ب) تعداد افراد شرکت کننده در نیازسنجی محدود باشد.
ج) برای اجرای فن و جمع آوری اطلاعات مربوط به نیازسنجی ، محدودیت زمانی وجود داشته باشد.

نحوه اجرا
شیوه اجرای فن فیش باول شبیه کارگاه آموزشی است. در این روش ابتدا کلیه افراد شرکت کننده به مکان خاصی دعوت شده، سپس در داخل گروه های ۶ تا ۸ نفره تقسیم می شوند. هر گروه باید یک نماینده برای خود انتخاب کند. سپس گروه های فرعی با مشارکت اعضای خود به مشورت درباره نیازها می پردازند و در پایان هر گروه فهرستی از نیازها را تدوین می کند. سپس از نمایندگان گروه ها خواسته می شود همراه با فهرست نیازها در مرحله بعدی در جلسه ای شرکت کنند. در این مرحله نمایندگان بر اساس فهرست های گروه های ذیربط درباره یک فهرست نهایی از نیازها و اولویت های آنها به بحث و تبادل نظر می پردازند ( کافمن ، ۱۹۹۱ ). نتیجه این کار عبارت است از فهرستی از نیازها بر حسب اهمیت و اولویت.
۲-۲-۵-۶ -۳ فن تل استار
این فن شبیه فن فیش باول است با این تفاوت که زمانی استفاده می شود که علاوه بر وجود محدودیت زمانی، تعداد افراد شرکت کننده در پروژه نیازسنجی نیز آنقدر زیاد شد که تجمع همه آنان در یک مکان معین ممکن نباشد. در چنین وضعیتی سازمان مرکزی از طریق یک نامه از شعب می خواهد تا ضمن تشکیل جلسه ای به وسیله اعضای شعب در محل کار ، نیازهای آموزشی خود را معین سازند و فهرست مربوط را همراه با یک نماینده به سازمان مرکزی معرفی کنند.
سپس در مرحله بعدی جلسه ای با مشارکت نمایندگان در سازمان مرکزی تشکیل می شود از این پس نحوه اجرای کار شبیه فن فیش باول است ( همان) . نتیجه عبارت است از فهرستی از نیازها براساس درجه اهمیت و اولویت.
۲-۲-۵-۶ -۴ فن رویدادهای مهم
همانطور که از عنوان این فن استنباط می شود، هسته اصلی آن عبارت است از شناسایی رویدادها و حوادث برجسته در محیط سازمان این رویدادها و حوادث عمدتاً به عملکردهای افراد در سازمان مربوط می شود. در هر سازمانی، صرف نظر از عملکرد عادی، برخی از کارکنان عملکرد بسیار مثبت یا بسیار منفی دارند. عملکردهای بسیار مثبت از آن رو مهمند که ما توان با شناسایی آنها و نحوه اجرای آنها به وسیله افراد مورد نظر، زمینه ای را فراهم کرد تا سایر کارکنان نیز بتوانند آن عملکردها را از خود نشان دهند و در نتیجه راندمان کلی سازمان فزونی یابد. فرایند تعمیم دادن عملکرد مثبت کارکنان موفق می توان از طریق آموزش صورت گیرد، برای مثال نحوه نظارت و کنترل مورد استفاده مدیر یک بخش یا واحد خاص را می توان به سایر مدیران آموزش داد.
۲-۲-۶ تدوین برنامه
وقتی به نتایج تحقیقات و بررسی های صاحب نظران علم مدیریت توجه می شود تمام صاحب نظران در تعریف و تعیین کارکردهای مدیریت، برنامه ریزی را در راس قرار داده و اولویت خاصی به آن می دهند. اولین بارهنری فایول فراگرد مدیریت را در پنج وظیفه اساسی برنامه ریزی، سازماندهی، فرماندهی، هماهنگی و کنترل (POCCC ) تعریف کرد ، در جمع بندی کارکردهای مدیریت که از سوی صاحب نظران دیگر بیان شده، تقدم برنامه ریزی به روشنی دیده می شود.
هدف از بیان مطلب فوق بیان اهمیت برنامه ریزی آموزشی در سازمان های مختلف صنعتی ، بازرگانی و خدماتی است. ما در دنیایی زندگی می کنیم که دائماً در حال تغییر و تحول است. رشد سریع علم و تکنولوژی، سازمان های مختلف را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داده و یا می دهد، بنابراین سازمان ها بایستی در درون خود دارای یک مکانیزم مناسب برای تطبیق خود یا تحولات علمی، تکنولوژیکی و اجتماعی باشند و دائماً سیستم های فنی و منابع انسانی ایجاد و از همه مهمتر نگرش و باورهای آنان را تغییر دهند. بهترین مکانیزمی که می تواند این نقش مهم را ایفا کند آموزش است، بخصوص برنامه ریزی پویا برای آموزش از اهمیت ویژه ای برخوردار است ( سلطانی ، ۱۳۸۶ ).
۲-۲-۶ -۱ مفهوم برنامه ریزی آموزشی
از برنامه ریزی آموزشی تعاریف زیادی شده است از جمله فیلیپ کومبز ( صافی ، ۱۳۷۲) از اندیشمندان پیشرو در قلمرو برنامه ریزی آموزشی این فرایند را چنین تعریف کرده است. (( کاربرد تجزیه و تحلیل منطقی در آموزش به منظور افزایش کارآیی و تاثیر آن در رفع نیازهای کارکنان و دانشجویان )) به عبارت دیگر برنامه ریزی آموزشی، شامل کاربرد منظم روش های تحلیلی در مورد هر یک از اجزای نظام آموزشی ذکر شده و هدف آن استقرار یک نظام آموزشی کارآمد است ( مشایخ ، ۱۳۶۹ ). در جای دیگر در تعریف برنامه ریزی آموزشی آمده است که برنامه ریزی فرصتهای یادگیری برای رسیدن به هدفهای کلی وجزیی برای جمعیت معین را فراهم می کند(پروند،۱۳۶۹). برنامه ریزی آموزشی به عنوان یک نظام عقلانی ( تقی پورظهیر،۱۳۷۱)متضمن تنظیم طرح تصریح شده است که در برگیرنده ترکیبی از فعالیتهای تحلیل نظامها، تحقیق عملیات و تکنولوژی است. تحلیل نظام ها بخشی از معرفت بشری است که وابستگی نزدیکی با برنامه ریزی دارد.
تحلیل نظام ها، مستلزم تشخیص هدف ها ومناسب این هدف ها با برنامه است. و تحقیق عملیات رشته دیگری از معرفت بشری است که تفکر، حل مسئله، برنامه ریزی و پیشنهاد شقوق مختلف را آسان می کند. برنامه ریزی آموزشی یک جریان فنی و تخصصی و از طرف دیگر زنجیره ای به هم پیوسته از یک سلسله فعالیت ها و رویدادهای خطی ومنطق است ( بهشتی ، ۱۳۷۳). با در نظر گرفتن برنامه ریزی آموزشی به عنوان یک فرایند اجتماعی و بررسی آن در قالب یک زمینه جامعه شناختی در می یابیم که این فرایند وتکنیک های تخصصی مورد استفاده در آن و شرایطی که آن تکنیک ها مورد استفاده قرار می گیرد، غالباً با شرایطی که توسط یک تحلیل رسمی، فنی و حتی قانونی بیان می شود بسیار متفاوت است و نیز در می یابیم که این فرایند فراتر از یک زنجیره به هم پیوسته از یک سلسله فعالیت ها و رویدادهای خطی و منطقی است (همان منبع). با توجه به مطلب فوق درباره مفهوم برنامه ریزی آموزشی می توان گفت برنامه ریزی آموزشی به منظور فراهم ساختن فرصت های یادگیری هرچه بیشتر برای گروه های فراگیر است و از سوی دیگر تربیت نیروی انسانی، مورد نیاز صنعت، کشاورزی، و خدمات برای توسعه همه جانبه سازمان و کشور می باشد. در ساختار برنامه ریزی یک جامعه و یا یک سازمان، برنامه ریزی آموزشی از اهمیت خاصی برخوردار است که می توان آن را در الگوهای ۱ و ۲ در دو سطح جامعه و سازمان نشان داد.
آمایش سرزمین به عنوان زیر بنای حرکت برنامه ریزی تلقی می گردد، این امر ابتدا به تنظیم رابطه انسان با فضای زیستی می پردازد. سپس کلیه امکانات و واقعیت های کشور در سه گروه بزرگ امور اجتماعی، امور تولیدی و امور زیربنایی مشخص می گردد. به طور کلی می توان گفت برنامه ریزی آمایش سرزمین با هدف استفاده معقول از فضا و درک کامل ارزش آن برای عملکرد موثر اقتصادی انجام می گیرد و تقسیم کار سرزمینی یکی از جنبه های مهم آن است، آمایش سرزمین در ایران برای تنظیم رابطه بین انسان، فضا و فعالیتهای انسان در فضا انجام می شود. هدف از تنطیم این رابطه، بهره برداری منطقی از کلیه امکانات برای بهبود مادی و معنوی اجتماع براساس ارزش های اعتقادی، توجه به سوابق فرهنگی و ابزار علم و تجربه در طول زمان است ( وحیدی، ۱۳۷۳). برنامه ریزی استراتژیک عبارت از تعیین رهیافت های کلی حرکت جامعه با عنایت به اصلاحات مربوط به آمایش سرزمین از طریق تدوین اهداف کلان است.
آمایش سرزمین
برنامه ریزی استراتژیک
برنامه ریزی توسعه
برنامه ریزی نیروی انسانی
برنامه ریزی آموزشی
برنامه ریزی درسی
شکل۲-۴ : سلسله مراتب برنامه ریزی در سطح جامعه
برنامه ریزی استراتژیک
برنامه ریزی تولید
برنامه ریزی تعمیرات
برنامه ریزی نیروی انسانی
شکل۲-۵ : سلسله مراتب برنامه ریزی در یک سازمان
به طور خلاصه برنامه ریزی استراژیک، برنامه ریزی دراز مدت در سطح موسسه است که در آن توجه بیشتر به نتایج معطوف می شود. (جاسبی، ۱۳۷۰) برنامه ریزی توسعه عبارت از تعیین هدفهای کلی و کیفی، اتخاذ تصمیمات درباره سیاستهای اجرایی، تعیین عملیات اجرایی، وظایف گوناگون و بهره گیری منطقی از کلیه منابع و نهادهای موجود برای رسیدن به هدف ها است (تقی پورظهیر، ۱۳۷۳) و تغییر شرایط ناطلوب سازمان و جامعه به سوی شرایط مطلوب است. برنامه ریزی نیروی انسانی عبارت از برآورد نیروی انسانی مورد نیاز سازمان است، که در آن سه مفهوم توسعه مدیریت، پیش بینی احتیاجات نیروی انسانی و طرح ریزی سازمانی مطرح شده است. کی از تعاریف طرح ریزی نیروی انسانی، استراتژی دریافت، بکارگیری، بهسازی و نگهداری منابع انسانی ذکر شده است، برنامه ریزی نیروی انسانی بخشی از برنامه ریزی کلی سازمان است و هدف آن تشخیص و تامین نیروی انسانی مورد نیاز با توجه به تغییر و تحولات سازمان در آینده است. ( الوانی، ۱۳۷۱). برنامه ریزی درسی عبار است از برنامه تفصیلی کلیه فعالیت های یادگیری، انواع وسایل آموزشی و ارائه پیشنهاداتی در مورد راهبردهای یادگیری و شرایط اجرای برنامه است ( مشایخ، ۱۳۶۷)
۲-۲-۶ -۲ ضرورت، اهمیت و فواید برنامه ریزی آموزشی در سازمان ها
برنامه ریزی آموزشی در همه طبقات سازمان، داشتن طرح های دراز مدت، میان مدت وکوتاه مدت آموزشی یک ضرورت است. این ضرورت برای مدیران رده عالی از نظر شرایط، موقعیت و دیدگاه همه جانبه ای که نسبت به سازمان دارند و به لحاظ اینکه ارتباط سیستم آموزش را با سایر سیستم های سازمان بهتر درک می کنند و جایگاه آن را نیز بهتر می توانند مشخص نمایند، بیشتر است. در مورد اهمیت آموزش می توان به نکات زیر اشاره نمود.
۱- در شرایطی که کارکنان یک سازمان در رده ها و تخصص های مختلف از فرصت های مناسب آموزش و یادگیری برخوردار شوند، رشد و فعال شدن استعدادهای بالقوه بیشتر است.
۲- در سازمان ها بایستی بدنبال این باشیم که افکار و مغزهای جوان را روی جسم های پیر قرار دهیم تا افراد همواره خلاق باشند.
۳-نظام پویای برنامه ریزی آموزشی در هر سازمان، در تربیت و تامین نیروی انسانی و افزایش کمیت و کیفیت مهارت های شغلی و افزایش سطح تولید و رفاه عمومی سازمان اثر فراوانی دارد، سرمایه گذاری در این بخش موجب ایجاد توازن و تعادل بین نیروی انسانی تربیت شده و نیاز بخش های مختلف می شود.
۴-یکی از ابزارهای مهم توسعه منابع انسانی در هر سازمان، آموزش و تغییر نگرش های آنان است.
۵-به وجود آوردن و پرورش کار گروهی و اینکه افراد با کار کردن با یکدیگر به تولید یک انرژی بنام همکوشی بپردازند، زاییده آموزش است.
۶-با توجه به اهمیت مهارت های ادراکی و دیدگاه کل گرایانه در کارکنان سازمان، افراد بایستی مجهز به ذهنیت فلسفی باشندو ذهن آنان دارای سه بعد مرتبط به هم یعنی جامعیت، تعمق و قابلیت انعطاف باشند (بهرنگی، ۱۳۷۳) تا بتوانند هماهنگی اهداف سازمان را بهتر تحقق بخشند، ایجاد ذهنیت کل گرایانه در گرو برنامه ریزی آموزشی صحیح می باشد.
۷-با برنامه ریزی آموزشی صحیح در سازمان فعالیت های تکراری، مضاعف و بی ثمر کاهش یافته و در نتیجه با زمان و هزینه کمتر اهداف هر برنامه زودتر و بهتر تحقق می یابد.
۸- برنامه ریزی آموزشی در سازمان ضایعات انسانی و خسارت های مالی را به شدت کاهش می دهد.
۲-۲-۶ -۳ فراگرد برنامه ریزی آموزشی
در مورد برنامه ریزی آموزشی در سازمانها و مراحل آن نظرات مختلفی وجود دارد فرانکلین بوبیت^[۳۱]، در سال ۱۹۱۸ اولین کتاب مربوط به برنامه ریزی آموزشی و درسی را نوشت و زمینه استقلال این رشته رافراهم نمود رالف تایلر^[۳۲] در کتاب خود (۱۹۴۹) تحت عنوان اصول اساسی برنامه آموزشی چهار مرحله قائل شده است:
۱-تعیین اهداف
۲-انتخاب تجارب یادگیری
۳-گسترش فرایند تدریس
۴-ارزشیابی برنامه آموزشی
تعریف دیگر برنامه ریزی آموزشی شامل:
۵-تدوین برنامه
۶-تلفیق برنامه
۷-تصویب برنامه
۸-اجرا و ارزیابی برنامه
هیلدا تابا ( بهرنگی،۱۳۷۲) در برنامه ریزی آموزشی هفت مرحله ارائه می دهد:

در پژوهش دیگری دباغی و نژاد فرید (۱۳۸۷) به بررسی اثر بخشی روان درمانی پیشگیری از عود، بر پایه ذهن آگاهی در درمان وابستگی به مواد افیونی و سلامت روان پرداختند. در این طرح آزمایش، ۹۰ بیمار مرد با تشخیص وابستگی به مواد افیونی بر پایه معیارهای (دی. اس. ام) پس از دوره سم زدایی انتخاب و بر حسب تصادف در دو گروه آزمایشی رفتار درمانی شناختی و پیشگیری از عود بر پایه ذهن آگاهی و یک گروه گواه جای داده شدند. نتایج نشان دادکه هر دو روش پیشگیری از عود گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی و رفتار درمانی شناختی، درکاهش میزان عود، افزایش اطاعت درمانی و مدت باقی ماندن در درمان، کاهش علایم جسمانی، اضطراب، بهبود کارکرد اجتماعی، از نالترکسون موثرتر است. روش پیشگیری از عود مبتنی بر ذهن آگاهی از نظر کاهش میزان عود، افزایش میزان اطاعت درمانی، کارکرد اجتماعی از رفتار درمانی شناختی و نالتروکسون به تنهایی موثرتر بود .
کفاشیان (۱۳۸۱) به مقایسه نگرشهای ناکارآمد در افراد مبتلا به سوء مصرف مواد و افراد عادی و پیامدهای روانشناختی آن پرداختند. یافته ها حاکی از آن بود که افراد سوء مصرف کننده مواد، اضطراب، افسردگی و استرس بیشتری را تجربه کرده و از نظر شناختی نیز درصد بیشتری از آنها درمقایسه با گروه گواه، نگرش های ناکارآمد را نشان دادند. نتایج نشان می دهد که نگرش های ناکار آمد میتواند به عنوان یک عامل آسیب پذیر، احتمال گرایش به سوء مصرف مواد را افزایش دهد و در نتیجه شناخت درمانی برای این افراد موثر بنظر می رسد .

پژوهشی با هدف بررسی ارتباط بین راهبردهای مقابله ای و نگرش معتادان نسبت به مواد توسط شعاع کاظمی (۱۳۸۷) انجام گرفت. یافته ها حاکی از تفاوت معنادار بین راهبردهای مقابله ای و نگرش مثبت نسبت به مصرف مواد در سطح معنادار است. نتایج نیز حاکی از عدم تفاوت معنادار بین راهبرد های مقابله ای و نوع مصرف مواداست .
شهابی (۱۳۸۴) به بررسی اثر بخشی آموزش مهارت های مقابله ای مبتنی بر مدل مارلات در پیشگیری از عود و افزایش تاب آوری در افراد وابسته به مواد همت گماشته است. در این طرح شبه آزمایشی ۲۷ مراجع با تشخیص اختلال سوء مصرف مواد افیونی که دوره سم زدایی رابا موفقیت به پایان رسانده بودند. باروش نمونه گیری در دسترس در دو گروه آزمایشی ۱۳ نفر وگروه گواه ۱۴نفر تقسیم شدند. گروه آزمایشی به مدت ۱۲ جلسه گروهی تحت آموزش مهارت های مقابله ای قرار گرفتند وگروه گواه در طول این مدت هیچ درمانی دریافت نکردند. نتایج آزمون خی دو نشان داد که تفاوت معنی داری بین فراوانی عود در دو گروه وجود دارد. همچنین نتایج آزمون تجزیه و تحلیل کوواریانس نشان داد که بین دوگروه در افزایش تاب آوری در مرحله پس آزمون و پیگیری تفاوت معنی داری است. نتیجه نهایی بدین قرار بود که آموزش مهارتهای مقابله ای در پیشگیری ازعود و افزایش تاب آوری در افراد وابسته به مواد موثر است .
پرویزی فرد و بیرشک (۱۳۸۰) در پژوهش خود به بررسی همبودی مرضی اختلاله ای خلقی و اضطرابی در
معتادان بستری و مقایسه آن با افراد بهنجار پرداختند. دراین پژوهش ۵۰ نفر معتاد بستری در یک مرکز درمانی غرب کشور با ۵۰ نفر آزمودنی بهنجار که از نظر برخی ویژگی های جمعیت شناختی با یکدیگر همتا شده بودند مورد مصاحبه وارزیابی تشخیصی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ۳/۷۲ معتادان مورد بررسی به ترتیب واجد ملاکهای تشخیصی اختلالهای خلقی و اضطرابی بودند. درمیان اختلالهای خلقی واضطرابی، افسردگی اساسی و اختلال اضطراب منتشر به ترتیب ۶۶% و ۱۲% شایعترین اختلالها بودند.
مکری (۱۳۸۷) شیوه های مقابله ای و نگرش های سالم در معتادان به مواد مخدر و افراد سالم را مورد بررسی قرار دادند .دراین بررسی ۵۰ نفر معتاد به مواد مخدر که به روش تصادفی ساده انتخاب شده بودند با ۵۰ نفر از مردان سالم که از نظر سن، تحصیلات، شغل و وضعیت درآمد با گروه معتاد همتا سازی شده بودند، مورد مقایسه قرار گرفتند.
ابزارهای سنجش را در این بررسی پرسشنامه پاسخهای مقابله ای و مقیاس نگرش های ناسالم تشکیل داده اند. نتایج نشان داد که در هنگام بروز مشکل، معتادین کمتر از آزمودنیهای گروه گواه از روش های حل مساله، ارزیابی شناختی و جلب حمایت اجتماعی بهره میگیرند.آنان بیشتر روش های جسمانی کردن و مهارهیجانی را به کار می برند و دارای نگرشهای ناسالم بیشتری نسبت به گروه گواه هستند. این بررسی نشان داد که شناخت درمانی و روش های آموزشی سازگاری می تواند در پیشگیری اولیه و ثانویه بیمار موثر باشد .
بررسی ویژگی های جمعیت شناختی بیماران وابسته به مواد افیونی موفق در ترک توسط صیادی و اسماعیلی (۱۳۸۱) انجام گرفت. در یک بررسی آینده نگر ۹۲۰ بیمار وابسته به مواد افیونی مراجعه کننده به واحد ترک خود معرف دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان که به شیوه نمونه گیری تصادفی انتخاب شده بودند مورد ارزیابی و پیگیری ۶ ماهه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ۷/۲۸ % آزمودنی های پژوهش موفق به ترک شدند، اما ۷/۱۵% این افراد در مدت کمتر از ۶ ماه از زمان ترک دوباره به مصرف مواد روی آوردند و تنها ۱۱۹ نفر یعنی ۹/۱۲% در پیگیری ۶ ماه پس از ترک پاک مانده بودند .
ارتباط میزان ولع مصرف با ابعاد مختلف شدت اعتیاد در معتادان تزریقی هروئین توسط مکری واختیاری
(۱۳۸۷) مورد بررسی قرار گرفت. دراین بررسی ۲۶ نفر آزمودنی مرد معتاد به هروئین تزریقی، ازمیان معتادان درحال مصرف به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. نتایج نشان داد برخی عوامل جمعیت شناختی می توانند نقش مهمی درپیش بینی میزان ولع مصرف فرد معتاد باشند که خود از ابعاد مورد توجه در انحراف از فرایند درمان است .تاثیر گذاری مستقل مثبت معنی دار عوامل شدت علایم محرومیت و شدت اعتیاد در مدل رگرسیون خطی بیانگر ارتباط دو طرفه سوء مصرف مواد و ولع مصرف است. تاثیر مستقل منفی معنی دار طول دوره سوء مصرف مواد در مدل رگرسیون خطی دراین بررسی می تواند بیانگر سیر تبدیل یک رفتار تکانشی به یک رفتاری جبری در فرایند پیشرفت اعتیاد باشد .
دلاورپور و سلطانی (۱۳۸۷) پژوهشی را برای پیش بینی بهبودی یا بازگشت به سوء مصرف مواد مخدر بر پایه هوش هیجانی و رویارویی مذهبی انجام دادند. دراین بررسی ۶۲ مرد مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد شهرستان نجف آباد که به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده بودند در دو گروه پاک ۳۱ نفر با سابقه پاکی بیشتر از یک سال و بازگشتی ۳۱ نفر با سابقه پاکی کمتر از یک سال به کمک مقیاس شیوه های رویارویی مذهبی و پرسشنامه هوش هیجانی – صفتی گرد آوری شدند. داده ها با بهره گیری از روش آماری تحلیل ممیز و آزمون تی برای گروه های مستقل تحلیل شدند. آزمون تحلیل ممیز شان داد که بر پایه دو متغیر رویارویی مذهبی درونی/ شخصی و هوش هیجانی، می توان ۷۹% از افراد بهبود یافته و بازگشتی را از یکدیگر متمایز نمود. به عبارتی رویارویی مذهبی درونی / شخصی مهمترین عامل تمایز گروهی برای طبقه بندی مراجعان به مراکز ترک اعتیاد در در گروه پاک و بازگشتی است .
بررسی اثر بخشی گروه درمانی با ساختار وآموزش خانواده درکاهش میزان عود درمعتادان پژوهش است که
توسط مهرابی کوشکی (۱۳۸۲) انجام پذیرفته است. دراین مطالعه با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی از بین جامعه آماری – که شامل بیماران وابسته به مواد مراجعه کننده به مراکز بازتوانی اعتیاد شهراصفهان بودند ۴۲ بیمار معتاد بطور تصادفی انتخاب و در سه گروه پژوهش ۱۴ نفره قرار گرفتند. گروه (۱) مداخله گروه درمانی و آموزش خانواده به طور همزمان دریافت می کردند، گروه (۲) صرفاً مداخله درمانی دریافت کرده وگروه (۳) یا گروه گواه که چنین مداخلاتی دریافت نکردند. ابزار پژوهش شامل مقیاس پیش بینی عود و تستهای آزمایشگاهی است.
نتایج تحلیل واریانس چند متغیره حاکی از آن بود که گروه درمانی همراه با آموزش خانواده وگروه درمانی بدون آموزش خانواده موجب کاهش معنادار تمایل به مصرف مواد درمرحله پس آزمون میگردد. ولی درمرحله پیگیری تاثیر معنی داری بر تمایل به مصرف مواد ندارد. در مرحله پیگیری دوماهه، گروه آزمایش (۱) و (۲) کاهش معنی داری را در فراوانی عود نسبت به گروه گواه نشان دادند. ولی بین دو گروه آزمایشی نه درمیزان تمایل مصرف مواد و نه در فراوانی عود در مراحل پس آزمون و پیگیری تقاوت معناداری مشاهده نشد.
خرمی و سیف (۱۳۸۲) به مقایسه اثر بخشی درمانهای رفتاری، شناختی وگروهی اعتیاد به مواد مخدر پرداختند .دراین پژوهش به منظور مقایسه اثر بخشی روش های درمانی و بررسی همبسته های روان شناختی عزت نقس وکانون کنترل دریک طرح آزمایشی ۶۴ بیمار که به مرکز درمان خود معرف شهرستان دزفول برای ترک مراجعه کرده بودند، به طور تصادفی در ۸ گروه درمانی، شناخت درمانی، گروه درمانی، رفتار درمانی، دارو + گروه درمانی، دارو + رفتار درمانی، دارو + شناخت درمانی، دارو درمانی و دارویی قرار گرفتند پیش از درمان وشش ماه پس از درمان از آزمودنیها به عنوان پیش آزمون و پس آزمون عزت نفس کوپر اسمیت و آزمون مکان کنترل راتر به عمل آمد.
درتجزیه و تحلیل اطلاعات برای مقایسه اثر بخشی روش های درمانی از آزمون غیر پارامتریک کوکران بهره گرفته شد .و برای مقایسه عزت نقس و مکان کنترل بیماران در گروه درمانی از آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکطرفه و همچنین برای مقایسه میزان عزت نفس افراد میزان عزت مستقل استفاده گردید. نتایج نشان داد که بین اثر بخشی روش های مختلف تی نقش افراد ناموفق و موفق از آزمون درمانی تقاوت معنی دار وجود ندارد. بین عزت نفس گروه های مختلف درمانی تفاوت معنی داری وجود نداشت، اما با ۹۹ درصد اطمینان عزت نفس افراد موفق از افراد ناموفق در درمان بالاتر بود. همچنین نتایج نشان داد که بین مکان کنترل بیماران در گروه های هشتگانه تفاوت معنی داری وجود ندارد.
نتایج نشان می دهد گروه های شناخت درمانی، گروه درمانی، دارو درمانی، ودارو + شناخت درمانی هر کدام ۵۰ درصد، رفتار درمانی ۵/۳۷% درمان ترکیبی دارو + رفتار درمانی ۵/۶۲% درصد و دارو درمانی ۲۵ درصد در درمان موفق بودند .
میری آشتیانی (۱۳۸۵) اثر بخشی آموزش کنترل توجه بر کاهش تورش توجه و بهبودی شاخصهای درمانی معتادان تحت درمان سم زدایی را مورد مطالعه قرار دادند. شرکت کنندگان نمونه ای ۸۷ نفره از سوء مصرف کنندگان تحت درمان با روش سم زدایی بودند که به شیوه تصادفی به دو گروه تقسیم شدند .گروه آزمایش سه جلسه آموزش با این برنامه را پشت سر گذاشتند.
نتایج نشان داد که در مقایسه با گروه کنترل، گروه آموزش دیده، در پس آزمون و پیگیری یک ماهه تورش توجه کمتری را برای محرک های مواد نشان دادند؛ وسوسه وخلق منفی آن ها در پس آزمون و پیگیری شش ماهه کمتر بود و استرس ادارک شده پایین تری را در پس آزمون و پیگیری یک ماهه گزارش دادند. همچنین گروه آموزش دیده، در دو خرده مقیاس پرسشنامه اطمینان موقعیتی در پس آزمون واطمینان موقعیتی در پیگیری شش ماهه افزایش نشان دادند .
نتیجه: آموزش کنترل توجه می تواند به عنوان یک مداخله تکمیلی در درمان سوء مصرف مواد به کار رود. عاشوری و ملازاده (۱۳۸۷) پژوهشی را با هدف بررسی اثر بخشی درمان گروهی شناختی رفتاری بر بهبود مهارتهای مقابله ای و پیشگیری از عود درافراد معتاد به انجام رساندند. دراین پژوهش شبه آزمایشی ۳۰ نفر از معتادانی که در مرکز خود معرف بهزیستی شیراز دوره سم زدایی را با موفقیت به پایان رسانده بودند، در دو گروه آزمایش ۱۵نفر وگواه ۱۵نفر بررسی شدند. گروه آزمایش به مدت ۱۲ جلسه ۹۰ دقیقه ای تحت درمان گروهی شناختی رفتاری قرار گرفتند وگروه گواه درمان خاصی را دریافت نکردند. همه شرکت کنندگان در پژوهش، در آغاز پژوهش و دو ماه پس از پایان درمان، پرسشنامه راهبردهای مقابله ای کارور را تکمیل کردند و از نظر مورفین ادرار مورد سنجش قرار گرفتند. برای تحلیل داده ها روش های آمار توصیفی ،آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر به کار برده شد .
نتایج آزمون خی دو گویای معنی دار بودن تفاوت دو گره از لحاظ میزان عود بود (p>01/). آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری ها ی مکرر بین دو گروه از نظر میزان بهره گیری از راهبردهای مقابله ای مساله مدار و اثر تعاملی سبک مقابله ای مساله مدار در مرحله پس آزمون تفاوت معنی دار نشان داد (p>001/0). نتیجه گیری از این قرار بود که درمان گروهی شناختی رفتاری در بهبود سبک های مقابله ای وپیش گیری از عود افراد معتاد موثر است.
حمیدپور (۱۳۸۹) به بررسی اثر بخشی گروه درمانی شناختی متمرکز برطرحواره برتعدیل طرحواره های ناسازگار اولیه در دختران نوجوان بی سرپرست و بد سرپرست در پژوهشی از نوع کاربردی و طرح پیش آزمون – پس آزمون با گروه کنترل پرداختند. دراین پژوهش افراد نمونه با بهره گرفتن از روش نمونه و بطور تصادفی در دو گروه آزمایش وکنترل گمارده شدند (۲۰نفر) که نمونه گیری در درسترس انتخاب شده، پرسشنامه طرحواره های ناسازگار اولیه یانگ (فرم کوتاه) در پیش آزمون برای هردو گروه اجرا و سپس در گروه آزمایش مداخله گروه درمانی شناختی متمرکز برطرحواره اجراشد. پس از پایان دوره ۱۱ جلسه ای درمان بار دیگر پرسشنامه طرحواره های ناسازگار اولیه یانگ به عنوان پس آزمون درهر دو گروه اجرا گردید. نتایج حاصل از تحلیل آماری با آزمون کواریانس چند متغیره نشان می دهد که گروه درمانی شناختی متمرکز برطرحواره در مقایسه با گروه کنترل، به طور معنادار باعث کاهش نمره کلی در پرسشنامه طرحواره های ناسازگار اولیه یانگ شده است (با سطح معناداری p=0001/0) به جز دو طرحواره شکست و رهاشدگی، رویکرد درمانی بر کاهش نمرات سایر طرحواره ها به طور معنادار موثر بود.
امینی (۱۳۷۹) در پژوهشی کارایی طرح واره درمانی در درمان زنان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر را مد نظر قرار دادند. دراین مطالعه سه نفر از زنان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر براساس مصاحبه بالینی ساختار یافته برای اختلالهای محور یک انتخاب شدند. از روش نمونه گیری هدفمند استفاده شد و آزمودنی ها پس از احراز شرایط درمان، وارد فرایند درمان شدند. دراین پژوهش ازطرح تجربی تک موردی از نوع چند خط پایه استفاده شد. طرحواره درمانی به مدت ۲۰ جلسه هفتگی به کار گرفته شد و مرحله پی گیری نیز، سه ماه پس از پایان درمان دنبال شد. پرسشنامه نگرانی ایالت پنسیلوانیا پرسشنامه حوزه های نگرانی و پرسشنامه طرح واره یانگ برای مراجعان به کار گرفته شد.
نتایج نشان داد که اثر طرحواره درمانی برآماج های درمان معنا دار است وطرح واره درمانی در درمان اختلال اضطراب فراگیر زنان از کارایی لازم برخودار است .
خورشید زاده و برجعلی (۱۳۹۰) در پژوهشی به اثر بخشی طرحواره درمانی در درمان زنان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی پرداختند. دراین پژوهش، از طرح تجربی تک موردی از نوع چند خط پایه استفاده شده است. تعداد ۵ بیمار به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و به مدت ۲۰ جلسه تحت درمان انفرادی با مدل طرحواره درمانی یانگ قرار گرفتند. و مرحله پیگیری نیز دو ماه پس از پایان درمان دنبال شد. به منظور گردآوری داده ها از پرسشنامه هراس اجتماعی مقیاس اضطراب اجتماعی لیبوویتز، پرسشنامه فرم بلند طرحواره یانگ مقیاس ترس از ارزیابی منفی مقیاس خود، کارآمدی عمومی و پرسشنامه کیفیت زندگی استفاده شد.
برای تحلیل داده ها از روش بهبود تشخیصی و معناداری بالینی استفاده گردید. طرحواره درمانی، موجب کاهش فعالیت طرحواره های ناساگار اولیه در تمامی حوزه های طرحواره و متعاقب آن سبب کاهش معناداری آماری و بالینی درآماج های اصلی درمان (ترس واجتناب) می شود. طرحواره درمانی در درمان اختلال اضطراب اجتماعی زنان از کارایی و اثر بخشی لازم برخوردار است .
اصغر نژاد فرید و دباغی (۱۳۸۶) پژوهشی تحت عنوان: اثربخشی شناخت درمانی گروهی در پایه تفکر نظاره ای (ذهن آگاهی) وفعال سازی طرحواره های معنوی در پیشگیری از عود مصرف مواد افیونی را به انجام رساندند. دراین طرح آزمایشی،۹۰ بیمار مرد با تشخیص وابستگی به مواد افیونی بر پایه معیارهای (دی.اس.ام) پس از دوره سم زدایی انتخاب و به تصادف در دو گروه آزمایش و یک گروه گواه جای داده شدند. گروه های آزمایش در طی ۱۲ جلسه دو ساعته به صورت گروهی تحت درمان قرار گرفتند. آزمودنی ها به کمک مصاحبه ساختار یافته شاخص مصرف مواد افیونی و پرسشنامه سلامت عمومی ۲۸ سوالی و پرسش نامه اثر معنویت بررفتار، پیش از آغازدرمان، جلسه دوازدهم و پایان مرحله پیگیری ۴ ماهه پس از درمان گروهی ارزیابی شدند. گروه گواه بدون هیچ درمان گروهی تنها داروی نالترکسون دریافت کرد. داده
ها به کمک روش آماری تحلیل واریانس با اندازه گیری های تکراری و آزمون خی دو تحلیل شدند .
نتایج نشان داد که هر دو روش شناخت درمانی مبتنی بر تفکر نظاره ای و فعال سازی طرحواره های معنوی و رفتاردرمانی شناختی درکاهش میزان عود (p>01/0) کاهش مصرف مواد افیونی، علایم جسمانی اضطراب، بهبود کارکرد اجتماعی، وضعیت سلامتی وافزایش تاثیر معنویت بر رفتار از نالترکسون موثرتر است. روش شناخت درمانی بر پایه تفکر نظاره ای وفعال سازی طرحواره های معنوی از نظر کاهش میزان عود، افزایش میزان اطاعت درمانی، کارکرد اجتماعی، کاهش مصرف مواد، و بهبود سلامتی و معنویت از رفتار درمانی شناختی موثرتر بود. نتیجه نهایی این که به کارگیری شناخت درمانی مبتی بر تفکر نظاره ای و فعال سازی طرحواره های معنوی به شکل چشم گیری اثر بخشی درمان دارویی و رفتار درمانی شناختی را
در پیشگیری از عود مواد افیونی افزایش می دهد .
ملک محمدی (۱۳۸۴) تحقیقی در رابطه با مقایسه طرحواره های ناسازگار اولیه در مردان معتاد و غیر معتاد بالای ۲۰ سال شهر کرمان انجام دادند. دراین مطالعه مقطعی ۲۰۵ نفر از مردان معتاد و غیر معتاد شهر کرمان به روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شدند.
به منظور جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه ای با روایی و پایایی قابل قبول، شامل دو بخش اطلاعات جمعیتی و طرحواره ها ی ناسازگار اولیه استفاده گردید. در نمونه پژوهش ۹۶ مرد معتاد و ۱۰۹ غیر معتاد با میانگین سنی ۹/۹± ۳/۳۳ شرکت کردند. تفاوت معنی داری میان طرحواره های دو گروه معتاد و غیر معتاد وجود داشت (p=001/0). تحلیل رگرسیون لجستیک نشان داد که طرحواره های ناسازگار گرفتار، محرومیت هیجانی و آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری می توانند اعتیاد را پیش بینی نماید براساس یافته های این پژوهش مهم ترین طرحواره های افراد معتاد محرومیت هیجانی، ایثار، بازداری هیجانی، معیار های سرسختانه، استحقاق، خویش تن داری / خود انضباطی ناکافی و رها شدگی و طرحواره های پیش بین، گرفتار، آسیب پذیری در برابر ضرر و بیماری و محرومیت هیجانی می باشند که بایستی توجه ویژه ای از سوی نهادهای مرتبط و درمانگران اعتیاد به این موضوع درجهت پیشگیری و درمان اعتیاد صورت گیرد.
فصل سوم:روش تحقیق
۱-۳ طرح پژوهش
در این تحقیق از روش نیمه آزمایشی استفاده شد. به همین منظور از طرح آزمایشی پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل استفاده کردیم تا بتوانیم کنترل بهتری بر روی متغییرهای مزاحم و همزمان داشته باشیم ممکن است امکان کنترل تمام متغیرهای بیرونی به وجود نیاید، اما با این حال بهترین روش اعمال کنترل و مراقبت از متغیرهای اعتبار درونی باشد به گونه ای که تحقیق تکرار پذیر باشد. هر دو گروه در یک زمان قبل و پس از اجرای متغیر مستقل مورد اندازه گیری قرار گرفتند. البته با توجه به اینکه گروه کنترل در معرض متغیر مستقل قرار نگرفتند.
۲-۳ جامعه آماری روش نمونه گیری
جامعه آماری ما در این پژوهش معتادانی بودند که درمرکز ترک اعتیاد مرکزی در تهران در سال ۹۳ تحت درمان قرار داشتند.
۳-۳ روش نمونه گیری
از میان نمونه در دسترس یعنی مراجعان به دو گروه۲۰ نفره تشکیل دادیم. گمارش افراد در هر کدام از گروه ها به صورت تصادفی انجام گرفت. درتحقیق حاضر از روش نمونه گیری در دسترس استفاده گردیده شد. بدین صورت که ابتدا با مراجعه به مرکز ترک اعتیاد، فهرستی ازمعتادین به مواد افیونی تحت درمان تهیه شده که معیارهای ورود عبارتند از: مرد بودن، وابسته به مواد مخدر، نداشتن بیماری سایکوتیک، نداشتن بیماری های جسمی که در روند شرکت در جلسات خلل ایجاد کند، رضایت کتبی از آزمودنی، توانایی برقراری ارتباط (نداشتن اختلال شدید که منجر به ناتوانی ارتباطی گردد). و معیارهای خروج عبارتند از: عود شدید بیماری در دوران اجرای درمان، درخواست خود بیمار برای عدم ادامه درمان و ایجاد اخلال در جلسات گروه درمانی و روند درمان).
برای تشکیل گروه ها از مراجعه کنندگانی که شرایط شرکت در پژوهش را داشتند به صورت تصادفی یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل تشکیل داده شد تا دو گروه به همدیگر شباهت داشته باشند. به این ترتیب اندازه گیری متغییر وابسته برای هر دوی آنها در یک زمان و تحت یک شرایط صورت گرفت.
یک ماه پس از انجام پژوهش نیز، کلیه شرکت کنندگان در پژوهش مورد آزمون پرسشنامه سلامت عمومی ۲۸ سوالی قرار گرفتند و نتایج پژوهش پیگیری شد.
شرکت کنندگان در این تحقیق در دو گروه آزمایش و گروه گواه تقسیم بندی شدند. هر دو گروه شرکت کننده دو بار مورد اندازه گیری قرار گرفتند. ابتدا پرسش نامه های پیش آزمون به هر یک از اعضای هر دو گروه داده شد و سپس گروه درمانی و اقدامات آموزشی در گروه آزمایش آغاز شد. به عبارت دیگر گروه آزمایش در معرض متغیر مستقل قرار گرفت. پس از پایان اقدامات درمانی، پر کردن پرسشنامه های پس آزمون انجام گرفت که در گروه کنترل نیز در همین زمان اقدام به انجام پس آزمون شد.
۴-۳ روش جمع آوری اطلاعات
درتحقیق حاضر از روش نمونه گیری در دسترس استفاده شده است. بدین صورت که ابتدا با مراجعه به مرکز ترک اعتیاد، فهرستی ازمعتادین به مواد افیونی تحت درمان تهیه شده که معیارهای ورود عبارتند از: مرد بودن، وابسته به مواد مخدر، نداشتن بیماری سایکوتیک، نداشتن بیماریهای جسمی که در روند شرکت در جلسات خلل ایجاد کند، رضایت کتبی از آزمودنی، توانایی برقراری ارتباط (نداشتن اختلال شدید که منجر به ناتوانی ارتباطی گردد). و معیارهای خروج عبارتند از: عود شدید بیماری در دوران اجرای درمان، درخواست خود بیمار برای عدم ادامه درمان و ایجاد اخلال در جلسات گروه درمانی و روند درمان. با مراجعه به شماره تلفن مندرج در دفتر ثبت نام مراجعان، با آنها تماس گرفته شده و در مورد تشکیل جلسات گروه درمانی به شیوه شناختی رفتاری با آنها صحبت شد.
از معتادینی که در این پژوهش حاضر به همکاری شدند خواسته شد تا پرسشنامه سلامت عمومی ۲۸ سوالی را پر کنند. افرادی که در این پرسشنامه نمره پایین یا پایین تر از متوسط کسب کردند (هم در نمره کلی و هم در زیرمقیاس ها) تعداد ۴۰ نفر را به صورت تصادفی انتخاب کرده و در دو گروه آزمایش و کنترل ۲۰ نفره پیش از آزمون و پس از آزمون از مردان تقسیم شد. دستورالعمل درمانی از کتاب راهنمای عملی شناخت درمانی گروهی (مایکل فری) استفاده گردید. دستورالعمل درمانی مورد نظر شامل یک برنامه ۱۲ جلسه ای بود که هر جلسه به مدت ۶۰ دقیقه بود و در حدود ۶۰ روز این بررسی به طول انجامید و به صورت گروهی برگزار گردید. درزیر مختصری از نحوه برگزاری جلسات آورده شده است.
جلسه ی اول
خوش آمد گویی، توضیح قوانین گروه، توضیح تعامل فرایندهای فیزیولوژیکی، شناختی و رفتاری، آشنایی شرکت کنندگان با مولفه های شناختی واکنش های هیجانی، شناسایی افکار سطحی اولیه که بین واقعه و واکنش هیجانی قرار می گیرند و نوشتن آنها در جدول سه ستونی رویداد فعال ساز (A)، باورها یا افکار (B) و پیامد و واکنش هیجانی ©.
تکالیف: نوشتن ده مورد از بدترین حوادث زندگی خود با بهره گرفتن از توالی A-B-C
جلسه ی دوم
یادگیری جنبه های نظریه های شناختی افسردگی، اضطراب و خشم، آشنایی با افکار خودآیند، آشنایی با تحریف های شناختی و شناسایی آنها در تفکر خود، شناخت مقاومت های احتمالی در برابر درمان و طراحی راهبردهایی برای مقابله با این مقاومت ها.

مرحله تبدیل: در این مرحله داده تغییر شکل می‌یابد و پیچیده‌ترین مرحله از فرایند استخراج و تبدیل داده است. داده به فرم استاندارد انباره‌داده‌ها تبدیل شده تا بتواند در آن بارگذاری شود. فاز تبدیل معمولا با بهره گرفتن از زبان‌های برنامه‌نویسی سنتی مانند زبان‌های اسکریپت یا زبان اس کئو ال ^[۳]انجام می‌شود [۲۱].
مرحله بارگذاری: در این مرحله داده‌های تبدیل شده، انباره‌داده را با داده‌های جمع‌ آوری شده و فیل‌تر شده بارگذاری می کند [۲۵].
نیاز سیستم هوش تجاری به قابلیت استخراج داده با قالب‌های متفاوت از منابع مختلف، تبدیل آن‌ها به فرم‌های مشابه و سپس بارگذاری آن‌ها در انباره‌داده مناسب، فرایند ایی تی ال را می‌سازند، که گران‌ترین جنبه از سیستم هوش تجاری است [۲۶].
تکنیک‌های فرایند تحلیل برخط
منشا فرایندهای تحلیل برخط ریشه در مشکلاتی دارد که در هنگام تحلیل داده‌های پایگاه‌داده‌ای که مدام در حال به‌روزرسانی از طریق سیستم‌های اطلاعاتی دیگر است، رخ می‌دهد.فرایند تحلیل برخط تلاش دارد تا داده پیچیده را در پایگاه‌داده ای که مدام در حال به‌روزرسانی با داده‌های تراکنشی است، تحلیل کند. این فرایند جستجوی فایل‌های داده بزرگ به وسیله تولید خودکار پرس‌وجوهای اس کئو ال را امکان پذیر می‌کند [۲۱]. فرایند تحلیل برخط اجازه دسترسی به کاربران، تحلیل و مدل‌سازی مسائل کسب‌وکار و به اشتراک‌گذاری اطلاعاتی که در انباره‌داده‌ها ذخیره شده‌اند. همچنین این فرایند تکنیک‌هایی برای تحلیل و حفر داده پیشنهاد می‌کند و ابزارهایی که اساسا برای تولید گزارشات تعاملی بکارگرفته می‌شوند. ابزارهای فرایند تحلیل برخط از تکنیک‌های داده‌کاوی و روش‌های آماری برای ایجاد سریع و خوانای گزارشات استفاده می‌کند که می‌تواند در زمینه پیش‌بینی کمک شایانی به تصمیم‌گیران استراتژیک نماید. این گزارشات براساس معیارهای از پیش تعریف شده مدیران تولید می‌شود.

داده کاوی
تکنیک‌های داده‌کاوی برای شناسایی روابط و قوانین در انباره‌داده و سپس ایجاد گزارش از این روابط و قوانین، طراحی شده است [۲۶]. فرایند داده‌کاوی شامل کشف الگوها، تعمیم، قواعد و قوانین مختلف از منابع داده‌ای مختلف است. دانش داده‌کاوی ممکن است برای پیش‌بینی خروجی تصمیم و یا توصیف واقعیت، استفاده شود [۲۵]. چند استراتژی رایج برای داده‌کاوی وجود دارد که شامل، دسته‌بندی، تخمین، پیش‌بینی، تحلیل سری زمانی و تحلیل سبد خرید بازار. این استراتژی‌ها می‌توانند با نیازهای سازمان همراستا شده و به تصمیم‌گیری کمک نمایند. [۲۷]
معماری فنی هوش تجاری
در شکل زیر مولفه‌های مختلف هوش تجاری که در قسمت قبل به تفضیل شرح داده شد را مشاهده می‌نمایید.
شکل ۲-۵ : معماری هوش تجاری [۲۸]
مطابق شکل فوق منابع جمع‌ آوری داده که با نام Source در شکل مشاهده می‌شود، شامل سیستم‌های ERP ، XML و .. می‌باشد. داده‌ها با تکنیک ETL استخراج و به قالبی استاندارد تبدیل می‌شوند و در انباره داده که در شکل با نام Storage نشان داده شده است ذخیره می‌گردد. با انجام تکنیک داده‌کاوی داده‌های جمع‌ آوری شده دسته‌بندی شده و الگوها و قوانین حاکم بر این داده‌ها کشف می‌شود. کاربران متفاوت از اطلاعات استخراج شده از منابع مختلف استفاده می‌کنند.
مزایا و چالش‌های هوش تجاری
هر نویسنده ای شکست یا موفقیت یک پروژه را از دیدگاه‌های مختلفی بیان می‌دارد، اما همه آن‌ها را می‌توان به دو دسته، تقسیم‌بندی کرد: نویسندگانی که بر روی خود پروژه تمرکز دارند و عده دیگری که بر خروجی‌های حاصل از پروژه متمرکزند.گروه اول شکست یا موفقیت را با تمرکز بر فاکتورهای پروژه تعریف می‌کنند مانند هزینه پروژه یا زمان اما گروه دوم موفقیت را نتیجه دستیابی به اهداف پیاده‌سازی تعریف می‌نمایند مانند یکپارچه‌سازی اطلاعات سازمانی، اتخاذ تصمیمات بهتر، بهبود ارتباطات بین‌سازمانی و کاهش تنگناهای عملیاتی[۲۹].
مزایای هوش تجاری
تلاش‌های مضاعف برای آنالیز داده کاهش می‌یابد.
گزارشات سریع‌تر در دسترس قرار می‌گیرند.
تلاش‌های مضاعف برای گزارش‌گیری کاهش می‌یابد.
گزارشات کیفیت بهتری می‌یابد.
اعضای شرکت دسترسی راحت‌تری به اطلاعات دارند.
به واکنش انعطاف‌پذیرتری به نیازهای اطلاعات جدید خواهیم رسید.
ذخیره زمانی قابل دستیابی است.
تجسم داده برای کاربران نهایی بهبود می‌یابد.
تصمیمات کسب‌وکار، به وسیله آنالیز دقیق‌تر داده راحت‌تر انجام می‌شود.
تصمیمات کسب‌وکار، به وسیله آنالیز داده‌های بروزتر راحت‌تر می‌شود.
سطح شناسایی احتمال و ریسک‌های پشتیبانی شده افزایش می‌یابد.
امنیت اطلاعات و کنترل در سطوح بالاتری تضمین می‌شود.
نتایج شرکت بهبود می‌یابد.
ذخیره کارمندان در بخش‌های غیر آی‌تی قابل دستیابی است.
نگهداری کارمندان در بخش‌های آی‌تی قابل دستیابی است.
مزیت رقابتی قابل دستیابی است.
ذخیره مالی قابل دستیابی است [۳۰].
معایب و چالش‌های هوش تجاری
مدیریت پیاده‌سازی راه ‌حل ‌ها بسیار پیچیدست.
فرایند ساخت گزارش هوش‌تجاری بیسار پیچیده است.
گزارشات ایجاد شده بیسار پیچیده است.
داده ساختار ضعیفی دارد.
قابلیت‌های طرح‌بندی نیازهای کسب‌وکار را پوشش نمی‌دهد.
کارمندان هوش تجاری به اندازه کافی واجد شرایط نیستند.
تعیین بهره‌وری^[۴] دشوار است.
پروژه هوش تجاری تحت تاثیر اختلاف نظرها در نیازمندی‌ها، قرار می‌گیرد.
خطاهای نرم‌افزار اغلب اتفاق می‌افتد.
توابع امنیتی راه‌ حل ‌های تجاری، ناکافی است.
کارایی پرس‌وجوها ناکافی است.
داده‌ها اغلب متناقض هستند.
نیازمندی‌های جدید نمی‌توانند به سرعت پیاده‌سازی شوند.
پشتیبانی از راه‌ حل ‌های هوش تجاری ناکافی است.
محدوده ویژگی‌های هوش تجاری با نیازهای کسب‌وکار، مطابقت ندارد.
داده‌ها به اندازه کافی جدید نیستند.
قابلیت انتقال داده بسیار محدود است.
تلفیق داده از منابع مختلف مشکل آفرین است [۳۰].

توجه به محیط های شغلی و شرایط کاری و کارگران در دهه های اخیر به منظور بالا بردن کیفیت کار ، سلامت و بهداشت کارکنان و به منظور بهره گیری بیشتر و بهتر از تجارت کارکنان مورد توجه بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران قرار گرفته است. نیروی کار بخش بزرگی از جمعیت کشور ایران را تشکیل می دهد و پرداختن به سلامت عمومی کارکنان و سازمان ها را می توان از اولویت ها به شمار آورد ، چرا که سالم سازی شرایط کار به معنای سالم سازی نیروی کار و نیروی کار سالم نیاز اساسی برای توسعه صنعتی کشور می باشد .از آنجا که در فرایند تولید، نیروی انسانی ناسالم و پریشان حال ، بخشی از آفات سازمانی است، به همین دلیل هیچ پدیده ای به اندازه سلامتی برای کارکنان دارای اهمیت نمی باشد (ساعتچی ، ۱۳۷۵).

بنابراین برنامه ریزی برای تأمین بهداشت روان و سلامت عمومی کارکنان و کارگران از سویی به سلامت روانی – اجتماعی کارکنان و از سوی دیگر به اهداف توسعه صنعتی و تولید بهتر کمک می نماید(بیان زاده و زمانی منفرد ، ۱۳۷۸).
از طرفی اساس خودکفایی و استقلال هر جامعه بر پایه ی وجود سازمان های صنعتی آن جامعه است. در بین تمام نیروهای اثربخش یک سازمان ، یکی از مهم ترین مؤلفه ها تعهدسازمانی کارکنان است . در واقع هیچ سازمانی نمی تواند موفق شود مگر اینکه اعضاء و کارکنانش نسبت به آن نوعی تعهد داشته باشند و تلاش نسبی بکنند . تعهد سازمانی کارکنان آثار بالقوه و جدی بر عملکرد سازمان داشته، می تواند پیش گویی کننده ی مهمی برای اثربخشی سازمان باشد ؛ لذا نادیده گرفتن آن برای سازمان زیان بار است و هزینه های زیادی را به دنبال خواهد داشت . تعهد سازمانی یک مفهوم پیچیده است و تعریف واحدی از آن ارائه نشده است . اما از همه تعاریف چنین برمی آید که تعهد سازمانی شامل ویژگی ها ی شخصیتی فرد به صورت کلی است (سیادت و همکاران ، ۱۳۸۴).
تعهد سازمانی از مهم ترین اهداف هر سازمان است و هر سازمانی سعی درتقویت آن از طرق گوناگونی دارد زیرا بر بسیاری از متغیرها نظیر رضایت شغلی، غیبت، ترک خدمت، استرس شغلی و عملکرد شغلی تأثیرگذار است(بخشی سورشجانی، ۱۳۸۹). در واقع تعهد سازمانی، بخشی از سازمان شخصیتی یک فرد است و به نظر می رسد که با سایر عوامل مؤثر در زندگی در ارتباط باشد(سیادت و همکاران ، ۱۳۸۴). از سوی دیگر ،روان شناسی سلامت به دنبال شناسایی سازه ها و شیو ه هایی است که سلامت جسم وروان را به دنبال دارد. به این دلیل عواملی که به انسان در سازگاری و انطباق با مشکلات و تهدیدات زندگی کمک کند، از موضوعات مورد توجه این حوزه خواهد بود. در این میان، تاب آوری ، جایگاه ویژه ای در حوزه های روان شناسی تحول، روان شناسی خانواده و بهداشت روانی یافته است ، به طوری که هر روز بر شمار پژوهش های مرتبط با این سازه افزوده می شود.گارمزی^[۱۲] و ماستن^[۱۳](۱۹۹۱) تاب آوری را ” یک فرایند، توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت آمیز باشرایط تهدید کننده” تعریف کردند. به بیان دیگر تاب آوری، سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است(والر، ۲۰۰۱).
راتر^[۱۴](۱۹۹۰)، تاب آوری را به عنوان تفاوت های فردی در مقابله و واکنش به موقعیت های دشوار تعریف می کند. بنابراین، یک فرد تاب آور موقعیت ناگوار را به شیو ه ی مثبت تری پردازش می کند و خود را برای رویارویی با آن دارای توانمندی قلمداد می کند. البته تاب آوری تنها پایداری در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده نیست و حالتی انفعالی در رویارویی با شرایط خطرناک نمی باشد، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است. می توان گفت تاب آوری، توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی در شرایط خطرناک است( کانر^[۱۵] و دیویدسون^[۱۶]، ۲۰۰۳). افزون بر این، محققان بر این باورند که تاب آوری نوعی ترمیم خود با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی است(گارمزی؛۱۹۹۱، ماستن، ۲۰۰۱؛ راتر؛۱۹۹۹، لوتار، سیچتی و بکر^[۱۷]، ۲۰۰۰).
کامپفر^[۱۸] (۱۹۹۹)، باور داشت که تاب آوری، بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر(در شرایط تهدید کننده) است و از این رو موجب سازگاری موفق در زندگی می شود.در عین حال کامپفر به این نکته اشاره می کند که سازگاری مثبت با زندگی، هم می تواند پیامد تاب آوری به شمار آید و هم به عنوان پیش آیند، سطح بالاتری از تاب آوری را موجب شود. وی این مسأله را ناشی از پیجیدگی تعریف و نگاه فرایندی به تاب آوری می داند.
تاب آوری به وسیله ی پاسخ فرد به حوادث استرس زای زندگی و یا مواجهه ی مستمر بااسترس (مثل جنگ و بهره کشی جنسی) مشخص می شود.تاب آوری عاملی است که به افراد در مواجه و سازگاری با شرایط سخت و استرس زای زندگی کمک می کندو آنها را در برابر اختلالات روانی و مشکلات زندگی محافظت می کند .افراد تاب آور سازگاری فردی بالایی با عوامل استرس زای محیطی درزندگیشان دارند.شایستگی یا سازگاری انسان ترکیب تعامل میان زمینه/ بوم شناختی و رشد ارگانیزم است. با این وجود، تاب آوری ماهیتی چندگانه دارد.بنابراین ممکن است فرد در یک بعد تاب آور باشد، اما در ابعاد دیگر تاب آوری نداشته باشد.در یک مطالعه که به وسیله ی کافمن و همکارانش بر روی کودکان با تاب آوری تحصیلی بالا که سابقه ی مواجهه با سوء رفتار را داشته اند، نشان می دهد که تنها ۲۱ درصد از آنها تاب آوری اجتماعی نشان دادند. تاب آوری از مشکلات روان شناختی در جوانان و نوجوانان پیشگیری می کند و از آنها در برابر تأثیرات روان شناختی حوادث مشکل زا محافظت می کند. محیط خانوادگی در تاب آوری می تواند یک عامل کلیدی باشد. خانواده از طریق فراهم کردن محیط حمایتی و منسجم در تاب آوری فردی مؤثر است. در چندین مطالعه به نقش فرآیندهای خانواده به عنوان عامل حمایتی تأکید شده است .به عنوان مثال، روتر دریافت که ارتباط خوب نوجوان حداقل با یکی از والدین، او را در برابر بروز برخی رفتارهای پرخطر مقاوم می کند(پارکینز^[۱۹]، ۲۰۰۴).
بونانو(۲۰۰۵)، راه های بدست آوردن تاب آوری را : داشتن سرسختی ، خودافزایی ، مقابله سرکوب گرایانه، داشتن خلق و خو و احساسات مثبت می داند.
مطالعات متعدد طیف گسترده ای از عوامل محافظت کننده وکنترل کننده در برابر عوامل خطر سازبرای سلامتی را شناسایی کرده است.محققان نشان داده اند که خودارزیابی های مثبت که مشابه مفهوم خودکارآمدی بندورا است و به معنی اطمینان افراد به تواناییشان در نشان دادن رفتارهایی خاص، مدیریت هیجان ها، رویارویی با موقعیت های دشوار زندگی و به دست آوردن حمایت های اجتماعی است، یکی از عوامل تعدیل کننده محسوب می شود(برومند و همکاران ، ۱۳۹۱).
با توجه به آنچه که گفته شد ، این پژوهش در نظر داشت به بررسی نقش سلامت عمومی و تاب آوری با تعهد سازمانی و توجه به نقش خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو ، بپردازد.

۱-۳- اهمیت و ضرورت

از آنجا که فرایند تولید نیروی انسانی ناسالم و پریشان حال، بخشی از آفات توسعه پایدار یک جامعه به ویژه در پویایی سازمانی است، به همین دلیل هیچ پدیده‌ای به اندازه سلامت عمومی نمی‌تواند در فرایند توسعه مؤثر باشد، بنابراین برنامه‌ریزی برای تأمین بهداشت روانی کارکنان از سویی به سلامت عمومی اجتماعی کارکنان و از سویی دیگر به اهداف توسعه صنعتی و تولید بهتر کمک می‌کند(شیخ همکاران ، ۱۳۸۴).
بسیاری از محققان بین خوکارآمدی و مشکلات روان شناختی رابطه ای معنادار و منفی را گزارش کرده اند و چنین بیان می دارند که این سازه می تواند به عنوان عامل میانجی بین سلامت عمومی و بسیاری دیگر از متغیرها قرار گیرد و با ارتقای تاب آوری ، فرد می تواند در برابر عوامل استرس زا ، اضطراب آور و هم چنین عواملی که باعث به وجود آمدن بسیاری از مشکلات روان شناختی آن ها می شود از خود مقاوت نشان داده و بر آنها غلبه نمایند. سلامت عمومی افرادی که تحت تأثیر استرس ، اضطراب و افسردگی قرار می گیرند به خطر می افتد(بشارت، ۲۰۰۷).
وجود عوامل استرس زا درمحیط های کاری که شرکت کرمان خودرویکی از آن ها می باشد، موجب کاهش تاب آوری و سطح تحمل کارکنان شده و منجر به بروز بیماری های متعدد جسمی و روحی می گردد ، به عبارتی سلامت عمومی افراد را به خطر می اندازد . از طرفی تاب آوری با کنترل کنندگی خودکارآمدی و کم رنگ تر کردن این عوامل سلامت عمومی افراد را تضمین می کند. از این رو پژوهش حاضر به بررسی نقش سلامت عمومی و تاب آوری بر تعهدسازمانی با توجه به کنترل کنندگی خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو پرداخته است.

۱-۴- اهداف تحقیق

۱-۴-۱- هدف کلی :
تعیین نقش سلامت عمومی و تاب آوری بر تعهدسازمانی با توجه به کنترل کنندگی خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو
۱-۴-۲- اهداف جرئی:
۱- تعیین نقش سلامت عمومی بر تعهدسازمانی با توجه به نقش کنترل کنندگی خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو
۲- تعیین نقش تاب آوری بر تعهدسازمانی با توجه به نقش کنترل کنندگی خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو
۳- تعیین نقش سلامت عمومی بر خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو
۴- تعیین نقش تاب آوری بر خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو

۱-۵- سؤالات تحقیق:

۱- آیا سلامت عمومی بر تعهدسازمانی با توجه به کنترل کنندگی خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو نقش دارد؟
۲- آیا تاب آوری بر تعهدسازمانی با توجه به کنترل کنندگی خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو نقش دارد؟
۳- آیا سلامت عمومی بر خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو نقش دارد؟
۴- آیا تاب آوری بر خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو نقش دارد؟

۱-۶- فرضیه ‏های تحقیق:

۱- سلامت عمومی بر تعهدسازمانی با توجه به نقش کنترل کنندگی خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو نقش دارد.
۲- تاب آوری بر تعهدسازمانی با توجه به نقش کنترل کنندگی خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو نقش دارد.
۳- سلامت عمومی بر خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو نقش دارد.
۴- تاب آوری بر خودکارآمدی کارکنان کرمان خودرو نقش دارد.

۱-۷- تعاریف مفهومی و عملیاتی

۱-۷-۱- تعاریف مفهومی
تعریف مفهومی سلامت عمومی : سازش فرد با جهان اطرافش به حداکثر امکان به طوری که باعث شادی و برداشت مفید و موثر به طور کامل شود و رفتار عادی نمودار شخصیت انسان سالم است که موجب سازگاری او با محیط و بالنتیجه رفع نیاز های اصلی و ضروری اوست (ساعدی ، ۱۳۹۱).
تعریف مفهومی تاب آوری : تاب آوری به وسیله ی پاسخ فرد به حوادث استرس زای زندگی و یا مواجهه ی مستمر با استرس (مثل جنگ و بهره کشی جنسی) مشخص می شود. تاب آوری عاملی است که به افراد در مواجه و سازگاری با شرایط سخت و استرس زای زندگی کمک می کند و آنها را در برابر اختلالات روانی و مشکلات زندگی محافظت می کند .افراد تاب آور سازگاری فردی بالایی با عوامل استرس زای محیطی در زندگیشان دارند.شایستگی یا سازگاری انسان ترکیب تعامل میان زمینه/ بوم شناختی و رشد ارگانیزم است(پارکینز ، ۲۰۰۴).
تعریف مفهومی تعهدسازمانی : تعهد سازمانی یک نگرش درباره وفاداری کارکنان به سازمان و یک فرایند مستمر است که به واسطه مشارکت افراد در تصمیمات سازمانی، توجه به افراد سازمان و موفقیت و رفاه سازمان را می رساند(مقیمی ، ۲۰۰۳).
تعریف مفهومی خودکارآمدی: به معنی اطمینان افراد به تواناییشان در نشان دادن رفتارهایی خاص، مدیریت هیجان ها، رویارویی با موقعیت های دشوار زندگی و به دست آوردن حمایت های اجتماعی است یکی ازعوامل تعدیل کننده محسوب می شود(چان و همکاران ، ۲۰۰۹).
۱-۷-۲- تعاریف عملیاتی
تعریف عملیاتی سلامت عمومی : نمره ای است که هر آزمودنی از پاسخگویی به پرسشنامه سلامت عمومی(GHQ-28)، به دست آمده است.
تعریف عملیاتی تاب آوری : نمره ای است که هر آزمودنی از پاسخگویی به پرسشنامه تاب آوری کانر و دیویدسون به دست آمده است.
تعریف عملیاتی تعهدسازمانی : نمره ای است که هر آزمودنی از پاسخگویی به پرسشنامه آلن ومی یر به دست آمده است.
تعریف عملیاتی خودکارآمدی: نمره ای است که هر آزمودنی از پاسخگویی به پرسشنامه خودکارآمدی عمومی( GSI-10)، به دست آمده است.
فصل دوم
پیشینه ی تحقیق

۲-۱- مقدمه

قرن بیستم دستاوردهای مفید و سازنده ای برای جوامع بشری به همراه داشته است و انسان قرن بیستم قادر است با پیشرفت چشمگیر در علوم مختلف و صنعت و تکنولوژی وضعیت و کیفیت سلامتی و زندگی خودرا تغییر دهد ومیزان امید به زندگی را ارتقا دهد. علی رغم پیشرفت های روزافزون در فناوری و تأمین آسایش انسان ها، امنیت روانی افراد و بهداشت جسمی آنان به مخاطره افتاده است(کارنی^[۲۰]، ۲۰۰۴).

1. 1. دیدگاه مکتب کلاسیک:

در چارچوب اقتصاد کلاسیک، تورم اساسا یک پدیده پولی است. یعنی تورم صرفا انعکاسی از تغییرات رشد پول است، بنابراین بر بخش حقیقی و تخصیص منابع و توزیع درآمد تاثیری نخواهد داشت. ( شاکری، 1389 : صفحه 1031) آن­ها تورم را از طریق اضافه تقاضا در بازار توجیه کرده ­اند و با بهره گرفتن از دیدگاه جاذبه تقاضا، به توضیح تورم پرداخته­اند.

اقتصاددانان کلاسیک اولین اقتصاددانانی بوده ­اند که نظریه پولی تورم را در قالب « نظریه مقداری پول» مطرح کردند. (طیب­نیا، 1374 : صفحه 27) ساده­ترین و قدیمی­ترین شکل این نظریه توسط فیشر مطرح شد و بر اساس آن، در بلندمدت تغییرات حجم پول منجر به تورم خواهد شد و عوامل دیگر گرچه ممکن است قیمت­ها را در یک دوره کوتاه­مدت تحت تاثیر قرار دهند، اما در بلندمدت به اندازه تفاوت رشد حجم پول و رشد تولید، سطح قیمت­ها را افزایش خواهد داد.

1. 1. دیدگاه مکتب کینزگرایی^[29]:

نظریه­پردازان کینزگرا با بهره گرفتن از تقاضای موثر، به توضیح مسئله تورم و بیکاری پرداخته­اند. طبق بررسی­های آنان، تورم به­ دلیل فزونی مخارج کل بر درآمد واقعی قابل تولید شکل خواهد گرفت. در این دوران، مخارج عوامل اقتصادی از جمله دولت، بیش از توانایی اقتصاد در تولید برای پاسخ­گویی به تقاضای عوامل است. ( تروی­ثیک، 1362 : صفحه 59) این مکتب اضافه تقاضا را علت تورم معرفی کرده است و مهم­ترین درمان آن را نیز در مدیریت تقاضا، یعنی محدود کردن تقاضای کل و پرکردن شکاف تورمی از طریق اعمال سیاست­های مالی معرفی کرده است.
اما نظر مید^[30]، یکی دیگر از کینزین­ها ؛ به منظور کنترل تورم ابتدا باید تقاضای کل یک رشد آهسته 5 درصد را داشته باشد و پس از شکل گرفتن روند کاهشی در نرخ تورم، با بهره گرفتن از سیاست­های حداقل مزد، دستمزدی را تعیین کرد که انگیزه بنگاه­ها برای استخدام نیروی کار را افزایش دهد و از این طریق نرخ بیکاری را کنترل کرد. (مرکز پژوهش­های مجلس، 1373 : صفحه 23)

1. 1. دیدگاه مکتب پول­گرایی^[31]:

مکتب پولی دلیل تورم پایدار و شدید را افزایش قابل ملاحظه حجم پول عنوان کرده است. (مرکز پژوهش­های مجلس، 1373 : صفحه 23) هرگاه حجم پول در گردش، نسبت به واحد تولید به طور قابل ملاحظه­ای افزایش پیدا کند، افزایش سطح عمومی قیمت­ها دور از انتظار نخواهد بود. به اعتقاد پیروان این مکتب به ندرت می­توان در علم اقتصاد رابطه­ای پیدا کرد که به لحاظ استناد بر انبوه شواهد و تجربیات تاریخی، هم­ تراز رابطه میان تغییرات عمده در حجم پول و سطح قیمت­ها باشد. (قبادی، رئیس دانا، 1368 : صفحه 348)
علی رغم اینکه فریدمن از اقتصاددانان پول­گرا است، نظریه او درباره هزینه­ های پولی و ماهیت تورم، اشتراکات متعددی با دیدگاه­ های کلاسیک­ها دارد، در هر دو نظریه، نظریه­پردازان تورم را پرهزینه و مضر تلقی می­ کنند. (شاکری، 1389 : صفحه 1031) از دیدگاه فریدمن^[32] (1968) تغییرات بلندمدت حجم پول نسبت به تولید، رفتار قیمت­ها را تعیین خواهد کرد. او به این نتیجه رسیده است که تورم همواره پدیده­ای پولی است و معتقد است که در کوتاه­مدت اگر افزایش دستمزد و قیمت خفیف باشد، نظارت بر قیمت­ها، تورم را مهار خواهد کرد. از آن­جا که این مکتب ریشه تورم را جدا از مسئله هزینه­ها و دستمزدها می­داند و با دخالت در مکانیزم بازار هم مخالف است و با سیاست­های درآمدی نیز روی خوشی ندارد (مرکز پژوهش­های مجلس، 1373 : صفحه 23) برای خروج از تورم راه­کارهای­های ایجاد محدودیت در مقابل قدرت اتحادیه ­های کارگری و شرکت­های انحصاری، اجرای سیاست­های قیمتی و درآمدی موقت و کنترل نظام پولی را ارائه کرده است. ( تروی­ثیک، 1362 : صفحه 18) از دید پول­گرایان، برای کاهش دادن تورم و رکود، کنترل صحیح عرضه پول عامل کلیدی است.

1. 1. دیدگاه مکتب کلاسیک­های جدید^[33] :

کلاسیک­های جدید مانند کلاسیک­ها، به رقابت کامل و کارایی اعتقاد دارند. (دادگر، 1383 : صفحه 356) بر اساس نظریه آنان، تورم و بیکاری تنها به عنوان نتیجه عملکرد نیروهای خارج از نظام بازار مانند تغییرات عرضه پول، است. (مینسکی^[34]، 1391 : صفحه 121 و 122) طرفداران این مکتب معتقدند پول تنها نرخ تورم را تحت تاثیر قرار خواهد داد و بر بخش حقیقی اقتصاد اثری ندارد (شاکری، 1389 : صفحه 824) و نقش پول به عنوان یک وسیله مبادله حائز اهمیت است. آنها از نقش پول به عنوان ذخیره ارزش به طور کامل غافل مانده­اند و به همین دلیل انتقادات فراوانی به آنها وارد است. کلاسیک­های جدید تلاش کرده ­اند تا پدیده ­های اقتصاد کلان را در چارچوب الگوهای تعادلی که در آن دستمزدها و قیمت­ها انعطاف­پذیر هستند و به سرعت تعدیل می­شوند و تعادل بین عرضه و تقاضا را به ­وجود می­آورند، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. (گرجی، 1384 : صفحه 393)
این مکتب با بهره گرفتن از انتظارات عقلایی^[35] به بررسی پدیده ­های اقتصادی پرداخته است. با بهره گرفتن از این دیدگاه، واحدهای اقتصادی توابع هدف مشترکی دارند که در تصمیم ­گیری­های خود می­خواهند آن را بهینه نمایند. (گرجی، 1384 : صفحه 394) آن­ها مانند کلاسیک­ها، فرضیه اطلاعات کامل را قبول دارند و دخالت دولت برای خروج از بحران را غیرضروری می­دانند. در نظریه کلاسیک­های جدید، بازارها اختلال­هایی که از خارج به اقتصاد وارد می­شوند را جذب خواهند کرد و یک تعادل جدید ایجاد خواهند کرد، بنابراین تورم هم برای مدت طولانی ماندگار نخواهد بود.

1. 1. دیدگاه مکتب کینزین­های جدید ^[36] :

مکتب کینزین­های جدید سعی دارد تا اقتصاد کلان را در چارچوب الگوهای عدم تعادل با تاکید به این­که این الگوها باید بر پایه اصول اقتصاد خرد محکم­تری بنا شوند، بازسازی نماید. (گرجی، 1384 : صفحه 393) توبین و طرفداران آن به عنوان نظریه­پردازان این مکتب، با این نظر که عرضه زیاد پول عامل تورم است موافقند، اما عرضه پول را تنها عامل تورم نمی­دانند و معتقدند که در عمل رابطه بین حجم پول و حجم فعالیت­های اقتصادی ضعیف­تر از آن است که مکتب پولی ادعا دارد و بیان کرده ­اند که فعالیت­های اقتصادی نیز می­توانند عرضه پول را تحت تاثیر قرار دهند؛ یعنی عرضه پول تا حدودی می ­تواند درون­زا باشد. (مرکز پژوهش­های مجلس، 1373 : صفحه 20)

1. 1. دیدگاه مکتب ساختارگرایی^[37]:

دیدگاه ساختارگرایان از تورم، کمک زیادی به درک صحیح پیچیدگی­های تورم می­ کند. آنها معتقدند برای شناخت صحیح تورم باید به عوامل ساختاری و نهادی هم توجه کرد و تعامل آن­ها را با عوامل پولی و هزینه­ای در نظر گرفت. (داودی، 1376 : صفحه 8 و 9 ) بر اساس دیدگاه­ های ساختارگرایان، ریشه تورم در ساختار اقتصادی جامعه نهفته است. به اعتقاد ساختارگرایان منبع اصلی فشارهای تورمی، فشار رشد اقتصادی بر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی کشورهای توسعه نیافته است. ساختارگرایان همانند پول­گرایان، علت تورم را افزایش قیمت­های داخلی، عدم تعادل در ترازپرداخت­ها و ارتباط تنگاتنگ میان آن­ها می­دانند. (هانت^[38]، 1376 : صفحه 156) در چنین شرایطی رشد اقتصادی با وجود تنگناهای ساختاری، به طور اجتناب­ناپذیری نسبت به تورم آسیب­پذیر خواهد بود.
ساختارگرایان معتقدند در کشورهای در حال توسعه سیاست­های پولی و مالی انقباضی، نرخ رشد اقتصادی را کاهش خواهد داد. طبق این دیدگاه، عامل اصلی به ­وجود آورنده تورم، وجود قدرت قیمت­ گذاری میان عوامل اقتصادی و استفاده ناهماهنگ آنها از این قدرت برای بدست آوردن سهم نسبی بیشتر از محصول ملی است. (شاکری، 1389 : صفحه 1037) برای درمان اصولی تورم نیز تغییر در سیستم تولید، ساختار اقتصادی و توزیع درآمد ضروری است. بدین معنا که سیاست­های ضدتورمی نباید به عنوان یک واکنش مقطعی نسبت به شرایط بحرانی تلقی شوند، بلکه باید جزئی از استراتژی توسعه باشند (طیب­نیا، 1374 : صفحه 101) و برای کنترل تورم، مقابله با محدودیت­های ساختاری و از بین­ بردن آن­ها ضروری است.

1. 1. دیدگاه مکتب نهاد گرایی^[39]:

نهادها عواملی هستند که عملکرد بلندمدت اقتصادها را به نحوی بنیادین بررسی می­ کنند. (نورث، 1385 : صفحه 169)
نورث^[40] (1990) با مطالعه نهادها و تغییرات آن­ها درصدد درک عملکرد متفاوت اقتصادها در طول زمان برآمد. (میر، 1375 : صفحه 34) بر اساس مطالعه­های انجام گرفته توسط نهادگرایان، رفتار انسان­ها بسیار پیچیده­تر از آن است که در تابع مطلوبیت فردی مدل­های اقتصاددان­ها فرض شده است. (نورث، 1385 : صفحه 45) این رفتارها در بعضی موارد می­توانند هزینه مبادله را کاهش دهند ولی در جوامعی که هزینه کسب اطلاعات زیاد باشد، منجر به افزایش هزینه مبادله خواهند شد. این مکتب با تاکید بر ساختار نهادی حاکم بر جوامع، علت پدید آمدن مشکلات اقتصادی را در نهادهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه جستجو می­ کند.
محدودیت­های نهادی، مرز فعالیت­های اقتصادی­ که سازمان­های اقتصادی در آن کار می­ کنند را دیکته خواهند کرد. به این ترتیب کنش متقابل، قوانین بازی و رفتار کنشگران، صحنه فعالیت اقتصادی را قابل فهم خواهند کرد. (نورث، 1385 : صفحه 174) ضعف عملکرد و رفتارهای سودجویانه این کنشگران، که اغلب به دلیل بالا بودن هزینه کسب اطلاعات است، می ­تواند منجر به شکل­ گیری معضلات اقتصادی مانند تورم گردد.
وقتی هزینه کسب اطلاعات بالا باشد، حقوق مالکیت هم با مشکلاتی مواجه خواهد شد. کوز^[41] معتقد است برای بالا بردن کارایی، تعریف دقیق حقوق مالکیت امری ضروری است. (استیگلیتز، 1387 : صفحه 203) اگر در جامعه­ای حقوق مالکیت به درستی تعریف شده باشد و هزینه مبادله هم بالا نباشد، اموال مردم جامعه با پدیده­هایی مانند تورم آسیب نخواهند دید و سرمایه­ها به صورت کارا مورد استفاده قرار خواهند گرفت. اما در صورت عدم وجود این نهادهای کارا، هنگامی که تورم به ­وجود آید، اقتصاد کشور به شدت آسیب­پذیر خواهد شد.
2-3-2) جمع­بندی اثرات تورم بر اقتصاد :
تورم صعب­ترین مالیاتی است که دولت­ها از شهروندان خود دریافت می­ کنند و با طولانی شدن دوره­ های تورمی، آن­ها
بخشی از ثروت شهروندان خود را به صورت پنهان مصادره خواهند کرد. تورم معمولا با انتقال درآمد و ثروت از اقشار و طبقات کم­درآمد به اقشار مرفه همراه است. (قبادی، رئیس­دانا، 1368 : صفحه 14) بنابراین تورم یک مسئله سیاسی است که منافع طبقات و اقشار مختلف جامعه را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
برخی از دیدگاه­ های اقتصادی بر این باورند که تورم کم و خزنده برای رشد و توسعه اقتصادی مفید است، طرفداران این گروه به نقش تورم کم در ایجاد انگیزه برای تولید و رقابت پرداخته­اند و تورم صفر یا منفی را به عنوان عاملی که انگیزه مبادله کاهش می­دهد، تلقی کرده و آن را مانعی برای تولید و رشد اقتصادی معرفی کرده ­اند. اما حتی طرفداران این دیدگاه هم نرخ­های تورم فزاینده را مانعی برای تولید و رشد اقتصادی معرفی کرده ­اند.
همچنین برخی از دیدگاه ­ها نقش عوامل غیر اقتصادی را در ایجاد فشارهای تورمی به عنوان عامل اصلی بروز تورم تلقی کرده ­اند. این نظریه­پردازان با تاکید بر نقش عوامل اجتماعی و سیاسی، در ایجاد فشارهای تورمی، علم اقتصاد را قادر به تجزیه و تحلیل مسائل به ­وجود آمده نمی­دانند و معتقدند نوعی تحلیل مبتنی بر جامعه ­شناسی تضادهای بین طبقات و گروه ­های اجتماعی برای حل معضل تورم ضروری است. (تروی­ثیک، 1362 : صفحه 15) طرفدارن این دیدگاه، با بررسی ساختارهای اقتصادی و روابط بین آن­ها، به جستجوی دلایل شکل گرفتن تورم پرداخته­اند. نتایج به دست آمده از بررسی­های آنان نشان­دهنده آن است که نهادهای اقتصادی ناکارا، می­توانند تورم را به دور باطلی تبدیل کنند که برا دوره­ های طولانی اقتصاد را درگیر کنند.
بنابراین هنگام بررسی تورم، توجه به وضعیت اولیه اقتصادی که درگیر تورم شده است، امری ضروری است. تاثیر تورم بر حجم تولید، توزیع درآمد، ثروت و هزینه زندگی افراد جامعه به نوع و شدت تورم و شرایط اقتصادی ـ اجتماعی جامعه بستگی دارد. با توجه به این­که عوامل به­­وجود آورنده تورم، در نحوه اثرگذاری آن بر زندگی طبقات و اقشار مختلف تاثیرگذار است، اگر جامعه­ای برای دوره­ های طولانی با مشکل تورم­های شدید و فزاینده روبه­رو شود، ریشه این معضل اقتصادی را باید در نهادهای ناکارآمدی جستجو کرد که برای آن­که حقوق مالکیت را به نفع خود تغییر دهند، مانعی بر سر راه حل ساختاری این مشکلات اقتصادی ایجاد کرده ­اند. در چنین شرایطی وقتی که استفاده از رویه­های سیاستی کوتاه­مدت برای حل معضلات اقتصادی، کارایی نخواهد داشت و در بلندمدت این مشکل پیچیده­تر خواهد شد.
2-4) رکود:
اقتصاددانان در بحث­های اقتصادی خود، به رکود به اندازه تورم توجه نکرده ­اند و افراد جامعه نیز در کوتاه­مدت کمتر توانایی درک آن را دارند، اما این معضل نیز یکی از مشکلات مهم گریبان­گیر کشورهای در حال توسعه است و خود ریشه بروز بسیاری از گرفتاری­های اقتصادی محسوب می­ شود. (تقوی، غروی­نخجوانی،1382 : صفحه 26)
در ایدئولوژی اقتصادی متداول رشد سریع به عنوان ویژگی ذاتی نظام سرمایه­داری و همچون یک سیستم در نظر گرفته شده­است. بنابراین چنین سیستمی در برابر چیزی همچون آغاز افت اقتصادی ترغیب می­ شود آن را صرفا پدیده­ای چرخه­ای دانسته و منتظر مکانیسم خودتصحیح­کننده برای حل آن بماند. (صداقت، 1390 : صفحه 152) راه­حل اقتصاد متعارف هم هنگام بروز بحران­های اقتصادی همچون رکود، منتظر ماندن برای شوک­های خارجی و فراهم شدن شرایط مناسب برای خروج از بحران است. اما تجربه رکود طولانی بیست ساله در فاصله سال­های 1873 تا 1893 میلادی و رکود بزرگ در دهه 1930 میلادی اهمیت اندیشیدن برای پیدا کردن راه­کارهای خروج از رکود و بحران اقتصادی، برای ادامه حیات اقتصادی آشکار کرد.