وبلاگ

1. 1. بُعد شناختی و ارزیابی: بعد شناختی به کمیت و کیفیت دانسته‌های فرد از نظام سیاسی و سایر نهادهای سیاسی اداره کننده کشور، طرز کار این نهادها و اداره کنندگان این نهادها اشاره دارد. علاوه بر این ارزیابی افراد از نظام و نهادهای سیاسی و سایر نهادهای اجتماعی نیز مورد توجه قرار خواهد گرفت.

   

1. بُعد احساسی و عاطفی: بعد احساسی به درجه درک روانشناختی افراد نسبت به نظام سیاسی و سایر نهادهای اجتماعی؛ احساسات مثبت، منفی و خنثی نسبت به آن­ها و تعهد فرد نسبت به نظام و نهادهایش ارتباط می‌یابد.

۳- بُعد انگیزشی یا آمادگی برای عمل: بُعد رفتاری نیز شامل قصد افراد برای عمل به شیوه­ای خاص است. در این بُعد فعالیت­ها و واکنش­های آشکار افراد و یا آمادگی آنان برای واکنش آشکار در مقابل رویدادها مورد توجه قرار ‌می‌گیرد. در ادامه با بیان انواع گرایش­های سیاسی، این بُعد از گرایش­های سیاسی (بُعد انگیزشی و آمادگی برای عمل) روشن­تر خواهد شد.

‌بنابرین‏ لزوم توجه به ابعاد شناختی، احساسی و انگیزشی در هر سه سطح نظام سیاسی ضروری است. جلائی­پور در مقاله­ای به گونه­شناسی رویکردهای تغییر و دسته­بندی انواع گرایش­های سیاسی پرداخته است. وی معتقد است به جای سه رویکرد معمولا رایج (محافظه ­کارانه، اصلاح­طلبانه و انقلابی) با فهرستی دقیق­تر یعنی با دوازده گونه تغییر مواجه هستیم. در واقع ذیل این سه رویکرد اصلی، دوازده گونه تغییر احصا شده و مورد شناسایی قرار گرفته است که به مهم­ترین آن­ها اشاره داشته است:

رویکرد محافظه ­کاری:

1. 1. محافظه ­کاری سنتی با مشخصه ­هایی چون: سنت­­گرایی و عدم مشارکت در حوزه عمل سیاسی احزاب.

1. 1. محافظه ­کاری بازگشتی که خواستار تغییرات اساسی در وضع موجود است و بر خلاف انقلابیون، رو به آینده ندارد، به گذشته می­نگرد، تمایلی به سنت ندارد و تنها راه نجات بشر را بازگشت به عصر طلایی می­داند.

1. محافظه ­کاری روشن­اندیش: این نوع از محافظه ­کاری نیک می­داند که دفاع از ارزش­ها و نهادهای مذهبی و تقویت اقتدار نهاد حکومت و خانواده در جامعه امروز، بدون قبول تغییرات اجتماعی ممکن نیست.

رویکرد اصلاح­طلبی: ۱- اصلاحات مدنی و دموکرات ۲- اصلاحات آمرانه

رویکرد انقلابی: ۱- انقلاب سیاسی ۲- انقلاب اجتماعی ۳- انقلاب فرهنگی ۴- انقلاب آرام

از این­رو جلائی­پور معتقد است: تقسیم ­بندی رویکردهای سه­گانه به رویکردهای انقلابی، اصلاحی و محافظه ­کاری؛ نوعی تقسیم ­بندی مبهم و مجمل است؛ زیرا از یک سو تحت عنوان اصلاح­طلبی، از وجوه مدنی و ضد استبدادی انقلاب­های سیاسی و محافظه ­کاری روشن­اندیش در اصلاح جامعه غفلت می­ شود و از سوی دیگر وجوه زیان­بار محافظه ­کاری بازگشتی و اصلاح­طلبی آمرانه، تحت این عنوان که انقلابی نیستند، نادیده گرفته می­ شود. از این­رو وی پیشنهاد می­ کند به جای دسته­بندی گونه‌های دوازده­گانه تغییر در ذیل تقسیم ­بندی­های سه­گانه؛ آن­ها را در دو دسته و گونه وسیع­تر به­نام رویکرد مدنی­تر و آمرانه­تر جای دهیم (جلائی­پور، ۱۳۸۸).

نکته قابل ذکر این که؛ در پژوهش حاضر به کارگیری تقسیم ­بندی جلائی­پور مشکلات را به مراتب پیچیده­تر خواهد کرد؛ زیرا با دسته­بندی گرایشات به آمرانه و مدنی، شناسایی مشخصه­ های هریک از این رویکردها مشکل­تر و شاید غیرممکن شود. از این­رو در این پژوهش نیز سه نوع دسته­بندی از گرایشات سیاسی (محافظه ­کاری، اصلاح­طلبی و رادیکالیسم) مورد توجه قرار خواهد گرفت. در واقع به جای رویکرد انقلابی از رویکرد رادیکال استفاده می­ شود، با این توضیح که محافظه­کاران بازگشتی نیز در دسته رادیکال­ها قرار می­ گیرند. ‌بنابرین‏ با این دسته­بندی از نادیده گرفته شدن و آثار زیان­بار مذکور- در نظر جلائی­پور- در امان خواهیم ماند. علاوه بر این با انجام مصاحبه سعی کردیم ضمن شناسایی مشخصه­ های هریک از گرایش­های سیاسی و کاهش خطاهای مذکور، دسته­بندی جامعی از گرایش­های سیاسی انجام دهیم.

۳-۲ نظریه های مربوط به گرایش سیاسی

۱-۳-۲ نظریه­ های تضادگرا

در نظریه­ های تضادگرا انواع تضادها و نابرابری‌های (بی­ عدالتی) اقتصادی و سیاسی و فرهنگی نقش کلیدی در ایجاد گرایش‌های سیاسی دارند. این نابرابری­ها در قالب مفهوم طبقه تجلی می­یابد. از این­­رو در هر جامعه­ای به طور کلی دو طبقه وجود دارد: طبقات ذی­نفع و طبقات فاقد بهره. ‌بنابرین‏ افراد با منافع مختلف گرایش­های سیاسی متفاوتی نیز خواهند داشت. به طور کلی از دید نظریه­ های تضادگرا دوگرایش سیاسی اصلی در هر جامعه­ای وجود دارد: ۱- محافظه ­کاری؛ افرادی که خواهان حفظ وضع موجود هستند (افرادی که از منافع بهره می­برند) ۲- رادیکال یا تندرو؛ افرادی که خواهان تغییر وضع موجود هستند (افرادی که فاقد منابع بهره هستند). در ادامه به نظریه مارکس در این رابطه می­پردازیم:

از نظر مارکس رفتار سیاسی بازتاب علائق و منافع طبقاتی است. طبقات نیروهای تاریخی پویایی هستند که با منازعات خود تاریخ را به پیش می­برند. معیار تقسیم طبقات اجتماعی نیز نه میزان درآمد یا شیوه توزیع و مصرف، بلکه رابطه با وسایل تولید است (بشیریه، ۱۳۸۵: ۳۸و۳۹). در واقع از دید مارکس انسان آفریده کار است و کار در شیوه­ تولید تبلور می­یابد. در چارچوب هر شیوه­ تولید روابط و مناسباتی بر مبنای مالکیت شکل ‌می‌گیرد که متضمن نابرابری­های طبقاتی است و مارکس خصلت این روابط را تضاد و کشمکش می­داند که نتیجه محتوم هر نوع نابرابری است (زاهدی،۱۳۸۲: ۱۹۲). مالکیت خصوصی عامل اساسی پیدایش شکاف طبقاتی (نابرابری/ بی­ عدالتی) بین مردم است و این شکاف همیشه در طول تاریخ بین طبقات «مالک و دارا و آن­ها که دارا و مالک نیستند» وجود داشته است. اما تمایز در هر دوره از تاریخ، ویژگی خاصی داشته است که بر اساس شیوه تولید نعم مادی و مناسبات اجتماعی تعیین می­ شود. در عصر حاضر بورژوازی نظامی پویا از تحریک طبقاتی و تغییر مناسبات قدرت را به وجود آورده است که مشخصه جامعه نوین و شالوده نابرابری­های طبقاتی در این جامعه است (زاهدی، ۱۳۸۲: ۱۹۳).