دوم عملیات خدمت برای مصرف کننده ، به نیازهای خود مصرف کننده یا ارائه اطلاعات توسط او بستگی دارد . دقت و صحت اطلاعات و توانایی ارائه دهنده خدمات به تفسیر این اطلاعات به صورت درست ، تاثیر قابل توجهی بر درک مصرف کننده از کیفیت خدمات دارد .

سوم ، اولویت ها و انتظارات مصرف کننده در هر لحظه از استفاده از خدمات ، نمی تواند متفاوت باشد . علاوه براین ، اولویت و انتظارات مصرف کننده در طول ارائه خدمات نیز ممکن است ، تغییر یابد . تنوع

خدمات از یک دوره به دوره دیگر ، ونیز از یک مصرف کننده به مصرف کننده دیگر ، تضمین کنترل و کیفیت را مشکل می‌سازد . فراهم آورندگان خدمات ، وابستگی بالایی به رقابت و توانایی کارمندانشان در درک نیازهای مصرف کننده و نیز واکنش به روشی مناسب دارند .

۵-۲- موانع پیش روی دستیابی به بهبود کیفیت خدمات :

موانع پیش روی دستیابی به بهبود کیفیت خدمات در مباحث زیر تعریف می شود :

۱ ) فقدان قابلیت دید ^[۱۴]: مشکلات کیفیت خدمت همواره ، توسط فراهم کننده قابل دید نیست . طرح پژوهش دستیاران فنی ، تخمین زدند که ، در یک زمان معین ۲۵% از مشتریان کاملا از خدمات ناراضی هستند و خرید مجدد خود را متوقف می‌کنند ، در حالی که تنها ۴% به سازمان شکایت می‌کنند . این جایگاه بزرگ ‌پاسخ‌گویی‌ برای فراهم کننده خدمت ، نقش فعالی در تشخیص مشکلات کیفیت ایجاد می‌کند .

۲ ) مشکلات در قابلیت حسابدهی خاص ارجاع : درک کلی مصرف کنندگان از کیفیت خدمات توسط تجربه مشکل مراحل ارائه کیفیت تحت تاثیر قرار می‌گیرد . با این حال ، نسبت دادن مشکلات کیفیت ، بخش خاصی از مراحل ارائه خدمت بسیار سخت می‌باشد .

۳ ) زمان مورد نیاز برای بهبود کیفیت خدمت : مشکلات کیفیت خدمات اغلب ، نیازمند تلاش وسیع در دوره طولانی مدت برای رفع شدن می‌باشد . دلیل این امر این است که ، کیفیت خدمات بیش از وابسته بودن به سیستم و تولید ، به افراد وابسته است . نگرش‌ها و باورها تغییرات بیشتری در تغییر نسبت تولید ایجاد می‌کنند . برای مدیران حفظ توجه بر روی مشکل ، ونیز حذف ریشه مسائل و نواقص کیفیت امری دشوار است .

۴ ) عدم قطعیت تحویل^[۱۵] : کنترل کیفیت و ارائه خدمات همواره همراه با طبیعت منحصر به فرد ، و غیر قابل پیش‌بینی از افراد می‌باشد . عنصر افراد ، شامل هر دو گروه مشتریان و نیز کارکنان خط مقدم سازمان

خدماتی می‌باشد .

۶-۲- ملزومات دستیابی به کیفیت خدمات :

۱ ) تمرکز بر بازار ومشتری : مشکلات کیفیت خدمات با احتمال بیشتری در سازمان‌هایی رشد می‌یابد که بر شناخت و عمل به نیازها و انتظارات مشتریان تأکید ندارند . کیفیت سازمان باید خودش را وارد کفش مشتری کند و سیاستی را از نقطه نظر مشتری ایجاد کند .

۲ ) توانمند سازی کارکنان خط مقدم : کیفیت خدمت می‌تواند توسط تصمیم گیری های کارکنان خط مقدم در ارتباط با مشتریان افزایش یابد . به طور کلی ، توسعه آن دسته از تصمیماتی که بر مراقبت از مشتری توسط کارکنان خط مقدم تأکید دارد ، سوددهی را افزایش می‌دهد .

۳ ) کارکنان با انگیزه و آموزش دیده : کارکنان خط مقدمی که به اندازه کافی ، برای کار خود آموزش ندیده باشند ، به دشواری می‌توانند وظایف خود را به طور مؤثر به انجام برسانند . این امر توسط مصرف کننده مورد توجه قرار می‌گیرد و به احتمال زیاد تحت عنوان کیفیت نامطلوب مورد برداشت واقع خواهد شد . ‌بنابرین‏ اطمینان از اینکه کارکنان خط مقدم به اندازه کافی آموزش دیده و دارای انگیزه لازم می‌باشد، بسیار حیاتی است .کارکنان با انگیزه به ارتقای شغلی و فرصت های مناسب ، سیستم پاداش و به رسمیت شناختن ، سیستم ارزیابی و اندازه گیری ، نیاز دارند .

۴ ) چشم اندازی روشن از کیفیت خدمات : یکی از پیامدهای تعاملی ماهیت خدمات ، نیاز به یک چشم انداز روشن از کیفیت است . در نبود یک تعریف و چشم انداز روشن از کیفیت ، به احتمال زیاد کارکنان ، خود دست به تفسیر کیفیت خدمات خواهند زد .

فقدان دیدگاه مشترک ، تجربه های گوناگون توسط مشتری را درهر مرحله از ارائه خدمات افزایش خواهد داد . تناقض و تنوع رفتار به احتمال زیاد به تاثیر منفی بر درک کیفیت می‌ انجامد . این تاثیر منفی می‌تواند درک کیفیت را دستخوش تغییراتی اساسی نماید .

۷-۲- اندازه گیری کیفیت خدمات :

کیفیت در سازمان ، با میزان اینکه تا چه حد خدمات با انتظارات مشتریان تطابق دارد ، اندازه گیری خواهد

شد . ماهیت بسیاری از خدمات بدین صورت است که مشتری در حال حاضر در فرایند ارائه ، در نظر گرفته می شود . این بدان معنی است ، ادراک از کیفیت نه تنها توسط پیامد بلکه توسط فرایند خدمات نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد .

کیفیت درک شده^[۱۶] در زنجیره ای نهفته است ، کیفیت غیر قابل قبول در انتهای این زنجیره قرار دارد ، در حالی که کیفیت ایده آل ، در انتهای دیگر این طیف قرار دارد . در بین این درجه بندی های کیفیت ، کیفیت رضایت بخش نقطه ای از این طیف را تشکیل می‌دهد . کیفیت درک شده می‌تواند بدین شرح نشان داده شود .

ادراک کیفیت = نتیجه واقعی + فرایند واقعی + انتظارات قبلی مشتری از کیفیت^[۱۷]

PQ = PCE + APQ + AOQ

این پارادایم بدین معنا است که انتظارات پیشین در مقایسه با روند ارائه خدمات و نیز نتیجه خدمات به صورت واقعی و همچنین در مقایسه با کیفیت درک شده ، جلوه خود را از دست می‌دهد . انتظارات پیشین مشتری ، یک تصویر اولیه ، از آنچه دریافت خواهد کرد را در هنگامی که مصرف کننده در حال خرید خدمتی است ، ایجاد می‌کند . عوامل متعددی بر این انتظارات تاثیر دارند مانند : نیازهای شخصی ، تجربیات گذشته ، ارتباطات ، تصویر و قیمت .

‌بنابرین‏ ، ارائه دهنده خدمات ، می‌تواند از طریق بازاریابی و نیز تلاش‌های ارتباطی خارجی ، انتظارات مشتری را شکل دهد . در واقع کیفیت واقعی ، سطح واقعی ، کیفیت خدمت ارائه شده است .

این اندازه گیری ها و کنترل ها توسط فراهم کننده خدمت صورت می پذیرد . در این صورت تعیین کیفیت و استاندارد سازی امکان پذیر می شود . هرچند نه در تمامی سطوح ، اما در زمینه خصوصیات کیفیت خدمت امکان پذیر می‌باشد .

سه کلید کیفیت ممکن ، بدین صورت است :

۱ – کیفیت رضایت : که دقیقا با انتظارات مشتریان برابری می‌کند .

۲ – کیفیت ایده آل : که کیفیت ادراک شده بیش از انتظاراتی است که مشتری از کیفیت دارد .

۳ – کیفیت غیرقابل قبول : که کیفیت ادراک شده کمتر از انتظاراتی است که مشتری از کیفیت دارد .

فراهم کننده کیفیت باید اطمینان حاصل کند که در هر نوبتی که خدمت توسط او ارائه می شود ، گزینه های (۱) و (۲) کسب می شود . اگر فراهم کننده خدمت ، از انتظارات مشتری در زمینه کیفیت درک روشنی داشته باشد ، احتمال بیشتری وجود دارد که در پی اکتساب گزینه های یاد شده باشد . علاوه بر این ، رقابت برای به دست آوردن گزینه های (۱) و (۲) در بین رقیبان افزایش خواهد یافت . رقیبان نیز در پی رقابت بر روی رضایت یا ایده آل بر خواهند آمد . این مسائل کسب درک روشنی از اندازه گیری های کیفیت خدمت را بسیار ضروری و حیاتی می کند .

۸-۲- اندازه گیری های کیفیت :

1. 1. . ماده ۱۵۰ قانون جدید مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: «هر گاه کسی بر اثر اکراه غیرقابل تحمل مرتکب رفتار می شود که قانوناً جرم محسوب شود مجازات نخواهد شد در جرائم موجب تعزیر اکراه کننده، به مجازات فاعل جرم محکوم می شود و در جرائم موجب حد و قصاص طبق مقررات مربوط رفتار خواهد شد.» ↑

1. 1. . ابن بابویه، شیخ صدوق، محمدبن علی، خصال، جلد ۲، بیروت، دارصعب و دارالتعارف، ۱۴۰۱هـ.ق، ص ۴۱۷٫ ↑

1. 1. . کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، جلد ۱، تهران، شکرت سهامی انتشار، چاپ هشتم، ۱۳۸۸، ص۵۳۳٫ ↑

1. 1. . کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، جلد ۱، ص ۵۳۴٫ ↑

1. 1. . ماده ۲۰۲ ق.م. : «اکراه به اعمالی حاصل می شود که مؤثر در هر شخص با شعوری بوده و او را نسبت به جان با مال یا آبروی خود تهدید کند، به نحوی که عادتاً قابل تحمل نباشد. ‌در مورد اعمال اکراه آمیز، سن و شخصیت و اخلاق و مرد یا زن بودن شخص باید در نظر گرفته شود.» ↑

1. 1. . امامی، حسن، حقوق مدنی، جلد ۱، صص ۱۹۱ و ۱۹۲٫ ↑

1. 1. . سوره‌ی نساءِ، آیه ی ۲۹: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَکُونَ تِجَارَهً عَن تَرَاضٍ مِّنکُمْ» ↑

1. 1. . کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج ۱، ص ۵۳۷٫ ↑

1. 1. . گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای عمومی ایران، جلد ۱، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ ۱۲، ۱۳۹۰، ص ۵۳۷٫ ↑

1. 1. . اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، جلد ۲، تهران، نشر میزان، چ ۱۹، زمستان ۱۳۸۷، ص ۹۱٫ ↑

1. 1. . نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج ۲۲، بیروت، دارالحیاءِ التراث، ۱۹۸۱٫م، ص ۲۷۰٫ ↑

1. 1. . اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، جلد ۲، ص ۹۷٫ ↑

1. 1. . سنهوری، عبدالرزاق، مصادر الحق فی الفقه الاسلامی، جلد ۲، بیروت، دارالحیاءِ التراث العربی، بی تا، ص ۱۹۶٫ ↑

1. 1. . ابن قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، جلد ۸، بیروت، دارالحیاءِ التراث العربی، ۱۴۰۴ هـ.ق، ص ۲۶۰٫ ↑

1. 1. . محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، بخش جزایی، ص ۱۱۱٫ ↑

1. 1. . رملی، شمس الدین، نهایه المحتاج الی شرح المنهاج، جلد ۳، بیروت، درالحیاءِ التراث العربی، بی تا، ص ۵۳٫ ↑

1. 1. . طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، جلد ۵، تهران، المکتبه المرتضویه، ۱۳۵۱، ص ۵۱٫ ↑

1. 1. . حلی، جعفربن حسن، شرایع الاسلام فی الحرام و الحلال، جلد ۲، بیروت، بی نا، بی تا، ص ۵۳٫ ↑

1. 1. . گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای عمومی ایران، جلد ۱، ص ۵۴۱٫ ↑

1. 1. . شکری، رضا، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی، تهران، مهاجر، چ هفتم، ۱۳۸۱، ص ۱۴۴٫ ↑

1. 1. . العوجی، مصطفی، القانون الجنایی العام، جلد ۲، لبنان، نوفل، ۱۳۸۷، ص ۳۴۰٫ ↑

1. 1. . البنانی، عبدالرحمن بن جارالله، حاشیه علی شرح جلال الدین، جلد ۱، قاهره، بی نا، ۱۴۰۷، ص ۷۲٫ ↑

1. 1. . اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، جلد ۲، ص ۹۳٫ ↑

1. 1. . ولیدی، محمدصالح، حقوق جزای عمومی، جلد ۲، تهران، امیرکبیر، چ دوم، ۱۳۷۱، ص ۱۸۷٫ ↑

1. 1. . صانعی، پرویز، حقوق جزای عمومی، جلد ۲، تهران، گنج دانش، چ ۱۶، ۱۳۷۴، ص ۶۲٫ ↑

1. 1. . اردبیلی، محمد، حقوق جزای عمومی، جلد ۲، ص ۹۳٫ ↑

1. 1. . حد زنا در موارد زیر قتل است و فرقی بین جوان و غیر جوان و محصن و غیر محصن نیست.الف: زنا با محارم نسبی

      

      ب: زنا با زن پدر که موجب قتل زانی است

      ج: زنای غیرمسلمان بازی مسلمان که موجب قتل زانی است.

      د: زنای به عنف و اکراه که موجب قتل زانی اکراه کننده است. ↑

1. 1. . حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه الی تحصیل الشریعه ، جلد ۱۸، بیروت، دارالاحیاءِ التراث العربی، بی تا، حدیث ۱٫ ↑

1. 1. . منبع پیشین، حدیث ۲٫ ↑

1. 1. . بازگیر، یدالله، قانون مجازات اسلامی در آئینه آرای دیوانعالی کشور، حدود، تهران، انتشارات بازگیر، چاپ دوم، ۱۳۸۲، ص۱۷۸ ↑

1. 1. . بازگیر، یدالله، علل نقض آرای کیفری در شعب دیوانعالی کشور، تهران، نشر حقوقدان، ۱۳۷۷، ص۱۵۱ ↑

1. 1. . موسی زاده حلیم، محمد، رکن مادی زنا در حقوق کیفری ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته جزا و جرم شناسی، دانشگاه پردیس مازندران، سال ۱۳۸۸٫ ↑

1. 1. . حلّی، ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، تهران، بی تا، ۱۲۷۰، ص۲۱۶٫ ↑

1. 1. . نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، جلد۱۳، بیروت، دار الاحیاء، التراث، ۱۹۸۱، ص۲۶۸ ↑

1. 1. . خمینی (امام)، روح الله، تحریرالوسیله، قم ، نشر اعتماد، ۱۴۰۳هـ.ق، مسأله ۵، ص ۵۸۴ ↑

1. 1. . الاصفهانی، محمدبن حسن (فاضل هندی)، جلد ۲، کشف اللثام، تهران، چاپ حیدری، ۱۳۸۴ هـ.ق، ۲۳۸ ص. ↑

1. 1. 1. . ماده ۲۳۳ قانون جدید مجازات اسلامی: «حد لواط برای فاعل در صورت عنف، اکراه با دارا بودن شرایط امعان، اعدام و در غیر این صورت ۱۰۰ ضربه شلاق است حد لواط برای مفعول در هر صورت اعدام است. تبصره ی ۱: در صورتی که فاعل غیرمسلمان و مفعول مسلمان باشد حد فاعل اعدام است. تبصره ی ۲: احصان عبارت است آنکه مرد دارای همسر دائمی و بالغ باشد و در حالی که بالغ و عاقل بوده از طریق قبل با همان همسر در حال بلوغ وی جماع کرده باشد هر وقت بخواهد امکان جماع از همان طریق را با وی داشته باشد. ↑

   

1. 1. . حرعاملی، وسایل الشیعه، جلد ۱۸، ص ۳۸۲٫ ↑

1. 1. . منبع پیشین، ص ۳۸۲٫ ↑

1. 1. . منبع پیشین، ص ۳۸۲٫ ↑

1. 1. . فاضل هندی، کشف اللثام، جلد ۱، صص ۴۱۱ و ۴۱۱٫ ↑

1. 1. . نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج ۴۱، ص ۲۶۶٫ ↑

1. 1. . حر عاملی، وسایل الشیعه، ج ۱۸، ص ۳۸۲٫ ↑

1. 1. . منبع پیشین، ص ۳۸۲٫ ↑

1. 1. . فاضل هندی، کشف اللثام، ج ۲، ص ۳۹٫ ↑

1. 1. . پایان نامه ی کارشناسی ارشد، رشته ی جزا و جرم شناسی، دانشگاه پردیس مازندران، سال ۱۳۸۷٫ ↑

1. 1. . شعبه بیستم دیوان عالی کشور، دادنامه شماره ۸۶۹، مورخ ۲۳/۸/۶۹٫ ↑

1. 1. . نجفی، پیشین، ص ۲۶۶٫ ↑

1. 1. . محمدی، ابوالحسن، ترجمه سالک الافهام و شرایع الاحکام، بی جا، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۷، ص ۱۴٫ ↑

1. 1. . حسینی، علیرضا، مقارنه و نطیقی در حقوق جزای اسلام، نشر میزان، ۱۳۷۲، ص ۲۰٫ ↑

1. 1. . محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه، بخش جزایی، ص ۱۱۸٫ ↑

1. 1. . شامبیاتی، دکتر هوشنگ، حقوق جزای عمومی، جلد ۲، ص ۱۰۲٫ ↑

1. 1. . میرمحمدصادقی، دکتر حسین، جرایم علیه اموال و مالکیت، تهران، نشر میزان، چاپ بیست و چهارم، پاییز ۱۳۸۸، ۲۳۲٫ ↑

1. 1. . آیت الله خویی، سید ابوالقاسم، تکمله المنهاج، جلد دوم، ترجمه ی علیرضا سعید، تهران، انتشارات خرسندی، چ دوم، ۱۳۹۱، ص ۷۵٫ ↑

1. 1. . وسایل الشیعه، جلد ۹، باب ۱۸، از ابواب حد زنا، حدیث ۱٫ ↑

۲-۱-۵- نگرش

ازآنجاکه اصطلاح نگرش ازنظر روانشناسان معانی مختلفی دارد، جای تعجب نیست اگر در روانشناسی به تعریف‌های گوناگونی از این مفهوم روبرو شویم. ‌در یکی از قدیمی‌ترین کاربردهای این کلمه معنی آن وضع و حالت بدنی بود، مثلاً در آزمایش‌های اولیه مربوط به زمان واکنش، آزمایشگران وقتی از آمادگی آزمودنی برای پاسخ دادن به یک محرک سخن می‌گفتند، از کلمه نگرش استفاده می‌کردند؛ اما در تعاریف فعلی، نگرش بیشتر به جنبه ذهنی و روانی فرد اطلاق می‌شود، هرچند آمادگی برای عمل یا پاسخ دادن به یک محرک همچنان در این تعاریف ‌حفظ شده است (کریمی، ۱۳۸۰). به چند تعریف از نگرش در زیر اشاره می‌کنیم:

نگرش یک حالت روانی و عصبی آمادگی است که از طریق تجربه سازمان‌یافته و تأثیری هدایتی یا پویا بر پاسخ‌های فرد، در برابر کلیه اشیاء یا موقعیت‌هایی که به آن مربوط می‌شود، دارد (آلپورت، ۱۹۳۵ به نقل از کریمی، ۱۳۸۷). ترکیب شناخت‌ها، احساس‌ها و آمادگی برای عمل نسبت به یک‌چیز معین را نگرش شخص نسبت به آن چیز می‌گویند (صناعی، ۱۳۷۴ به نقل از کریمی، ۱۳۸۷). امروزه در تعریف نگرش ترکیبی از عناصر موجود در دو دیدگاه یادگیری و شناختی موردتوجه قرار دارد. نگرش نسبت به هر شئ، اندیشه، شخص، گروه و یا موقعیت، به عنوان جهت‌گیری پایدار با عناصر شناختی، عاطفی^[۶۳] و رفتاری^[۶۴] تلقی می‌شود. بخش شناختی نگرش شامل همه افکار، حقایق، دانش‌ها و باور داشت‌هایی است که شخص ‌در مورد موضوع نگرش دارد. بخش عاطفی شامل تمامی عواطف به‌ویژه ارزش‌گذاری مثبت یا منفی شخص نسبت به موضوع نگرش است؛ ‌بنابرین‏، نگرش ازیک‌طرف با آموخته‌ها و تجارب قبلی ما و از سوی دیگر با برداشت ذهنی زمان حال ما ‌در مورد موضوع نگرش در ارتباط است و درهرصورت واکنش مثبت یا منفی ما را نسبت به اشیاء، موقعیت‌ها، سازمان‌ها، مفاهیم و افراد برمی‌انگیزد (پاشاشریفی، ۱۳۷۶). نگرش نظامی بادوام است که شامل یک عنصر شناختی، یک عنصر احساس و یک تمایل به عمل است (Friedman et al,1970؛ به نقل از کریمی، ۱۳۸۷). نگرش مفهومی انتزاعی است که صاحب‌نظران درباره تعریف آن اتفاق‌نظر ندارند. تعریف (Friedman et al,1970؛ به نقل از کریمی، ۱۳۸۷) که نگرش را شامل سه عنصر شناختی، عاطفی و تمایل به عمل می‌داند تعریفی است که بیشتر روانشناسان اجتماعی روی آن اتفاق‌نظر دارند. عنصر شناختی شامل اعتقادات و باورهای شخص درباره شئ یا اندیشه است. عنصر احساسی یا عاطفی آن است که معمولاً نوعی احساس عاطفی با باورهای ما پیوند دارد؛ و تمایل به عمل، به آمادگی برای ‌پاسخ‌گویی‌ به شیوه‌ای خاص اطلاق می‌شود.

۲-۱-۵-۱- ویژگی‌ها و ابعاد نگرش

نگرش‌ها دارای سه ویژگی هستند:

نخست این‌که هر نگرشی معطوف به یک موضوع است که می‌تواند شخص، رویداد یا موقعیت خاصی باشد.

دوم این‌که نگرش‌ها معمولاً ارزشیابانه اند؛ یعنی در آن‌ ها باور به خوب یا بد بودن، مناسب یا نامناسب بودن، باارزش یا بی‌ارزش بودن نهفته است.

سوم آن‌که نگرش‌ها معمولاً دارای ثبات و دوام قابل توجهی هستند (کریمی، ۱۳۸۷).

هر یک از عناصر نگرش خو دارای دو بعد دیگر هستند: یکی نیرومندی یا شدت^[۶۵] و دیگری درجه پیچیدگی^[۶۶]. نیرومندی یا شدت، ترکیب جهت و نیرومندی نگرش نسبت به هر یک از عناصر نگرش است. عناصر نگرش ازنظر درجه پیچیدگی نیز می‌توانند متغیر باشند؛ در بعد شناختی، اطلاعات شخص نسبت به موضوع نگرش، ممکن است بسیار ساده باشد یا مجموعه‌ای از اطلاعات پیچیده را شامل شود. بعد عاطفی ممکن است شامل یک علاقه یا نفرت ساده یا شامل علاقه ها و نفرت‌های پیچیده و گوناگون باشد و بعد رفتاری ازنظر میزان پیچیدگی می‌تواند از رفتار ساده در مقابل موضوع نگرش تا رفتارهای پیچیده‌تر را ‌در مورد آن در برگیرد (کریمی، ۱۳۸۰).

۲-۱-۵-۲- چگونگی شکل‌گیری نگرش‌ها

نظریه‌پردازان نگرش معتقدند که نگرش‌ها به جند شیوه آموخته می‌شوند که عبارت‌اند از:

الف. تجربه مستقیم^[۶۷]: نگرش مثبت، نسبت به یک شئ ممکن است حاصل تجربه مستقیم و خوشایند ما با آن شئ باشد. همین‌طور است نگرش منفی ما که می‌تواند حاصل تجربه تلخ ما با یک شئ باشد.

ب. در معرض قرار گرفتن صرف^[۶۸]: گاهی ما بدون این‌که برنامه‌ریزی خاصی وجود داشته باشد، در معرض محرک یا محرک‌هایی قرار می‌گیریم و همین عمل نگرش ما را نسبت به آن محرک یا محرک‌ها شکل می‌دهد. در این جریان، تکرار نقش مهمی را ایفا می‌کند.

پ. شرطی شدن کلاسیک^[۶۹]: در این نظریه اعتقاد بر این است که وقتی یک شئ خنثی با یک شئ غیر خنثی همراه شود، به‌تدریج خواص شئ غیر خنثی را پیداکرده و در ما همان نگرش را برمی‌انگیزد که نسبت به شئ غیر خنثی داشتیم.

ت. شرطی شدن کنشگر: طبق این نظریه رفتارهایی که به نتیجه خوشایند برسند، تقویت و تکرار می‌شوند و رفتارهایی که به نتایج ناخوشایند برسند، تکرار نمی‌شوند؛ ‌بنابرین‏ طبق این نظریه، اظهارنظر یک فرد ‌در مورد موضوعی، اگر مورد استقبال، تأیید و تشویق قرار گیرد. این اظهارنظر تکرار شده و به صورت یک نگرش مثبت درمی‌آید.

ث. یادگیری مشاهده‌ای^[۷۰]: این نظریه بر این باور است که بسیاری از نگرش‌های ما از طریق مشاهده نگرش‌های دیگران و از طریق الگو و سرمشق گیری شکل می‌گیرند. به‌ویژه مشاهده تقویت و نگرش خاصی در دیگران، سبب تقویت جانشینیان نگرش در ما می‌شود.

ج. مقایسه اجتماعی^[۷۱]: طبق این دیدگاه ما به مقایسه خودمان با دیگران تمایل داریم تا بدانیم که آیا دیدگاه‌های ما ‌در مورد واقعیت‌های اجتماعی درست است یا خیر و بدین ترتیب، نگرش‌های درست را در مقایسه با دیگران، انتخاب و حفظ می‌کنیم.

چ. حرکات ماهیچه‌ها: مطابق این نظریه ما چیزهایی را که دوست داریم یا منقبض کردن ماهیچه‌های بازو، پس می‌زنیم؛ ‌بنابرین‏، با در نظر گرفتن وضعیت ماهیچه‌های بازو می‌توانیم به مثبت یا منفی بودن نگرش خود نسبت به یک شئ پی ببریم.

ح. عوامل ژنتیکی: برخی از صاحب‌نظران عوامل ژنتیکی را در شکل‌گیری نگرش‌ها مؤثر می‌دانند. مطالعات انجام‌شده در سال‌های اخیر ‌در مورد دوقلوها نشان داده است که دوقلوهای همسان ازنظر نگرش‌ها شباهت بیشتری به هم دارند تا دو قلوهای ناهمسان و افراد غریبه، حتی اگر این دوقلوهای همسان در محیط‌های کاملاً متفاوت پرورش‌یافته باشند (کریمی، ۱۳۸۷).

همان‌طوری که ملاحظه می‌شود شکل‌گیری نگرش مقدمتاً به صورت یک فرایند یادگیری آغاز می‌شود. شخص در معرض اطلاعات و تجربه های مربوط به یک شئ یا موضوع خاص قرار می‌گیرد و براثر فرایندهای تقویت و تقلید، نگرشی نسبت به آن شئ یا موضوع پیدا می‌کند؛ اما وقتی‌که نگرش شکل گرفت، اصل ثبات شناختی اهمیتی افزایشی پیدا می‌کند، یعنی فرد دیگر حالتی منفعل نخواهد داشت. او اطلاعات ناهمساز را رد یا تحریف می‌کند و اطلاعات همساز را به‌آسانی می‌پذیرد (کریمی، ۱۳۸۷).

احساسات مثبت ترکیبی از عواطف مثبت از جمله خوشحالی، هیجان و برانگیختگی است در صورتی که احساسات منفی ترکیبی از عواطف منفی چون احساس ملال،بی علاقگی و افسردگی می‌باشد.نقش بازی کردن و خود نبودن، عواطف منفی را زیاد خواهد کرد. شناسایی افکار غیر منطقی و خطاهای شناختی و با آن ها مقابله کردن. وقتی عاطفه مثبت افراد بالا است، معمولاً احساس می‌کنند علاقه‌مند، پر انرژی، هوشیار و خوش بین هستند،در حالی که وقتی عاطفه مثبت افراد پایین است، معمولاً احساس می‌کنند خموده، بی تفاوت و خسته هستند، عاطفه مثبت بیانگر سیستم «انگیزشی اشتیاقی» است که پاداش آن را بر می‌انگیزد.(واتسون و کلارک، ۱۹۸۸).

خلاصه فصل

در این فصل ابتدا به مسئله سومصرف مواد و سپس ملاک های تشخیصی سومصرف مواد در DSM-IV-TR پرداختیم. سپس توضیح مختصری ‌در مورد مت آمفتامین و اثرات آن روی دستگاه عصبی مرکزی داده شد. همچنین به نقش دوپامین به عنوان یک انتقال دهنده عصبی مهم در اعتیاد و ارتباط آن با مت آمفتامین پرداخته شد.اثرات کوتاه مدت و بلند مدت و آسیب های مغزی ناشی از سومصرف مت آمفتامین مطرح شد. سپس سبب شناسی وابستگی به مواد و عوامل مؤثر در آن و درمان های رایج در این زمینه گفته شد.

در ادامه به مبحث درمان وابستگی به مواد و روش تحریک مغزی و نواحی مغزی درگیر در این روش درمانی پرداخته شد. همچنین فاکتور های مهم در طراحی پروتکل درمان و نکات مراقبتی استفاده از این روش مطرح شد. سپس مبانی نظری ولع مصرف مواد و ابزارهای اندازه گیری آن با توجه به رویکرد تبیین کننده شان به طور مفصل بررسی شد. در آخر بحث خلق و خو و عواطف در ارتباط با وابستگی به مواد مطرح شد.

فصل سوم

روش پژوهش

در این فصل ابتدا به بررسی روش انجام پزوهش و بخش های مختلف آن پرداخته می شود. سپس جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری توضیح داده می شود. در ادامه ابزار های جمعع آوری داده ها و همچنین آزمون های به کار رفته جهت تحلیل داده ها توضیح داده می شود.

روش انجام پژوهش

پژوهش حاضر از حیث هدف جز پژوهش های کاربردی و از منظر روش، شبه آزمایشی از نوع پیش آزمون و پس آزمون با یک گروه می‌باشد.

شرکت کنندگان

جامعه آماری پژوهش حاضر دربرگیرنده افراد وابسته به مت آمفتامین بین ۲۰ تا ۴۵ سال مقیم در مرکز اقامتی درمان اجتماع مدار رهایی بودند که در بازه زمانی اواخر فروردین ماه تا اواخر مرداد ماه ۱۳۹۴ اقامت داشتند.روش نمونه گیری از نوع در دسترس و داوطلبانه بود.‌به این صورت که پس از هماهنگی و ارائه توضیحات لازم به مسئولان مرکز اجازه ی ورود به مرکز و تعامل با مقیمان داده دشد.در طی یک جلسه که تقریبا تمام مقیمان حضور داشتند توضیحات لازم به منظور آگاه سازی آن ها از روند و ماهیت کار ارائه شد و سپس از افرادی که مایل به همکاری و شرکت در پژوهش بودند دعوت به عمل آمد. در نتیجه لیستی از اسامی شرکت کنندگان تهیه شد. سپس پژوهشگر با مراجعه به دفتر اداری مرکز پرونده پزشکی افراد حاضر در لیست را مطالعه و از افراد واجد شرایط دوازده نفر را انتخاب نمود.بر اساس آزمون ولع القایی افرادی که نمره ولع آن ها کمتر از بیست بود از شرکت در پژوهش کنار گذاشته شدند که در این میان دو نفر از شرکت کنندگان مجبور به ترک پژوهش شدند.همچنین، دو نفر دیگر از شرکت کنندگان به دلیل نا مشخصی بعد از جلسه سوم درمان از ادامه شرکت در پژوهش انصراف دادند و در نهایت هشت نفر تا پایان پژوهش همکاری داشتند.

شرایط ورود به پژوهش عبارتند از:

الف- شرکت کننده بین بیست تا چهل و پنج سال باشد.

ب- فاقد هر گونه بیماری روانی تشخیص داده شده توسط متخصص باشد.

ج- سابقه تشنج و صرع نداشته باشد.

د- هیچ گونه شئی فلزی در ناحیه سر (ایمپلنت) نداشته باشد.

ه- راست دست باشد.

و- حداقل سابقه ی شش ماه مصرف مداوم مت آمفتامین (شیشه) به میزان یک چهارم گرم به صورت روزانه داشته باشد.

ز- علت مراجعه به مرکز درمانی صرفا مصرف شیشه باشد.

ح- تا یک ماه قبل در هیچ برنامه درمانی به غیر از برنامه خود مرکز شرکت نکرده باشند.

خ-به مدت حداقل یک ماه در مرکز اقامت داشته باشد.

ف- حداقل تحصیلات سیکل باشد.

ابزارهای پژوهش

آزمون ولع القایی با نشانه^[۱۳۵]

این آزمون بر اساس الگوی بازفعال سازی نشانه ساخته شده است. در این روش ها، که مبتنی بر نظریات شرطی سازی می‌باشند، از نشانه های عموماً تصویری مربوط به مصرف مواد، برای القاء ولع­ مصرف در بررسی ها بهره گرفته می شود.فرض اساسی روش های القای ولع­ مصرف، با بهره گرفتن از بازفعال سازی نشانه این است که الگوی پاسخ به محرک‌های القاکننده ی ولع­ مصرف، به عنوان عملکردی از تجارب اولیه فرد با آن محرک،برای افراد و شرایط مختلف،متفاوت است.به طور معمول،فرض این است که تفاوت در واکنش به محرک های مربوط به دارو، احتمالاً از تجارب شرطی شدن ایجاد می شود و ناشی از تاریخچه ی مصرف آن دارو توسط فرد است (مکری، اختیاری، عدالتی و گنجگاهی، الف۱۳۸۷).

برای ساخت این آزمون از نرم افزار سوپر لب پرو نسخه ۴ استفاده شد. تعداد ۲۰ تصویر که در چهار طبقه مختلف شامل ماده محرک(شیششه)،ابزار مصرف،کشیدن و نشانه های مرتبط با مصرف گنجانده شده بودند برای شرکت کننده نمایش داده می شد و ایشان می بایست میزان ولع القا شده توسط تصویر را در یک طیف ۰ تا ۱۰۰ درجه ای مشخص کند.تصاویر استفاده شده توسط اختیاری و همکاران در آزمایشگاه مرکز ملی مطالعات اعتیاد تهیه و نرم شده بودند (اختیاری و همکاران،۲۰۰۹).

مقیاس عاطفه مثبت و عاطفه منفی

این مقیاس توسط واتسن،کلارک و تلگن^[۱۳۶] (۱۹۸۸) ساخته شده است.ابزار خودسنجی ۲۰ آیتمی هستند و برای اندازه ­گیری دو بعد خلقی یعنی “عاطفه­ی منفی” و “عاطفه­ی مثبت” طراحی ‌شده‌اند(واتسن و همکاران، ۱۹۸۸).هر خرده مقیاس ۱۰ آیتم دارد.”مقیاس­های عاطفه­ی مثبت و عاطفه­ی منفی” یک ابزار خودسنجی است و با تغییر دستورالعمل ‌می‌توان هم شق “حالتی” آن را سنجید و هم شق “خصیصه­ای”؛ اگر چارچوب زمانی به هفته جاری اشاره کند شق حالتی عاطفه سنجیده می­ شود و اگر زمان طولانی­تر در نظر گرفته شود، شق خصیصه­ای سنجیده می­ شود. دامنه­ نمرات برای هر خرده مقیاس ۱۰ تا ۵۰ است.

شیوه نمره گذاری

آیتم­هاروی یک مقیاس پنج نقطه­ای(۱=به هیچ وجه، ۲=کمی، ۳=متوسط، ۴=زیاد، ۵=بسیار زیاد)از سوی شرکت کننده رتبه ­بندی می­شوند.

بررسی روایی و پایایی

دوم:پژوهش های مربوط به ارتباط والدین با کودک که نگرش ها واعمال والدین را در فرایند فرزند پروری مورد بررسی قرار داده‌اند.روش های متفاوتی برای فرزندپروری مطرح شده اند؛ازیک دیدگاه فرزندپروری به سه روش تقسیم شده است که بر تقاضاها وپاسخدهی والدین مبتنی است وعبارتنداز:

۱-شیوه مقتدرانه،۲-شیوه سهل گیرانه،۳-شیوه مستبدانه(مک کی^[۲۲]، ۲۰۰۶).سبک های فرزندپروری واجد دو مؤلفه‌ اساسی هستند:

۱- پاسخدهی(صمیمیت واطمینان بخشی)که به میزان تلاش والدین برای رشد ابراز وجود واستقلال ‌در کودکان ،حمایت واطمینان بخشی به کودکان و توجه به نیازهای آنان اشاره دارد(بامریند،۱۹۹۱).

۲- تقاضاهای والدین (کنترل رفتاری)که به تلاش والدین برای یکپارچگی خانواده و جذب فرزندان درخانواده ازطریق داشتن تقاضاهای متناسب با توانایی‌های فرزندان، نظارت برآنان و وضع مقررات اشاره دارد(بامریند،۱۹۹۱).

سبک مقتدرانه: فرزندپروری مقتدرانه با تقاضاها وپاسخ دهی بالای والدین مشخص می‌گردد.والدین مقتدر معمولا”مقررات سختی برای فرزندانشان وضع می‌کنند وبراجرای آن پافشاری می نمایند.آنان فرزندانشان را تشویق می‌کنند که مستقل باشند،علاقه زیادی به پیشرفت فرزندان خود دارند،بازخوردهای مثبتی نسبت به پیشرفت آنان نشان می‌دهند(بامریند،۱۹۹۱). باربر^[۲۳] (۱۹۹۶) معتقد است خصوصیات اصلی این شیوه فرزندپروری شامل مشارکت و علاقه زیاد والدین به زندگی فرزندان، برقراری ارتباط باز با آن ها، داشتن اطمینان به آن ها، تشویق و ارتقای سلامت روانی و کنترل بالای رفتاری آن ها‌ است شامل آگاهی از این که فرزندانشان کجا هستند، با چه کسانی می‌باشند و چه کاری انجام می‌دهند.این والدین به اندازه کافی با شیوه های مختلف فیزیکی و کلامی با فرزندانشان صحبت می‌کنند. آن ها بین فرزندانشان تبعیض قایل نمی شوند .برخورد آنان با فرزندانشان احترام آمیز است و در این زمینه تظاهرنمی کنند. آن ها در رفتارهای منزل به کودک حق انتخاب می‌دهند تا آگاهانه رفتارهای مناسب را انجام دهد. آن ها زمان زیادی را صرف آموزش مسئولیت پذیری برای کودکان می‌کنند و تلاش می نمایند تا فرزندانشان به استقلال بیشتری دست یابند(سانتراک، ۲۰۰۷).این والدین هنگام مسئولیت دادن به کودکان نحوه اجرای آن را نیز آموزش می‌دهند. در این خانواده ها معمولا” افراط و تفریط وجود ندارد،یعنی نه در محبت کردن افراط می‌کنند و نه در اعمال قوانین. این والدین به جای قوانین بسیار زیاد ،ارزش‌ها را به کودکان آموزش می‌دهند این والدین معتقدند که پرورش و تربیت کودک امری اکتسابی است که از طریق تلاش بهبود می‌یابد، لذا هر گونه تلاشی را در جهت آموزش مسایل تربیتی می نمایند. قوانینشان به هیچ وجه برای کودکان آسیب رساننده نمی باشد ولی پیامدهای معقولانه رفتار را حتما اعمال می‌کنند ،لذا میتوان این پدران و مادران را والدین قاطع یادمکراتیک نامید ،یعنی اگر به کودک بگویند “درصورتی که با من بد صحبت کنی ،من خواسته هایت را انجام نمی دهم”، حتما این کار را انجام می‌دهند(سانتراک، ۲۰۰۷).این والدین همچنین به نوجوانان خود کمک می‌کنند در برخورد با هر موضوعی همه جوانب را بسنجند،از این که فرزندانشان برخی از مسائل را بهتر از آنان بشناسند، احساس رضایت می‌کنند٬ درباره مسائل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با فرزندانشان گفتگو می‌کنند. وقتی فرزندان نمرات خوبی می گیرند و موفقیتی به دست می آورند به آنان پاداش و آزادی بیشتری می‌دهند و اگر نمرات پایین بگیرند با تشویق آنان به فعالیت بیشتر آن ها را کمک می‌کنند و آزادی آنان را محدودتر می‌کنند .والدین مقتدردرحالیکه روش های کنترلی را برفرزندان خوداعمال می‌کنند،‌در مورد انجام آن توضیح می دهندوهمچنین روش های تقویتی را برای تغییر رفتارکودکان خود به کارمی گیرند.در این سبک مجموعه ای ‌از حمایت اجتماعی،ارتباط دو سویه، پذیرندگی، ‌پاسخ‌گویی‌، شکیبایی و خشنودی نسبت به فرزندان دیده می شود(کوریدو،وارنرو ایبرگ،۲۰۰۲^[۲۴]).شیوه فرزند پروری مقتدرانه دارای سه بعد یا مؤلفه‌ ارتباطی حمایتگر و پذیرا^[۲۵])،نظم(کنترل^[۲۶])،وخودمختاری^[۲۷](مشارکت آزادانه)است.ویژگی ارتباطی (حمایتی وپذیرا)که حمایت هیجانی،ارتباط دو سویه ،محیطی منعطف،همراه باپاسخدهی والدین را شامل می شود.ویژگی نظم(کنترل)در شیوه اقتدارمنش،پاسخدهی منطقی برای انجام امور،فراهم سازی محیطی برای مشخص شدن نتایج رفتار در فرزندان می‌باشد . ویژگی خودمختاری،فراهم نمودن محیطی برای بیان احساسات وعقاید فرزندان و استفاده از نظرات آنان در ایجاد قواعد خانوادگی است(هارتوپ ولارسن^[۲۸]،۱۹۹۹).

سبک مستبدانه: فرزندپروری مستبدانه با نقاضاهای بالای والدین و پاسخدهی کم آنان مشخص می شود.والدین مستبدانتظارات بسیار بالایی از فرزندان خود دارند و در تعامل با فرزندان عواطف اندکی نشان می‌دهند(سانتراک، ۲۰۰۷).این والدین لزومی برای ارائه دلیل جهت دستورات خویش نمی بینند و براطاعت واحترام بی چون وچرای فرزندان تأکید می‌کنند.والدین مستبد،اغلب فرزندان خود را تحقیر می‌کنند و ‌در مورد تنبیه به کارگرفته شده ،هیچ گونه توضیحی نمی دهند واجرای تادیب های قوی ،سبب اختلال در پردازش کودکان نسبت به پیامهاو صحبتهای والدین ودیگران می شودوآنان در ترس دایم به سر می‌برند(باربر،۲۰۰۰؛لایبل وتامپسون^[۲۹]،۲۰۰۲).سبک والدین مستبد نیزداری سه مؤلفه‌ اجبار فیزیکی^[۳۰]،خصومت کلامی^[۳۱]،تنبیه و غیرتوضیحی^[۳۲]است.بعد اجبار فیزیکی به معنای به کارگیری فراوان تنبیهات نامشخص و خشن،همراه با کنترل زیاد و پذیرندگی پایین برای فرزندان می‌باشد.بعد خصومت کلامی با به کار گیری انتقادهای مخرب برای ایجاد نظم در فرزندان مشخص می شود و بعد تنبیه وغیر توضیحی با به کارگیری تنبیهات وحقیر کردن فرزندان با ارائه توضیحی بسیار اندک ویا بدون آن می‌باشد(لایبل وتامپسون،۲۰۰۲).