وبلاگ

۲-۲-۵- مروری بر عقاید نظریه پردازان معروف سرمایه اجتماعی

• فرانسیس فوکویاما:

فوکویاما عقیده دارد “سرمایه اجتماعی را به سادگی میتوان به عنوان وجود مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش های غیر رسمی تعریف کرد که اعضای گروهی که همکاری و تعاون میانشان مجاز است، در آن سهیم هستند”. مشارکت در ارزش ها و هنجارها به خودی خود باعث تولید سرمایه اجتماعی نمی گردد، چرا که این ارزش ها ممکن است ارزش‌های منفی باشد، او از هنجارهای منفی در گروه هنجار موجود در مافیای ایتالیا را مثال می زند و داستانی را تعریف می‌کند که پدری فرزند خردسال خود را، با آگاهی ترس فرزند از بلندی، او را بالای ارتفاعی از دیوار قرار می‌دهد و فرزند را ترغیب به پریدن به سوی خود می‌کند فرزند به امید افتادن در بغل پدر می پرد اما پدرجا خالی می‌دهد و فرزند با صورت به زمین می‌خورد. فوکویاما با بیان این داستان نتیجه می‌گیرد که هنجارموجود در مافیا این است که حتی به پدر و مادرت هم اعتماد نکن این هنجار ممکن است هنجار منفی باشد ولی باعث انسجام گروه مافیا است. فوکویاما اعتقاد دارد که در ارتباط با سرمایه اجتماعی باید دو نکته را روشن کرد :

۱- سرمایه اجتماعی ‌به این دلیل زیر مجموعه سرمایه انسان نیست چرا که این سرمایه متعلق به گروه هاست و نه به افراد، هنجارهایی که شالوده سرمایه اجتماعی را تشکیل می‌دهند. درصورتی معنی دارد که بیش از یک فرد در آن سهیم باشد.

۲- سرمایه اجتماعی با توجه با علم سیاست وعلم اقتصاد لزوماً چیز خوبی نیست، در این علوم همکاری و همیاری برای تمام فعالیت های اجتماعی خواه خوب یا بد ضروری است. ( فوکویاما ، ۱۳۷۹، صص۱۳-۱۰)

• پیربوردیو

بوردیو به عنوان یکی از پیشگامان طرح مفهوم سرمایه اجتماعی است و از معتقدین ساختار گرا است و بر این باور است که میزان سرمایه اجتماعی که یک فرد از آن برخوردار است، بسته به اندازه شبکه ارتباطات وی می‌تواند به طور مؤثری تغییر یابد.( بوردیو ، ۱۹۸۶ ، ص ۲۴۹ )

بوردیو در بحث از انواع سرمایه به سه نوع سرمایه اقتصادی ، سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی اشاره دارد و تقلیل انواع سرمایه به سرمایه اقتصادی را،که جهان مبادلات رایه مبادله تجاری فرو می کاهد، اختراع تاریخ سرمایه داری می‌داند. از نظر او توضیح ساختار و کارکرد جهان اجتماعی غیر ممکن است، مگر آنکه سرمایه نه فقط به همان شکلی که نظریه اقتصادی آن را به رسمیت می شناسد، بلکه در تمامی اشکال آن از نو شناخته و معرفی شوند . بوردیو خود آن ها را این چنین معرفی می‌کند : سرمایه بسته به حوزه فعالیت آن می‌تواند خود را به سه شکل بنیادی درآورد:

۱- به عنوان «سرمایه اقتصادی »که بی درنگ و مستقیما قابل تبدیل به پول است و میتوان آن را به شکل مالکیت حقوقی نهاینه کرد.

۲-به عنوان سرمایه فرهنگی که بسته به شرایط معین قابل تبدیل به سرمایه اقتصادی است و میتوان آن را به شکل کیفیت آموزشی نهادینه کرد.

۳- به عنوان « سرمایه اجتماعی » که از تعهدات(روابط) اجتماعی تشکیل شده و در شرایطی معینبه سرمایه اقتصادی قابل تبدیل است و میتوان آن را به شکل القاب اشرافی (در شکل اصالت و شهرت) نهادینه کرد. (بوردیو ، ۱۹۹۷ ، ص۵۳۳)

در جامعه شناسی بوردیو ، نتایج و بازده های اقتصادی و اجتماعی به واسطه دسترسی متفاوت با انواع مختلف از سرمایه مثل سرمایه اجتماعی شکل می‌گیرد. ( کلربی والیس و دولاری^[۵۰] ، ۲۰۰۴ ، ص ۲۴۸ ) از نظر بوردیو سرمایه اجتماعی، جمع منابع بالقوه و بالفعلی است که نتیجه مالکیت شبکه با دوامی از روابط نهادینه شده بین افراد و به عبارت ساده تر، عضویت در یک گروه برای دستیابی به منابع آن گروه است. البته سرمایه اجتماعی مستلزم شرایطی به مراتب بیش از وجود صرف شبکه پیوندها می‌باشد. در واقع، پیوندهای شبکه ای می بایست از نوع خاصی باشند، یعنی مثبت و منفی براعتماد باشند، از نظر بوردیو سرمایه اجتماعی در نهایت پاداش اقتصادی یا همان سرمایه اقتصادی را به همراه دارد. (وینتر^[۵۱] ، ۲۰۰۰ ، ص ۲ )

• نان لین

لین با طرح نظریه منابع اجتماعی مشخصا این مسئله را مطرح ‌کرده‌است که دست یابی به منابع اجتماعی و استفاده از آن ها ( منابع نهفته در شبکه های اجتماعی) می‌تواند به موقعیت های اجتماعی – اقتصادی بهتر منجر شود. از نظر وی سرمایه اجتماعی از سه جز تشکیل شده است: منابع نهفته در ساختار اجتماعی، قابلیت دسترسی افراد ‌به این گونه منابع اجتماعی و استفاده و گرد آوری این گونه منابع اجتماعی در کنش های هدفمند. ( لین ، ۱۹۹۹، ص۸) مباحث مطرح شده توسط لین صرفا ‌بر منافع فردی سرمایه اجتماعی متمرکز است و سرمایه اجتماعی را در درجه اول امری فردی می‌داند که افراد با انگیزه کسب سود برای خود، اقدام به سرمایه گذاری در روابط اجتماعی می نمایند. اگرچه ممکن است به زعم لین مانند سرمایه انسانی، سرجمع این دارایی های ارتباطی به نفع جامعه نیز تمام شود. ( توسلی ، ۱۳۸۴ ، ص ۳۴)

• کلمن

جیمز کلمن، یکی از بزرگترین دانشمندان علوم اجتماعی پنجاه سال اخیر،از فردگرایی^[۵۲] به عنوان “رویای فراگیر جامعه نوین”^[۵۳] یاد می‌کند. این رویا جامعه ای متشکل از افراد مستقل است که هر یک برای دستیابی به اهداف مستقل عمل می‌کند و به تنهایی به هدف های خود می‌رسند کارکرد این سیستم اجتماعی شامل ترکیبی از فعالیت های این فرد مستقل است. کلمن سرمایه اجتماعی را مجموعه معینی از هنجارها یا ارزش های غیر رسمی می‌داند، مشروط براینکه این هنجارها شامل ارزش های مثبت مانند صداقت و ادای تعهدات و ارتباطات دو جانبه باشد.(کلمن ، ۱۹۹۰ ، ص ۱۱۱) برخلاف بوردیو، کلمن از واژگان مختلفی برای تعریف سرمایه اجتماعی کمک گرفت وی مفهوم سرمایه اجتماعی را از ابعاد مختلف بررسی کرد. کلمن برای تعریف سرمایه اجتماعی از نقش کارکرد آن کمک گرفت و تعریفی کارکردی از سرمایه اجتماعی ارائه داد و نه تعریف ماهوی بر این اساس سرمایه اجتماعی شی واحد نیست، بلکه انواع چیزهای گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند: همه آن ها شامل جنبه ای از یک ساخت اجتماعی هستند، و کنش های معین افرادی را که در درون ساختار هستند تسهیل می‌کنند. سرمایه اجتماعی، مانند شکل های دیگر سرمایه مولد است و دستیابی به هدف های معینی را که در نبودن آن دست یافتنی نخواهد بود امکان پذیر می‌سازد. سرمایه اجتماعی مانند سرمایه فیزیکی و انسانی کاملا تعویض پذیر نیست، اما نسبت به فعالیت‌های بخصوصی تعویض پذیر است شکل معینی از سرمایه اجتماعی که در تسهیل کنش های معینی ارزشمند است ممکن است برای کنش های دیگر بی فایده یا حتی زیانمند باشد. سرمایه اجتماعی نه در افراد و نه در ابزار فیزیکی تولید قرار دارد. (کلمن، ۱۳۷۷ ، ص ۴۶۲)