وبلاگ

۵- اخلاص مایه جوشش حکمت

اخلاص که از رئوس فضائل اخلاقی به شمار می‌آید نیز، باعث بینایی عجیبی می‌شود پیامبر اسلام۶ می‌فرمایند: «من اخلص لله اربعین صحاباً فجر الله ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه.»^[۳۲۲]
در حقیقت جوشش حکمت از سرچشمه اخلاص است، کسی که چهل شبانه روز مراقب قلب خود باشد و پاسبانی از ورود و خروج آن نماید خداوند نیز حکمت را ارزانی چنین شخصی می‌کند و فیض علمی حق که دائمی است، از قلب او می‌جوشد. حضرت آیت‌الله جوادی آملی «حفظه الله» می‌فرماید:
«آب به صورت چشمه و چاه از زمین می‌جوشد، علومی هم که مربوط به ارواح و نفوس است، چنین است. رگه‌ها و راه‌های تشخیص فجور و تقوا در زمینه دل‌های آدمی با هدایت خدای سبحان حرکت می‌کند و این چشمه‌ها جوشان است، اگر، با خیال‌های باطل یا کارهای ناروا، مجاری و روزنه‌ها را نبندیم علوم فطری فوران می‌کند. باید نگذاریم رین و چرک مجاری را مسدود نمایند و دل را به تیرگی بکشند. اگر اینطور شد یعنی اخلاص بود و دل آلوده نشد از دست و زبان همانند چشمه، علوم فطری که همان الهام تقواست جاری و ساری می‌گردد. از زبان و قلم او حکمت نظری می‌جوشد چنانکه از دست و قدم انسان‌های خیّر کارهای خیر و حکمت عملی نشئت می‌گیرد.»^[۳۲۳]
خصوصیت اخلاص این است که انسان را از اغواء شیطان در امان نگاه می دارد. و این خود نوعی رشد است. که شیطان در ضلالت آشکار به خداوند عرض کرد: ) قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ( )إِلاَّ عِبادَکَ مِنْهُمُ الُْمخْلَصِینَ(^[۳۲۴]
مفهوم آیه این است که اخلاص سبب عدم تسلّط شیطان بر قوای ادراکی انسان می‌باشد و او را از شیطان در امان می‌دارد. در حقیقت مخلصین در دژی مستحکم قرار می‌گیرند که از دستبرد شیطان در امانند. و ورودی مشاعر آنان نیز بر روی نفوذ شیطان مسدود است و شیطان راهی برای اغواء و تصرّف در اندیشه آنان ندارد.

۶- ذکر مدام الهی باعث بینایی چشم دل:

یاد خداوند باعث بینایی چشم قلب و ایجاد نور بصیرت می‌شود.
)إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذاهُمْ مُبْصِرُونَ(^[۳۲۵]
«پرهیزگاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند، به یاد خدا می‌افتند و بینا می‌گردند.»
این تعبیر به خوبی نشان از آن دارد که یاد خداوند همانگونه که باعث آرامش و طمئنینه قلب است، چشم قلب را نیز بصیر و بینا می‌کند. در روایت قدسی آمده است:
«أن لی عباداً یحبوننی و احبهم و یشتاقون الیّ، و اشتاق الیهم، یذکروننی و اذکرهم و اول ما اعطیهم آن اقذف من نوری فی قلوبهم فیخبرون عنّی کما اخبر عنهم و لو کانت السماوات و الارض و ما فیها فی موازینهم لاستعد بها لهم و أقبل بوجهی علیهم لایعلم احد ما ارید آن اعطیه.»^[۳۲۶]
خداوند منّان در این روایت قدسی می‌فرمایند: مرا بندگانی است که آنها مرا دوست دارند و من هم آنها را دوست می‌دارم. آنها به من مشتاقند و من هم به آنها اشتیاق دارم. همیشه یادم می‌کنند، من نیز آنها را یاد می‌کنم اوّل چیزی که به آنها عطا می‌کنم، این است که از نور خودم در قلب آنها می‌تابانم که در نتیجه آن، مرا همان گونه می‌بینند که من آنها را می‌بینم. (یعنی به وجود من مطمئن می‌شوند) لذا آسمانها و زمین و آنچه در آنهاست را برای آنها آماده می‌سازم و به ایشان رو می‌آورم و کسی نمی‌داند چه چیزی به آنها عطا خواهم کرد.
همانگونه که در آیه و روایت فوق به صراحت بیان شده است یاد و ذکر خداوند باعث بصیرت و ایجاد نور الهی در قلوب است که سبب روشن بینی و ادراکی ناب می‌شود. (البته ذکر خداوند مراتبی دارد که مرحله نازله آن ذکر زبانی است.)

۷- استغفار و توبه سبب بارش رزق الهی

حقیقت این است که مجازات بسیاری از گناهان، محرومیت‌هایی است که در این جهان نصیب آدمی می‌شود و هنگامی که انسان از آن گناهان توبه نماید و راه تقوی و پاکی را پیش گیرد خداوند این مجازات را از او برطرف می‌سازد.
قرآن کریم می‌فرماید: )وَ یا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراًوَ یَزِدْکُمْ قُوَّهً إِلى قُوَّتِکُمْ(^[۳۲۷]
رحمت فراوان الهی شامل هم باران رحمت و هم مغفرت و غفران الهی و هم صلوات ملائکه می‌باشد که ثمره آن آبادانی دنیا و شادابی قلوب و طمأنینه دل‌هاست. و قبلاً هم ذکر گردیده که، اینکه می‌فرماید درهای آسمان باز می‌گردد و آسمان باریدن می‌گیرد فقط مقصود بارش ابر و جریان آب نمی‌باشد بلکه باران رحمت الهی شامل رزق مادی و معنوی می‌گردد.
حضرت علی۷ می‌فرماید:
«و قد جعل الله سبحانه الاستغفار سبباً لدرور الرزق و رحمه الخلق فقال سبحانه استغفروا ربکم انه کان غفاراً یرسل السماء علیکم مدراراً.^[۳۲۸]

مقصود از رزق در روایات معصومین:

در روایات معصومین: خردمندی و فرزانگی و عقل و دانش روزی الهی می‌باشند. کسانی از ائمه: می‌پرسیدند: چرا خردمندان و فرزانگان تهی دستند؟ و ایشان در جواب می‌فرمودند مگر فرزانگی، عقل و دانش روزی نیست؟
امام صادق۷ می‌فرمایند: عقل، زیبایی و فصاحت روزی‌هایی است که مایه کمال آدمی است. «ثلاث خصال من رزقها کان کاملاً: العقل و الجمال و الفصاحه.»^[۳۲۹]

۸- القای ملک باعث فزونی فهم

همانگونه که در بخش رذایل و آثار آن بر ادراک بیان کردیم که القاء شیطان باعث سهو می‌گردد الهام و القای ملک باعث فزونی فهم می‌شود. و این القاء و الهام نیز به جهت فضیلتمندی و حرکت در مسیر تقوای الهی نصیب شخص می‌گردد.
علی۷ فرمودند:
«لمتان، لمه من الشیطان و لمه من الملک، فلمه الملک الرقّه و الفهم. و لمه الشیطان السهو و القسوه.»^[۳۳۰]
دو گونه القاء وجود دارد: القاء شیطانی و القای فرشته، القاء فرشته باعث نرمی قلب و فزونی فهم می‌گردد، و القای شیطانی موجب سهو و قساوت قلب می‌گردد.

۹- پند پذیری و عبرت گیری موجب بینایی

امام علی۷ :
«من إعتبر أبصر، و من إبصر فهم، و من فهم علم.»^[۳۳۱]
هرکس پند گرفت، بینا شد و هرکه بینا شد، فهمید و هرکه فهیم گشت، دانست. (دانا گشت)

۱۰- استمداد از خداوند باعث بصیرت

طلب کمک از خداود متعال و یاری جستن از ذات احدیّت در علم آموزی و ادراک یکی از زمینه‌های رسیدن به معرفت و ادراکی برتر است.
امام کاظم۷ فرمودند:
«من لم یعقل عن الله لم یعقد قلبه علی معرفه ثابته یبصرها و یجد حقیقتها فی قلبه.»^[۳۳۲]
کسی که از خداوند در تفکر کمک نگیرد قلبش به شناخت ثابتی که آنرا ببیند و حقیقتش را در دل بیابد معتقد نمی‌شود. و اگر انسان طلبِ مدد از خداوند نمود خداوند اعانت و کمکش را نصیب او کرده و چراغ هدایت خودش را در دل چنین بنده‌ای روشن و پرنور می‌گرداند و لذا در تاریکی جهالت غوطه‌ور نگشته و راه را از بی‌راهه می‌شناسد.
امیرالمؤمنین علی۷ در این باره می‌فرماید:
«عباد الله، إنّ من احبّ عباد الله الیه عبداً إعانَهُ الله علی نفسه، فاستشعر الحزن، و تجلبب الخوف فزهر مصباح الهدی فی قلبه.»^[۳۳۳]
ای بندگان خدا، از محبوب‌ترین بندگان خدا در پیشگاه ربوبی بنده‌ای است که خداوند سبحان او را در شناخت نفس خود و ساختن آن یاری فرماید. این انسان مورد عنایت خداوندی، لباسی از اندوه بر تن نموده و پوشاکی از بیم بر خود پوشیده و در نتیجه چراغ هدایت در دلش برافروخت.

۱۱- نوافل سبب قرب الهی و دیدن و شنیدن از نوعی دیگر.

نوافل انسان را به خداوند نزدیک می‌کند آنچنان که با چشم الهی می‌بیند و با گوش الهی می‌شنود در حقیقت ادراکش الهی می‌شود.
حدیث قدسی:
«لا یزال العبد لا یتقرب الی بالنوافل حتی احبه، فإذا احببته کنت سمعه الذی یسمع به و بصره الذی یبصر به، و لسانه الذی ینطق به.^[۳۳۴]
وقتی بنده‌ای خودش را با نوافل به من (خدا) نزدیک می‌کند، تا اینکه دوستش می‌دارم و وقتی او را دوست داشتم گوش و چشم و زبانش می‌شوم.

۱۲- طهارت قلب راه نیل به مراحل برتر قرآن

خداوند سبحان راه دستیابی به مراحل عالیه قرآن را طهارت دل می‌داند.
)إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ( )فِی کِتابٍ‏ مَکْنُونٍ( )لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ(^[۳۳۵]
حضرت آیت‌الله جوادی آملی می‌فرمایند: مرجع ضمیر در «لایمسه» اگر کتاب مکنون باشد مراد از مسّ، همان مساس عقلی و قلبی و مراد از طهارت، طهارت باطن خواهد بود که به گواهی آیه شریفه )إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ‏ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً( ^[۳۳۶] مطهرانی که به نحو کمال و تمام با کتاب مکنون در ارتباطند. اهل بیت عصمت و طهارت: می‌باشند.^[۳۳۷]
و همانگونه که قرآن ظاهری دارد و باطنی، و مسّ ظاهر قرآن باید با طهارت ظاهری (طهارت از حدث و خبث) باشد یعنی وضو و غسل داشته باشی و از نجاست ظاهری بری باشی تا بتوانی مسّ ظاهر قرآن نمایی، مسّ و وصول به باطن قرآن هم باید با طهارت باطنی که طهارت از رذایل و خبائث و کثافات روحی می‌باشد انجام گیرد. پس معنی حقیقی آیه این خواهد بود که به درک حقیقی قرآن و آیات الهی نمی‌رسند مگر مطهّران، آنانی که از بدی‌ها پاک هستند و به خوبی‌ها آراسته شده‌اند. از جمع آیات یاد شده در این قسمت چنین حاصل می‌شود که حقایق قرآن کریم و علم نهایی آن جز در حیطه علم و ادراک اهل‌بیت رسول خدا۶ که از هرگونه پلیدی برکنار می‌باشند و خداوند با طهارتی ملکوتی تطهیرشان کرد، نمی‌باشد.^[۳۳۸]
دوام طهارت باعث ادامه رزق می‌گردد. یکی از اصحاب رسول خدا۶ نزد آن حضرت از تنگدستی شکایت کرد، آن حضرت۶ فرمودند: «أدم الطهّاره یدیم علیک الرزق»^[۳۳۹] اگر دائماً با طهارت باشی روزی تو ادامه می‌یابد.
نکته:
۱- طهارت فقط به وضو نیست بلکه طهارت روح، طهارت در کسب، طهارت اخلاقی و … هم طهارت است.
۲- رزق و روزی هم فقط به آب و نان و پنیر نیست، علم و معرفت و ادراک هم جزء رزق الهی است و از رزق مادی بالاتر و با ارزش‌تر است.
این حدیث معارف زیادی را در بردارد، معنای دوام طهارت تنها به این نیست که آدم دائماً با وضو باشد. (وضوی دائمی یکی از اقسام طهارت است) طهارت‌های بالاتری هم هست که با اعمال انسان در زندگی ارتباط دارد مثلاً، اگر کسی اهل کسب و کار و تلاش در زندگی نیست، طاهر نیست. چون تأمین معاش و کسب روزی حلال برای افراد واجب النفقه واجب است. و کسی که آلوده به ترک کسب حلال است نمی‌تواند این آلودگی را با وضوی دائمی ترمیم نماید. چون دائم الوضو بودن، کاری مستحبی و ترک کسب، کاری حرام است و حرام را نمی‌شود با مستحب جبران نمود.^[۳۴۰]

۱۳- خوف الهی سبب نوعی علم

در روایت اسلامی از علمی سخن به میان آمده است که منبع آن خوف از خداوند متعال است رسول مکرّم اسلام۶ در روایت زیبایی فرموده‌اند.
«لو خفتم الله حقّ خیفته لعلمتم العلم الذی لا جهل معه.»