وبلاگ

تانک الکتروفورز مدل افقی و منبع تغذیه.
دستگاه UV Trans luminator مدل UV,BTS-20-M.
۳-۲- مواد و لوازم مصرفی
سمپلرهای ۱۰-۱، ۱۰۰-۱۰ و ۱۰۰۰-۱۰۰ میکرو لیتر SOCOREX.
سر سمپلر زرد و آبی.
لوله های مخروطی میکرو تیوپ ml 2/0 و ۵/۰ .
ارلن ، بشر ، مزور(استوانه مدرج).
کیت استخراج DNA شرکت “سیناژن” حاوی انواع بافر و پروتئاز و حلال پروتئاز.
مستر میکس شرکت بیوتک پیشگام Taq DNA Polymerase 2x Master Mix Red.
بافر TAE (Tris Acetate ETDA) 1x.
پودر آگاروز ۵/۱ %.
شناسگر اندازه DNA (Gen Ruller 100b.p Ladder) شرکت بیوتک پیشگام.
نمونه کنترل منفی حاوی پرایمرهای FORWARD , REVERSE ، آب ۲ بار تقطیر و Master Mix .
آب ۲ بار تقطیر ( H₂O ).
اتانول ۱۰۰ و ۹۶ درصد ( C₂H₅OH ).
سفارش و ساخت پرایمر فوروارد و معکوس توسط شرکت دانا ژن پژوه.
۳-۳- روش ها و تکنیک ها
۳-۳-۱- نمونه برداری
در این پژوهش، از ۲۷ نفر زن در درمانگاه نازایی ولی عصر(عج) بیمارستان امام خمینی(ره) شهر تهران نمونه خون محیطی جمع آوری گردید. از بین افراد مراجعه کننده به درمانگاه ذکر شده تعداد ۱۴ نفر بیمار مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک انتخاب شدند و همچنین تعداد ۱۳ نفر افراد سالم به عنوان گروه شاهد انتخاب گردید.
لازم به ذکر است که در بیماران انتخاب شده مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، تشخیص اولیه بر مبنای شرح حال، معاینات بالینی، آزمایشات لازم، سونوگرافی و رد سایر بیماری ها نظیر نئوپلاسم، هیپرپلازی مادرزادی آدرنال بود که توسط پزشک متخصص درمانگاه ولی عصر(عج) قبلاً صورت گرفته و درمان دارویی هنوز آغاز نگردیده بود.
گروه شاهد را افرادی تشکیل دادند که در خارج از بیمارستان امام خمینی (ره) بودند و از طریق پرسشگری های انجام پذیرفته شده به درمانگاه مذکور فراخوانده و نمونه خون محیطی از ایشان گرفته شد. این گروه از زنان سابقه سندرم تخمدان پلی کیستیک را در خود و خانواده هایشان نداشتند و تشخیص همانند گروه بیمار بر اساس شرح حال، معاینات بالینی، آزمایشات لازم، سونوگرافی می باشد.
در نهایت از هر نفر ۵ میلی لیتر خون وریدی دریافت و در لوله آزمایش ریخته شد. نمونه های خون برای جلوگیری از منعقد شدن با بافر EDTA مخلوط گردید و تا زمان شروع استخراج در دمای ۲۰- درجه سانتی گراد نگهداری شدند.

۳-۳-۲- استخراج DNA ژنومیک
استخراج DNA، اولین و مهم ترین نیاز در اجرای تحلیل های ژنتیکی، مانند تشخیص جهش و پی بردن به توالی و عملکرد بخش ویژه ای از ژنوم است. موفقیت های ناشی از استخراج مناسب DNA به خلوص عالی و غلظت بالای DNA استخراج شده وابسته است. معمولاً کیفیت DNA با عواملی مانند عدم آلودگی ناشی از RNA، پروتئین، لیپید و سایر ساختارهایی که برای آنزیم Taq پلیمراز (Taq DNA Polymerase ) در واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR) و آنزیم های برشی مزاحم، سنجیده می شوند] ۶[.
مولکول هایDNA در مقایسه با توالی های پروتئینی، بسیار بزرگتر و پیچیده تر می باشند. هر یک از مولکول های DNA هسته ای اغلب حاوی صدها میلیون نوکلئوتید هستند. وقتی DNA با بهره گرفتن از روش های استاندارد از سلول ها جدا سازی می شود، مولکول های عظیم آن بر اثر نیروهای برشی قطعه قطعه و مخلوط های پیچیده ای از قطعات DNA بسیار بزرگ (به طول ۵۰ تا ۱۰۰کیلو باز) را ایجاد می کنند، که در این حالت چالش مورد مواجهه نحوه آنالیز آن است. در نتیجه با بهره گرفتن از روش اولترا سانتریفیوژ در گرادیان های چگالی تعادلی، معمولاً DNA به دست آمده از یک سلول به صورت یک نوار اصلی که نمایانگر توده DNA است، تفکیک می شود ]۱٫[
در این پژوهش استخراج DNA ژنومیک از طریق کیت استخراج DNA سیناژن (CinnaGen) ایران ، انجام پذیرفت.
۳-۳-۲-۱- استخراج DNA با بهره گرفتن از کیت شرکت سیناژن
مبنای کار استخراج DNA دو مرحله کلی دارد: ۱- آزاد سازی DNA مورد بررسی از داخل سلول و لیز کردن آن توسط بافر لیز کننده. ۲- حذف مواد آلی و تغلیظ DNA توسط بافرهای موجود در کیت. اما تفاوت های کوچکی در به کارگیری مواد و مقدار آن ها در مقایسه با کیت سینا ژن وجود دارد. با بهره گرفتن از این روش، DNA طبق دستورالعمل شرکت سازنده کیت استخراج گردید. اطلاعات مربوط به کیت مذکور در جدول ۳-۱ به اندازه ی یک نمونه لیست شده است.
جدول ۳-۱- مواد لازم برای استخراج DNA توسط کیت سیناژن برای ۱نمونه

رفتارکارآفرینانه

۰۹۷/۰

۱۰۱/۰

همان طور که در جدول بالا نشان داده شده است میزان آماره t برای هر سه متغیر زیر ۹۶/۱ و میزان سطح معنی داری ببرای هر سه متغیر بالای ۰۱/۰ است. لذا می‌توان اذعان داشت که کلیه عوامل از توزیع نرمال برخوردارند. پس از اطمینان از نرمال بودن عوامل مورد بررسی می‌توان به بررسی سایر فرضیات اقدام می‌نماییم. لازم است قبل از آزمون فرضیه‌های پژوهش در خصوص نوع آزمون تحلیلی مورد استفاده برای بررسی روابط علّی حاکم بر متغیرهای پژوهش بحث گردد. همانطور که بدیهی است یکی از فرضیات یا اصول آزمون‌های رگرسیون آن است که مقادیر باقیمانده^[۱۰۵] حاصل از روابط علّی متغیرهای پژوهش باید دارای استقلال باشند یا به عبارت دیگر از خودهمبستگی معنی دار برخوردار نباشند. آزمون دوربین واتسون^[۱۰۶] امکان بررسی استقلال خطاها یا مقادیر باقیمانده را فراهم می کند. اگر مقدار شاخص دوربین-واتسون به عدد ۲ نزدیک تر باشد خطاها یا مقادیر باقیمانده دارای استقلال خطی هستند و از همبستگی پیاپی برخوردار نیستند و می‌توان از نتایج تکنیک رگرسیون برای استنباط رابطه علّی بین متغیرها استفاده نمود. اما اگر مقدار دوربین-واتسون کمتر از ۵/۱ یا بیشتر ۵/۲ باشد خطاها یا مقادیر باقیمانده با مشکل استقلال مواجه خواهند بود و لذا نمی‌توان از تکنیک رگرسیون برای تحلیل علّی استفاده نمود (فیلد^[۱۰۷]،۲۰۰۹ ) و بهتر است از تکنیک ساختار روابط خطی (SEM) و یا تکنیک حداقل مربعات جزیی (PLS) استفاده نمود.

جدول شماره (۴-۸) نتایج مربوط به آزمون دوربین-واتسون، نوع آزمون تحلیلی مناسب و ضرایب استاندارد و مقدار آماره t-value مربوط به روابط علّی حاکم بر فرضیه‌های پژوهش را به نمایش درآورده است
فرضیه اصلی پژوهش: بین هوش استراتژیک مدیران با توسعه سازمانی و رفتار کارآفرینانه در سازمان‌های دولتی رابطه معنی داری وجود دارد.
H_۰: ρ=۰
H_۱:ρ≠۰
جدول۴-۸.: نتایج آزمون دوربین- واتسون فرضیه اصلی

فرضیه

نتیجه آزمون دوربین_ واتسون

نوع آزمون تحلیلی

ضریب استاندارد شده
( β)

مقدار آماره تی(T)

سطح معنی داری(sig)

نتیجه آزمون

اثر هوش استراتژیک مدیران بر توسعه سازمانی

۰۴۵/۲

رگرسیون چند متغییره

۶۲۸/۰

۹۲۶/۹

۰۰/۰

تأیید می‌شود

اثر هوش استراتژیک هوش مدیران بر رفتار کارآفرینانه

۹۷۳/۱

رگرسیون چند متغییره

۷۱۲/۰

۴۶۷/۱۲

۰۰/۰

تأیید می‌شود

همان طور که در جدول بالا مشخص شده است میزان نتیجه آزمون دوربین- واتسون بین ۵/۱-۵/۲ قرار دارد پس از نوع آزمون رگرسیون چند متغیره باید استفاده شود. مقدار آزمون t برای هر یک از متغیرهای پنهان بالای ۹۶/۱ و سطح معنی داری زیر ۰۵/۰ به دست آمده که از مقدار خطای پیش بینی شده (۰۵/۰)کوچک‌تر می‌باشد. لذا با ۹۵% اطمینان می‌توان قضاوت نمود که فرضیه ۰Hرد و فرضیه _۱H تأیید می‌گردد. ضریب استاندارد شده( β) که میزان شدت تأثیر را نشان می‌دهد؛ مشخص می‌کند که توسعه سازمانی به میزان ۶۲/۰ تحت تأثیر هوش استراتژیک و رفتارکارآفرینانه به میزان ۷۱/۰ تحت تأثیر هوش استراتژیک قرار دارد.
فرضیه فرعی اول:
فرضیه پژوهشی: بین مؤلفه‌های هوش استراتژیک مدیران و توسعه سازمانی رابطه معنی داری وجود دارد.
H_۰: ρ =۰
H_۱:ρ ≠۰
جدول ۴-۹: نتیجه آزمون معنی داری فرضیه فرعی اول

مؤلفه‌های هوش استراتژیک

۲- عرفان عملی و عرفا

عرفا و متصوفه، یک گروه یا انشعاب مذهبی محسوب نمی شوند و ر همه فرق و مذاهب اسلامی وجود دارند. ولی ر عین حال یک گروه به هم پیوسته اجتماعی هستند و یک سلسله افکار و اندیشه ها و حتی آداب مخصوصی در معاشرت ها و لباس پوشیدن‌ها و احیانا آرایش سر وصورت و سکونت در خانقاه هابه آنها وجهۀ مخصوصی داده است.^[۱۳۶] به قول شهدی مطهری : عرفان به عنوان یک دستگاه علمی و فرهنگی ارای دو بخش است: بخش عملی و بخش نظری؛ بخش عملی عبارت است از آن قسمت که روابط و وظایف انسان را با خودش با جهان و خدا بیان میکند؛ عرفان ر این قسمت مانند اخلاق است. یعنی علم عملی است. این بخش از عرفان سیر و سلوک نامیده می شود؛ اهل عرفان هرگاه با نام فرهنگی‌شان نامیدهه شوند به نام عرفا خطاب می شوند و هر گاه بانام اجتماعی شان خطاب شوند، غالبا با نام متصوفه خطاب می شوند^[۱۳۷]
گرچه، تصوف و عرفان در ابتدا به عنوان یک گرایش فکری، مورد نظر بانیان این نهضت اخلاقی نبوده و فقط عده‌ای از مسلمانان که در زهد و قناعت و دوری از تجملات دنیوی زندگی می‌کردند و مواظبت بر اعمال و رفتار و عبادات دینی داشتند، در مقابل عدۀ دیگری از مسلمانان دنیا پرست و تجمل طلب، طبقه ممتازی را تشکیل می دادند ونام مشخصی هم نداشند ؛ این طریق عبادت را برای خود برگزیده بودند. تصوف در واقع شیوه ای طریقه ای در رقتار فردی و اجتماعی تلقی میشود، لذا به عنوان یک جریان و طریقه فکری و عقیدتی تاثیر گدار در جهان اسلام مطرح است.^[۱۳۸]

حدود یکصد سال بعد از فوت پیامبر و احتمالا سده دوم هجری قمری نام صوفی و اوایل سده سوم نام عارف بر این‌ها اطلاق گردید در قرن دوم هجری، ابوهاشم صوفی کوفی برای اولین بار در رام الله فلسطین صومعه( خانقا) برای عبادت گروهی از عباد و زهاد مسلیمن ساخت.^[۱۳۹]. و با ظهور محی‌الدین در ۶۳۸ هجری، تصوف یک جهش پیدا کرد و از آن به بعد عرفان به دو بخش علمی و نظری تقسیم شد.
از آنجا که عرف به منظور رسیدن به قله منیع انسانیت باید مدام به خود سازی بپردازند و آنچه مطلوب خداست را انجام دهند باعث رویکردی جدید در جامعه اسلامی گردیدند و طبقه‌ای از عرفای سالک را به وجود آودند که در تمدن اسلامی باعث جذب هر چه بیشتر مردم به دین گردیدند.^[۱۴۰]
واین سبک رفتار آنان برای رسیدن به روح شریعت از آنان عارفانی سالک به وجود آورد و مردم را به سوی آنان متمایل ساخت. این ها در تارییخ تشیع نقش بسییار بزرگی را داشتند و حتی ر تاریخ سیاسی تشیع بنیانگذار سلسله صفویه در ایران شدند.

۳- مسجد مرکز تربیت

از همان ابتدای هجرت نبی مکرم اسلام، مسجد نقش محور‌ی را زندگی مسلمین پیدا. کرد. و در واقع مساجد نخستین مراکز تعلیم و تربیت به شمار میروند. پیامبر با درک جایگاه مسجد بری تربیت و ساخت اخلاق مسلمین، نخستین کسی بود که با تاسیس مسجدالنبی در مدینه، آن را مرکزی برای تربیت دینی و فکری مردم قرار داد و ددر واقع پیامبر اکرم اولین معلم جهان اسلام است^[۱۴۱] مسجد نه تنها محل عبادت مسلمین گشت ؛ بلکه جایی بود که مردم در آن به خطابه های پیامبر گوش می کردند.‌ و به خود سازی و کسب مهارتهای اخلاقی مشغول بودند. و در طول زمان نیز هیچگاه اهمیت خود را از دست نداد.
مساجد در سراسر قلمرو اسلامی پراکنده شده بود. از نکات مهم درباره مساجد معروف این بود که هم زمان با تاسیس مساجد، یا چندی بعد، کتابخانه نیز در آن‌ها تشکیل می شد.برخی از آن ها عبارت بودند از، جامع بصره، مسجدالاقصی، جامع فسطاط، جامع اموی دمشق،و…^[۱۴۲]
هم اکنون که سالیان متمادی از دوران پیامبر خاتم می گذرد، و هنوز مساجد کلیدی ترین مراکز تربیتی برای مسلمانان محسوب می شود. و در هرمکانی صدای مساجد طنین اخلاق و تربیت محسوب میشود و کسی منکر این اهمیت تربیتی مساجد نمی باشد ، چرا که مساجد کنونی محل قرائت قران، تفسیر، اخلاق، و برایی شعایری است که هر کام در زنده نگه اشتن روح و روان انسان کمک شایانی می نماید.

۴- سیرۀ عملی علمای این عرصه

نوشتن تاریخ علم اخلاق در جهان اسلام و تشیع، و برشمردن همه رجال این علم و برشمردن همه کتاب های آنان قطعا در این جال نمی گنجد. و بیان سیره رفتار بزرگان این عرصه اصلا در خیال هم نمی گنجد. ولی می‌توان با بیان برخی آثار و کتب به جا مانده از برزگان این نهضت عملی در اسلام، به سعی و اهتمام آنان در راه پرورش و تعلیم روح و روان مردم و به عادت درآوردن ملکات اخلاقی اسلام و ساختن اجتماع اخلاقی و الهی در تمدن اسلامی پی برد.

۱) کتب اخلاقی و دانشمندان این عرصه

پیامبر(ص) وامیرالمومنین علی(ع) نخستین کسانی بودند که با سیرۀ عملی و نوشتاری خود گام در عرصۀ اخلاق سازی برداشتنند. بعد از امیرالمومنین نخستین، کسی که در اخلاق کتاب مستقلی تألیف کرد، اسماعیل ابن مهران، شاگرد امام هشتم بود که در قرن دوم کتابی با عنوان، صفات مومن و فاجر نوشت.از شاگردان ائمه که بگذریم افراد زیادی با جمع‌ آوری و تبویب احادیث اخلاقی، کتاب‌های مستقلی درباره اخلاق نوشته اند:
عبدالله مقفع، الادب الصغیر و ادب الصغیر را به جا گذاشت(م ۱۴۳ق). اخلاق الملوک از جاحظ بصری(۲۵۵ق) . عیون الاخبار از ابن قتیبه دینوری به یاد گار مانده( ۲۱۳- ۲۷۶) و می‌توان گفت از جنبه اخلاقی این کتاب صورت جامعی ست از اخلاق دینی اسلامی. کتاب ادبالنفس‌الشریفه‌و‌الاخلاق الحمیده(۳۱۰) از محمدبن جریر طبری نوشته شده است که به قول یاقوت از بهترین کتابهای طبری است.
اخلاق العلماء، از شیخ ابو جعفر حسین الاجری الشافعی( فت ۳۶۰ ق). رسائل اخوان الصفا و خلان الوفاء، که تألیف عده‌ا‌ی از مولفان است و در آن راجع به اخلاق تحقیقات وسیعی کرده‌اند و عوامل طبیعی و اجتماعی را در دگرگونی اجتماع موثر شمرده اند؛ ر همین قرون پدید آمد.
نخستین کسی که در باره اخلاق، روی اصول علمی بحث کرده ابن مسکویه(فت ۴۲۱ق) بود است. به اعتراف مورخین، وی نخستین شیعی است که اخلاق را روی اصول علمی بحث کرده است. گر چه کتاب‌های بسیاری دارد ولی بزرگترین کارش، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق نام دارد.
البته بعد از این بزرگان هم کتاب های فراوانی نوشته شد. یکی از آن ها کتاب اخلاق ناصری به دست خواجه نصیر الدین طوسی نوشته شد. و جامع السعادات در سال ۱۲۰۹ در سیر و سلوک اخلاقی به وسیله مهدی نراقی به تألیف درآمد. کتاب معراج السعاده را ملا احمد نراقی نگاشت( فت ق۱۲۴۵)…^[۱۴۳]

۲) استقلال فکری دانشمندان

یکی از ویژگی‌های دانشمندان،در جامعه‌ اسلامی استقلال آن‌ها بوده است ؛ به طوری که علما سعی می‌کردندخود را از فرمان روایان دور نگه دارند تا تصمیمات نهاد های رسمی دولتی تاثیری درآن‌ها نداشته باشد«به طور کلی علما می‌کوشیدند که خود را از فرمانروایا دور نگه دارند واز توده مردم نیز فاصله بگیرند، زیرا آن‌ها خود را رهبر روحانی ومعنوی می‌دانستند و ظاهرا نه با منافع مادی فرمانروایی شریک می‌شدند و نه به هوس‌های جامعه تن در می‌دادند»^[۱۴۴] این روحیه آزاد اندیشی و حریت علما باعث شد حقیقت دانش مورد توجه علما قرار گیرد و برنامه درسی تحت خواسته حکام متغییر نشود.

۵- اخلاق در بین مسلمین

عادت به حسنات در بین مسلمین از آنها جامعۀ ویژه‌ای ساخت. که به علت ضیق بودن حال پردازش، در این فضا فقط به برخی موارد اشاره می کنیم.

۱) مدارا

این وجه از اخلاق مسلمانان مورد توجه خیلی از غیر مسلمانان واقع شده است. زندگی مسالمت آمیز گروه‌های زیادی از مسیحیان در کشورهای مسلمان، شاهد دیگری بر مداری مسلمین است. در نامه مسیحیان شام به ابو عبیده جراح( سال ۱۳ه) آمده است: «ای جماعت مسلمان! ما شما را بر روم ترجیح می دهیم اگر چه آنان بر آیین ما هستند. شما نسبت به ما وفادارتر، مهربان تر و با انصاف هستید و حکمرانی شما بر ما بهتر است. این روش در رفتار نسبت به غیر مسلمانان در طول تاریخ اسلام پیوسته ادامه داشت»^[۱۴۵]
در واقع این مسلمین ایمانشان چنان قوی بوه که اینکه کسانی نخواهد به دین آنها بگروند باعث عذاب آن ها نمی شده است. حتی مسلمانان پیروز در جنگ‌ها کسی را مکلف به پذیرش دینشان نکرد؛ به مسیحیان و زرتشتیان و یهودیان اجازه داده شد که بدون هیچ گونه مانعی به اجری شعائر دینی خود بپردازند. همچنین مسلمانان پس از پیروزی نگذاشتند که به عبادتگاه ها و دیرهای آنها آسیبی برسد. در این مورد ، لوبون می گوید: « این یک حقیقت است که ملتها نه فاتحانی چون اعراب، اهل بخشش و مددارا یافته اند و نه دینی چون دین آن ها آسان ومیانه رو»^[۱۴۶]

۲) برابری

روح اخلاقی جوامع اسلامی در رفتارهای مسلمین به یکدیگر و با سایر اقشار به خوبی نمایان گر پیشرفت آنان در عرصه اخلاق به شمار می‌رود. و وجود جامعه اخلاقی باعث انسجام بالای مسلمین با یکدیگر گشته است. در کشورهای‌ اسلامی‌ (بویژه‌ کشورهای‌ خاورمیانه‌) اکثـــریت‌ قـابـل‌ ملاحظه‌ای‌ از مـــردم‌ دارای‌ وحــدت‌ دینی‌ وقـومی‌ هستنــد. تفـاوتهـای‌ قــومی‌ مــوجــود، غـالبـا در سایه‌ یگـــانگی‌ دینی‌ که‌ بنیـــاد استــواری‌ بــــرای‌ وحــدت‌ ملـی‌ است‌ رنگ‌ می‌بازد. بر خلاف‌ آنچه‌ در کشورهای‌ اروپایی‌ و بیشتر کشورهای‌ در حال‌ توسعه‌ دیگر دیده‌ می‌شود، حتی‌ در شهرهای‌ بزرگ‌ مدرن‌ اسلامی‌ هم‌ تفاوتهای ‌قومی‌، نژادی‌ و دینی‌ به‌ دشواری‌ به‌ چشم‌ می‌خورد.^[۱۴۷] کما اینکه در صدر اسلام نیز فرقی بین فقیر و غنی و سیاه و سفید نبود و همین امر هم باعث گرایش شدید مردم به اسلام و جذب روزافزون سایر امم به اسلام شده بود.

۳) آزادی مذهب

اخلاق چنان در عمق جان مسلمنی نفوذ کرده بود که مسلمین با روحیه خود نه تنها مخالفین را سرکوب نکردند بلکه، یکى از خصایل ارزشمند انسانى را به مسیحیان آموختند و یا کوشش داشتند که بیاموزند و آن همدردى یا تساهل مذهبى نسبت به ادیان دیگر بوده است. سلوک آنان با اقوام مغلوبه تا این قدر ملایم بوده که رؤساى اسقف‌ها اجازه داشتند براى خود مجالس مذهبى هم تشکیل دهند؛ چنان که در اشبیلیه در سال ۷۸۲ میلادى و در قرطبه در سال ۸۵۲ میلادى، مجالس تحقیق و بررسى مذهبى دایر بود. از کلیساهاى زیادى هم که در دوره حکومت اسلامى بنا شده مى توان پى برد که آنها دیانت اقوام مغلوبه را تا چه درجه احترام مى نمودند. لذا عدّه زیادى از نصارا به اسلام گرویدند، در صورتى که براى این امر چندان ضرورتى در کار نبود، چه در حکومت مسلمانان، نصارا و یهود در حقوق با مسلمانان شریک و برابر بوده و در دربار خلافت مى توانستند هر شغل و مقامى را دارا باشند^[۱۴۸]

ج- اجتماعی- سیاسی

با آمدن اسلام در سرزمین عربستان، و ایجاد علقه های ایمانی بین مسلمین، تمدن اسلامی از زوایای گوناگون شاهد رشد بود و یکی از مهمترین عرصه ها در سیاست بود:

۱- گسترش مناطق تحت تسلط

در قرن اول هجری مسلمانان،( حدودد ۶۱۰ میلادی) در سایه ایمان و جهاد، مرزهای شبه جزیره عربستان را درنوردیدند. این قرن شاهد بیشترین فتوحات برای مسلمین بود به طوری که تا قبل از پایان قرن مذکور مسلمانان توانستند از شمال غرب خود را به مراکش و الجزایر کنونی که زیر سلطه روم شرقی قرار داشت برسانند و زمینه را برای ورود به قاره اروپا از طریق اسپانیای کنونی فراهم آورند. همچنین از سمت شرق و شمال شرقی به ساحل رود سند و ماراءالنهر که در اختیار ساسانیان و ترکان بود دست یافتند و بدین ترتیب قبل از پایان قرن ۱ مناطق وسیعی از شمل آفریقا، بین النهرین، فلات ایران، آسیای مرکزی، و تمام شبه جزیرۀ عربستان ضمیمه قلمرو جهان اسلام گردید^[۱۴۹]
در قرن ۲ هجری مرزهای شرقی قلمرو اسلام در ماوراءالنهر تثبیت گردید و از سمت غرب، اسپانیا تا مرکز فرانسه کنونی به تصرف مسلمین در آمد…حضور مسلمانان تا قرن ۱۵ میلادی به طول انجامید^[۱۵۰]

۲- ثبات حاکمیت

قبل از طلوع اسلام، در جزیره العرب حکومت و کشوری به معنای امروزی وجود نداشته و نظام قبایلی باعث تشطط در امور یکسان سازی ادارۀ شبه جزیره بوده است. بر اعراب بدوی نظام قبیلگی حاکم بود که بر مبنای تعصب‏های قومی و قبیلگی شکل می‏گرفت. ویل‏دورانت ضمن اعتراف به نقش پیامبر، در شکل بخشیدن به نظام اسلامی، معتقد است که در آن دوران، پیامبر فقط «رئیس جماعت مسلمانان» نبود، بلکه «رهبری سیاسی همه‏ی شهر مدینه» را عهده‏دار بود و «مقنّن و داور آن شهر» نیز به‏شمار می‏آمد.^[۱۵۱]
پیامبر با زکاوت خویش و برای اتمام حجت، و عهد و پیمان صلح با تمدن های مجاور، پیمان نامه ها و عهدنامه هایی با قبایل گوناگون از جمله قبایل یهودی و مسیحی منعقد کرد. در این پیمان‌ها، پیامبر با سیاستی حساب شده و موفقیت آمیز حفظ و ثبات دولت نوپای اسلامی را تضمین کرد. به علاوه نامه هایی برای پادشاهان و سران کشورهای همسایه از جمله ایران، روم، مصر و حبشه ارسال نمود^[۱۵۲] و بعد از پیامبر خلفا در زیرر سایه همین اقتدار سیاسی بود که توانستند اسباب امنیت در کشور را پدید آورده و مسلمین به فتح بسیاری از نقاط زمین پرداختند.

۳- سازمان های اداری و اجتماعی

بدیهی است که اداره سرزمین پهناور اسلامی به ویژه پس از عصر فتوحات، نیازمند دستگاه‌های اداری دقیق و گسترده ایی بود . لذا مسلمین با درک این مطلب برای اداره حکومت و مملکت اسلامی نهاد های گوناگونی برپا کردند من جمله:

۱) دیوان

حفظ و حراست و سامان امور سرزمین‏های فتح شده، دانش و درک ویژه‏ای طلب می‏کرد که مسلمانان در آغاز حرکت فتوح از آن بی‏بهره بودند، اما در پی تداوم پیوستن سرزمین‏های تازه فتح شده و لزوم درک این فنون در آیین ملک‏داری و تدبیر سیاسی، بسیاری از مسلمانان به سوی کسب این مهارت‏ها گام برداشتند. از همین دوران است که اندک اندک سازمان‏های دیوانی برای انتظام ارکان سیاسی ظهور کرد؛ سازمان‏هایی که شاید با بیت‏المال مدینه آغاز شد و در دوران اموی و عباسی به ایجاد دیوان‏های متعدد انجامید.^[۱۵۳]
این دستگاه اداری باید با دقت بر درآمد سرزمین نظارت می کرد، میان آن را به دست می آورد و با اعزام نیرو به اطراف سرزمنیهای اسلامی نظارت میکرد.و بر دستگاه های نظارتی درون حکومت نظارت داشت^[۱۵۴]
در سرزمین اسلامی وظیفه سرپرستی بخش بزرگی از اموال عمومی به دست «دیوان خراج» قرار داده شد. در این دیوان فهرستی وجود داشت که اموال و داراییهای سرزمین های اسلامی در آن نوشته می شد ^[۱۵۵]
« دیوان برید» را مسلمین برای خبر رسانی ، انتقال فرمان‌ها و اخبار از اطراف و اکناف سرزمین به مرکز خلافت و اعمالی از این دست بود و به مروز زمان وظایف این دیوان شکل امنیتی هم پیدا کرد^[۱۵۶]
دیوان دیگری که ر حیطه سرزمین اسلامی به فعالیت مشغول بود، دیوان جیش، در زمان خلیفه دوم به وجود آمد و ناظر به احتیاجات جیش قرار داده شد؛ دیوان بیت المال که محلی بود برای نگه دارای اموال منقول که از راه خراج، جزیه یا در آمد های یگر به دست می آمد

۲) نهاد حسبه

حسبه یکى از تشکیلات ادارى, مذهبى مسلمانان در دوره خلافت اسلامى بوده که وظیفه آن نظارت بر اداره امور شهرى و رفتار شهروندان و بازاریان بر پایه احکام دینى و عرفى جامعه اسلامى بوده است.
وظیفه حسبه را نیز می‌توان به طور خلاصه در موار ذیل دسته بندی کرد: ۱- نظارت بر بازار و حرفه ها ۲- نظارت بر اخلاق عمومی جامعه ۲- نظارت بر راه ها و ساختمان ها ۳- مبارزه با گران فروشی و موارد متفرقه^[۱۵۷]

۳) تشکل های بین المللی جهان اسلام

امروزه تشکل‌هایی که در جهان اسلام مشفول کارند عبارتند از کنفرانس عدم تعهد؛ که نمادی است از جستجوی بشر برای صلح و امنیت ملتها و تلاش برای یک نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جدید در جهان. این سازمان نیرویی حیاتی است برای نبرد علیه استعمار در همه صور و مظاهر آن.
سازمان کنفرانس اسلامی،: سازمانی است بین منطقه‌ای که از ۶۰ کشور مسلمان تشکیل شده است. این سازمان با شعارهایی همچون ایجاد همکاری، تفاهم اسلامی و کوشش در راه همبستگی است و برای اهداف مشترکی مانند تکیه بر حفظ ارزشهای معنوی، اخلاقی، اجتماعی، و استحکام پیوندهای برادری ودولتی میان کشورهای مسلمن تشکیل گردیده است.
اتحادیه عرب، نیز سازمانی است متشکل از اعراب‌که برای رسیدگی به امور عربی- اسلامی، تشکیل شده است.
سازمان بعدی، مجمع دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه که برای اصلاح ساختار اجتماعی بین مسلمین و ایجاد وفاق بین ملت های مسلمانان به وجود آمده^[۱۵۸]

ج- اقتصادی

به‌جان‌ها تخم مهری کشت زان دست

که در هر سو صد انبار^[۲۷] دلش هست

به مهر از مهرورزان بر سر^[۲۸] آمد

عَرَض عشق و دل او جوهر آمد

نه تنها عشق را پشت و پناه است

برای حسن هم امیدگاه است

دماغ از تار موی او تتار است

نگه را باغ روی او بهار است

نهد خور هر طرف دامی ز تارش

کزان رو پرتوی^[۲۹] گردد شکارش^[۳۰]

ادب در پیشگاهش پیشکاری

جبینش را حیا آیینه‌داری

به زیر قصر قدرش در تماشا

سری بر پشت عقل دست بالا

خلایق جمله مفتون از^[۳۱] هوایش

وکیلم من همه جان‌ها فدایش

کسی را زیبد انداز نثارش

که باشد عالمی جان در کنارش

دهد صد بحر و کان را حاصل از دست

نیارد داد اما یکدل از دست

زهی اسکندر افلاطون فطرت^[۳۲] که دارایی و دانایی از او در پناه هم می‌بالند. حبّذا پرویز باربدترانه که به‌سر انگشت^[۳۳] نغمه‌های مسرت افزایَش، گوش محنت و غم می‌مالند. به‌ شمیم خُلقش یاسمن^[۳۴] را ختن ختن نافه‎ی چین در جیب و دامان و به نسیم لطفش غنچه را چمن چمن خنده در زیر لب پنهان. به ‌توفیق زمزمه‎ی ثنایش، نطق را دم نوازش‎تقریر و به ‌توفیر اجاره دعایش، صدف^[۳۵] را کف اجابت پر از گوهر تأثیر.^[۳۶] فرمان قضا را امضای حکم نافذش در کار و نسخه‎ی تقدیر را بلغ‎ تدبیر صایبش بر کنار. شمال گلشن وفاق را تأکید غنچه‎ی دل شکفانیدن و صرصر کوی نفاق را تهدید غبار بر خاطر نشانیدن. در قتل بد عهدان، جلاد اجل با شحنه‎ی غضبش هم‏سوگند و در کارخانه‎ی محبتش سررشته‎ی^[۳۷] عمر با عشرت دوام، هم‌پیوند. نغمه‎ی قانون عدالتش ملک‌نواز، شعله‎ی کانون سیاستش ظلم‌گداز. سطوتش زور در بازوی پنجه‎ی شیرشکن. الفتش رم از طبع آهو ربا. رزمش، اجل در خون فکن^[۳۸] بزمش^[۳۹] جام بر جم پیمای. آب تیغش، آتش خرمن زندگانی، باد تیزش، صفیر مرگ ناگهانی. رایتش، سروبن گلشن نصر، خنجرش، ماهی دریای ظفر. کمر سعی، به معاضدت مرحمتش چُست و شکست هنر به ‌مومیایی تربیتش، دُرست. گوهر در نظرش بی‌قدرتر از ریگ به صحرا و وعده‌اش به وفا نزدیک‌تر از موج به دریا.^[۴۰] به ‌استعاره بحر کفش ابر را درّ فشانی و به تشبیه رخسار دلفروزش آفتاب را درخشانی. با سنگینی حلمش گرانی کوه، سبکی کاه و با علّو قدرش، بلندی سدره، پستی گیاه. سخن با این‌ همه^[۴۱] سربلندی که از کوتاهی سقف فلک همه جا^[۴۲] خمیده و چمیده، درانداز آستان‌بوس ثنایش سر به‌زیر پا کشیده. تعداد فضایل و حصر^[۴۳] کمالاتش، آب دریا به‌ کیل مشت پیمودن است و ریگ صحرا به‌ سبحه‏ی انگشت شمردن. بر اهل زمان^[۴۴] شکر این عطیه‎ی عظمی که به ادراک زمان ابد پیوندش، مفتخر و مستعدند، واجب و لازم است خصوصاً بر ساکنان دکن که در هر گوشه‎ محفلی و در هر طَرَف مجلسی، آراسته و پیراسته به ‌صلای دوام، بر خوان جمعیت^[۴۵] و حضور و مایده‎ی عیش و سرور نشسته‌اند. به ‌نوازش روزگار، دایره را که مرکز دایره‎ی اصول است مغز نشاط از پوست برچیده^[۴۶] و به تارهای قانون که مسطّر کتاب نغمات است رقم عیش بر صفحات احوال کشیده. طنبور در شکار هوش، کمند تار بر دوش. نی به احیای سور در دمیدن^[۴۷] صور. از^[۴۸] کیل کاسه‎ی کمانچه، مخزن سامعه^[۴۹] انبار^[۵۰] نغمه‎. نغمه‌سازان هند بسنجیدن ترانه‌های خزانگی ترازوهای جنتر و بین در دست و به شراب خُم، مندل ورع‌پیشگان هشیارمغز، سرمست. به پاکوبی اصول و از دستک‌زنی تال، تارک اندوه و ملال پامال و به نغمه‌های نقش نورس، فضای کهن سرای جهان مالامال. نظم:

ز بس در نغمه انگیزیست ایام

اگر رقصد سزد در گور بهرام

یافته های حاصله از نتیجه ضرایب همبستگی صفات مشخص نمود که بین قطر ساقه و درصد عملکرد بیولوژیکبا میزان (۳/۰ = r) همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده شد (جدول ۳-۲-۱). این امر نشان دهنده آن است که تولید بوته های قوی تر باعث می گردد تا صفات زایشی نیز تحت تاثیر قرار گیرند. بوته هایی با ساقه قطور تر بعلت داشتن شاخه های بیشتر تعداد کپسول بیشتری را در شاخه خواهند داشت که موجب بالا رفتن عملکرد بیولوژیک می گردد. بوته های قوی تر قدرت فتوسنتز و رقابت بیشتری را خواهند داشت، بنابراین بذور درشت تر را تولید خواهند نمود.

۳-۲-۱۱-درصد پروتئین
یافته های حاصله از نتیجه ضرایب همبستگی صفات مشخص نمود که بین در صد پروتئین و عملکرد بیولوژیکبا میزان (۴۳/۰ = r) همبستگی مثبت و معنی داری مشاهده شد (جدول ۳-۲-۱).
بررسی منابع:

• • احمدی، م. ر.زمستان۱۳۸۷ . کیفیتوکاربرددانههایروغنی، نشرآموزشکشاورزی.

• • احمدیموبحرانیمج، .۱۳۸۸ . تأثیرمقادیرمختلفنیتروژنبرعملکردواجزایعملکردومیزانروغندانهارقام کنجددرمنطقهبوشهر. مجلهّعلوموفنونکشاورزیومنابعطبیعی. شماره۴۸،صفحه های۱۲۳تا۱۳۱٫

• • افکاری،ا. ۱۳۸۷٫ عضوهیئتعلمیدانشگاهآزاداسلامیواحدکلیبر . زراعتگیاهانصنعتی.

• • افکاری،ا. ۱۳۸۸٫ زراعت گیاهان صنعتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کلیبر.

• • امام.ی. وم. نیک نژاد. ۱۳۷۳٫ مقدمه ای بر فیزیولوژی عملکرد گیاهان زراعی. انتشارات دانشگاه شیراز. ۵۷۱ صفحه.

• • باغبان خلیل آباد،ص.۱۳۷۶٫بررسی اثر دو نوع کود نیتروژن بر عملکرد، اجزای عملکرد و کلزای پائیزه در منطقه مشهد. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زراعت، دانشگاه فردوسی مشهد.۱۰۴ صفحه.

• • بحرانی م ج و بابائی غ ح.۱۳۸۶٫ اثر سطوح مختلف تراکم بوته و کود نیتروژن بر عملکرد دانه و اجزای آن و برخی صفات کیفی در دو رقم کنجد. مجله علوم زراعی ایران. شماره ۳٫ صفحه های ۲۳۷ تا ۲۴۵٫

• • بی نام، بانک اطلاعات داروهای گیاهی و گیاهان دارویی،www.irteb.com

• • پاپریمقدمفرد،ا. وم . ج. بحرانی. ١٣٨۴ . تأثیرکاربردنیتروژنوتراکمبوتهبربرخیویژگیهایزراعیکنجد . مجلهعلوم .١٢٩-١٣۵ : کشاورزیایران.

• • پورمند،ز.۱۳۸۹٫ تولیددانههایروغنیدرایرانوجهان. http:zahedepoblogfa.com

• • جلیلی،ف.،م.ج. ملکوتی،ر.کسرایی . جلیلی،ف.،م.ج. ملکوتی،ر.کسرایی . ۱۳۷۸ . نقشتغذیهمتعادلدربهبودکیفیتکلزادرکشت هایپاییزهوبهاره . مجلهخاکوآب . ویژهنامهکلزا .جلد ۱۲ . موسسهتحقیقاتخاکوآب . . نقشتغذیهمتعادلدربهبودکیفیتکلزادرکشت هایپاییزهوبهاره. مجلهخاکوآب . ویژهنامهکلزا .جلد ۱۲ . موسسهتحقیقاتخاکوآب .

• • حیدریشریفآباد،ح .۱۳۷۹ . گیاه،خشکیوخشکسالی. وزارتجهادکشاورزی. معاونت آموزشوتحقیقاتجنگلهاومراتع. شمارهانتشار۱۳۷۹-۲۵۰٫

• • خلدبرین، ب. و ط. اسلام زاده.۱۳۸۰٫ تغذیه معدنی گیاهان عالی.انتشارات دانشگاه شیراز.۲۹۰ صفحه.

• • خلیلی محله، ج. ،م. رشدی، و س. رضادوست.۱۳۸۲٫ بررسی اثرات محلول پاشی عناصر ریزمغذی بر عملکرد و اجزای ذرت۷۰۴٫ گزارش نهایی طرح پزوهشی.دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی. ۲۸ صفحه.

• • خواجه پور، م.ر. پاییز۱۳۸۶٫گیاهان صنعتی.انتشارات واحد صنعتی اصفهان.۲۱ صفحه.

• • خیر اندیش،م. ۱۳۷۹٫ تاثیر کود محلول روی در گیاه سویا. نتشارات مرکز پژوهش های دانه های روغنی. شماره ۸۲٫ ۹۳ صفحه.

• • دانش شهرکی،ع.ا.، ع. کاشانی.،م.مسگرباشی.،م.نبی پور.،و م.ا. کوهی دهکردی.۱۳۸۷٫اثر تراکم و زمان مصرف نیتروژن بر برخی خصوصیات زراعی کلزا. انتشارات پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی شماره ۷۹٫ ۱۵ صفحه.

• • رستگار، م.ع. زراعت گیاهان صنعتی،زمستان ۱۳۸۴، انتشارات برهمند.

• • رشیدی، م. بهمن ۹۱، نقش کنجد در الگوی کشت، تولید و توسعه پایدار در استان فارس( وزارت جهاد کشاورزی، جهاد کشاورزی استان فارس، معاونت بهبود و تولیدات گیاهی، مدیریت امور زراعت).

• • ساکی حسینی، ع.۱۳۷۵٫ بررسی اثر تقسیط کود ازت بر عملکرد و اجزاء عملکرد کنجد، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران.۷۲ صفحه.

• • سبک روی فومنی ، ک.۱۳۸۹٫ بررسی اکولوژیکی گیاه کنجد.http:sabokrow.blogfa.com

• • سجادی نیک، یدوی ع و بلوچی ح، ۱۳۸۹٫تاثیر نیتروژن، ورمی کمپوست و کود بیولوژیک نیتروکسین بر عملکرد و اجزای عملکرد کنجد، صفحه های ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۹٫ مجموعه مقالات یازدهمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران. پژوهشکده علوم محیطی. دانشگاه شهید بهشتی تهران.۲-۴ مرداد ماه.

• • سعید شریعتی،ش.۱۳۷۵٫بررسی اثر تراکم و زمان توزیع کود سرک بر عملکرد، اجزاء عملکرد و مراحل فنولوژی ارقام کلزای بهاره در منطقه مشهد. پایان نامه کارشناسی ارشد فردوسی مشهد.۱۰۰ صفحه.

• • شریعتی،ش. پ.،وق. شهنیزاده. ۱۳۷۹٫ کلزا. انتشاراتوزارتجهادکشاورزی.۲۰صفحه.

• • شکوهفر،ع.ر.یعقوبینژاد،س.۱۳۹۱٫ اثرتنشخشکیبرعملکردواجزاعملکردارقامکنجددانشگاهآزاداسلامیواحداهر،گروهزراعتواصلاحنباتاتاهواز،خوزستان،ایران. مجلهزراعتواصلاحنباتات،جلد ۸،شماره۴٫

• • شهابی فر، ج و ر. خوش نظر.۱۳۸۴٫بررسی اثرات سطوح مختلف بور و روی بر روی برخی صفات کمی و کیفی کلزا. نهمین کنگره علوم خاک ایران.۱۳۲ صفحه.

• • شیرانی راد، ا.ح. ۱۳۸۲٫فیزیولوژی گیاهان زراعی، چاپ دوم.

• • صادقی پور، ا.، ا. هاشمی دزفولی و ع. سیادت. ۱۳۷۷٫ بررسی رشد و عملکرد کلزا در سطوح مختلف کاربرد نیتروژن و تراکم بوته. پنجمین کنگره زراعت و اصلاح نباتات ایران. کرج، شهریور ماه ۱۳۷۷، انتشارات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج، صفحه ۴۴۵٫

• • فروزان،ک.۱۳۸۶٫ انتشارات انجمن دانه های روغنی. ۹۱ صفحه.

• • قائمی، م. ۱۳۶۵٫بررسی مناسب ترین فاصله خطوط کاشت رقم داراب ۱۴ کنجد. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه کشاورزی ، دانشگاه گیلان. ۱۳۹ صفحه.

• • کاظمی،ح.۱۳۸۷٫ اصول دیمکاری، انتشارات دانشگاه تبریز.چاپ دوم.

• • کریمی اصل،ا. ۱۳۸۵٫مطالعه اثرات تنش خشکی بر شاخص های فیزیولوژیکی و زراعی در ژنوتیپ های جدید گلرنگ. پایان نامه کار شناسی ارشد زراعت. دانشکده کشاورزی. دانشگاه آزاد اسلامی تبریز.

• • کوچکی ،ع.و سرمدنیا .غ،ح.۱۳۸۸٫، فیزیولوژی گیاهان زراعی، انتشارات دانشگاهی مشهد

• • کوچکی،ع و ا، علیزاده. ۱۳۷۰٫اصول زراعت در مناطق خشک. انتشارات استان قدس رضوی ۲۱۰ صفحه.

• • لازمی ،ا. ۱۳۸۵٫ بررسی اثر تاریخ کاشت بر روی عملکرد و اجزای عملکرد ارقام مختلف کنجد در شرایط اقلیمی میانه. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد میانه. ۷۲ صفحه.

• • محسنی،س.ح.، ا. قنبری.،م.ر. رمضان پور، و م. محسنی.۱۳۸۴٫ بررسی تاثیر مقادیر و روش های مصرف سولفات روی و اسید بوریک بر عملکرد، کیفیت و جذب عناصر غذایی در دو رقم ذرت دانه ای، مجله علوم کشاورزی ایران. جلد۳۷، شماره ۱٫ صفحات ۳۱-۳۸٫

• • مظاهری ، د.و مجنون حسینی،ن.۱۳۸۹٫ انتشارات دانشگاه تهران، مبانی زراعت عمومی.

• • ملکوتی، م. ج.، و م. همایی. ۱۳۸۳٫حاصلخیزی خاک های مناطق خشک و نیمه خشک(مشکلات و راه حل ها) دفتر نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس.۳۷ صفحه.

• • ملکوتی،م.ج.، و م.م. طهرانی.۱۳۷۸٫نقش ریز مغذی ها در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی(عناصر خرد با تاثیر کلان). انتشارات دانشگاه تربیت مدرس ۲۹۹ صفحه.

• • ملکوتی،م.، و ج. ضیاییان. ۱۳۷۹٫ محلول پاشی روشی نوین در افزایش کارآیی کودها و نیل به کشاورزی پایدار. انتشارات فنی معاونت ترویج وزارت کشاورزی. ۲۴ صفحه.

• • ملکوتی،م.ج.، و م. م. طهرانی. ۱۳۷۸٫ نقش ریز مغذی ها در افزایش عملکرد و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی(عناصر خرد با تاثیر کلان). انتشارات دانشگاه تربیت مدرس ۲۹۹ صفحه.

• • ملکوتی،م. ج. وداودی،م. ح. ۱۳۸۲ . رویدرکشاورزیعنصریفراموششدهدرچرخهگیاهداموانسان. معاونتباغبانی وزارتجهادکشاورزی. انتشاراتسینا. تهران. ایران.

• • ملکوتی،م.ج. ومتشرعزاده،ب.۱۳۷۸٫ نقشبوردرافزایشکمیوبهبودکیفیتولیداتکشاورزی (مشکلاتوراهکارها). نشرآموزشکشاورزی. معاونتتاتوزارتکشاورزی،کرج،ایران.

• • ناصری، ف. ۱۳۷۵٫ دانه های روغنی. انتشارات آستان قدس رضوی. ۷۱ صفحه

• نقشینه پور،ب. ۱۳۷۵٫ کلیات خاکشناسی. دانشگاه جندی شاپور(شهید چمران)، اهواز.۲۷۰صفحه.