۳- سلوک و آداب و رفتتار شخصی که به عبادات ربطی ندارد و بر دو گروه روابط خانوادگی و اجتماعی منشعب میشوند
۴- آداب عمومی و رفتار و سلوک نهاهای حکومتی در مسایل حکومت و…^[۶۱۲]
اسلام علاوه بر اخلاق و عقاید، داری رکن سومی هم هست که به احکام معروفند و تمام وجوه زندگی انسان را اعم از معاملات، عبادات فرا می گیرند. قرآن کریم احکام و سنتهایی را که برای تمامی ابعاد زندگی بشر تشریع کرده به گونه‏ای است که نوع انسان را در تمامی حالاتش محکوم به احکام خود دانسته، و در تمامی شؤونات او اعم از مادی و معنوی نظر دارد.^[۶۱۳]

۱- احکام عبادی

اسلام دینی است که تمام مناسک آن عبادی است و اگر مسلمان کوچکترین فعل راجح را به قصد رضای الهی انجام دهد؛ این مسلمان عملی عبادی انجام داده. با این حساب حتی کارهای روزانه و عادی که وی انجام میدهند میتواند رنگ عبادی به خود بگیرد. ولی مد نظر ما خصوص عباداتی است که قصد تقرب، در آنها شرط صحت قبولی آن عبادت قرار داده شده، است. و هر یک از آن تکالیف گذشته از عبادی بودنشان جنبه های دیگری نیززدارند و اثرات فراوانی در سطح فرد و جامعه ایفا می کنند.
حضرت علی (ع) در نهج البلاغه با اشاره به نقشی که این آموزههای عبادی در حراست از بحرانهای روحی و اخلاقی دارند میفرماید: « خداوند بندگانش را، با نماز و زکات و تلاش در روزه‏دارى، حفظ کرده است، تا اعضا و جوارحشان آرام، و دیدگانشان خاشع، و جان و روانشان فروتن، و دل‏هایشان متواضع باشد، کبر و خودپسندى از آنان رخت بربندد، چرا که در سجده، بهترین جاى صورت را به خاک مالیدن، فروتنى آورد، و گذاردن اعضاء پر ارزش بدن بر زمین، اظهار کوچکى کردن است. و روزه گرفتن، و چسبیدن شکم به پشت، عامل فروتنى است، و پرداخت زکات، براى مصرف شدن میوه‏جات زمین و غیر آن، در جهت نیازمندیهاى فقرا و مستمندان است. به آثار عبادات بنگرید که چگونه شاخه‏هاى درخت تکبّر را در هم مى‏شکند؟ و از روییدن کبر و خودپرستى جلوگیرى مى‏کند»^[۶۱۴]
گذشته از اینکه این احکام عبادی آثار درونی برای فرد باقی میگذارد؛ چون عباداتی همچون حج، نماز، صوم در ساعات یا ماه های خاصی انجام میشوند میتوانند به نحوی جلوهای از صلابت، اتحادو… امت اسلامی باشند.
۱) نماز جمعه:
سابقه نماز جمعه به اندازه سابقه اسلام است. حضرت محمد نماز جمعه و خطبه آن را خلق کردند و نخستین کسی بودند که آن را برای انتتقال پیامهای سیاسی به کار بردند. علت اصلی برگزاری نماز جمعه از نظر مسلمانان، گردهم آیی برای توانمند کرن فرد جهت مشارکت در جمع و شکلگیری هویت جمعی با گوش کردن با خطبهها و برگزاری آیین است^[۶۱۵]
امروزه برپایی نماز جمعه حرکت مهمی در سطح اجتماع اسلامی و حرکتی مردمی است که نمود آن در سطح سیاست های بین المللی هم قابل توجه است.
۲) نماز جاعت
از آثار و برکات نماز جماعت میتوان به عرضه اسلام به جامعه، آشنایی مسلمانان با یکدیگروو… اشاره نمود. بنابر این احکام اسلامی نظیر نمازهای جماعت؛ جمعه، عید، کنگره عظیم حج، جهاد، انفاق و زکات با توجه به مصارف هشت گانهاش، از احکام اجتماعی اسلام است و این احکام و دیگر احکام اجتماعی به گونهای تنظیم شده است که جنب زیست اجتماعی بشر تقویت شود^[۶۱۶]
۳) آیین حج
یکی از کارکردهایی که قرآن برای حج واقعی برمیشمارد، تقویت دین است. خداوند، کعبه را مرکزی قرار داده است تا توده مردم بدانجا آمده و با ارتباط مستقیم با خدا، باورهای دینی خودد را تقویت کنند. جاذبههای معنوی این مکان، به گونهای است که نه تنها مسلمانان، بلکه هر انسانی را این همه شور و ششعف و یکرنگی مجذوب خوش میکند. این کارکردافزون بر بعد عبادی بیانگر کارکرد اجتماعی وبه تبع آن نشان دهنده اقتدار و همبستگی مسلمانان به شمار میرود.^[۶۱۷]

۱- احکام - مالی

احکام کلى اسلام دربارۀ مسائل اقتصادى که در حوزۀ مبادلات اجتماعى رخ می‌دهد را احکام اقتصادی می‌گویند. به بیان دیگر، آن بخش از فقه که دربارۀ مسائل اقتصادى بحث می‌کند، از آن به احکام اقتصادى یا فقه اقتصادى تعبیر می‌شود.^[۶۱۸]
حکام اقتصادى اسلام، موارد زیر را در بر می‌‌گیرد:الف. اموال عمومى و دولتى: انفال، خمس، زکات و مالیات‌.ب. اسباب شرعى تملک و تعمیم و حفاظت ثروت؛ مانند: احیاى موات، حیازت، صید و ذباحه، ارث، ضمانات، وقف، هبه، صدقه، نذر، کفاره، نگه‌داری اموال (حجر).ج. بازرگانى و سایر قراردادهاى اقتصادى: بیع، تجارت، شرکت، مضاربه، مزارعه، مساقات، اجاره، شفعه، جعاله، صلح، رهن، قرض، بیمه و سرقفلى.^[۶۱۹]
اسلام با وضع برخی از این قوانین تشریعی عنایت خو را به ضعفا نشان داده و بر اغنیا حقوقی را قرار داده تا به وضع فقرا رسیدگی شود چنان که خداوند می‌فرماید «خداوند برای تهیدستان در مال ثروتمندان به اندازهای که کفاف فقرا را میکند، واجب کرده…پس اگر مردم حقوق نیازمندان را ادا میکردند، آن ها به خوبی زندکی میگردند».^[۶۲۰]

۳- احکام سیاسی

دین اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی، به منظور هدایت تمام بشریت در تمام زمان‌ها و مکان‌ها نازل شده است. و به قوم یا منطقه‌ای خاص نیست. به همین دلیل، تمام بشریت مخاطب اسلام هستند. هدایت همه انسان‌ها هدف کلان اسلام است و فلسفه وجوب جهاد هم جز این نیست.
دیدگاه والای اسلام، ترویج کنندۀ حکومت الهی واحد است. دیدگاهی بود که مجموعۀ بشریت را زیر پرچم حکومت واحدی به نام “حکومت اسلامی» گرد می‌آورد. پیامبر گرامی (ص) تنها در زمان قدرت و نیرومندی خود، دارای چنین طرحی بود، بلکه از آغاز بعثت می‌فرمود: “تعطوننی کلمه واحده تملکون بها العرب و العجم»^[۶۲۱] اگر به آیین توحید بگروید، بر جهان حکومت می‌نمایید.
و این جهانی بودن اسلام به خاطر ویژگی آن است که، اسلام که مسلمانان را با هر رنگ و نژادی به هم پیوند داد و انرژی زایدالوصفی به آنان عطا کرد؛ و تحمل سختی‌ها را بر آنها آسان ساخت و ایثار و از خودگذشتی در راه توسعه اسلام را به آنان آموخت و تفسیر جدیدی از شکست و پیروزی ارائه داد که بر اساس آن، مسلمان اگر به وظیفه عمل کند، هیچ‌گاه احساس شکست نمی‌کند.^[۶۲۲]
با گذری به تاریخ و به دست گرفتن کتب تاریخ که حتی غیر مسلمانان نوشته اند متوجه می شویم، مسلمانان با انگیزه‌های مادی و به قصد کشورگشایی نجنگیدند. آنها با نیت الهی و به قصد توسعه اسلام و خارج کردن مردمان تحت ظلم از چنگال ظالمان و آشنا ساختن آنان با آموزه‌های اسلامی جهاد می‌کردند. در روایتی آمده است: سلمان فارسی در یکی از جنگ‌ها به قلعه یا شهری رسید، به سربازان دستور داد: صبر کنید تا من آنها را به اسلام دعوت کنم، همان‌گونه که رسول خدا دعوت می‌کرد. سپس به مردم آن محل گفت: ای مردم! من هم مثل شما گمراه بودم، سپس خداوند مرا هدایت کرد؛ شما اگر مسلمان شوید با شما کاری نداریم و اگر حاضر نیستید اسلام را بپذیرید باید جزیه قبول کنید و اگر این کار را هم قبول نمی‌کنید خداوند خائنان را دوست نمی‌دارد. سه روز مردم را با این روش دعوت می‌نمود و چون روز چهارم رسید و مردم دعوت او را قبول نکردند، به آنها حمله کرد و شهر را فتح نمود.^[۶۲۳]
اسلام از آن جهت که حیات و صلح در گوهر او نهادینه شده است، توان رهبری صلح جهانی را دارا است. از این رو رسول اکرم به عنوان رحمت جهان شمول معرفی شده است.(و ما ارسلناک الا رحمت للعالمین)^[۶۲۴]
اسلام با تبیین تصالح ادیان، تصالح انبیا و اولیای الهی، تصالح امتهای راستین پیامآوران دینی، صراط صلح جهانی را فراسوی سالکان کوی زندگی مسالمت آمیز نصب می کند تا دولتها با هم ، ملتها باهم، دولتها با ملتهای خود صلحجویانه به سر ببرند و حقوق بشر، به ویژه حقوق کودکان زنان و کهنسالان از گزند تطاول زورمندان و زر اندوزان مصون بماند.^[۶۲۵]

۴- احکام جزایی

در اسلام دینداری تنها به اعتقاد نیست، بلکه به عمل نیاز است و ایمان و عمل مکمل مسلمان بودن به حساب می‌آید بدون آگاهی از دستورهای دینی نیز نمیتوان از آسیبهای بیدینی در امان بود.نقش دین در کاهش جرم و کجروی اجتماعی یکی از عواملی که در پیش گیری و یا کاهش جرم و کجروی اجتماعی، تأثیر بسزایی دارد، دینداری و ایمان به خداوند است «هنگامی که آدمی دور از چشم آشنایان، همسایگان و دیگران است، نه قانون و نه افکار عمومی و نه هیچ چیز اجتماعی دیگر، کارهای وی را کنترل نمیکند، بلکه در این حالت، کنترل کار در پرتو ایمان به قدرتی صورت میگیرد که در همه مکان ها و زمان ها شاهد آدمیان است و به رفتار پسندیده و نیک پاداش می دهد و بدی و گناه را مجازات میکند».^[۶۲۶]
به عقیده علامه طباطبایی نیز: هر چند قوانین و مقررات عادلانهای وضع شود و احکام جزئی سخت وتهدید کننده هم وجود داشته باشد، در عین حال، جلوی تخلف و ارتکاب جرم را به وسیله اخلاق فاضله انسانی نمی توان گرفت. قوانین ومقررات، از تخلف و نافرمانی در امان نمی ماند مگر اینکه بر پایه اخلاق فاضله انسانی قرار داده شود و اخلاق نیز نمیتواند سعادت انسانی را تضمین کند و او را به کارهای شایسته وادارد، جز در صورتی که متکی بر توحید [دین توحیدی] باشد .^[۶۲۷]
نویسنده مقاله« اجتماع اخلاقی مسلمانان» در ضمن مقالهای و با ذکر مثالهای گوناگون سعی در به اثبات رساندن این مطلب دارد که آمار جرم و جنایت در ممالک اسلامی پایین تر از بقیه مناطق میباشد و دلایلی را نیز برای این آمار مثبت بیان میکند که همگی نشان میدهد که جوامع اسلامی از نظر اخلاقی و فرهنگی در مرتبه بالاتری از سایر کشورها قرار دارند. و قوانین سخت اسلامی را یکیا ز دلایل کاهش جرایم می داند و میگوید: « ‌میــزان‌ پـاییـن‌ جــرم‌ در کشورهـای‌ اسلامی‌ ویــژگی‌ محتـوا وساختار باورهای‌ اسلامی‌ است‌. این‌ ویژگیها باعث‌شکل‌گیری‌ ساختهای‌ اجتماعی‌ ـ فرهنگی‌ خاصی‌گــردیده‌ که‌ یکی‌ از پی‌آمدهای‌ آن‌ میــزان‌ پایین‌ جــرم‌ بـوده‌ است‌«.^[۶۲۸]
احکامی همچون حدود و تعزیرات، قصاص و دیات از جمله این احکام جزایی محسوب میشوند و در کاهش آمار جرم نقش بسیار بالایی اجرا میکنند.

۵- احکام خوردنیها

اسلام با توجه به اینکه بر سلامت روان و جسم انسانی توجه ویژهای دارد لذا، شارع مقدس برای حفظ سلامت جسم از خوردن برخی چیزها جلوگیری کرده. به عنوان مثال از جمله محرمات مشهوری که در شرع مورد نهی وااقع شده، شرب خمر و نوشیدن مشروبات الکلی و مست کننده است. این نهی اسلام، علاوه بر حکمتها و دلایلی که عقل بشر از فهم آن ناتوان است، دارای زیانهاییست که دانشمندان با پیشرفت علم، به کشف آن نایل شده‌اند وی اسلام در ۱۴ قرن قبل، انسانها را از استعمال این مایع زیانآور نهی کرده است.

۶- احکام خانواده

خانواده به عنوان تنها گروه سببی یا نسبی است که اسلام آن را به رسمیت می شناسد و برای تشکیل شدن و ادامه یافتنش دارای قوانین خاص میباشد؛ برای تشکیل شدن نهاد خانواده که از دید اسلام یک نهاد حقوقی مدنی است از عقد خواندن شروع میشود و از این به بعد خلوت کردن برای دو نامحرم ممکن میشود.
قوانین ویژهای در مورد شرایط عقد خواند وجود دارد که به آن اهمیت معنوی داده، شرایطی را هم برای زوجین معین کرده که در صورت تحقق همه آنها نهاد خانواده پابرجای میماند. از آن پس زن و مرد محارم جدیدی برای خودشان پیدا می کنند و با روابط جدید آشنا میشوند.؛ زن با محدودیت هایی که ممکن است از طرف شوهر بیاید روبرو می شود. ونظام مالی خانواده زن را مستحق نفقه میگردان؛ وبرای شرایط طوفانی خانواده ، اسلام قانون طلاق را در اختیار زوجین قرار داده است. ^[۶۲۹]

فصل پنجم:

باورهای دینی تأثیرگذار

در

رشد و انحطاط مغرب زمین

در قرون وسطی، آموزههای مسیحیت تشکیلدهنده بخش اعظم فرهنگ و اخلاقیات مردم بود و آموزههای پذیرفته شده، روح وحشی مردم غرب را به تسخیر آموزههایی که براساس محبت شکل گرفته بود، درآورد.
بعد از حضرت عیسی نیز ارباب کلیسا، ارائه دهنده روح به اخلاق، سیاست و امورات مردم گشت. تسلط مسیحیت و نظرات ارباب کلیسا تا زمانی که آموزههای انحرافی و فساد در بخش های مختلف کلیسا وجود نداشت باعث پیشرفت در رفتارهای مردم گشته بود؛ و این روند سازندگی و تسلط ادامه دداشت، تا این که با به وجود آمدن آموزههای انحرفی و قابل فهم نبودن آنها برای مردم، واکنشهای منفی به آموزه های کلیسا آغاز شد.
به این نکته متذکر میشویم با توجه به این که مسیحیت، حقیقتی بر پایه یکتاپرستی دارد، لذا تاثیرات آموزه های اعتقادی اصلی این دین مشابه تاثیراتی خواهد است که ما در مورد عقاید اصلی مسلمین ذکر کردیم. در تحقیق این فصل به مواردی از آموزههای مسیحت که به نوعی متفاوت از آموزههای مسلمین بود؛ پرداخته خواهد شد، یا این که به صورت اختصار موارد را بیان خواهیم کرد.

گفتار اول: باورهای موثر در پیشرفت مغرب زمین

در این گفتار، باورهایی که اعتقاد به آنها در پیشرفت مغرب زمین نقش بازی کرده را در سه بخش باورهای اعتقادی، اخلاقی و باورهای عملی موجود در آموزه ها پی میگیریم.

الف- باورهای اعتقادی موثر در رشد

امروزه مسیحیت در اشکال متنوع و گوناگونی به چشم میخورند، اما در ورای این صورت ظاهری به طور اعجابآوری عدهای اعتقادات و اعمال وجود دارند که مورد توافق همه گروه ها و دسته های مسیحی ، اعم از کاتولیک و پروتستان قرار دارد.
گر چه ممکن است تاثیرگذاری برخی آموزههای اعتقادی ملموس به نظر نرسد، اما با توجه به این که روح اعتقادات است که باقی آموزه ها را برای معتقدینش، هموار میکند، پس شناخت این آموزههای اعتقادی بر درک ما از باقی اخلاقیات جامعه غرب مسیحی میافزاید؛ عمده این اعتقادات چنین است:

۱- تثلیث

بحث از خداوند در آیین مسیحیت با مساله تثلیث گره خورده و با وجود مسلکهای متفاوتی چون کاتولیک، ارتودکس و پروتستان، اعتقاد به تثلیث در همه فرقهها به چشم می خورد .
مسیحیت به نوعی از خداباوری رسیده که در عین واحد بودن، سه گانه است و از سه اقنوم پدر و پسر و روح القدس تشکیل یافته است. و آنچه از عهد جدید، در رابطه با کیفیت ارتباط این سه اقنوم و این که آیا هر یک وجود مستقلی دارند یا هر سه یک وجود را تشکیل میدهند، به دست میآید؛ گواه است که خدای پدر، در آسمان است و خدای پسر در زمین^[۶۳۰] و روحالقدس به عنوان مخترع و مبدع حیات رابط بین این دو است؛ و عیسی مسیح صورت خدای نادیده است، نخست زاده تمام آفریدگان؛ زیرا در او همه چیز آفریده شده است که مخلوق شد به وی هر آنچه در آسمان و زمین است^[۶۳۱]
اگر وجه منفی خداباوری از نوع تثلیث را در نظر نگیریم، برداشت مسیحیت از صفات محموده خداوند در کل، مثبت بوده و خدایی را ترسیم میکند که شایستۀ خداوندی را دارد؛ چنان که ناس از زبان عیسی می آورد: « ملکوت الاهی ، ذات قادری است دارای صفات و حاکم بر کل موجودات، و او روح فعالی است که در طول ادوار زمان همواره منشاء حرکات تاریخ بوده است» و در وصف رحمتش می افزاید: «تعالیم او این نکته را متضمن است که هر چند خدای متعال بشر را به اقتضای حکمت بالغه خود آزاد و مختار آفریده است ولی انسان مانند همان پسر گمشده ای است که در تمثیل آورده، یعنی تمام وسایل یک زندگی مرفه را در اختیار او گذاشته ولی آن پسر آنها را با عیش و نوش و به سیه کاری تباه ساخته، آن پدر باز او را دوست می دارد و گناهان او را می بخشد و از کیفر ها و بلایا که لازمه گنهکاری است می آمرزد و زمانی که به سوی پدر بازگرد او را در آغوش خود می پذیرد. همچنین ذات خدای متعال، کاملا خیر محض و لطف صرف است و انسان قبل از آنکه سایه ای از شک و ظن به دل افکند باید به خداوند اعتماد کند و با قلب مطمئن پیوسته اشراق نفسانی و نور روحانی به وسیله نماز و دعا حاصل سازد^[۶۳۲]
انسانی که در مسیحیت نقش خود را به خوبی در این عالم هستی شناخته است و به خدای هستی ایمان دارد می داند که، « این هستی متعال شخصیت والایی است که از نظر ویژگیهای شخصی کامل بوده و در خلقت و ایجاد متضمن اراده و مقصود و از نظر اخلاقی در حال کنترل امور و از روی عشق در خدمت بندگان و بالاخره در حال کمال همکاری برای نجات و رستگری بشر است.»^[۶۳۳] چنین نگاهی شخص را برای خداشناسی و در خدمت خدا بودن آماده میکند.

۱) پدر