وبلاگ

۲-۲۸-۲- رابطه بین فرهنگ و توسعه

باید گفت توسعه محصول یک زنجیره پیوسته از حلقه هایی می‌باشد که این حلقه ها شامل عوامل اقتصادی ،سیاسی،فرهنگی،اجتماعی و… می باشد و جدا نمودن هر حلقه ازاین زنجیره به معنای پایان راه توسعه می‌باشد.فرهنگ یکی از عوامل اصلی در فرایند توسعه می‌باشد.زیرا فرهنگ در تمامی جنبه‌های زندگی انسان حضور دارد(راد،۶۹:۱۳۸۱).

در ارتباط با جایگاه فرهنگ در فرایند توسعه می توان دو حالت را در نظر گرفت:
۱- اگر توسعه در مفهوم جامع- مادی و معنوی- و فرهنگ نیز مفهوم عام،یعنی مجموعه ای از دستاوردهای مادی (از قبیل نگرش ها،آداب و رسوم و…) مورد نظر باشد،در این صورت،(توسعه)و (فرهنگ)،مفاهیم نسبتاً مشترک و متداخلی هستند که تمامی شئون زندگی انسان را در بر می گیرند ‌بنابرین‏ از این منظر توسعه مترادف با توسعه فرهنگی است.

۲- اگر توسعه را در مفهوم جامع منظور کرده، ولی فرهنگ را در بعد معنوی محدود کنیم،در این حالت،توسعه فرهنگی یک بعد از فرایند توسعه است که رابطه تعاملی با بعد دیگر توسعه یعنی توسعه مادی دارد.(راد،۱۳۸۱: ۶۹)

توسعه در کشورهای اروپایی مدیون تحولات عمیق فرهنگی می‌باشد به نحوی که اینگلهارت^[۶۳] معتقد است(دگرگونی‌های مهم فرهنگی انقلاب صنعتی را در غرب آسان ساخت)(اینگلهارت،۱۳۷۳: ۵۲).

عدم توسعه دو منشاء دارد یکی بیرونی‌ودیگری داخلی.منشاء داخلی خود به دو دسته تقسیم می شود:صاحب منصبان(حکومت)ودیگری گرایش‌های اجتماعی‌ورفتاری مردم(فرهنگ عامه)بیشترین تاثیر عقب ماندگی ناشی از ضعف‌هاوآسیب‌های فرهنگی است در صــورتی که چنین ضعف‌هایی پوشـــــش داده می‌شد،تاثیر عوامل دیگر کاهش می‌یافت.(ندیمی،۸۶: ۲۰۷)

۲-۲۸-۳-آموزش و توسعه:

آموزش،فرایندی است که در جریان آن دانش،اطلاعات‌‌و میراث فرهنگی وسنن به فرد انتقال می‌یابدوشخص در این فرایند عموما خود را از نظر فکری برای زندگی اجتماعی آماده می کندوبه بیانی اجتماعی می شود(کاشانی،۱۳۷:۱۳۷۵).به عبارت دیگر محور اصلی آموزش گسترش و تکامل معرفت،علم،اطلاعات ودانش انسان است.آموزش صرف ‌نظر از اینکه کدام جنبه از توسعه مدنظر است،ریشه همه توسعه هاست وموجب ارتقای کیفیت و بهبود مهارت های انسانی ‌و استعدادهای او می‌شود که به نوبه خود سبب تشکیل سرمایه انسانی ‌و استعدادهای او می‌شود و روند پیشرفت و توسعه اقتصادی،اجتماعی جامعه را تسریع می‌کند(همان منبع).

عده ای مفهوم توسعه را مترادف با پیشرفت و تکامل می دانند.گاهی مفهوم توسعه را به ابعاد مختلف زندگی اجتماعی وابسته می‌کنندواز تغییرات یا پیشرفت های سیاسی اجتماعی و فرهنگی سخن به میان می آورند،اما با وجود ارتباط مفهوم توسعه با این مفاهیم،توسعه به معنای هیچ یک از این مظاهر زندگی اجتماعی نمی باشد.(کاشانی ۱۳۷۵: ۱۳۷).

“مایکل تودارو”^[۶۴] معتقد است که توسعه را باید جریانی چند بعدی دانست که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی،طرز تلقی عامه ی مردم و نهادهای ملی،نیز تسریع رشد اقتصادی و کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقر مطلق است.(مایکل تودارو، ۱۳۶۷ : ۲۵ ).

واژه توسعه اگر چه مفهوم عام و قدیمی است و سابقه آن به شروع زندگی انسان باز می‌گردد ،اما شکل و محتوای آن در دهه های اخیر از شدت ،سرعت و کیفیت روز افزونی برخوردار گردیده و به صورت مخرج مشترک تمامی مسائل علمی،اقتصادی اجتماعی و فنی در آمده و متضمن تغییرات اساسی در ساخت های نهادی،اجتماعی اداری و حتی آداب و رسوم است(نوابخش ،سیاه پوش ،۱۳۸۸: ۸۰).

با این برداشت،توسعه چیزی بیش از نوسازی و رشد اقتصادی خواهد بود.اگر چه توسعه اقتصادی به مفهوم ابزاری آن،به سبب شاخص های عینی تر بر توسعه اجتماعی و فرهنگی غلبه پیدا ‌کرده‌است،اما باید اذعان داشت که پیشرفت هر ملت تنها وابسته به افزایش در آمد ملی نیست،بلکه این امر مستلزم توسعه در همه ابعاد از جمله افزایش سطح آگاهی،بلوغ فکری،فرهنگی ودگرگونی در همه ابعاد زندگی است(همان منبع).با این رهیافت ،توسعه به مثابه سایر پدیده ها متغیر وابسته ای است که علل و عوامل مختلفی در آن نقش آفرین هستند.یکی از مهم‌ترین این متغیر ها مسئله آموزش است.چه رابطه ای بین آموزش و توسعه وجود دارد؟

آموزش به عنوان یک متغیر مستقل،لازمه توسعه و مخرج مشترک تمامی جوامع توسعه یافته است.اگر توسعه را به تسلط بشر بر امکانات موجود برای زندگی بهتر تلقی کنیم یکی از راه هایی که انسان خواهد توانست منابع مادی و معنوی را در جهت رفع نیازهای خود مورد استفاده قرار دهد،آموزش و تربیت انسان‌ها است.(نوابخش،سیاه پوش ،۱۳۸۸: ۸۰).

۲-۲۸-۴- بعد فرهنگی توسعه:

در این بعد،آموزش و ایجاد آگاهی در تصمیم گیران وعاملان توسعه،پیش شرطی برای یک رهیافت تغییر مورد نیاز است.زیگلر^[۶۵] بر مبنای مطالعات خود نتیجه گرفت که اصولا این فرهنگ است که داوری کرده و به تجربه مردم در گذشته و حال معنا می بخشد.فرهنگ فی نفسه به موزه ها تعلق ندارد،بلکه به سرشت خود در هر زمان زنده خلاق و پویا است و دقیقا به همین نقش غیر قابل جایگزین فرهنگ است.(کارمن^[۶۶]،۱۹۹۶: ۱۰۱)

معمولا جنبه فرهنگی جامعه ،دیرتر از دیگر جنبه‌های توسعه ،تغییر و تحول می‌یابد.برخی از متخصصان توسعه معتقدند که توسعه صنعتی و اقتصادی از طریق اشاعه فرهنگی از جوامع پیشرفته به جوامع عقب مانده امکان پذیر است.اگر کشورهای توسعه نیافته بخواهند به درجه ای از توسعه دست یابند ،باید فرهنگ سنتی خود را ترک کنند و با قبول فرهنگ علم و صنعت نوین غرب به فرهنگ توسعه امکان دهند تا بدون مانع به جامعه آنان راه یابد.(نراقی ،۱۳۸۰،۲۰۲-۲۰۱). تکیه بر فرهنگ به عنوان یک مبنا در مناظره در واقع،گشودن راه برای حضور عناصر غیر مادی و نقش آفرینی مؤلفه‌ های ارزشی در عرصه توسعه است(نوربخش ،۱۳۸۸،۷۳).

۲-۲۸-۵-مفهوم توسعه فرهنگی

فرهنگ واژه ای است با معانی بسیار و گسترده که تا به حال تعریف واحدی از آن صورت نگرفته است.ازنظر یونسکو،فرهنگ،کلیت تامی از ویژگی های معنوی،مادی،فکری و احساسی است که یک گروه اجتماعی را مشخص می‌کند.فرهنگ نه تنها هنر و ادبیات را در بر می‌گیرد بلکه شامل آیین های زندگی،حقوق اساسی نوع بشر،نظام های ارزشی،سنت ها و باورهاست.(یونسکو،۱۳۷۶: ۱۳ ).

در تعریف دیگر فرهنگ عبارت است از مجموعه ای از (آداب ،سنن،باورها،ارزش ها و……)می‌باشد که مورد پذیرش مردم یک جامعه قرار گرفته و بر اساس آن عمل نموده و می نمایند،به گونه ای که پذیرش های یاد شده به هنجارهای اجتماعی تبدیل گشته و ارزش گذاری جامعه بر اساس آن صورت پذیرد. به طور کلی در تعاریف صورت گرفته از فرهنگ ،وجوه اشتراکی وجود دارد که شامل :۱-محوریت انسان به عنوان عامل ایجاد،دگرگونی،انتقال و تثبیت فرهنگ در جامعه.۲-تلقی فرهنگ به عنوان عامل ادامه حیات انسان.۳-جریانی بودن فرهنگ و در برگیرندگی زمان‌های متفاوت(گذشته،حال و آینده).۴-عامل ایجاد باور،ارزش و هنجارهای رفتاری جامعه.۵-ذاتی نبودن فرهنگ ۶- بازتاب ارزش های یک جامعه نسبت به مسائل مختلف و شکل زندگی و رویکرد آنان به جهان هستی.(ناظمی اردکانی،دکتر کشاورز،۱۳۸۵).