وبلاگ

فصل دوم
مروری بر تحقیقات انجام شده
مقدمه
در محیط کسب و کار امروزه، مبنای مزیت رقابتی از کیفیت به نوآوری تغییر یافته است. نوآوری برای سازمان ها امکان انطباق سریع با تغییرات را فراهم می آورد و در یافتن محصولات و بازارهای جدید به سازمان کمک میکند تا با این روش از خود در مقابل ناپایداریهای محیطی محافظت کنند. سازمان های متعددی که از نوآوری بهره مندند، سود و سهم بازار آنها افزایش می یابد . اما نکته مهم این است که یک سازمان نمی تواند به نوآوری دست یابد اگر نتواند دانش کارکنانش را مدیریت کند. به دلیل اینکه مدیریت دانش یک راه خوب برای استفاده بهینه از دانش افراد و تشویق آنان به عملکرد نوآورانه و تسهیل فرایند نوآوری است.

بنابراین دانش را باید خلق کرد، ذخیره نمود و به کاربرد که این وظیفه مدیریت دانش است. ایجاد مزیت رقابتی استراتژیک نیازمند نوع جدیدی از سازمانها می باشد که قابلیت ایجاد دانش برای حداکثرسازی رقابت و موفقیت استراتژیک را داشته باشند. دانش مانند هر منبع دیگری در بقاء و موفقیت سازمان در بازار جهانی، حیاتی و سرنوشت ساز است. مدیریت دانش ابزار مهمی است که سازمان ها ازطریق آن بهتر می توانند دانش و اطلاعات را مدیریت کنند . برخلاف دیگرتکنیک ها ، تعریف مدیریت دانش اغلب آسان نیست زیرا حوزه وسیعی از مفاهیم ، وظایف مدیریتی ، تکنولوژی ها و اقدامات را با خود به همراه دارد. در حالی که سازمانها باید برای ایجاد و کنترل دانش دارای ساز و کارهایی باشند، با این وجود بسیاری از آنها هنوز فعالیت مدیریت دانش را به طور رسمی و آگاهانه مورد بررسی قرار نداده اند. احتمالاً علت این بی توجهی این است که اکثر سازمانها مفهوم مدیریت دانش و اهمیت آنرا درک ننموده اند.
با بررسی ادبیات معلوم میشود که یافته ها متناقض و پیچیده هستند. در صورت اثبات وجود ارتباط بین مدیریت دانش و عملکرد نوآورانه، می توان از مدیریت دانش در موفقیت نوآوری استفاده نمود.
این فصل به ۴ گفتار تقسیمبندی شده است. گفتار اول شامل دانش و مباحث مربوط به آن میباشد. در گفتار دوم به بررسی مفهوم مدیریت دانش و ابعاد مختلف آن پرداخته میشود. بحث درباره عملکرد نوآرانه، گفتار سوم را تشکیل میدهد. در گفتار چهارم و پایانی، تحقیقاتی که در گذشته درباره موضوع این پژوهش انجام پذیرفته اند مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرند.
۲-۱ دانش
۲-۱-۱ مفهوم دانش
دانش، یعنی موضوعی چند لایه، پیچیده، پویا و انتزاعی که در ذهن انسان نهفته است بلکلر،^[۷] ۱۹۹۵، ص۱۰۲۲).
«دانش ظرفیت انجام اثر بخش اقدام است.» این تعریفی است که بوسیلۀ انجمن حوزۀ یادگیری سازمانی مورد توجه قرار گرفته است (آرگریس، ۱۹۹۳، ص۲۳۶).
داونپورت و پروساک :دانش ترکیب شناوری از تجربه، ارزشها و اطلاعات وابسته به یک بستر مشخص و بینش تخصصی است. دانش چارچوبی برای ارزیابی و یکپارچه کردن تجربیات و اطلاعات جدید فراهم می کند و در ذهن افراد مطلع از آن شکل می گیرد. این دانش در سازمانها اغلب نه تنها در اسناد ذخیره شده وجود دارد بلکه می تواند در روندها، فرآیندها، کارهای عملی و هنجارهای سازمانی نهفته باشد(فیرستون و روی،^[۸] ۲۰۰۳، ص۲۰).
دانش می تواند به عنوان هدفی متمایز در نظر گرفته شود که هویتی شناختی دارد (سارمینتو،^[۹] ۲۰۰۵، ص۸).
مایر: دانش سازمانی، به اطلاعات پردازش شده و جاسازی شده از جریانات عادی و مراحلی که قابلیت اقدام دارند و نیز دانش بدست آمده بوسیلۀ سیستمهای سازمانی، مراحل، تولیدات، قوانین و فرهنگ اطلاق می گردد.(عالم تبریز، ۱۳۸۷،ص۴۹)
چرچمن – نوناکا و تاکوچی (۲۰۰۰) اظهار می کنند تصور دانش بعنوان مجموعۀ اطلاعات ،ربودن مفهوم از همۀ زندگی آن است. دانش برخلاف اطلاعات ریشه در اعتقادات و تعهدات داشته و در بافت ذهنی کاربری قرار دارد که بر اساس آن عمل می کند. فقط انسان است که می تواند در خلق دانش نقش مرکزی به عهده داشته باشد و کامپیوترها صرفاً ابزاری با توانایی پردازش شگرف هستند (عدلی، ۱۳۸۴، ص۸ ) دانش تجربه یا اطلاعاتی می باشد که می تواند مورد مبادله قرار گیرد و به اشتراک گذاشته شود(فریرستون،۲۰۰۱، ص۱۲).
دانش تجردی، عقلانی، هوشمندانه و در بر گیرنده اطلاعات مختلف می باشد(رونی،^[۱۰] ۲۰۰۰، ص۱۱).
دانش دارای یک تعریف پایه متناسب می باشد، دانش ساختار کل اطلاعات را شامل می گردد که بستگی به نوع تعریف و پیکره اطلاعاتی دارد که شامل واقعیتها، عقاید، ایده ها، نظریه ها، اصول و مدلها دارد. واضح است که دسته بندیهای دیگر نیز ممکن است ، در واقع این امکان بطور کامل مشهود می باشد(بارکلی^[۱۱]، ۱۹۹۷، ص۱).
دانش بعنوان «دانستن – چگونگی» معنا شده است(ریلی،^[۱۲] ۲۰۰۳، ص۸).
۲-۱-۲ روابط داده ها، اطلاعات و دانش
داده یک ویژگی قابل مشاهده، قابل اندازه گیری و قابل محاسبه است. داده ها ارزشی بیش از یک ویژگی دارند (فیرستون و روی، ۲۰۰۳، ص۳۴).
اطلاعات، اصطلاحی عمومی تر است که داده ها به اضافۀ تفاسیر و تعهدات مفهومی آنها را شامل می شوند (فیرستون و روی، ۲۰۰۳، ص۳۵).
بکمن^[۱۳]: دانش، استدلال در باب اطلاعات و داده ها برای دستیابی به کارآیی، حل مسئله، تصمیم گیری، یادگیری و آموزش است (عالم تبریز، ۱۳۸۷،ص۴۹ ).
روابط میان داده، اطلاعات و دانش، سلسله مراتبی و مطلق نیست، افراد و موقعیت ها تعیین کننده داده، اطلاعات و یا دانش بودن این عوامل هستند(هابر،^[۱۴] ۱۹۹۱، ص۹۳).
صاحب نظرانی مثل داونپورت و پروساک، نوناکاوتویاما، استیوهالس و کارل ویگ متفق القول هستند که سطح تکامل دانش از اطلاعات و داده ها بیشتر بوده و در برگیرنده آن نیز می باشد. وجود داده برای شکل گیری اطلاعات و وجود اطلاعات برای ایجاد دانش ضروری است. (شکل شماره ۲-۱)
افرادی که در زمینه ای خاص، اطلاعاتی عمیق در اختیار دارند از سطح دانش بیشتری نسبت به کسانی که در آن زمینه اطلاعات چندانی ندارند، برخوردارند(هابر،^[۱۵] ۱۹۹۱، ص۹۳).
شکل ۲-۱: روابط داده، اطلاعات و دانش
سازمانها هم به داده، هم به اطلاعات و هم به دانش نیازمندند. با وجود نیاز سازمان به داده، اطلاعات و دانش، دانش از جایگاهی والاتر برخوردار است زیرا نزدیکترین لایه به تصمیم گیری است.
شکل ۲-۲: تعامل داده، اطلاعات، دانش و تصمیم(سوکنونا،^[۱۶] ۲۰۰۱، ص۷)
دانش به عنوان کاربرد داده ها و اطلاعات برای پاسخ به چگونگی سؤالات و همچنین توانایی پاسخ به چرایی سؤالات مطرح می شود(هیکس،^[۱۷] ۲۰۰۶، ص۲۰).
۲-۱-۳ ویژگیهای دانش
دانش یک دارایی و وابسته به انسان است. سیستم های رایانه ای تضمین کننده رشد دانش نیستند زیرا دانش در ذهن انسان ایجاد می شود و رشد می یابدو درحقیقت نتیجه تفکر انسان است.(طیار،۱۳۸۷،ص:۱۸۲)
ارائه و توزیع دانش به رشد آن کمک می کند. دانش تنها دارایی شناخته شده ای است که وقتی دیگران در آن سهیم می شوند، افزایش می یابد(بارنی، ۱۹۹۲، ص۱۱۸).
دانش سریعاً ایجاد نمی شود. از جمله ویژگیهای دانش اینست که بصورت تدریجی و انباشتنی است،دانش گذشته در شکل گیری دانش جدید موثر است.
دانش به روش های مختلفی ارائه می شود. روش ارائه دانش، منحصر به فرد نیست. دانش در زمان های مختلف، توسط افراد مختلف، در مکانهای گوناگون و به روش های متنوعی ارائه می شود. تسلط بر روش های مختلف ایجاد و ارائه دانش، ظرفیت بیشتری در سازمان برای دستیابی به دانشهای جدید ایجاد می کند(ام. سی. دیرموت،^[۱۸] ۲۰۰۱، ص۸۱).
دانش ، نامرتب و بهم ریخته است .این ویژگی از خصلت انتزاعی بودن دانش نشات گرفته است .باوجود بهم ریختگی ، دانش در جستجوی نوعی وحدت و انسجام است .در حقیقت این ویژگی دانش تابعی ازیک نوع نظم غایی است .
دانش، خود سازمانده است . دانش برخلاف داده ها و اطلاعا ت ، قدرت سازندگی خودرا نیز دارد. دانش شبیه سیستم زنده ای است که درتعامل با محیط ،رشد می کند .
مهمترین عامل انتقال دانش، زبان است . برخلاف اطلاعات و داده ها که ازطریق سیستم های
کامپیوتری و اسناد و مدارک وکتابها قابل انتقال هستند ، زبان مهمترین عامل انتقال دانش است ، این ویژگی اهمیت تعامل های رودررو ،تیم ها و گروه های کاری را در سازمان آشکار می سازد(بات،^[۱۹] ۲۰۰۱، ص۷۲).
دانش ، مثل ماهی لغزنده است .ضرب المثل معروفی می گوید که گرفتن ماهی آسان تر از
نگهداشتن آن است . سازو کارهای لازم برای حفظ و نگهداشت دانش باید درسازمان تعبیه شوند.
دانش ،چند بعدی است . چند بعدی بودن دانش باعث پیچیگدی این مفهوم شده است .برای درک دانش باید ابعاد مختلف آن ازجمله فردی ، گروهی ،سازمانی ،فنی - تکنولوژی ، نهفته و آشکار را مدنظر قرارداد(براند، ۱۹۹۸، ص۳۲).
دانش یک پدیده اجتماعی است .دانش قبل ازآن که یک پدیده فنی - تکنولوژی ، باشد یک پدیده اجتماعی است یعنی ، انسان ها مهم ترین عامل شکل گیری و انتقال آن هستند .
رشد دانش خود به خود اتفاق نمی افتد . رشد دانش در افراد ، گروه ها و هم چنین سازمان ها مستلزم وجود بسترهای مناسب است .سازمان ها باید فرآیندهای لازم جهت رشد و پرورش دانش را فراهم کنند(چاندران،^[۲۰] ۲۰۰۹، ص۱۶۰).
احتمال ازدست دادن دانش زیاد است .سازمان هاباید به این نکته مهم توجه کنند که اگر نتوانند دانش نهفته افراد را مورد شناسائی قرارداده وبه دا نش آشکار تبدیل کنند ، در اثر فراموشی ، این دانش را ازدست خواهند داد .لذا باید در کد گذاری (دانش نگاری)تبحر پیدا کنند (الی، ^[۲۱]۱۹۹۷، ص۱).
مهمترین ویژگی دانش این است که به عنوان متدولوژی تغییرعمل می کند . کسب دانش یعنی ایجاد نگرش های جدید و ازاین رو باید منتظر تغییر دررفتارها بود .این ویژگی دانش گویای این واقعیت است که باید با اداره مناسب این تغییرات و مقاومت های اجتماعی ،زمینه های کاربرد موثر دانش را فراهم آورد. (هالیس،^[۲۲] ۲۰۰۰، ص۱۲).
۲-۱-۴ هرم دانش
نظریه پردازان و دست اندرکاران مدیریت دانش، بطور معمول بحث دربارۀ اینکه دانش چیست را با هرم دانش باز می کنند و جهان دانش را بصورت هرمی شامل داده های مراوده ای خام در سطح پائین تا فرزانگی در رأس آن به تصویر می کشند. برخی اختلاف نظرها در بین طرفهای گوناگون در خصوص جزئیات وجود دارد ولی در کل، وفاق عمومی در خصوص حرکت و ترکیب کلی هرم دانش وجود دارد (عالم تبریز،۱۳۸۷،ص۷۴ ).
شکل ۲-۳: هرم دانش ( عالم تبریز،۱۳۸۷)
۲-۲ مدیریت دانش
مدیریت دانش شامل فرایند های برنامه ریزی و کنترل برای نیل به هدف های سازمانی است .(پونیس و واگنس،^[۲۳] ۲۰۰۸، ص۳).