در فرمول فوق، M تعداد موارد کدگذاری شده بین دو کدگذار است که بین آنها توافق وجود داشته است و N1 و N2 به ترتیب به تعداد کلی مواد کدگذاری شده توسط کدگذار اول و دو است (اسماعیل, ۱۳۸۲)
در تحقیق کنونی از پایایی روش توافق درون موضوعی برای محاسبه پایایی مصاحبه‌های انجام گرفته استفاده شده است.
۳-۶-۳ محاسبه پایایی بین دو کدگذار
برای محاسبه‌ی پایایی با روش توافق درون موضوعی دو کدگذار (ارزیاب)، از یک دانشجوی مقطع دکتری رشته پژوهش عملیاتی که به روش تحلیل محتوا تسلط خوبی داشت، درخواست شد تا به عنوان همکار پژوهش (کدگذار) در پژوهش مشارکت کند. سپس پژوهشگر به همراه این همکار پژوهش، مصاحبه ها را کدگذاری کرده و درصد توافق درون موضوعی که به عنوان شاخص پایایی تحلیل به کار می‌رود با بهره گرفتن از فرمول مذکور ۰/۹۱ حاصل شد. با توجه به اینکه این میزان پایایی نیز بیشتر از ۶۰ درصد است (Kvale, 1989). قابلیت اعتماد کدگذاری‌های مورد تأیید است و می توان ادعا کرد که میزان پایایی تحلیل مصاحبه کنونی مناسب است.
۳-۷ جامعه و نمونه آماری
۳-۷-۱ جامعه آماری
تحقیق علمی با هدف شناخت یک پدیده در یک جامعه آماری انجام می‌شود. یک جامعه آماری عبارت است از مجموعه‌ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. صفت مشترک صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد. (آذر & مؤمنی، , ۱۳۸۳)
در نتیجه جامعه آماری ما کلیه کارشناسان ذیمدخل (تهیه کنندگان، مطلعین، منتقدین) هستند که در روند تهیه طرح جامع شهر تهران مشارکت داشته اند.
۳-۷-۲ نمونه‌ی آماری و روش محاسبه‌ی حجم نمونه
گروه نمونه، یک مجموعه فرعی از جامعه‌آماری است که با مطالعه‌ی آن پژوهشگر قادر است نتیجه رابه کل جامعه‌ی آماری تعمیم دهد. (سکاران, ۱۳۸۵) یا به عبارت دیگر، تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که بیان‌کننده ویژگیهای اصلی جامعه باشد را نمونه گویند. (آذر & مؤمنی، , ۱۳۸۳) بدیهی است اگر جامعه موردنظر کوچک و حجم و تعداد افراد آن کم باشد، می‌تواند آن را به طور کامل مطالعه نماید ولی اگر جامعه بزرگ باشد و امکانات و مقدورات وی اجازه ندهد، ناچار است از بین افراد جامعه تعداد مشخصی را به عنوان نمونه برگزیند (حافظ نیا, ۱۳۸۳)
در روش مصاحبه نمی توان از قبل مشخص کرد که چه تعداد افراد بایستی در مطالعه ما انتخاب شوند تا پدیده مورد علاقه در مطالعه کیفی به طور کامل شناسایی شود. به طور ایده‌آل ما به جمع آوری اطلاعات تا زمانی ادامه می‌دهیم که به نقطه‌ی اشباع[۴۳] برسیم؛ جایی که داده‌های جدیداً جمع آوری شده با دادههایی که قبلاً جمع آوری کرده‌ایم تفاوتی ندارد و مثل هم شده‌اند. به عبارت دیگر وقتی که ما به یک نقطه‌ی بازده نزولی[۴۴] از تلاش‌هایمان برای جمع آوری داده‌ها رسیدیم می‌توانیم به طور مدلل مطمئن شویم که یک مطالعه کامل را انجام داده‌ایم.
تعداد نمونه های موردنیاز برای انجام مصاحبه بستگی به هدف مطالعه دارد. در صورتی که هدف از مطالعه، آزمون فرضیات باشد، حداقل شش نمونه (سه نمونه از هر کدام از گروه های مورد مقایسه) موردنیاز است. در صورتی که هدف از مصاحبه، اکتشاف و توصیف عقاید و نگرشهای مصاحبه شوندگان باشد، با توجه به زمان و منابع قابل دسترس، تعداد نمونه (۲۰+ ۵) برای انجام مصاحبه کافی خواهد بود (Kvale, 1989)
در تحقیق کنونی تعداد نمونه های انتخاب شده جهت مصاحبه، برابر با ۱۱ نفر بوده است- ۳ نفر از کارشناسان تدوین کننده، ۴ نفر از کارشناسان مهندس مشاور طرح جامع شهر تهران و ۵ نفر از کارشناسان مطلع و منتقدین روند تهیه طرح-که توسط روش گلوله برفی انتخاب شده اند. در فرایند انتخاب یک نمونه، پژوهشگران کیفی می توانند از روش نمونه گیری گلوله برفی استفاده کنند که در آن یک شرکت کننده در پژوهش ما را به شرکت کنندگان دیگر هدایت می کند.
با انجام این تعداد مصاحبه،تشخیص پژوهشگر این بوده که اطلاعات گردآوری شده به نقطه اشباع رسیده و نیازی به انجام مصاحبه های بیشتر نیست. در انتخاب این تعداد نمونه، مسائلی چون زمان،در دسترس بودن مصاحبه شوندگان و میزان همکاری آنها مورد توجه بوده است.
۳-۸ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
یکی از روشهایی که در دهه اخیر به شدت رو به گسترش بوده است، روش تحلیل محتوا می باشد. یک پژوهشگر مدیریت، روانشناسی و یا علوم اجتماعی می کوشد تا از طریق مصاحبه یا مطالعه یک پیام مکتوب یا شفاهی به داده هایی دست یابد تا به کمک آنها به بررسی فرضیات تحقیق خود بپردازد. (عادل آذر, ۱۳۸۰)
‹هرمنوتیک› پایه و اساس فن و تکنیک تحلیل محتوا است. در زبان و ادبیات فارسی هرمنوتیک را به ‹علم تفسیر›، ‹علم تأویل› و حتی ‹هنر تأویل› ترجمه کرده اند. تأویل، راهیابی به معنای باطنی و نهانی متن است. لذا بنیان هرمنوتیک بر تفسیر و تأویل است و پیشینه اش به گذشته های دور به روزگار خواندن و شرح متون مقدس هندیان، پارسیان، یونانیان و ادیان سامی باز می گردد اما تاریخ تحلیل محتوا، به عنوان فنی پژوهشی، از ابتدای قرن بیستم آغاز شد؛ اگرچه بررسی های پراکنده ای نیز در حدود دهه ی ۱۷۴۰ صورت گرفته است (الوانی, دانایی فر, & آذر, ۱۳۸۶). واژه نامه زبان انگلیسی وبستر فقط از سال ۱۹۶۱ آن را وارد واژگان خود کرده است (زارع, ۱۳۸۹). باکوس معتقد است که تحلیل محتوا به معنای تحلیل علمی پیام های ارتباطی است. در تعریفی فراگیر، تحلیل محتوا را مرحله ای فرایند اطلاعاتی دانسته اند که به وسیله آن محتوای ارتباطات با بهره گرفتن از به کارگیری مجموعه ای از قوانین طبقه بندی شده و نظامدار،تغییر و تبدیل می یابد و به صورت داده های خلاصه شده و قابل مقایسه درمی آید (عادل آذر, ۱۳۸۰)تحلیل محتوا در این پژوهش به روش تحلیل تِم صورت می گیرد
۳-۸-۱ روش تحلیل تِم
در این پژوهش، برای تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده از مصاحبه‌ها، از تکنیک تحلیل تِم استفاده شده است؛ تحلیل تِم روشی برای تعیین، تحلیل و بیان الگوهای (تِمها) موجود درون داده ها است. این روش در حداقل خود داده ها را سازماندهی و در قالب جزئیات توصیف می کند. اما می تواند از این فراتر رفته و جنبه های مختلف موضوع پژوهش را تفسیر کند.
رویکردهای کیفی بسیار متنوع، پیچیده، و ظریف هستند و تحلیل تِم بایستی به عنوان یک روش اساسی برای تحلیل کیفی در نظر گرفته شود. تحلیل تِم نخستین روش تحلیل کیفی است که پژوهشگران باید فرا بگیرند، زیرا این روش، مهارت های اصلی که برای اجرای بسیاری از روشهای دیگر تحلیل کیفی لازم است را فراهم می آورد. (Braun & Clarke, , 2006)
در تکنیک تحلیل محتوای کیفی، به ویژه در متن مصاحبه ها، تلاش بر آن است تا اطلاعات براساس موضوع در دسته ای معنادار طبقه بندی شود. اگر این کار به درستی انجام شود، تحلیل محتوا می تواند صدها جمله بیان شده در مصاحبه را به چند تِم که مسائل و نگرش های پاسخ دهندگان را خلاصه می کند کاهش می دهد.
۳-۸-۲ مراحل تجزیه و تحلیل داده ها با بهره گرفتن از روش تحلیل تِم
فراگرد تحلیل تِم زمانی شروع می شود که تحلیلگر الگوهای معنی و موضوعاتی که جذابیت بالقوه دارند را مورد نظر قرار میدهد. این تحلیل شامل یک رفت و برگشت مستمر بین مجموعه داده ها و خلاصههای کدگذاری شده، و تحلیل دادههایی است که به وجود میآیند. نگارش تحلیل از همان مرحله اول شروع می شود. به طور کلی هیچ راه منحصر به فردی برای شروع مطالعه در مورد تحلیل تِم وجود ندارد. (Braun & Clarke, , 2006)
مراحل ششگانه تحلیل تِم در ادامه توضیح داده شده اند. تحلیل تِم فراگردی بازگشتی[۴۵] است که در آن حرکت به عقب و جلو در بین مراحل ذکر شده وجود دارد. (Braun & Clarke, , 2006)به علاوه تحلیل تِم فراگردی است که در طول زمان انجام میپذیرد.
مرحله ۱. آشنایی با داده ها: برای اینکه پژوهشگر با عمق و گستره محتوایی داده ها آشنا شود لازم است که خود را در آنها تا اندازهای غوطهور سازد. غوطهور شدن در داده ها معمولاً شامل «بازخوانی مکرر داده ها» و خواندن داده ها به صورت فعال (یعنی جستجوی معانی و الگوها) است.
در پژوهش کنونی، پژوهشگر قبل از اینکه کدگذاری داده ها را شروع کند یک بار کل داده های حاصل از اسناد و مصاحبه ها را خوانده است. در واقع از آغاز همین مرحله، یادداشت برداری و علامتگذاری معانی که در مراحل بعدی به آنها نیاز پیدا خواهد شد شروع شده است.
مرحله ۲. ایجاد کدهای اولیه: مرحله دوم زمانی شروع می شود که پژوهشگر داده ها را خوانده و با آنها آشنایی پیدا کرده است. این مرحله شامل ایجاد کدهای اولیه از داده ها است. کدها یک ویژگی داده ها را معرفی مینمایند که به نظر تحلیلگر جالب میرسد. داده های کدگذاری شده از واحدهای تحلیل (تِمها) متفاوت هستند. (Braun & Clarke, , 2006)
مایلز و هوبرمن (۱۹۹۴)[۴۶]، کدگذاری را ماده اولیه تحلیل می‌دانند. این مرحله اولین گام در راستای سازماندهی اطلاعات به دسته‌ه ای بامعنی می‌باشد. در طول این مرحله، بطور اساسی به خلق مفاهیم از داده‌ها پرداخته می‌شود. این گام شامل بخش‌بندی جملات یا پاراگراف‌ها به طبقه‌ها و الصاق یک اصطلاح به این دسته ها می‌باشد. در حقیقت، کدگذاری، بعنوان ساده‌سازی داده‌ها یا کاهش آنها و طبقه‌بندی آنها به دسته‌ه ای کلی‌تر و ساده‌تر می‌باشد. بیاتزیس (۱۹۹۸)، سه روش مختلف توسعه کد را بیان می‌کند: تئوری محور (براساس تئوری خاص و عناصر یا فرضیه‌های آن)، تحقیق قبلی محور (استفاده از دانش قبلی در طبقه‌بندی)، استنتاجی (مستقیماً از داده‌های جمع آوری شده تحقیق). به هر یک از سطرهای موجود در مرحله دو، کدی که توسط یکی از سه روش توسعه کد بدست آمده‌اند را تخصیص می‌دهیم. (زارع, ۱۳۸۹)
کدگذاری را میتوان به صورت دستی یا از طریق برنامه های نرمافزاری انجام داد. اگر کدگذاری به روش دستی انجام گیرد، میتوان داده ها را به وسیله نوشتن یادداشت بر روی متنی که تحلیل می شود، یا با بهره گرفتن از رنگی کردن به وسیله مداد انجام داد. میتوان ابتدا کدها را مشخص کرد و سپس آنها را با خلاصه دادههایی که کد را نشان می دهند تطابق داد. نکته مهم در این مرحله این است که همه خلاصه داده ها کدگذاری شده و در قالب هر کد مرتب شده اند. (Braun & Clarke, , 2006)
در این پژوهش کدگذاری به روش استنتاجی و با بهره گرفتن از نرم افزار MOE[47] صورت پذیرفته است.
مرحله ۳. جستجوی تِمها: این مرحله شامل دستهبندی کدهای مختلف در قالب تِمهای بالقوه، و مرتب کردن همه خلاصه داده های کدگذاری شده در قالب تِمهای مشخص شده است. در واقع پژوهشگر، تحلیل کدهای خود را شروع کرده و در نظر میگیرد که چگونه کدهای مختلف میتوانند برای ایجاد یک تِم کلی ترکیب شوند. (Braun & Clarke, , 2006)
در این مرحله برخی از کدهای اولیه تِمهای اصلی را شکل می دهند، در حالی که برخی دیگر تِمهای فرعی[۴۸] را شکل داده، و مابقی نیز حذف میشوند. ممکن است که در این مرحله یک مجموعه از کدها وجود داشته باشد که به نظر نمیرسد متعلق به هیچ جایی باشند. برای این گونه کدها یک تِم با عنوان متفرقه[۴۹] ایجاد می شود(Braun & Clarke, , 2006). در پژوهش کنونی، پس از کدگذاری اولیه اسناد و مصاحبه ها، دستهبندی کدهای مختلف در قالب تِمهای اولیه انجام شده است.
مرحله ۴. بازبینی تِمها: مرحله چهارم زمانی شروع می شود که پژوهشگر مجموعه ای از تِمها را ایجاد کرده و آنها را مورد بازبینی قرار میدهد. این مرحله شامل دو مرحله بازبینی و تصفیه تِمها است. مرحله اول شامل بازبینی در سطح خلاصههای کدگذاری شده است. در مرحله دوم اعتبار تِمها در رابطه با مجموعه داده ها در نظر گرفته می شود. (Braun & Clarke, , 2006)
اگر نقشه تِم به خوبی کار کند، آنگاه میتوان به مرحله بعدی رفت. اما چنانچه نقشه به خوبی با مجموعه داده ها همخوانی نداشته باشد، پژوهشگر باید برگردد و کدگذاری خود را تا زمانی که یک نقشه تِم رضایتبخش ایجاد شود ادامه دهد. پژوهشگر در انتهای این مرحله بایستی آگاهی کافی از اینکه تِمهای مختلف کدامها هستند، چگونگی تناسب آنها با یکدیگر، و کل داستانی که آنها درباره داده ها میگویند در اختیار داشته باشد. (Braun & Clarke, , 2006)
مرحله ۵. تعریف و نامگذاری تِمها: مرحله پنجم زمانی شروع می شود که یک نقشه رضایتبخش از تِمها وجود داشته باشد. پژوهشگر در این مرحله، تِمهایی را که برای تحلیل ارائه کرده، تعریف کرده و مورد بازبینی مجدد قرار میدهد، سپس داده ها داخل آنها را تحلیل می کند. به وسیله تعریف و بازبینی کردن، ماهیت آن چیزی که یک تِم در مورد آن بحث می کند مشخص شده و تعیین میگردد که هر تِم کدام جنبه از داده ها را در خود دارد. (Braun & Clarke, , 2006)
مرحله ۶. تهیه گزارش: مرحله ششم زمانی شروع می شود که پژوهشگر مجموعه ای از تِمهای کاملاً آبدیده[۵۰] در اختیار داشته باشد. این مرحله شامل تحلیل پایانی و نگارش گزارش است. (Braun & Clarke, , 2006) گزارش تهیه شده برای پژوهش کنونی حاوی نقشه تِم و داستان کلی داده ها، در فصلهای چهارم و پنجم به طور مفصل ارائه شده است.
فصل چهارم تجزیه و تحلیل یافته ها
۴-۱ مقدمه فصل
این پژوهش با هدف بررسی این مقوله شکل گرفت که با بررسی های علمی خود هویدا سازد طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران در روند تهیه و تدوین تا چه میزان بر اسلوب مدل های شناخته شده برنامه ریزی استراتژیک گام برداشته است. این مهم با بررسی ادبیات موضوع پژوهش آغاز گردید و از دل این بررسی ها مدلی برای تحلیل این فرایند حاصل گردید. این مدل که حاصل بررسی و ادغام پر استفاده ترین گام های مطرح شده در ۲۲ مدل برنامه ریزی استراتژیک بود، “ابر مدل” یا “مدل مرجع” نامیده شد.
سپس خود سند طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران مورد ارزیابی قرار گرفت تا مشخص گردد این سند به عنوان سند نهایی خروجی از فرایند برنامه ریزی استراتژیک شهر تهران به چه نکاتی پرداخته است که این خود می توانست گواهی باشد بر طی مراحلی که در خلال دستیابی به مدل مرجع مورد شناسایی واقع گردیده است.
در گام بعدی پژوهش، مصاحبه شوندگانی از میان کارشناسان تدوین کننده طرح انتخاب شده و روند دستیابی به اطلاعات مورد نیاز از فرایند تدوین طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران تا رسیدن به نقطه اشباع نظری پیگیری شد.
در این فصل به ارائه نتایج حاصله پرداخته خواهد شد.
۴-۲ بررسی طرح جامع راهبردی- ساختاری شهر تهران
طبق ماده یک قانون تغییر نام وزارت مسکن، طرح جامع شهر، طرح بلندمدتی است که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط به حوزه های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی، تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهای خط (ترمینال) و فرودگاه ها و سطح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی، و اولویت های مربوط به آنها تعیین می شود و ضوابط و مقررات مربوط به کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می گردد. (طرح جامع تهران, ۱۳۸۶)
سند نهایی معروف به طرح جامع تهران (طرح راهبردی – ساختاری توسعه و عمران شهر تهران) در ۹ بخش کلی و ۶ بخش ضمیمه به شرح زیر تهیه و تدوین گردیده است.
چشم انداز توسعه شهر
راهبردهای توسعه
محدوده شهر
حریم
سازمان فضایی و پهنه بندی
ضوابط و مقررات ساخت و ساز
طرح های موضعی و موضوعی
شرایط تحقق پذیری طرح جامع
سازو کارهای اجرای طرح جامع
ضمایم:
پیوست یک: جدول طبقه بندی پهنه های استفاده از اراضی
پیوست دو: جداول ضوابط ساخت و ساز در هر یک از پهنه های اصلی
فرم در حال بارگذاری ...