کالاها به موجب آن تهیه شوند، وقتی صحبت از استاندارد میشود یکسری مشخصات که مورد قبول مراجع استاندارد است را بیان میکنیم. در مورد کالاهای صادراتی، استاندارد بین المللی بیشتر مورد استفاده دارد.
مهمترین مزایای استاندارد کردن محصولات کشاورزی: تسهیل در معاملات، افزایش قدرت چانه زنی تولید کنندگان، سهولت در تصمیمگیری کشاورز، کاهش ضایعات، سهولت بستهبندی وفروش آسانتر محصول است. توجه به این نکته حائز اهمیت است که مهمترین معیار استاندارد، کیفیت محصول میباشد و آنچه در کشاورزی بیشتر به عنوان استاندارد مطرح است در حقیقت همان درجه بندی محصولات میباشد. در ایران اداره استاندارد و تحقیقات صنعتی به این امر اختصاص دارد، مؤسسه مزبور دو نوع استاندارد وضع میکند: استانداردهای اجباری و استاندارد تشویقی که اکثر محصولات کشاورزی برا ی عرضه و مصرف در داخل از نوع استاندارد تشویقی میباشند، اما در مورد محصولات صادراتی مقررات استاندارد خاصی از نوع اجباری وجود دارد (شفیعی، ۱۳۷۸).
۲-۲-۱-۱۲-۴- بستهبندی
بستهبندی یکی از خدمات اصلی بازاریابی است، بسته بندی به معنی قراردادن فرایند یک یا ترکیبی از محصولات ذیربط در یک ظرف، محافظ یا سیستمی است که سلامت کالای مورد نظر را در فاصله تولید تا مصرف حفظ نموده و آن را از ضربات، صدمات، لرزش و فشار مصون نگه دارد. از طرف دیگر بسته بندی، خدمتی است که ارتباط بین تولید کننده و توزیع کننده را از یک طرف و تولیدکننده و مصرف کننده را از طرف دیگر فرآهم سازد. بسته های مخصوص حمل و نقل مرکبات به صورت انواع جعبههای چوبی، سبدهای پلاستیکی، کارتن و گونی دیده میشوند.
اغلب محصولات کشاورزی احتیاج به بسته بندی دارند تا باعث کاهش ضایعات محصول شود، اثر فاصله بین محل تولید و مصرف بسته بندی در کاهش ضایعات محصول سهم عمده ای دارد، از طرفی با بسته بندی محصول، کنترل و توزین آن به راحتی انجام شده و محصول از نظر بهداشتی، سالم تر و با آلودگی کمتر به دست مصرف کننده خواهد رسید. با بسته بندی محصولات مختلف عملیات توزین کالا، نصب برچسب و یادداشتهای مربوط به مشخصات محصول به راحتی و آسانی انجام می شود. بستهبندی به علت جاذبههایی که دارد، شیوه جدیدی برای تبلیغ و در نتیجه فروش بیشتر محصول به وجود می آورد و سهولت در حمل و نقل محصول را به همراه دارد (بهاری، ۱۹۹۹).
از جمله مهمترین مواردی را که برا ی بسته بندی محصولات باغی، خصوصاً مرکبات میتوان حائز اهمیت دانست شامل موراد زیر است:
۱) متناسب با وضع حمل و نقل باشد: یعنی قدرت نگهداری و مقاومت لازم را داشته باشد تا از ضایعات حمل و نقل جلوگیری شود.
۲) تهویه: قابلیت تهویه مناسب را داشته باشد تا از خطر فساد و خشک شدن محفوظ بماند.
۳) حمل و نقل: بسته ها باید طوری طراحی و اجرائی شوند که قابلیت حمل و نقل را داشته باشد.
۴) سبک: بسته ها باید حتی المقدور سبک باشند تا از افزایش هزینه حمل جلوگیری شود.
۵) قیمت: بسته ها باید ارزان و باداوم باشند تا تمایل به استفاده از آنها گسترش یابد.