در این تحقیق تلاش خواهد شد تا با به کارگیری تئوری‏ها و ادبیات موجود به دنبال پاسخ ‌به این سئوال باشیم که رهبران تحول‏ آفرین می ‏توانند قدرت رقابت‏پذیری سازمان خود را افزایش دهند؟

۱-۳ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

توسعه های اخیر در نظریه های رهبری، از نظریه های رهبری کاریزماتیک^[۵] که رهبر را موجودی غیر معمولی فرض می کرد و پیروان را وابسته به رهبری می‌دانست به سمت تئوری‌های نئوکاریزماتیک و رهبری تحول آفرین که به توسعه و توانمندسازی پیروان جهت عملکرد مستقل توجه می‌کنند، انتقال یافته است (عابدی جعفری و آغاز، ۱۳۸۷).

تفکر سنتی در اقتصاد که مبتنی بر اندازه ‏گیری منابع و دارایی‏های مشهود مادی بود امروزه جای خود را به ارزش‏آفرینی ناشی از دارایی‏های نامشهود داده است. در اواسط قرن ۲۰ اقتصاد دانان مالی تلاش کردند تا توجه شرکت‏ها را به رویکرد جدیدی در کسب و کار جلب کنند. این رویکرد مبتنی بر این تفکر بود که هر سازمانی توانایی‏ها، امتیازات و منابع غیرمادی منحصر به‏ فرد و متمایزی از سایر سازمان‏ها دارد که منشأ خلق ارزش و ثروت است. از این رو لازم است همه منابع و ظرفیت‏های سازمانی و دارایی‏های برون ترازنامه‏ای شناسایی و اندازه ‏گیری شوند (سیسارامان و دیگران^[۶]، ۲۰۰۲).

قرن جدید امواج تازه ای از تغییر را با خود به همراه آورده است. محیط پیرامون سازمان ها پویاتر از قبل شده و باعث گردیده تا سازمان ها در پی یافتن پاسخ هایی برای این پویایی ها باشند برای موفقیت و حتی بقا در چنین محیطی ضروری است. سازمان ها به سمت انعطاف پذیری، پویایی و تحول حرکت نموده و از سکون به پرهیز می‌کند. بدین جهت است که بحث مدیریت تغییر در سازمان ها اهمیتی بیش از پیش یافته است. در این رابطه موضوع رهبری و به عبارتی دیگر رهبری تغییر نقش قابل ملاحظه ای ایفا می‌کند. اهمیت رهبری در فرایند مدیریت تغییر ‌به این دلیل است که تغییر مستلزم ایجاد و نهادینه سازی سیستم ها و رونده ای جدیدی است و این امر بدون رهبری مؤثر امکان پذیر نخواهد بود؛ ‌بنابرین‏ مدیریت تغییر و پیاده سازی آن وابسته به رهبری می‌باشد. در حقیقت، جریانی گسترده از تغییرات و تحولات از اواخر قرن بیستم آغاز شده است که پایه های پارادایم های سنتی و نیوتنی را در همه حوزه ها و به ویژه در اقتصاد، مدیریت و کسب و کار به شدت سست ‌کرده‌است. در پارادایم های جدید به جای تأکید بر مدل سنتی فرماندهی و کنترل بر استفاده از تیم های کاری مشارکتی، یادگیری مستمر، خود کنترلی، تحول آفرینی، یکپارچگی زندگی کاری و معنوی، و غیره تأکید می شود. مفاهیمی همچون رهبری تحول آفرین نیز در راستای همین حرکت به سمت پارادایم های منعطف تر در سال های اخیر مطرح شده است.در واقع، سازمان های امروزی نمی توانند روند و سرعت تغییرات را متوقف سازند، بلکه تنها می‌توانند تردیدها، نوسانات و بی ثباتی ها را به فرصت هایی برای آموختن، تطابق و هم خوانی مطلوب تبدیل کنند.جهت مقابله با این محیط نامطمئن و تغییرات مستمر، نیاز به افرادی در نقش رهبر به شدت احساس می شود.بدیهی است که رهبری سنتی در هزاره سوم ادامه حیات نخواهد یافت و جهان نیازمند رهبرانی تحول گرا خواهد بود (ضیائی و نرگسیان، ۱۳۸۹).

شرکت های همراه اول و ایرانسل نیز از این قاعده مستثنی نیستند. با این مقدمه می‏توان ادعا کرد که به کارگیری و استفاده از شیوه های جدید مدیریتی در این تحقیق با تأکید بر رهبری تحول‏ آفرین بر بهبود مزیت رقابتی شرکت‏ها می‏تواند سیاست‌گذاران را در تدوین استراتژی‏های توسعه سازمانی و تکنولوژیکی پویا یاری کند.

۱-۴ جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق

بررسی و تأمین رضایت مشتری با در نظر گرفتن خواسته ها و الزامات مشتریان در طراحی و تولید محصولات در بلندمدت می‌تواند منجر به افزایش وفاداری گردد، عنصری که در شرایط متلاطم اقتصادی و رقابتی امروز کلید حیاتی و مایه نجات سازمان ها به شمار می رود که به نوبه خود می‌تواند در افزایش سهم و سودآوری سازمان ها نقشی بسزایی داشته باشد (کاوسی و سقایی، ۱۳۸۴).

در این بین شرکت‌های خدماتی مانند شرکت‌های ایرانسل و همراه اول با درک این موضوع، در پی یافتن شیوه های جدید برای کسب مزیت‌های رقابتی هستند. تحقیق حاضر سعی دارد به تعیین تاثیر مثبت و معنادار عامل رهبری تحول آفرین بر بهبود مزیت رقابتی بپردازد. با توجه به اینکه تاکنون تحقیقی با این عنوان در داخل کشور انجام نگرفته است، لذا، شرکت‌های مذکور می‌توانند از نتایج حاصل از این تحقیق در بخش‌های بازاریابی و خدمات خود به منظور ارائه خدمات مناسب در جهت کسب مزیت رقابتی استفاده کنند.

۱-۵ اهداف تحقیق

۱-۵-۱ هدف اصلی

• شناخت تأثیر مثبت و معنادار «رهبری تحول‏ آفرین» بر «بهبود مزیت رقابتی».

۱-۵-۲ اهداف ویژه

• • شناخت تأثیر مثبت و معنادار «کارایی هزینه» بر «بهبود مزیت رقابتی».

• • شناخت تأثیر مثبت و معنادار «ارائه انعطاف پذیر خدمات» بر «بهبود مزیت رقابتی».

• • شناخت تأثیر مثبت و معنادار «ارائه خدمات با کیفیت» بر «بهبود مزیت رقابتی».

• شناخت تأثیر مثبت و معنادار « زمان مناسب ارائه خدمات » بر «بهبود مزیت رقابتی».

۱-۵-۳ هدف کاربردی

با توجه به ماهیت تحقیق که از نوع تحقیقات کاربردی محسوب می‌شود، هدف کاربردی این تحقیق را می توان اینگونه بیان کرد که با توجه به انجام فرضیات تحقیق و شناسایی عوامل تاثیرگذار بر بهبود مزیت رقابتی از جمله رهبری تحول‌آفرین، این عوامل را به عنوان شاخص های کلیدی در راستای تدوین و اجرای صحیح و موفق برنامه ریزی‌های راهبردی و میان مدت بازاریابی، در اختیار تصمیم گیرندگان حوزه بازار و مشتریان شرکت‌های تحت مطالعه قرار داد تا از این طریق بتوان به تدوین مناسب برنامه‌ریزی ها و همچنین اتخاذ سیاست صحیح در ورود به بازار هدف و کسب مزیت رقابتی مدنظر قرار داد.

۱-۶ قلمرو تحقیق

• • قلمرو موضوعی : تأثیر رهبری تحول‏ آفرین بر بهبود مزیت رقابتی شرکت همراه اول در مقایسه با شرکت ایرانسل

• • قلمرو مکانی : شهر کرمانشاه

• قلمرو زمانی : قلمرو زمانی تحقیق حاضر مربوط می شود به دوره اسفند ۱۳۹۳- مرداد ۱۳۹۴٫

۱-۷ فرضیه ‏های تحقیق

۱-۷-۱ فرضیه اصلی

• «رهبری تحول‏ آفرین» بر «بهبود مزیت رقابتی» تأثیر مثبت و معناداری دارد.

۱-۷-۲ فرضیه ‏های فرعی

• • «کارایی هزینه» بر «بهبود مزیت رقابتی» تأثیر مثبت و معناداری دارد.

• • «ارائه انعطاف پذیر خدمات» بر «بهبود مزیت رقابتی» تأثیر مثبت و معناداری دارد.

• • «ارائه خدمات با کیفیت» بر «بهبود مزیت رقابتی» تأثیر مثبت و معناداری دارد.

• «زمان مناسب ارائه خدمات» بر «بهبود مزیت رقابتی» تأثیر مثبت و معناداری دارد.

۱-۸ روش شناسی تحقیق

پژوهش پیش رو، از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ چگونگی پردازش داده ها و دستیابی به نتایج از نوع توصیفی می‌باشد و از نظر نحوه اجرا قیاسی است.

پیمایش روشی در تحقیق است که معمولا برای نظرسنجی ها استفاده می شود. مانند نظرسنجی برای پیش‌بینی انتخابات این ابزار فراتر از جمع‌ آوری اطلاعات با پرسش نامه است و هدف آن توصیف شرایط خاص یا نگرش عده ای درباره چیزی است(خاکی، ۱۳۹۱).

از نظر هاستون^[۹] (۲۰۱۰) سواد مالی شامل آگاهی از دانش و همچنین به کارگیری مسائل مالی در زندگی کاری و شخصی می‌باشد. به عبارت دیگر هاستون سواد مالی را دانش استفاده از آگاهی ها و ابزارهای مالی می‌داند.

جاکوب و همکاران^[۱۰] (۲۰۰۰) آگاهی مالی شخصی را دانش مفاهیم و مهارت های مدیریت مالی شخصی دانسته اند. از نظر آن ها واژه مالی به دامنه وسیعی از فعالیت های روزمره زندگی که با پول در ارتباط است اطلاق می‌گردد که از فعالیت هایی چون کنترل دسته چک تا مدیریت کارت اعتباری، آماده سازی بودجه، خرید بیمه یا سرمایه گذاری را در بر می‌گیرد. آگاهی به معنی دانستن شرایط، شیوه ها، قوانین، حقوق، هنجارهای اجتماعی و دیدگاه های لازم برای درک و انجام این وظایف مالی حیاتی می‌باشد. این نویسندگان می‌گویند آگاهی مالی توانایی خواندن و به کارگیری مهارت های ریاضی را نیز در بر می‌گیرد. توانایی هایی که برای داشتن انتخاب های مالی مناسب ضروری هستند. همچنین از نظر آن ها آگاهی مالی شامل دانش و مهارت های مالی شخصی است که توانایی درک شرایط و مفاهیم مالی و تبدیل آن دانش به یک رفتار را نیز در بر می‌گیرد. این عنوانین عبارتند از مفاهیم پس انداز، کسب سود، بودجه گذاری یا تخصیص بودجه، خرید بیمه نامه، مدیریت اعتبارات و قرض ها و چگونگی کارکرد با مؤسسات خدمات مالی. دانش مالی؛ حداقل دانش لازم برای مشارکت موفق در اقتصاد را فراهم می‌کند و دسته ای از ابزارهای ضروری می‌باشد که چگونگی هزینه روزمره پول را تعیین می‌کند.

ویت و همکاران^[۱۱] (۲۰۰۰) آگاهی مالی شخصی را توانایی خواندن، تحلیل، مدیریت و پرداختن به مسائل مالی شخصی می­دانند که این توانایی روی شرایط زندگی فرد تاثیر دارد و عبارت است از توانایی درک گزینه های مالی، مباحثه بدون مشکل ‌در مورد پول و موضوعات مالی، برنامه ریزی برای آینده و واکنش مناسب به رخ دادهایی که روی تصمیمات مالی روزمره اثر می‌گذارند.

گارمن و فورگو^[۱۲] (۲۰۰۰) آگاهی مالی را به عنوان دانستن اصول و واژگان لازم برای مدیریت موفق مسائل مالی فردی تعریف کرده‌اند. آن ها مشاهده کردند که این توانایی چندان در میان آمریکایی ها گسترده نیست و اظهار داشته اند که موانع آگاهی مالی عبارتند از عدم آگاهی از مسائل مالی شخصی، پیچیدگی های زندگی مالی، گیج شدن به علت وجود انتخاب های فراوان در زمان گرفتن تصمیمات مالی و نبودن وقت کافی برای آموختن مسائل مالی شخصی.

با بررسی تعاریف و مطالعات ارائه شده در زمینه سواد مالی می توان گفت که سواد مالی ابزاری برای درک مفاهیم کلیدی مدیریت مالی است. سواد مالی شامل توانایی بالانس حساب بانک، تهیه بودجه، پس انداز برای آینده و یادگیری راهبردهای لازم برای مدیریت بدهی است. یک فرد در صورتی باسواد مالی تلقی می شود که قادر به مدیریت مالیه شخصی خود در زندگی و جامعه در حال تغییر باشد. برای این امر باید فرد تلاش کند تا مفاهیم و ادراکات لازم را تحصیل نموده و مهارت های خود را در این زمینه توسعه دهد، همچنین بتواند تاثیرات تصمیمات مالی فرد بر روی خودش، دیگران و محیط را درک کند.

۲-۳- تاریخچه سواد مالی

از اوایل تا اواسط قرن بیستم، ملاحظات مالی تا حدودی ساده بود اما با ابداع شبکه گسترده جهانی در اواخر این قرن، خرید و فروش ساده تر و در دسترس تر شدن وخرج کردن اوج گرفت. برخی از مردم شروع به خرج پول­هایی کردند که نداشتند و خیلی زود با مشکلات اعتباری و قرض روبرو شدند. وارد شدن مقادیر قابل رهن و وام های سرمایه منزل به ابهام عموم مردم افزود. کارت های اعتباری قرض گرفتن پول را آسان تر می ساختند و توسط آن ها زمان باز پرداخت قرض طولانی تر شده بود. چون این موارد جدید بودند عموم مردم از تاثیرات این نوع قرض گرفتن بر کل بدهی شان آگاهی کامل نداشتند. شهروندانی که دانش مالی پایه را نداشتند نمی توانستند تصمیمات مناسب ‌در مورد خرید ماشین، خرید بیمه نامه، گرفتن رهن، انتخاب کارت اعتباری، پس انداز برای بازنشستگی و … را اتخاذ کنند.

با به وجود آمدن این مشکلات برای اولین بار در سال ۱۹۹۰ در آمریکا اهمیت سواد و آگاهی مالی شهروندان مورد توجه قرار گرفت. در این سال اولین ائتلاف با هدف آموزش مردم و آشنا کردن آن ها با مبانی مسائل مالی شخصی صورت پذیرفت. اکنون این ائتلاف از ۱۸۰ سازمان و ائتلاف ایالتی تشکیل شده است که همگی یک هدف دارند. از سال ۱۹۹۵ این ائتلاف تلاش کرد تا از طریق راهکارهای مختلف و متنوع، مشکل سواد مالی پایین مردم آمریکا را حل کند. ارائه بروشورهای مجانی شامل: برنامه های درسی، داستان، دستورالعمل های تدریس، کتاب های کار، فعالیت ها و ارتباط با سایت های اطلاعاتی دیگر و آموزش معلمان از جمله فعالیت های این گروه است. در آمریکا در سال ۱۹۷۲ سازمانی با نام مؤسسه‌ ملی آموزش مسائل مالی، به منظور آموزش متخصصان در زمینه مالی تأسيس شد. با پیچیده تر شدن فعالیت های مالی و اقتصادی سرانجام این سازمان ‌به این نتیجه رسید که عموم مردم نیاز اساسی به آموزش مسائل مالی و منابع آن دارند. ‌بنابرین‏ در سال ۱۹۹۷ تصمیم گرفته شد تا همه مردم مورد توجه قرار گرفته وآموزش داده شوند.

۲-۴- اهمیت سواد مالی

سواد مالی و آگاهی از ابزار، فنون و روش های مدیریت منابع مالی به عنوان یکی از نیازهای مهم در دنیا برای تمام افراد جامعه شناخته می شود. هوگارت^[۱۳] (۲۰۰۲) پنج دلیل عمده برای اهمیت دانش مالی شخصی را بدین ترتیب بیان می‌کند:

1. 1. مصرف کننده گان مطلع و تحصیل کرده؛ می‌توانند برای خانواده شان تصمیمات بهتری بگیرند و از این طریق امنیت اقتصادی و رفاه آن ها را تامین کنند.

1. 1. یک بازار مؤثر و کافی نیازمند مصرف کننده گان آگاه است تا تصمیمات آگاهانه اتخاذ کنند.

1. 1. برخی تغییرات بوم شناختی روی اقتصاد اثر خواهد گذاشت، مثلا: جوانانی که بدون داشتن مدل ها و تجارب کافی در حال رسیدن به استقلال مالی هستند و مهاجرانی که نیازمند آموختن هستند تا بتوانند در بازارهای آمریکا مسائل مالی خود را مدیریت کنند.

1. 1. مسئولیت رفاه بلند مدت در ۱۵ تا ۲۰ سال اخیر از دوش کارفرمایان و دولت به دوش افراد گذاشته شده است.

فرایند مسئولیت بین‌المللی ناشی از خسارات زیست محیطی در گذر زمان وبا طی فراز ‌و نشیب های زیاد دچار تحولات نسبتا مثبتی گردیده است. لیکن این تحولات بسیار کند وزمان بر بوده است، به گونه ای که شاید چندان دور از واقعیت نباشد اگر گفته شود فرایند تغییر وتحول در این حوزه بسیار کندتر سایرحوزه های حقوق بین الملل بوده است. علل این امر را باید در موارد مختلفی جستجو کرد. ازجمله، مسئله حاکمیت کشورها وعدم تمایل انهابه از دست دادن آن، غیر معاوضه ای بودن تعهدات زیست محیطی، اختیاری بودن رژیم مسئولیت بین‌المللی ناشی از خسارات زیست محیطی، فقدان ضمانت اجراهای موثردر سطح بین‌المللی.

از جمله مهمترین تحولاتی که در رژیم مسئولیت بین‌المللی ناشی از خسارات زیست محیطی واقع گردیده می توان موارد زیر را نام برد: پذیرش مسئولیت مبتنی برخطر، گسترش مسئولیت بخش خصوصی، پذیرش مسئولیت کیفری برای برخی از تلفات زیست محیطی، گسترش ضمانت اجراها.

‌بر اساس حقوق بین الملل سنتی، اصل اولیه و معمول این است که هر نوع نقض تعهدی در عرصه بین‌المللی مرادف با الزام متخلف به جبران خسارت می‌باشد. این مسئله را دیوان دایمی بین‌المللی دادگستری در رأی‌ معروف خود در قضیه کارخانه کوروزوف مورد تأیید قرار داده است^[۱۹]. در هنگامه صحبت از مسئولیت بین‌المللی، ابتدا باید احراز شود که آیا نقض تعهدی صورت گرفته است و ثانیاًً آیا چنین نقضی قابل انتساب به دولت ناقض تعهد می‌باشد یاخیر؟ در طرح سال ۲۰۰۱ کمیسیون حقوق بین الملل، مخبر ویژه کمیسیون، جیمز کرافورد، با الهام از رویه بین‌المللی به ویژه رویه قضایی بین‌المللی این ترتیب را مورد تأیید قرار داده است^[۲۰]. از سوی دیگر در برخی جنبه‌های حقوق بین الملل این فرض قابل تصور است که اصولاً دولت‌ها تعهدی را نقض ننموده اند لیکن با انجام افعالی مشروع سبب ورود خسارت به دولت دیگر می‌شوند. مضافاً اینکه در حقوق مسئولیت بین‌المللی معاصر، شرط ورود خسارت از ارکان مسئولیت بین‌المللی محسوب نمی گردد و صرف ورود ضرر باعث الزام دولت اقدام کننده به جبران خسارات وارده به دولت زیان دیده می‌گردد. از این نظریه تحت عنوان مسئولیت برای اعمال منع نشده تعبیر می‌گردد. لیکن جز در برخی موارد جزیی استناد ‌به این نظریه چندان مورد استقبال محاکم و رویه بین‌المللی قرار نگرفته است(زمانی، ۱۳۸۸:۱۷۶).

با این مقدمه به بررسی مسئله مسئولیت دولت ها در ارتباط با معضل ریزگردها می پردازیم. مسئله اولیه ای که باید بدان پاسخ داده شود این است که آیا تعهدی در قبال دولت متضرر از سوی برخی دول منشاء ریزگردها نقض گردیده است یا خیر؟

در چارچوب حقوق معاهدات دولت های درگیر در این مسئله، دارای تعهدی درخصوص منع استفاده زیانبار از سرزمین خود برعهده ندارند. وچون هنوز خیلی مشخص نیست که آیا علت بروز ریزگردها، علل طبیعی است یا اینکه علت را باید در عدم مدیریت صحیح کشورهای همسایه در زمینه کنترل منابع طبیعی دانست. لذا در این فرض که هنوز علم ‌به این مسئله پاسخی قطعی نداده است، صحبت از نقض تعهد اندکی بعید به نظر می‌رسد. به عبارت دیگر، محاکم بین‌المللی در رسیدگی به چنین مواردی به دنبال مبنای تعهد هستد و بعید به نظر می‌رسد که در چنین حالتی محکمه ای بین‌المللی نقض تعهد را محرز بداند. حال که سخن از تحقق مسئولیت بین‌المللی دولت های همسایه سخت می کند، این مسئله مطرح می‌گردد که آیا دولت ها می‌توانند با توسل به نظریه جدید مسئولیت حمایت، اقدام به انجام اقداماتی در جهت مدیریت پیشگیری بدون رضایت دولت های همسایه نمایند؟

در نظریه مسئولیت حمایت بنابرآنچه تاکنون نسبت بدان توافق و اعتقاد حقوقی شکل یافته است، فقط در موارد نقض حقوق بشر در اثر جنایات علیه بشریت، نسل کشی، پاکسازی قومی و جنایات جنگی مسئولیت حمایت تحقق می‌یابد. ‌بنابرین‏ درخصوص سایر موارد نقض حقوق بشر، جامعه بین‌المللی مسئولیتی در حمایت از حقوق بشر ندارد! به عنوان مثال در صورت بروز فجایع زیست محیطی همچون سونامی، زلزله و… دولت ها در چارچوب نظریه مسئولیت حمایت تعهداتی برعهده ندارند^[۲۱]. البته نباید نتیجه گرفت که دولت هایی که با این فجایع مواجه هستند، لزومی به ‌پاسخ‌گویی‌ به جامعه بین‌المللی درباره ایفای تعهدات خود را ندارند.

پیشنهاد می شود برای موثرتر شدن رژیم مسئولیت بین‌المللی، این رژیم از حالت اختیاری خارج شده وبه سمت اجباری وتحمیلی گسترش پیدا کند. برای دست یافتن ‌به این منظور باید در موافتنامه ها وکنوانسیون های مرتبط با ریزگردها قواعد الزام آور برای کشورها گنجانده شود. وجود یک ارگان یا متصدی مستقل برای اجرا یا نظارت بر رژیم مسئولیت بین‌المللی، می‌تواند مثمر ثمر باشد.

قسمت سوم تاثیردادگاه بین‌المللی محیط زیست برای مقابله با هجوم ریزگردها

1. 1. 1. بهبود و پرورش نیروی انسانی: بعد از انتخاب داوطلبان و توجیه و جامعه پذیری کارکنان جدید، باید طرحی مشخص برای آموزش مداوم و پرورش کارکنان طراحی نمود.

      

   

1. 1. جبران خدمات: مدیریت منابع انسانی و اداره امور کارکنان باید تلاش کند با بهره گرفتن از مطلوب ترین شیوه های جبران خدمات رضایت کارکنان را کسب نماید.

1. 1. روابط کارکنان: باید به یگانه سازی اهداف افراد با منافع و اهداف سازمان و دیگر کارکنان پرداخت، این مهم زمانی میسر خواهد شد که احساسات و طرز تلقی همه کارکنان در رابطه با تنظیم سیاست‌ها و مقررات کارکنان مورد توجه قرار گیرد.

1. 1. نگهداری کارکنان: نگهداری در واقع مربوط به استمرار و حفظ تمایل به وجود آمده است و غیر مستقیم ارتباطات کارکنان را متاثر می‌سازد.

1. جدا شدن کارکنان از سازمان:‌ آیا کارکنان به هنگام جدا شدن از سازمان مانند بازنشتگی، خاتمه خدمت، از کار، افتادگی، انتقال به خارج از سازمان و اخراج، می‌توانند از زندگی اجتماعی مطلوبی برخوردار باشند. (سید جوادین، ۱۳۸۷صص ۳۹-۳۷)

در قالبی دیگر وظایف و مسؤلیت‌های مدیریت منابع انسانی، به دو قسمت و به شرح زیر تقسیم می‌گردند:

الف – وظایف و مسئولیت‌های عمومی

1. 1. برنامه ریزی

1. 1. سازماندهی

1. 1. هدایت و رهبری

1. نظارت و کنترل

ب – وظایف و مسئولیت‌های اختصاصی

1. 1. نیرو یابی، جذب و گزینش

1. 1. آموزش و توسعه منابع انسانی

1. 1. طراحی سیستم‌های حقوق و دستمزد

1. 1. شناخت استعدادها، علایق، انگیزه ها و شخصیت نیروی انسانی از طریق‌ایجاد ارتباطات انسانی

1. 1. اقدامات مربوط به نگهداری تن و روان منابع انسانی

1. 1. اقدامات مربوط به نقل و انتقالات و جابه جایی کارکنان

1. 1. اقدامات مربوط به نظم و انظباط و جابه جایی‌های کارکنان

1. 1. ارزشیابی شایستگی کارکنان (ارزشیابی عملکرد کارکنان)

1. 1. برنامه ریزی نیروی انسانی

1. ایجاد نظم، رعایت اخلاق و قانون در کار (ابطحی، ۱۳۸۹، ص ۱۶)

همچنین فهرست زیر از جمله مهمترین وظایف مدیریت منابع انسانی در سازمان است:

– نظارت بر استخدام در سازمان به طوری که این امر در چهارچوب قانون و مطابق با قوانین و مقررات انجام گیرد.

– تجزیه و تحلیل مشاغل به طوری که ویژگی‌های هر یک مشخص و معین گردد.

– برنامه ریزی برای تامین نیروی انسانی مورد نیاز سازمان.

– کارمند یابی، یعنی شناسایی کسانی که شرایط کافی را برای استخدام در سازمان دارا هستند.

– انتخاب و استخدام بهترین و شایسته ترین نیروهای ممکن برای تصدی مشاغل در سازمان.

– طراحی و تنظیم برنامه هایی که ورود کارکنان جدید به سازمان را تسهیل می‌کند.

– آموزش کارکنان

– تربیت مدیر

– طراحی سیستم ارزیابی عملکرد کارکنان

– طراحی سیستم پاداش

– طراحی سیستم حقوق و دستمزد

– وساطت میان سازمان و سندیکاهای کارگری

– طراحی سیستمی‌برای رسیدگی به خواسته‌ها یا شکایات کارکنان

– طراحی سیستم بهداشت و‌ایمنی محیط کار طراحی سیستم انظباط (سعادت، ۱۳۸۵، صص ۴-۳)

دایر و هولدر^[۷] (۱۹۸۸) با نگاه سیستمی‌حوزه ی اصلی زیر را برای سیاست‌های مدیریت منابع انسانی ارائه می‌کنند:

1. 1. توسعه: سیاست‌ها ‌و عملیات تقویت دانش، مهارت و توانایی کارکنان.

1. 1. پاداش‌ها: سیاست‌ها و عملیات مربوط به پرداخت حقوق و مزایا و ارج نهادن به کارکنان.

1. 1. سیستم کار: سیاست‌ها و عملیات مرتبط با طراحی (به صورت یک مجموعه (وظایف، شغل‌ها و محل کار سازمان)

1. 1. مدیریت عملکرد و سرپرستی: سیاست‌ها و عملیات مربوط به هدایت و ارزیابی کار دیگران.

1. 1. روابط با کارمندان و کارگران: سیاست‌ها و عملیات مربوط به مقررات انضباطی، رفع اختلاف و روابط مدیریت ‌و اتحادیه ی کارگری.

1. روابط با دولت: سیاست‌ها و عملیات مربوط به رعایت دستورالعمل‌های سازمانی و قوانین و مقررات دولتی (انصاری و همکاران، ۱۳۸۹، ص ۵۳)

همچنین سیاست‌ها و اقدمات مدیریت منابع انسانی در بر گیرنده موارد زیر می‌شود: (دسلر، ۱۳۸۶، ص۲) تجزیه و تحلیل شغل (تعیین ماهیت شغل هر یک از کارکنان)

برنامه ریزی منابع انسانی و کارمندیابی

گزینش داوطلبان واجد شرایط

توجیه و آموزش دادن به کارکنان تازه استخدام

مدیریت حقوق و دستمزد

ایجاد انگیزه و مزایا

ارزیابی عملکرد

برقراری ارتباط با کارکنان (مصاحبه، مشاوره و اجرای مقررات انظباطی)

توسعه نیروی انسانی و آموزش

متعهد نمودن کارکنان به سازمان.

در تعریف دیسنزو ورابینز ^[۸] که بدان اشاره شد چهار عامل جذب، نگهداری، آموزش و بهسازی و انگیزش، معرفی شده به ‌عنوان اهداف مدیریت منابع انسانی بررسی می‌شوند و هر کدام از این عوامل شامل وظایف ذکر شده زیر می‌باشند.

استخدام و به کارگیری: برنامه ریزی منابع انسانی – جذب – انتخاب

نگهداری: بهداشت و‌ایمنی – ارتباطات – روابط کارکنان

آموزش و بهسازی: سازمان گردانی – آموزش کارکنان – بهسازی – توسعه شغلی

انگیزش: نظریه های انگیزشی و طراحی شغل – ارزیابی عملکرد – پاداش و جبران خدمات – مزایای شغلی (رهنمای رودپشتی و محمود زاده، ۱۳۸۷، ص ۱۵)

سید جوادین (۱۳۸۷) مقاصد و اهداف، وظایف و فعالیت‌های مدیریت منابع انسانی و اداره کارکنان را در قالب اهداف سازمان‌های امروزی به ترتیب زیر طبقه بندی می‌کند. (سید جوادین، ۱۳۸۷، صص ۵۱)

۱- اهداف اولیه:

الف – تولید و توزیع کالا و خدمات

ب – ارضای اهداف شخصی اعضای سازمان

ج – انجام تعهدات اجتماعی

۲- اهداف ثانویه: اهداف مدیریت منابع انسانی که متاثر از مقاصد سازمان است به علت بعد نگرشی و اجرایی که دارا است گسترده تر می‌باشند که عبارتند از:

الف – قانون پذیر بودن

ب – کیفیت زندگی کاری

ج – بهره وری

د- مسئولیت اجتماعی

م – انگیزش

و – تعادل در جبران خدمات

ه – جذب متقاضیان شایسته و با استعداد

ی – تامین و حفظ کارکنان مطلوب

هدف مدیریت منابع انسانی، عبارت است از افزایش کارایی نیروی انسانی در سازمان (ابطحی، ۱۳۸۹، ص ۱۴)

‌در مورد اهداف مدیریت منابع انسانی معمولاً چهار هدف زیر را برای مدیریت منابع انسانی قایل می‌شوند:

هدف اجتماعی: عبارت است از احساس مسئولیت در مقابل نیازهای جامعه و‌ایجاد اعتبار برای سازمان و کارکنان در جامعه.

هدف سازمانی: عبارت است از احساس مسئولیت در مقابل ‌هدف‌های‌ سازمانی و حداکثر استفاده از تخصص و تعهد نیروی انسانی در رسیدن به ان هدفها.

هدف وظیفه ای: عبارت است از احساس مسئولیت در قبال وظایفی که بر عهده واحد امور اداری سازمان گذاشته می‌شود.

اهل سنت در این زمینه می‌گویند: که در باب عبادات نباید به غایت توجه کرد و در باب غیر عبادات باید به مصالح و غایت توجه کرد.(ملکیان،عابدی شاهرودی،کاتوزیان و…،۱۳۷۷،ص ۲۱)

واضح است که اگر تلقی ما از دین حقیقتی باشد که از مبدأ ومعادو صراط(فقه) تکوین یافته باشد و تک تک الفاظ آیات و روایات مهم باشندو بیانگرحقایق خارجی حتی برای جهان امروز.(لاریجانی، ۱۳۷۲،ص۱۴۶)

این تلقی ما چقدر با تلقی دیگری از دین که محور اصلی را، انسان در حیات معقول می داندوهدف آن را به ثمررسیدن شخصیت انسان ‌در حرکت به سوی ابدیت می‌داند متفاوت خواهد بود.(جعفری،۱۳۷۸،ص ۱۴۹)

۲-۵- نظریه شاطبی

شاطبی مدعی است برای فهم قرآن همیشه باید ببینیم عرب عصر پیامبر آن را چگونه می فهمد، هر نظری که مخالف با فهم عرب آن روز یا دور از فهم متعارف آنان باشد،باید کنار گذاشته شود و در تفسیر متون وحیانی به کار گرفته نشود معانی الفاظ باید در چهارچوب قواعد عرفی عرب تعیین شود و ‌به این دلیل از تفاسیر عجیب و غریب پرهیز شود.

شاطبی همچنان با فرا رفتن از دیدگاه سنتی و جزئی نگر نسبت به قرآن،نظریه ای منحصر به فرد ارائه می‌دهد که به موجب آن قرآن را نمی توان بدون ارجاع به دیگر قسمتها و اسباب خاص و عام نزول به دستی فهمید.خداوند اعراب را با زبانی قابل فهم برای آنان و در ارتباط با واقعیات خاص زندگیشان،مورد خطاب قرار داد.از این رو،علم کافی به زبان عربی و شرایط حاکم در زمان نزول وحی در کنار یک قرائت کل گرا از قرآن،تفسیری را که شاطبی معقول می‌داند،به دنبال خواهدآورد.بریا درک بهتر یا آیه بایستی آن را در پرتو آیاتی دید که قبل از آن نازل شده اند.‌بنابرین‏ قسمت های متاخر قرآن باید ‌بر اساس آیات متقدم توضیح داده شوند.(حلاق،۱۳۸۶: ۲۸۰ و ۲۵۰)

ابو اسحاق،ابراهیم بن موسی معروف به شاطبی از فقهای بزرگ مالکی بود که درحدود دهه سوم قرن هشتم قمری به دنیا آمد و در سال ۷۹۰ درگذشت.

خلاصه نظریه شاطبی این گونه است که: شرایع برای تضمین مصالح آنی و آتی بندگان وضع شده است.او معتقد است دین برای حفظ مصالح بندگان است و این مصالح یا ضروری هستند یا مورد نیاز عمومی است و یا کمالیات محسوب می‌شوند .(الشاطبی،۱۹۹۷م: ۳۹۷/۱)

او برخلاف نظریه ظاهریه که فقط اعتقاد به حمل کلام بر ظاهر داشتند و برخلاف باطنیه که تمام اعتبار را به قصد می دانند و قصد را صد در صد در وراء الفاظ جستجو می‌کردند،به اعتبار لفظ و معنا معتقد است و می‌گوید: نباید توسط نص،به قصد،ضرر وارد شود و برای شناسائی مقاصد راه هائی هم ارائه می‌دهد.نظیر:

۱- شناخت مقاصد بر اساس قواعد زبان عربی به دلیل نزول قرآن ‌به این زبان مثلاً گاه در عربی از عام اراده خاص می شود و گاه برعکس.

۲-توجه دقیق به اوامر و نواهی راه دوم جهت کشف مقاصد است.

1. 1. جداکردن مقاصد اصلی از مقاصد تبعی راه سوم است.مثلاً مقصود از نکاح را حفظ نسل می‌داند اما بهره مندی از مواهب الهی ،آسایش خانواده،به دست آوردن خویشاوندان،توجه به زیبائی هائی که خداوند ‌در زنان خلق نموده و بازداشتن از افتادن به حرام را مقاصد تبعی می‌داند. شاطبی حتی عبادات را هم معطل به علت کلی و مقصودی ذاتی می‌داند و می‌گوید حکمت همه عبادات تعظیم و بزرگداشت خداوند و ترس از او و توکل بر اوست.

1. 1. شاطبی سکوت شارع را چهارمین راه درک مقاصد می‌داند.او می‌گوید همین که شارع در زمینه ای خاص سکوت کند و از صدور حکمی خودداری کند،گویای آن است که شارع نمی خواهد بر وضع فعلی چیزی بیفزاید.(الشاطبی،۱۹۹۷م،ص ۳۹۹/۱)

1. شاطبی راه آخر را استقراء می‌داند.(فیض،۱۳۸۱،ص ۱۰۵)

معنای لغوی استقراء تتبع و جست و جو است و معنای اصطلاحی استقراء این است که یکی از راه های استدلال می‌باشد که اندیشه آدمی آن را به کار می بندد و ذهن آدمی از نگریستن درحالت ها و احکام جزئی به حکمی عام می‌رسد.(الحسنی،۱۳۸۳،ص ۴۴۸)

شاطبی معتقداست استقراء مهمترین روش برای اثبات مقاصدشریعت است.(ریسونی،۱۳۷۶،ص ۳۷۲)

شاطبی بعد از مهم کردن نظریه مقاصد جهت مصالح عبادی،سپس به دسته بندی این مقاصد می پردازد وان ها را در تقسیم خود به تبعیت از غزالی به موارد ‌پنج‌گانه ۱)حفظ دین،۲)حفظ جان،۳)حفظ عقل،۴)حفظ نسل،۵)حفظ مال،به عنوان مقاصد اصلی شارع یا ضروریات می‌کند و البته بعد از ضروریات،مقاصد تبعی یعنی حاجیات و تحسینات را هم معرفی می‌کند که عمده نظر او در نظریه مقاصد همان مقاصد اصلی شارع است.(الشاطبی،۱۹۹۷،ص ۱۰/۲)

۲-۵-۱- نقد فقها توسط شاطبی

شاطبی اولین شرط اجتهاد را فهم کامل نظریه مقاصد شریعت می‌داند و دومین شرط آن را توانایی در استنباط،آن هم بر اساس شرط اول.اوحتی مقاصد را از دانش عربی بسیار مهم می‌داند و علت اشتباه بسیاری از فقها را اعتماد بیش از حد بر دلایل نقلی می‌داند.او می‌گوید تمسک به ادله نقلیه،مشتمل بر حصول ده مقدمه ظنی است که لاجرم نتیجه را تابع اخص مقدمات می‌کند.پس حاصل دلیل نقلی،نفی ‌کرده‌است و ریشه دلیل انسداد را طراحی می‌کند. (پورسعید،۸۴-۱۳۸۳،ص ۶۴و ۶۳)

می توان نتیجه گرفت که مهم ترین پیش فرض و امر مسلم در نزد شاطبی،اهمیت و اولویت مقاصد و شناسائی آن ها و تقدم بر الفاظ،به خصوص در فرض تعارض با ظواهر و یا در فرض غیر عقلائی بودن ظهورات الفاظ می‌باشد .او به تأکید بر این که شارع تن به تعطیل مقاصد خود نمی دهد،اصرار دارد و اعلام می‌کند بر متشرعان جایز نیست که هم چنان در برابر تحریف احکام از مقاصد اصلی،به بهانه عدم مخالفت با ظواهر،دست بسته بمانند.مثال این مطلب معاطات است که در آن ظاهریان،شافعیان و شیعه آن را به دلیل نبود ایجاب و قبول که نشانه رضایت طرفین باشد باطل می دانند اما حنیفان آن را بشرط معلوم بودن ثمن صحیح می دانند،لذا هرجا مقاصد روشن باشد،مثل معاطات که اراده طرفین بر رضایت حتی بدون لفظ معلوم است و به مقتضای آن عمل می شود و لفظ اهمیتی ندارد.

شاطبی در باب احکام معتقد است: احکام متعلق به معنای الفاظ است که از آن مفهوم می شود و اگر در جائی از ظواهر و نه معانی پیروی شود،اسلام به کفر و دین به بازیچه تبدیل می شود،او به آیه ” فاعبدوا ماشئتم من دونه” اشاره داردکه اگر بر ظاهرش حمل شود به شرک می‌ انجامد ولی مقصود از آیه نهی از کفر است.(ریسونی،۱۳۷۶،ص ۱۲۵ و ۱۲۳)

۲-۵-۲- نقد شاطبی

همان‌ طور که گفتیم شاطبی مقاصد را در حفظ دین،حفظ جان،حفظ عقل،حفظ نسل و حفظ مال خلاصه کرده و بااین نظریه رویکردی غایت انگارانه و مصلحت محورانه را در شریعت بنا نهاد و نهادینه کرد و تذکری شدید به فقهای قشری مذهب و ظاهری داد.او در ظرف زمان خود،مجتهد پویائی بوده و ‌روشن‌فکری به خرج داده است است و نهایتاًً به نظریه مصلحت رسیده که راه او را افرادی مثل عبده و در دوره اخیر امام خمینی ادامه داده‌اند.(پورسعید،۸۴- ۱۳۸۳،ص ۶۵)