وبلاگ

متوسط

کم

خیلی کم

۵

۴

۳

۲

۱

همچنین در پرسشنامه شماره سه (تشکیل ماتریس SPACE)، از مقیاس فاصله ای ۶ نقطه ای استفاده گردیده که در دو بازوی توان مالی و قدرت صنعت به متغییرها از عدد ۱ (بدترین) تا عدد ۶ (بهترین) و در دو بازوی مزیت رقابتی و ثبات محیط از عدد ۱- (بهترین) تا ۶- (بدترین) نمره داده شده است.
۳-۸ روایی و پایایی
منظور از روایی ابزار سنجش این است که مقیاس ومحتوای ابزار یا سؤالات مندرج در ابزار دقیقاً متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد، یعنی اینکه هم داده های گردآوری شده از طریق ابزار مازاد بر نیاز تحقیق نباشد و هم اینکه بخشی از داده های موردنیاز در رابطه با سنجش متغیرها در محتوای ابزار حذف نشده باشد یا به عبارت دیگر، عین واقعیت را به خوبی نشان دهد.
پایایی ابزار سنجش که از آن به اعتبار، دقت و اعتماد پذیری نیز تعبیر می شود، عبارت است از اینکه اگر یک وسیله اندازه گیری که برای سنجش متغیروصفتی ساخته شده در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرار گیرد، نتایج مشابهی از آن حاصل شود، به عبارت دیگر، ابزار پایا یا معتبر ابزاری است که از خاصیت تکرارپذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد(حافظ نیا، ۱۳۸۸).

جهت روایی صوری پرسشنامه و صحت و سقم سؤالات از روش پیش آزمون استفاده گردیده است. پیش آزمون یکی از مراحل فرایند تحقیق است که معمولاً پس از طراحی ابزارهای سنجش و گردآوری اطلاعات انجام می پذیرد. وقتی محقق ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات را طراحی نمود، لازم است آن را به صورت آزمایشی به مورد اجرا گذارد. نتایج گردآوری شده بعد از اجرای مرحله پیش آزمون به محقق کمک می کند تا اصلاحات لازم را در بخش ها و مراحل گوناگون تحقیق به عمل آورد(حافظ نیا، ۱۳۸۸).
به جهت تعیین اعتبار پرسشنامه، ابتدا پرسشنامه بین ۱۵ نفر از کارشناسان و مدیران شرکت توزیع گردید و از آنها درخواست گردید تا ضمن پاسخگویی، نظرات خود را پیرامون سوالات از جنبه های مختلف ابراز نمایند. سپس با تحلیلی که از نظرات پاسخ دهندگان بعمل آمد برخی از سوالات که بصورت مبهم ارائه شده بودند با نظر استاد راهنما اصلاح گردیده و پرسشنامه نهایی جهت کار پژوهش در اختیار نمونه آماری قرار داده شد.
در این تحقیق، پایایی پرسشنامه یا قابلیت آن با بهره گرفتن از روش اندازه گیری آلفای کرنباخ محاسبه شد. معمولاً دامنه ضریب اعتماد آلفای کرنباخ از صفر، به معنای عدم پایداری، تا مثبت یک به معنای پایایی کامل قرار می گیرد و هرچه مقدار بدست آمده به عدد یک نزدیک تر باشد قابلیت اعتماد پرسشنامه بیشتر می شود. اگر مقدار آلفا بیشتر از ۰٫۷ باشد پایایی خوب و اگر بین ۰٫۵ تا ۰٫۷ باشد پایایی متوسط و اگر کمتر از ۰٫۵ باشد پرسشنامه فاقد پایایی لازم است.
۳-۹ روش گردآوری اطلاعات
مرحله گردآوری اطلاعات آغاز فرایندی است که طی آن محقق یافته های میدانی و کتابخانه ای را گردآوری می کند و به روش استقرایی به فشرده سازی آن ها از طریق طبقه بندی و سپس تجزیه و تحلیل می پردازد و فرضیه های تدوین شده خود را مورد ارزیابی قرار می دهد و در نهایت حکم صادر می کند و پاسخ مسئله تحقیق را به اتکای آن ها می یابد، به عبارتی محقق به اتکای اطلاعات گردآوری شده واقعیت و حقیقت را آن طور که هست کشف می نماید، بنابراین، اعتبار اطلاعات اهمیت بسیاری دارد، زیرا اطلاعات غیر معتبر مانع از کشف حقیقت و واقعیت می گردد و مسئله و مجهول مورد نظر محقق به درستی معلوم نمی شود یا تصویری انحرافی و ناصحیح از آن ارائه می شود. ابزار گردآوری اطلاعات در روش کتابخانه ای بسته به نوع سند و هدف محقق از گردآوری اطلاعات و نوع آن متفاوت است. عمده ترین ابزاری که در تحقیق کتابخانه ای برای جمع آوری اطلاعات از آن استفاده می شود عبارتند از: فیش، جدول و فرم، پرسش نامه استخراج اطلاعات، نقشه و کروکی.روش های میدانی به روش هایی اطلاق می شود که محقق برای گردآوری اطلاعات ناگزیر است به محیط بیرون برود و با مراجعه به افراد یا محیط، و نبط برقراری ارتباط مستقیم با واحد تحلیل یعنی افراد، اعم از انسان، مؤسسات، سکونتگاه ها، موردها و غیره، اطلاعات مورد نظر خود را گردآوری کند. روش های متداول و معروف گردآوری اطلاعات میدانی عبارتند از: ۱) پرسش نامه ای، ۲) مصاحبه ای، ۳) مشاهده ای، ۴) آزمون، ۵) تصویربرداری، ۶) ترکیبی(حافظ نیا، ۱۳۸۸).
در این تحقیق جهت گردآوری اطلاعات هم از روش های کتابخانه ای و هم روش های میدانی استفاده شده است.
اسنادی که در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته اند شامل: کتب، مقاله ها و مجلات علمی، سایت های اینترنتی، اسناد شرکت و نشریه داخلی شرکت آب و فاضلاب خوزستان(جوشش) می باشد.
همچنین برای گردآوری اطلاعات میدانی از روش های توزیع پرسشنامه با سؤالات بسته از نوع طیفی، مشاهده و مصاحبه استفاده گردیده است.
در مجموع از روش های زیر برای گردآوری داده ها استفاده شده است:
۱- بررسی و مطالعه کتب مدیریت استراتژیک با محوریت موضوع تدوین استراتژی
۲- استفاده از مقالات تخصصی که پیرامون موضوعات مرتبط با عنوان پایان نامه به رشته تحریر درآمده است.
۳- بهره گیری از مجلات و نشریات مدیریت استراتژیک و نشریه داخلی شرکت
۴- بررسی سایت های اینترنتی و استفاده از مطالب مرتبط با موضوع.
۵- استفاده از پرسشنامه به عنوان مهمترین ابزار جمع آوری داده ها که بین مدیران نمونه شرکت توزیع و پس از تکمیل جمع آوری گردیده است.
۶- مصاحبه با تعدادی از مدیران ارشد و با سابقه ی شرکت جهت شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدات.
۳-۹-۱ طراحی پرسشنامه
پرسشنامه مجموعه ای است از سوالات کتبی و غالباً مبتنی بر گزینه های مشخص که پاسخ دهنده جواب های خود را بر آن درج می کند. به هنگامی که پژوهشگر دقیقاً می داند در پی چیست و چگونه باید متغیرهای خود را اندازه گیری کند، پرسشنامه ابزاری کارآمد برای گردآوری اطلاعات به شمار می رود (سکاران، ۱۳۸۸).
برای تدوین پرسشنامه شماره دو(تشکیل ماتریس SWOT) و تعیین نقاط قوت و ضعف شرکت و فرصت ها و تهدیداتی که با آن مواجه است، پرسشنامه شماره یک با همکاری استاد راهنما و بررسی شاخص های تعیین شده در کتب مدیریت استراتژیک طراحی گردید که در آن، محیط داخلی سازمان به شش بخش مدیریت، سیستم مالی و اعتبارات، تأسیسات و فرایند تولید و توزیع، تحقیق و توسعه ، سیستم اطلاعات رایانه ای و منابع انسانی و محیط خارجی نیز به شش بخش عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، سیاسی و دولتی و قانونی، فناوری، رقبا و رقابت و مشتریان تقسیم گردیدند و از تعدادی مدیران شرکت درخواست گردید نظر خود را در مورد نقاط قوت و ضعف هر یک از بخش های داخلی و فرصت ها و تهدیدات ناشی از هر کدام از بخش های خارجی که شرکت با آن مواجه می باشد ذکر نمایند. با جمع آوری پرسشنامه شماره یک عواملی که اکثریت مدیران به آن اشاره کرده بودند به عنوان عوامل داخلی و خارجی تعیین گردیده و جهت تعیین نمره هر یک از آن ها، پرسشنامه شماره دو بین مدیران نمونه توزیع گردید.
جهت تهیه پرسشنامه شماره سه(تشکیل ماتریس SPACE )، متغیرهایی که بیانگر توان مالی، مزیت رقابتی، ثبات محیط و قدرت صنعت باشند از طریق بررسی پرسشنامه های سایر محققین و عواملی که در کتب مدیریت استراتژیک به آن اشاره شده، بدست آمده و پس از تأیید استاد راهنما و انجام پیش آزمون و رفع کاستی ها و نقاط ضعف در قالب یک پرسشنامه با مقیاس فاصله ای در اختیار مدیران نمونه قرار گرفت.
۳-۱۰ روش تحقیق
برای تدوین استراتژی و شناسایی موقعیت شرکت آب و فاضلاب خوزستان از چارچوبی با عنوان چارچوب جامع تدوین استراتژی استفاده شده است. این چهارچوب دارای سه مرحله اصلی به شرح زیر است، که روش این تحقیق بر این پایه استوار بوده است.
مرحله ورودی: این مرحله شامل ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و ماتریس ارزیابی عوامل خارجی بوده که جهت تشکیل آنها نیاز به شناسایی نقاط قوت و ضعف شرکت و فرصت ها و تهدیدات پیش روی آن می باشد. برای این کار پرسشنامه شماره یک بین نمونه های آماری توزیع گردید و پس از جمع آوری آنها مهمترین عوامل داخلی و خارجی شناسایی شدند.
مرحله مقایسه: در این مرحله عوامل داخلی و خارجی با بهره گرفتن از مدل های گوناگون تطبیق داده می شوند تا ضمن شناسایی موقعیت استراتژیک شرکت، استراتژی های متناسب با هر موقعیت تدوین گردند. در این مرحله از دو ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام استراتژیک و ماتریس داخلی و خارجی جهت شناسایی موقعیت استراتژیک شرکت آب و فاضلاب خوزستان و از ماتریس سوات جهت تعیین استراتژی های بهینه استفاده شده است. لذا بدین منظور پرسشنامه های شماره دو و شماره سه بین مدیران توزیع گردید که با توجه به نتایج آنها مدل های مذکور برای شرکت تشکیل گردیدند.
مرحله تصمیم گیری: در مرحله سوم تنها از یک روش منحصر به فرد، یعنی ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی استفاده گردید. در این ماتریس از اطلاعات بدست آمده در مرحله اول استفاده شد تا استراتژی هایی که در مرحله قبل تدوین شده بودند، اولویت بندی گردند.
۳-۱۱ روش تجزیه وتحلیل داده ها
در پژوهش به کمک تحلیل داده های گردآوری شده واقعیات و سوال های علمی پژوهش را جست و جو می کنیم. داده ها به اطلاعات خام گردآوری شده از طریق مصاحبه، پرسشنامه یا مشاهده اشاره دارد. با سازماندهی داده ها به طریقی معین، تحلیل آنها و نتیجه گیری از آنها جواب مسئله ای را که در جست و جویش هستیم، پیدا می کنیم(سکاران، ۱۳۸۸).
پس از آنکه محقق داده ها را گردآوری، استخراج و طبقه بندی نمود و جداول توزیع فراوانی و نسبت های توزیع را تهیه کرد، باید مرحله جدیدی از فرایند تحقیق که به مرحله تجزیه و تحلیل داده ها معروف است، آغاز شود. این مرحله در تحقیق اهمیت زیادی دارد، زیرا نشان دهنده تلاشها و زحمات فراوان گذشته است.در این مرحله محقق با بهره گرفتن از روش های مختلف و با تکیه بر معیار عقل سعی می کند اطلاعات و داده ها را در جهت آزمون فرضیه و ارزیابی آن مورد بررسی قرار دهد. در مرحله تجزیه و تحلیل آنچه مهم است این است که محقق باید اطلاعات و داده ها را در مسیر هدف تحقیق، پاسخگویی به سؤال و سؤالات تحقیق و نیز ارزیابی فرضیه های خود جهت داده، مورد تجزیه وتحلیل قرار دهد. چون داده های بسیاری از تحقیقات علمی کمّی نبوده، جنبه آماری ندارند، معیار و مبنای دیگری غیر از روش های آماری باید برای تجزیه و تحلیل آن ها به کار رود. این مبنا و معیار در تجزیه و تحلیل های کیفی مشخصاً عقل، منطق، تفکر و استدلال است، یعنی محقق با بهره گرفتن از عقل و منطق واندیشه باید اسناد، مدارک و اطلاعات را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد و حقیقت و واقعیت را کشف و درباره فرضیه ها اظهار نظر نماید(حافظ نیا، ۱۳۸۸).
شیوه تجزیه و تحلیل کمًی که به روش تجزیه و تحلیل آماری نیز شهرت دارند، در مورد اطلاعات و داده های کمّی به کار می رود.در تحقیقات علوم انسانی روز به روز روش های کمّی توسعه می یابند و محققان سعی می کنند پدیده ها، متغیرها، ویژگی ها، ارزش ها و باورها را اندازه گیری نمایند از این رو، روش های آماری برای تجزیه و تحلیل آن ها ضرورت پیدا می کند.
استفاده از روش های آماری به دو شکل توصیفی و استنباطی انجام می گیرد:

هدف: این مطالعه به منظور ارزیابی آگاهی تغذیه ای دختران دبیرستان های تبریز انجام شد.
مواد و روش ها: در این مطالعه توصیفی - مقطعی ۴۰۴ دانش آموز سال آخر که از چهار ناحیه آموزش و پرورش تبریز با روش نمونه گیری ساده تصادفی انتخاب شده بودند، مورد بررسی قرار گرفتند.
یافته ها: افراد مورد مطالعه در محدوده سنی ۱۶ تا ۲۰ سال بودند. ۲/۹۱% آنها کم خونی را یک بیماری می دانستند و ۸/۶% فکر می کردند ویتامین یک مورد غذایی است. حدود ۹/۴۹% آنها از وجود پروتیین در غذاهای گیاهی نامطمئن و ۹/۴۰% کاملا مخالف بودند. برآورد میزان آگاهی دختران نشان داد ۲/۵% آگاهی ضعیف، ۵۱% آگاهی متوسط، و ۸/۴۳% آگاهی خوب داشتند. بین میانگین نمره آگاهی دختران با مناطق مختلف آموزش و پرورش، گروه های سنی، رشته های مختلف تحصیلی و سطح سواد مادر تفاوت معنی داری مشاهده نشد.
نتیجه گیری: برای رسیدن به سطح مطلوب آگاهی تغذیه ای دختران برنامه های توسعه یافته های آموزشی و استراتژی های مناسب تری مورد نیاز است.

۵- پژوهشی توسط پور اسلامی، امین و سرمست در سال ۱۳۷۷ با عنوان بررسی سطح آگاهی، نگرش و عملکرد دانش آموزان دختر ۱۸-۱۵ ساله دبیرستانهای شهرستان کرج نسبت به دیسمنوره و بهداشت دوران قاعدگی انجام شد، بدین منظور ۳۵۰ دانش آموز دبیرستانی دو منطقه مشکین دشت و کرج با پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفتند، در این بررسی شیوع قاعدگی دردناک ۷۱ درصد به دست آمد، ۷۷ درصد افراد اذعان داشتند که از وقوع این درد آگاهی داشتند، و خویشاوندان نزدیک مانند مادر، خواهران، دوستان و همکلاسی های خود را به عنوان منبع کسب اطلاعات ذکر کرده اند، همچنین در این تحقیق نیمی از افراد استحمام و استفاده از وسایل بهداشتی را رعایت می نمودند، با توجه به سؤالات پرسشنامه در خصوص روش های تسکین درد، انجام ورزش و رعایت رژیم غذایی در طول دوران قاعدگی و پاسخ های دریافتی چنین بر می آید که آموزش بهداشت در زمینه تغذیه، فعالیتهای فیزیکی و استفاده از داروهای مسکن تحت نظر پزشک می تواند در ارتقای سطح آگاهی و تغییر باورهای غلط دختران جوان مؤثر واقع شود.
۶- پژوهشی توسط آزادبخت و همکاران در سال ۱۳۸۲ با عنوان ارزیابی آگاهی، نگرش و عملکرد دانش آموزان مقاطع راهنمایی و دبیرستان منطقه ۱۳ تهران در زمینه تغذیه سالم انجام شد. چکیده پژوهش در ذیل آمده است:
هدف از این بررسی تعیین آگاهی، نگرش و عملکرد نوجوانان دانش آموز ۱۸-۱۰ ساله مدارس راهنمایی و دبیرستان منطقه ۱۳ تهران است. این مطالعه به روش مقطعی بر روی ۷۶۶۹ دانش آموز نوجوان ۱۸-۱۰ ساله (۴۰۷۰ پسر و ۳۵۹۹ دختر) مشغول به تحصیل در مقاطع راهنمایی و دبیرستان ۲۲ مدرسه از منطقه ۱۳ آموزش و پرورش تهران انجام شد. به منظور ارزیابی آگاهی، نگرش و عملکرد تغذیه ای افراد از پرسشنامه استفاده شد، درصد بیشتری از دختران آگاهی خوب (۸۲ درصد دختران در مقابل ۷۵ درصد پسران، ۵% p< )، و درصد بیشتری از پسران نگرش خوب (۳۹% پسران در مقابل ۳۳% دختران، ۵% p<) و عملکرد خوب ( ۲۵ % پسران در مقابل ۱۵% دختران، ۵% p<). بر اساس نتایج به دست آمده از تحلیل پرسشنامه ۵/۳۵% از نوجوانان مصرف شیرینی ها و آبنبات ها را در تغییرات وزنی مؤثر نمی دانستند و ۴/۶۵% از آنها اطلاع نداشتند که سوسیس و کالباس حاوی کلسترول است. ۲۸% از دانش آموزان مصرف پفک را بر پسته و بادام ترجیح می دادند و ۵/۳۷% از آنها مصرف بیسکویت کرم دار را بر سبوس دار ترجیح می دادند، فقط ۵/۴% از دانش آموزان به همراه غذا هیچ گاه نوشابه مصرف نمی کردند. با توجه به یافته های این تحقیق مشخص است که درصد کمی از نوجوانان از عملکرد تغذیه ای مطلوب برخوردارند و در بسیاری از موارد نیز نگرش و عملکرد آنها مطابق دانش تغذیه ای آنها نیست که این یافته ها ضرورت مداخلات تغذیه ای مداوم را در نوجوانان مشخص می سازد.
۷- پژوهشی توسط اسفرجانی و همکاران در سال ۱۳۸۲ با عنوان آیا دختران نوجوان از وضعیت تن سنجی و آگاهی تغذیه ای مطلوبی برخوردار می باشند؟ انجام شد: در ذیل به بررسی آن پرداخته می شود.
این مطالعه به روش توصیفی- مقطعی بر روی ۲۳۵ نفر از دختران دانش آموز (۱۴-۱۱سال) مدارس دولتی و غیر انتفاعی شهر تهران که نمونه های آنها از کل مناطق ۷ و ۲ آموزش و پرورش، بر اساس در دسترس بودن در هر مدرسه به طور تصادفی و به روش سیستماتیک انتخاب شدند، انجام پذیرفت. پرسشنامه ای حاوی اطلاعات دموگرافیک، تن سنجی، آگاهی تغذیه ای و رفتار غذایی برای کلیه نمونه ها توسط کارشناس تغذیه تکمیل گردید و داده های استخراج شده توسط نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.
یافته ها: از ۲۳۵ دانش آموز مورد بررسی ۱/۱+۱۳، و ۳/۷۶% دارای خانوارهای۲ تا ۵ نفره بودند. بررسی تن سنجی دختران دانش آموز نشان داد ۳/۱۴% از آنها کم وزن و ۹/۵۴% از آنها دارای اضافه وزن می باشند. بررسی الگوی مصرف تغذیه ای نشان داد که ۴/۲۵% و ۶/۱۹% این دانش آموزان به ترتیب در مدارس دولتی و غیر انتفاعی بدون سرو صبحانه سر کلاس حاضر می شدند. بررسی نتایج آگاهی تغذیه ای نشان داد که ۵/۲۷% دختران در مدارس دولتی و ۶/۵۲% در مدارس غیر انتفاعی از آگاهی مطلوب تغذیه ای برخوردارند. نتایج نشان داد که نوجوانان مورد بررسی از وضعیت مطلوب تن سنجی، الگوی مصرف غذایی و آگاهی تغذیه ای برخوردار نمی باشند.
۸- یکی دیگر از پیشینه های پژوهش مربوط به ملکشاهی و فرهادی (۱۳۸۴) با عنوان میزان آگاهی، نگرش و عملکرد دانش آموزان دبیرستانی در مورد بهداشت دوران قاعدگی می باشد:
در این مطالعه توصیفی- تحلیلی تعداد ۷۰۰ دانش آموز دختر سال اول دبیرستان شهر خرم آباد بطور تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند، ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه، شامل مشخصه های فردی، اطلاعاتی پیرامون قاعدگی و سؤالات آگاهی، نگرش و عملکرد بود. یافته ها نشان داد که میانگین سنی نمونه ها ۸/۱۴ سال بود. ۵۲% دارای قاعدگی نامنظم که (۷/۴۰%) دارای طول مدت دوره قاعدگی ۷-۵ روز بودند. ۱/۹۴% اطلاعات قبلی داشتند. مهمترین و اولین منبع اطلاعات (۱/۷۱%) مادر بوده است. ۵۰% نمونه ها دارای آگاهی ضعیف بوده اند. نگرش ۱/۳۰% آنها نسبت به قاعدگی و علائم آن منفی است که عملکرد با نگرش آنها توافق داشت، ۹/۷۵% دارای قاعدگی دردناک بودند، اکثریت افراد مورد مطالعه در دوران قاعدگی دچار اختلالات خلقی، رفتاری (اظطراب، ترس) شده بودند. تجزیه و تحلیل آماری ارتباط معناداری بین آگاهی، نگرش و عملکرد و منابع کسب اطلاعات، تحصیلات والدین و شغل مادر نشان داد (۰۰۱% p = ).
۹- شرح پژوهش انجام شده توسط هزاوه ای و همکاران با عنوان، بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد تغذیه ای دانش آموزان دختر مقطع راهنمایی ناحیه ۴ شهر اصفهان در سال ۱۳۸۷ به شرح ذیل می باشد:
هدف از این بررسی، تعیین آگاهی، نگرش و عملکرد تغذیه ای دانش آموزان دختر مقطع راهنمایی در ناحیه ۴ اصفهان است.
این مطالعه به روش توصیفی و بر روی ۱۲۰ نفر از دانش آموزان انجام شد. به منظور ارزیابی آگاهی، نگرش و عملکرد تغذیه ای از پرسشنامه سه قسمتی (مشخصات دموگرافیک، آگاهی مدل بزنف ) استفاده شد، که سه قسمت اول آن به وسیله خود گزارش دهی و قسمت عملکرد آن بوسیله مصاحبه تکمیل گردید. قسمت عملکرد نیز شامل یادآمد ۲۴ ساعته خوراک بود که در سه روز و به وسیله مصاحبه تکمیل گردید.
نتایج نشان داد ۵/۳۷% دانش آموزان در مورد تغذیه سالم، آگاهی ضعیف داشتند، در حالی که ۹۰% از دانش آموزان عملکرد تغذیه ای نامطلوب داشتند و میانگین نگرش آنها ۶/۷۴% بوده است.
با توجه به یافته های این پژوهش مشخص است که درصد کمی از نوجوانان از عملکرد تغذیه ای مطلوب برخوردارند و در بسیاری از موارد نیز عملکرد آنها مطابق دانش تغذیه ای نیست.
۱۰- در مطالعه ای که توسط فروزانی (۱۳۷۸) تحت عنوان ارزیابی و مقایسه آگاهی های تغذیه ای دختران دانش آموز ۱۸-۱۴ ساله دبیرستانهای دولتی و غیر انتفاعی شهر بابل انجام شد، آگاهی های تغذیه ای ۴۴۵ دختر دانش آموز (۲۸۵ نفر از دبیرستان های دولتی و ۶۰ نفر از دبیرستان های غیر انتفاعی) با بهره گرفتن از پرسشنامه ارزیابی گردید. نتایج حاکی از بالاتر بودن آگاهی های تغذیه ای دبیرستان های دولتی نسبت به غیر انتفاعی بود(۵% p<). بطور کلی نتایج حاکی از پایین بودن آگاهی های تغذیه ای دانش آموزان بود.
۱۱- در مطالعه ای که توسط امین پور و حبیبی در سال ۱۳۷۶ با عنوان سنجش آگاهی مادران آینده ( دانش و برداشت تغذیه ای) با هدف تعیین سطح آگاهی تغذیه ای دانش آموزان دختر سال سوم و چهارم مقطع متوسطه در تهران (شرکت کنندگان در کلاس های طرح کاد) با بهره گرفتن از پرسشنامه انجام شد، نتایج نشان داد که به ترتیب ۷/۱۱ درصد و ۴/۴۹% از دانش آموزان مورد مطالعه دارای آگاهی ضعیف و متوسط بودند، و ضعیف ترین امتیاز به منطقه ۶ و بالاترین آن به منطقه ۱و۳ آموزش و پرورش مربوط بود.
۱۲- اخوان عطار (۱۳۷۷) مطالعه ای تحت عنوان تعیین میزان آگاهی، نگرش و عملکرد تغذیه ای دانش آموزان و برخی عوامل مؤثر بر آن در دختران مدارس راهنمایی منطقه ۱۲ آموزش و پرورش شهر تهران انجام داد، برای اجرای پرسشنامه دانش آموزان ۹ مدرسه دولتی و ۲ مدرسه غیر انتفاعی با تعداد مساوی در هر پایه تحصیلی به طریق خوشه ای و تصادفی انتخاب شدند، نتایج نشان داد که میزان آگاهی تغذیه ای ۳/۵۹ درصد از واحدهای پژوهش ضعیف و تنها ۳/۱۴ و ۴/۱۳ درصد واحدهای مورد بررسی به ترتیب نگرش و عملکرد ضعیف داشتند. در این مطالعه بین متغیرهای مستقل (سن، منبع اطلاعات تغذیه ای، نوع مدرسه، سواد پدر و مادر، شغل پدر و مادر) با آگاهی تغذیه ای و بین رشته تحصیلی پدر و سواد مادر با نگرش دانش آموزان رابطه معناداری وجود داشت.
۲-۱۶-۲- پژوهشهای مربوط به خارج کشور
۱- پائولین و ویلمد (۲۰۰۵) در پژوهشی تحت عنوان ارزیابی عملکرد دانش آموزان هلندی در درس ریاضیات آزمون تیمز در سالهای ۱۹۹۵ و ۲۰۰۰ با بهره گرفتن از روش اکتشافی و آنالیز تابعی داده ها. بیان می دارند که:
نتیجه ارزیابی نشان داد که بین برنامه درسی کسب شده با برنامه درسی قصد شده اختلاف آشکاری وجود دارد، جهت بهبود این امر یکی از اقداماتی که در هلند انجام گرفت افزایش پذیرش معلم بود، که ارزیابی مجدد در تیمز ۲۰۰۰ نشان داد که دانش آموزان هلندی همچنان پیشرفت قابل توجهی نداشتند.
نتیجه گیری: این مطالعه نشان داد، ارزیابی های معتبر از درس ریاضیات می تواند به عنوان مکمل در کنار آزمون های مداد – کاغذی نه فقط در کشور هلند بلکه در سایر کشورها نیز اجرا شود.
۲- storyو همکارانش در سال ۱۹۸۸ به بررسی ترجیحات غذایی، عقاید و عملکرد نوجوانان پرداختند. در این مطالعه ۲۰۷ نفر از دانش آموزان دبیرستانی مهاجر جنوب شرقی آسیا که به مدت ۵ سال و یا کمتر در آمریکا اقامت داشتند انتخاب شدند. نتایج نشان داد که تقریباً ۶۰ درصد از دختران و ۳۷ درصد از پسران صبحانه مصرف نمی کردند و نوجوانان مهاجر آسیایی تبار علاقه شدید به غذاهای محلی و سنتی خود داشتند و برنج به عنوان غذای اصلی در رژیم غذایی آنها باقی مانده است. نتایج کلی حاکی از عملکرد نامطلوب و نگرش تغذیه ای مطلوب بوده است.
۳- هام آنی (۲۰۱۰) پژوهشی با عنوان بررسی عدم تطابق برنامه درسی قصد شده و برنامه درسی تجربه شده انجام داد، در این پژوهش تعدادی دانش آموز دبیرستانی را که تحت یادگیری برنامه درسی ملی با هدف ارتقاء دانش و توانایی بودند مورد بررسی قرار گرفتند، ملاک ارزیابی در این پژوهش استانداردهای مبتنی بر الگوهای ارزشیابی بوده است، پس از مصاحبه با اعضای علمی مدرسه و روش های مطالعاتی دیگر، مشخص شد که دانش آموزان تحت تأثیر چندین مسئله در داخل و خارج مدرسه می باشند، که در این پژوهش مشخص شد که اهداف این مسائل بر خلاف اهداف و سیاست های برنامه درسی ملی می باشد، این پژوهش فرصتی برای پژوهشهای دیگر در زمینه بررسی کاهش یادگیری های دانش آموزان در برنامه های تدوین و طراحی شده می باشد، زیرا واقعیت این است که کلاس درس گاه دارای مفاهیمی برای دانش آموزان می باشد که از منظر تحقیقات معتبر علمی و ادعاهای علمی مدارس نادیده گرفته می شوند.
۴- در سال ۱۹۹۲، Wardle و سایر همکارانش با هدف تعیین روش و عادت تغذیه ای نوجوانان انگلیسی بررسی را بر روی ۸۴۶ دانش آموز دبیرستانی انجام دادند. نتایج حاکی از این بود که عملکرد تغذیه ای آنان متأثر از نگرش آنها بود. بدین نحو که دانش آموزانی که وزن اضافی داشتند، نگرش منفی نسبت به غذا داشتند، عملکرد آنها نیز ضعیف بوده در حالیکه دانش آموزانی که وزن کمتری داشتند نگرش مثبتی نسبت به غذا و عملکرد تغذیه ای بهتری داشتند.
۵- مطالعه ای که Anderson و همکارانش در غرب اسکاتلند در زمینه الگوی غذایی نوجوانان بر روی ۱۰۰۹ دختر ۱۵ ساله انجام دادند حاکی از آن بود که متوسط تعداد وعده ها ۵/۵ وعده در روز و غذاهای شامل شیرینی و بیسکویت حداقل یک بار در روز بود. بطور کلی نتایج عملکرد تغذیه ای دانش آموزان مطلوب بوده است.
۶- به منظور ارزیابی تغذیه ای نوجوانان کانادایی Sallivan مطالعه ای بر روی ۸۹۹ نوجوان انجام داد. یافته ها نشان داد که میانگین امتیاز آگاهی تغذیه ای دانش آموزان پایه تحصیلی ۹ و ۸ بطور معناداری بیش از پایه تحصیلی هفتم بود. همچنین مصرف کنندگان صبحانه به طور معناداری بیش از، از دست دهندگان این وعده بود.
۷- بررسی دیگری توسط Beechبه منظور بررسی آگاهی، نگرش و عملکرد تغذیه ای دانش آموزان در مورد مصرف میوه و سبزی روی ۲۲۱۳۰ دانش آموز دبیرستانی در نئواورلئان انجام گرفت. آگاهی دانش آموزان توسط ۲۳ سؤال بررسی گردید. نتایج بیانگر آن بود که بطور متوسط ۳۹ درصد پاسخهای داده شده صحیح بود.
۸- به منظور بررسی دفعات دریافت مواد غذایی نوجوانان اسپانیایی، مطالعه ای توسط de- Rufino و همکارانش صورت گرفت. در این بررسی ۱۲۰۵ نوجوان ۱۵-۱۴ ساله شرکت داشتند. یافته های بررسی نشان داد که شیر، نان، میوه و سبزی مواد غذایی بودند که به حد کافی مصرف می شدند در حالیکه ماهی، گوشت، تخم مرغ و محصولات لبنی و حبوبات در این گروه کمتر استفاده می شد.
۲-۱۷- جمع بندی
بهداشت فردی عبارت است از کلیه مفاد بهداشتی که در ارتباط با بهداشت مو، پوست، ناخن، دهان و دندان، چشم، گوش، تغذیه و سایر اندامها و همچنین فعالیتهای بدنی وجود دارد (پویه، ۱۳۷۵: ۹).
تغییر گرایشها و شیوه ها در سلامت، ممکن است تحت تأثیر عوامل فرهنگی و خرده فرهنگی وسیعی قرار گیرند (کرتیس، ترجمه فتحی آشتیانی و عظیمی آشتیانی، ۱۳۸۷: ۱۳۱).
نقش مهم و تعیین کننده رفتار و شیوه زندگی در سلامت فرد و جامعه و به تبع آن نقش آموزش بهداشت برنامه ریزی شده، در تغییر مطلوب رفتار و شیوه زندگی در جهت نیل به سلامتی فرد، خانواده و جامعه در طی تحقیقات اپیدمیولوژیک، آزمایشگاهی و تحقیقات متعدد تجربی و نیمه تجربی بارز گردیده است (Gardner, H; 1989).
مهم تر از هر جایی و هر نهاد دیگری آموزش و پرورش به دلیل جمعیت وسیع تحت پوشش خود و ویژگی خاص آموزش پذیری این جمعیت و مشکلات فراوانی که پیش روی آنها قرار دارد وظیفه ای بس سنگین دارد. زیرا آموزش و پرورش تنها منحصر به آموزش مهارت های خواندن، نوشتن و حساب کردن و آمادگی برای اشتغال در یک حرفه نیست، بلکه رشد شخصیت و آموزش شیوه های سالم زیستن نیز باید در کانون توجه قرار گیرد و به تعلیم و تربیت مهارتهای زندگی گسترش یابد (Narajima, H; 1992-93).
همانطور که در فصل اول ذکر شد بهداشت و سلامتی در لیست مهارتهای زندگی می باشند و این مهارتها اکتسابی می باشند که از طریق آموزشهای رسمی و غیر رسمی می توانند حاصل شوند.
در این فصل موارد متعددی در ارتباط با برنامه درسی و بهداشت فردی توضیح داده شد. پس از بررسی مفهوم و ماهیت و سطوح برنامه درسی، به بررسی ویژگی ها و خصوصیات نوجوانان و اهداف آموزش و پرورش متوسطه و طبقه بندی هدفهای آموزشی پرداخته شد. سپس مفهوم و ماهیت یادگیری و مسائل مربوط به آن بررسی شد. در بخش دیگر این فصل مسائل بهداشت و سلامت و اهمیت آن در زندگی بویژه برای قشر نوجوان علی الخصوص دختران مورد بحث بود. در قسمت دیگر این فصل به بررسی دو بعد مهم بهداشت فردی شامل بهداشت تغذیه و بهداشت دوران قاعدگی پرداخته شد. و در پایان پژوهشهای انجام یافته در این باب ذکر شدند.
فصل سوم
روش پژوهش
۳-۱- مقدمه
در این فصل پژوهشگر به بررسی روش انجام پژوهش، جامعه آماری پژوهش، نحوه تعیین نمونه آماری و ابزار اندازه گیری پژوهش، چگونگی سنجش روایی و اعتبار ابزار پژوهش و روش های آماری و تجزیه و تحلیل داده ها می پردازد.
۳-۲- روش انجام پژوهش
پژوهش حاضر بر حسب نحوه گردآوری داده ها جزء تحقیقات زمینه یابی^[۱۰۱] می باشد. تحقیق زمینه یابی یک روش جمع آوری داده هاست که در آن از یک گروه خاص از افراد خواسته می شود تا به تعدادی سؤالهای خاص پاسخ دهند. تحقیق زمینه یابی به منظور کشف واقعیتهای موجود یا آنچه هست، انجام می شود. در واقع این روش پژوهش به منظور توصیف کردن یک جامعه تحقیقی در زمینه توزیع یک پدیده معین انجام می شود (دلاور، ۱۳۸۸: ۱۰۲-۱۰۱).
۳-۳- جامعه آماری پژوهش
«جامعه آماری پژوهش یا جایی که نتایج پژوهش قرار است به آنجا تعمیم یابد یا در آنجا اجرا شود، به مجموعه ای از اشخاص، اشیاء، گیاهان، مکانها، رویدادها و بطور کلی اموری اطلاق می شود که در یک یا چند صفت یا ویژگی مشترک باشند» (میرزایی، ۱۳۸۸: ۱۷۰).

واژه ” هوی ” در اصطلاح و غالب استعمالات، در تمایلات و خواسته های مذموم به کار می رود، به یکی از این دو دلیل : یا این که غالباً نفس به هوس رانی و شهوت های مذموم مایل است؛ یا به خاطر این که مقتضای طبیعت نفس ــ اگر مهار عقل و شرع نباشد ــ به شهوت های باطل و هواهای نفسانی میل دارد . ( خمینی ( امام ) ، اربعین حدیث ، حدیث دهم ، ص ۱۶۷ ) .
۱ . ۸ . ۵ . پرستش در لغت :
بر اساس ریشه ی آن ” پرستی ” به معنای طاعت و عبادت است . ( ابن خلف تبریزی، برهان قاطع ، ۱۰۶۳ ، ص ۲۴۸ ) .
پرستش اسم مصدر از پرستیدن، عبادت ، نیایش ، عبودیّت .
اگر بر پرستش فزایم رواست که از بخت وی کار من گشت راست ( فردوسی )
( دهخدا ، لغت نامه دهخدا ، ج ۴ ، ص ۵۵۰۰ ) .
۱ . ۸ . ۶ . پرستش در اصطلاح :
در مورد خداوند دو گونه پرستش داریم: یکی اطاعت از فرامین او و این که در زندگی روزمرّه راجع به حلال و حرام از دستورات خداوند و دین او پیروی می کنیم؛ این پرستش به معنای اطاعت و فرمانبرداری است.
دوم : تذلّلی است توأم با تقدیس: یعنی بنده نهایت خضوع و دقّت را در برابر حقّ اظهار می دارد و در عین حال او را از تمام نقایض، پاک و به تمام کمالات دارا می داند . ( قرشی، قاموس قرآن، ج ۴ ، ص ۲۷۹ ) .
امام هادی ( علیه السّلام ) می فرمایند: « کسی که به سخن ِ سخن گویی گوش فرا دهد، او را پرستش کرده است اگر این سخن گو از سوی خدا سخن گوید خدا را پرستیده ، و اگر از سوی ابلیس سخن گوید ابلیس را عبادت کرده است » . ( مجلسی، بحار الانوار، ج ۲، ص ۹۴ ، باب ۱۴ ) .
۱ . ۸ . ۷ . نفس در لغت :
نفس ( بر وزن فلس ) در اصل به معنی ذات است. طبرسی ذیل « وَ مَا یَخدَعونَ إلّا أنفُسَهُم » . بقره ( ۱ ) : ۹ . فرموده : نفس سه معنی دارد یکی به معنی روح ، دیگری به معنی تأکید مثل « جائنی زید نفسه » سوم به معنی ذات و اصل همان است . (قرشی، قاموس قرآن، ج ۷، ص ۹۴ ــ طبرسی ، مجمع البیان، ج ۱، ص ۷۱ ــ راغب اصفهانی، مفردات، ج ۴، ص ۳۸۰ ــ هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ج ۳۱، ص ۲۹۸ ) .
در قاموس قرآن نیز آمده که نفس در قرآن مجید در چند معنی به کار رفته است: ۱٫ روح ۲ . ذات و شخص ۳ . در آیاتی نظیر « وَ ما أُبَرِّی ُ نَفسِی إنَّ النَّفسَ لَأمّارَهٌ بالسّوء ِ إلّا ما رَحِم َ رَبّی » یوسف ( ۱۲ ) : ۵۳ .
منظور تمایلات نفسانی و خواهش های وجود انسان و غرائز او باشد که با اختیاری که داده شده می تواند آن ها را در مسیر حق ّ یا باطل قرار دهد.
در آیاتی نظیر « وَ لا اُقسِم ُ بِالنَّفس ِ اللّوّامَهِ » قیامت (۷۵) : ۲ . « وَ نَهی النّفسَ عَن ِ الهَوی » نازعات ( ۷۹) : ۴۰ .
ظاهراً وجدان و درک آدمی مراد است . ۴٫ قلوب و باطن . ( قرشی، قاموس قرآن، ج ۷، ص ۹۴ ــ ۹۵ ) .
در لغت نامه دهخدا آمده که معانی زیر را برای نفس نقل می کند : ۱٫ جان و روح و روان، قوه ای که جسم زنده بدان زنده است . ۲٫ حقیقت شی ء و هستی هر چیز، ذات و خمیر و طینت . ۳٫ تن و جسد : مراد از نفس شخص، همگی شخص و سراپای انسان است . چنان که سعدی می گوید :

هر چه بر نفس خویش نپسندی نیز بر نفس دیگری مپسند

4. 4. شخص و فرد و جمع آن انفس و نفوس است . ۵٫ به معنی نفس امّاره : چنان چه مولوی می گوید :

مادر بت ها ، بت نفس است ز آن که آن بت ، مار و این بت ، اژدهاست
( دهخدا، لغت نامه دهخدا، ج ۱۴، ص ۲۲۶۳۰ – ۲۲۶۳۱ ) .
۱ . ۸ . ۸ . نفس در اصطلاح :
نفس جوهری است که ذاتاً مستقل و در فعل نیاز به ماده دارد و متعلّق به اجساد و اجسام است و بالأخره جوهری است مستقل قائم به ذات خود که تعلّق تدبیری با بدن دارد و یا جوهری است غیر مائت ، و در تصرّف و تدبیر، نیاز به جوهر روحانی دیگر دارد که روحانیت آن از نفس کمتر است و آن واسطه روح حیوانی است که آن هم واسطه ای دارد که قلب است، در ماهیّت و حقیقت نفس اقوالی است بر حسب مکاتب مختلف فلسفی و عرفانی و کلامی از جمله ، ۱٫ نار ۲٫ هواء ۳ . ارض ۴ ماء ۵ . عدد …….. .
و به نقل از ناصر خسرو ، نفس جوهری است بسیط و روحانی و زنده به ذات و دانا است به قوت و فاعل به طبع و او صورتی است از صورت های عقل فعّال .
و این نفس به اعتبار طواری حالات درجاتی دارد :
۱ . نفس امّاره : مراد نفوس پست اند که تابع هوا و هوس بوده و بر حسب دستورات مهلکه انسان را وادار به کارهای زشت می کنند و بالأخره روح انسانی را به اعتبار غلبه ی حیوانیّت نفس امّاره گویند .
۲ . نفس لوّامه : نفس انسان را در مقام تلألو نور قلب از غیب برای اظهار کمال آن و ادراک قوّت عاقله به وخامت عاقبت و فساد احوال آن ، نفس لوّامه گویند . از جهت لوم و سرزنش بر افعال خود و این مرتبت مقدّمه برای ظهور مرتبت قلب است که هرگاه نور قلبی ظاهر شود و غالب شود و سلطنت آن بر قوای حیوانیّه آشکار گردد یعنی تسلّط پیدا کند و نفس مطمئن شود مطمئنّه گویند . ( ر.ک : سجّادی ، فرهنگ معارف اسلامی، ج ۴، صص ۴۶۷ ــ ۴۷۳ ) .
نفس ، مشترک بین چند معنی است، گاهی مراد از آن جامع قوّه ی غضب و شهوت در انسان است و گاهی حقیقت انسان است که همان ذات اوست که با اوصاف و احوال مختلف وصف می شود . ( هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، ج ۳۱ ، ص ۲۹۸ ) .
پس هوی پرستی در قرآن و نهج البلاغه به معنای اطاعت کردن از هوای نفس ( تمایلات نفسانی ) می باشد. هوی پرستی، از درون انسان سرچشمه می گیرد و آن بزرگ ترین خطری است که انسان را تهدید می کند، انسان با پرداختن بیش از اندازه به جنبه های مادی و تأمین خواسته ها و تمایلات شهواتی و إرضاء غرائز حیوانی به هوی پرستی به عنوان مرتبه ی نازل حیوانیّت گرفتار می شود. در واقع هوی نتیجه شهوت و داعی ضلالت می باشد که در قرآن و نهج البلاغه به آن پرداخته شده و مورد نکوهش قرار گرفته است.
۱ . ۹ . شناختی بر فضایل و رذایل اخلاقی :
موضوع علم اخلاق انسان است، از این نظر که می تواند دارای صفات نیک و بد باشد . علم اخلاق از صفاتی بحث می کند که سازنده ی شخصیت انسان است و نیز صفاتی که او را از انسانیّت دور می کند، معیار تشخیص این صفات و خوب یا بد بودن آن ها بر اساس بینش و نگرش ما به انسان و جهان هستی خواهد بود. بر اساس جهان بینی اسلامی، دو دسته صفات اخلاقی برای انسان وجود دارد: صفات پسندیده یا (فضائل اخلاقی)، و صفات نکوهیده یا (رذائل اخلاقی) . فایده علم اخلاق نیز همین است که رذائل اخلاقی را بشناسیم و آن ها را از خود دور کنیم و محاسن اخلاقی را بشناسیم و خود را به آن ها بیارائیم. فضائل به مزایا، کمالات، و خوبی ها و در کل به مجموع ملکات و صفات راسخ نفسانی اطلاق می شود که منشأ صدور افعال مناسب با آن می شود. در مقابل، رذائل و نقایص اخلاقی قرار دارند که به پستی ها، کمبودها و بدی ها اشاره دارند. از نظر اسلام، فضیلت فعل اخلاقی، به تأثیر گذاری آن فعل در رسیدن به کمال انسانی بستگی دارد از این رو هر فعلی که در بازسازی روح آدمی و وصول به کمال نهایی تأثیر بگذارد، فضیلت، و در غیر این صورت، رذیلت اخلاقی شمرده می شود. البته باید توجّه داشت که مراد و مقصود، آن فعلی است که با اراده و اختیار آدمی انجام بپذیرد. نیاز به یادآوری است که این اثر بخشی، یا به طور مستقیم صورت می پذیرد و یا زمینه را برای کمال یابی فراهم می سازد لذا اسلام چنین فعلی را اخلاقی می شمرد. چون کمال نهایی انسان، رسیدن به قرب الهی و بهره وری از صفات پروردگار عالم است، هر آن چه در رسیدن به این مقصد والا، کارآمد و نقش آفرین باشد، از نظر اسلام فضیلت اخلاقی شمرده می شود. مانند، امید به خدا، حبّ به خدا، ذکر، صداقت، امانت و وفاداری به عهد، صبر و مقاومت، حکمت، توکل، توسل و ….. و هر آن چه انسان را از مقصد و مسیر کمال، منحرف نماید و از توجّه به خدای متعال باز دارد، رذیلت اخلاقی به حساب می آید. مانند خودخواهی، پیروی از هوای نفس، عجب و خودبینی و …. . از این جهت ترک واجبات و ارتکاب معاصی، از بزرگ ترین رذایل شمرده می شود. امام صادق(ع) از رذائل اخلاقی با عنوان (لشکریان جهل ) یاد می کنند. یعنی کسی که قدرت تجزیه و تحلیل و فهم و درک ندارد و فضائل اخلاقی را با عنوان (لشکریان عقل) معرفی کرده و جهل را دشمن عقل می دانند و برای هر کدام هفتاد و پنج لشکر قرار داده، که به مواردی از آن ها اشاره می کنیم: ایمان و ضد آن کفر است، تصدیق و ضد آن انکار است و ….. ( اسلامی، کلیات اخلاق اسلامی، صص ۳۳ـ ۳۹ )
همانگونه که ملاحظه می شود: پیروی از هوای نفس جزء صفات نکوهیده و از لشکریان جهل معرفی شده است، پس وظیفه ماست که این صفات را به خوبی بشناسیم و نفس خود را از رذائل پاک کنیم. زیرا اگر نفس آلوده به رذائل باشد، نمی تواند مکارم اخلاق که در قرآن از اهمیّت والایی برخوردار است را درک کند.
فصل دوم
عوامل هوی پرستی از نگاه
قرآن و نهج البلاغه
مقدمه
بی شک در وجود انسان، غرائز و امیال گوناگونی است که همه آن ها برای ادامه حیات او ضرورت دارد: خشم و غضب، علاقه به خویشتن، علاقه به مال و زندگی مادی و امثال این ها، و بدون تردید دستگاه آفرینش همه ی این ها را برای همان هدف تکاملی آفریده است امّا مهم این است که گاه این ها از حدّ تجاوز می کنند و پا را از گلیمشان فراتر می نهند و از صورت یک ابزار مطیع در دست عقل در می آیند و بنای طغیان و یاغی گری می گذارند، عقل را زندانی کرده و بر کلّ وجود انسان حاکم می شوند و زمام اختیار او را در دست می گیرند.
برخی از مفسران هوی پرستی را از تمام انواع بت پرستی خطرناک تر می دانند، حتّی بت پرستی نیز از آن ریشه می گیرد. (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۱۵، ص ۱۰۳ ) .
در روایتی نیز از امام علی ( علیه السّلام ) آمده است که « الشَّقِیُّ مَنِ انخَدَعَ لِهَواهُ و غُرُورِه ِ» . بدبخت کسی است که فریب هوی و غرور خویش را بخورد . (صبحی صالح، نهج البلاغه ، خطبه ۸۶، ص ۱۱۷).
خداوند در برخی آیات پیروی هوی را در تعارض با هدایت در راه خدا دانسته و می فرماید: …….. وَ لا تَتَّبِعِ الهوی فَیُضِلَّکَ عن سَبیل ِ الله إنَّ الَّذین َ یَضِلّون َ عن سبیل ِ الله …. . ص (۳۸): ۲۶ . ( …. از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف سازد؛ کسانی که از راه خدا گمراه شوند، …. ) .
و گمراه ترین مردم گروهی معرفی شده اند که رهبر خود را هوای نفس خویش قرار داده اند و هرگز هدایت الهی را نپذیرفته اند. ( مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۱۶، ص ۱۰۵ ) .
امام علی ( علیه السّلام ) می فرمایند: آنچه مردم را به هلاکت و نابودی می کشاند دو خصلت است که مردمان پیش از شما را نیز این دو خصلت هلاک کرد و کسانی هم که پس از شما بیایند نیز همان دو خصلت نابود و هلاکشان سازد. آرزویی که آخرت را فراموش سازد و هوی و هوس که از راه حق بازدارد. (صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه ۲۸، ص۷۱ـ ۷۲ ؛ سید هاشم محلاتی، کیفر گناه و آثار و عواقب خطرناک آن ، ص ۳۶ ) .
دنیایی که در آن زندگی می کنیم، دنیای اسباب و مسبّبات است و هیچ معلولی بدون علّت به وجود نمی آید؛ امّا مسئله ای که نباید ازآن غافل شد، اقتضاءات و زمینه هاست که انسان اندیشمند اموری را که زمینه ساز به وجود آمدن علل و اسباب می شود، با دقّت کافی مورد توجّه قرار می دهد؛ و لذا به موقع هشدارها را دریافت نموده و ناگهان خود را در عمل انجام شده نمی بیند. یکی از مهم ترین اسباب انحراف بشر، پیروی از هواهای نفسانی است که گاهی از شیاطین بیرونی نیز گوی سبقت را می ربایند. لذا باید اموری که زمینه پیروی از هواهای نفسانی را مساعد می کند، با دقّت مورد ارزیابی قرار گیرد.
امیر المؤمنین ( علیه السّلام ) در جای جای نهج البلاغه، با هشدارهای بیدار کننده و در قالب جملات گوناگون، مخاطبان خود را از پیروی هوای نفس بر حذر داشته اند، گاهی با سفارش به تقوا وگردن نهادن به دستورات الهی، گاهی با ترغیب به ترک گناه، گاهی در قالب نامه هایی که حاوی دستوراتی است از جمله، پرهیز از هوای نفس است و گاهی در قالب کلمات قصار. قرآن کریم هم نیز در آیات مختلف از پیروی هوای نفس برحذر داشته است. در این پایان نامه که مسئله “هوای نفس ” از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه بیان شده است از چند بُعد به این مسئله نگاه شده است. ابتدا زمینه های هوی پرستی بیان شده، سپس به بیان آثار سوء آن پرداخته ایم و در پایان نیز راه رهایی از هوی پرستی را ارائه داده ایم. لازم به ذکر است که خداوند متعال و مولای متّقیان علی (علیه السلام )، اهتمام بیشتری به بیان آثار زیانبار هوی پرستی داشته اند لذا صفحات بیشتری از این پایان نامه به این موضوع اختصاص پیدا کرده است.
عوامل هوی پرستی
به نظر می رسد هوی پرستی همچون پدیده های دیگر معلول علل و عوامل مختلفی است که عبارتند از:
۲ . ۱٫ غفلت از یاد خدا
غفلت در اصل لغت به معنای پوشیده و مخفی بودن است. (ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۱، ص ۴۹۸ ــ ۴۹۹) .
غفلت از یاد خدا، سر منشأ خود فراموشی و بیگانگی از خویشتن و سرآمد دردها و بیماری های بشر و زمینه اصلی همه گناهان و رذایل اخلاقی می باشد.

قابلیت اجرای آن برای طیف وسیعی از اختلال­های اضطرابی و افسردگی که همبودی بالایی با هم دارند و در درمان­های شناختی رفتاری اختصاصی حاضر نادیده گرفته می­شوند و معمولاً به دلیل همبودی بالا در طول این درما­ن­ها ریزش پیدا می­ کنند (اهمیت بالینی).

اهمیت نظری مدل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده در این است که این مدل هم در توسعه دانش آسیب­شناسی اختلال­های هیجانی که همبودی همزمانی با هم دارند و هم در زمینه درمان این اختلال­ها می ­تواند نقش بسزایی داشته باشد، به طوری که این شکافی که در درمان­های شناختی رفتاری اختصاصی در مواجه با این اختلال­ها ایجاد شده است را پر کند (اهمیت نظری).
مدل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با توجه به اینکه بر اساس مدل نظری و آسیب­شناسی مشترک اختلال­های اضطرابی و افسردگی طراحی شده است، نسبت به سایر پروتکل­های فراتشخیصی طراحی شده در این زمینه که بیشتر عملگرا بوده و مدل نظری این اختلال­ها را در نظر نگرفته­اند، می ­تواند جامعیت نظری و عملی بیشتری داشته باشد و در توسعه درمان­های شناختی رفتاری و غنی­سازی آن نقش بسزایی داشته باشد.
با توجه به همبودی همزمان بالای اختلال­ اضطرابی و افسردگی، طراحی این پروتکل درمانی می ­تواند در کاهش هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی و افزایش بهزیستی و ارتقای سلامت روان افراد مبتلا به این اختلال­ها مؤثر و مفید باشد (اهمیت کاربردی).

اهداف پژوهش

اهداف کلی پژوهش

طراحی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی برای اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند.
تعیین اعتباریابی مقدماتی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی.
مقایسه اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در کاهش علایم افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند.

اهداف ویژه پژوهش

مقایسه اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در کاهش علایم افسردگی افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند.
مقایسه اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در کاهش علایم اضطرابی افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند.
مقایسه اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در افزایش عملکرد عمومی افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند.
مقایسه اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در کاهش افکار تکرارشونده منفی افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند.
مقایسه اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در کاهش عاطفه منفی افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند.
مقایسه اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در افزایش عاطفه مثبت افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند.
مقایسه اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در تغییرات معنادار بالینی مربوط به تشخیص­های اصلی و همراه افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند.

سؤال­های پژوهش

آیا بین اثربخشی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با پروتکل فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در کاهش علایم افسردگی افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند تفاوت وجود دارد؟
آیا بین اثربخشی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با پروتکل فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در کاهش علایم اضطراب افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند تفاوت وجود دارد؟
آیا بین اثربخشی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با پروتکل فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در افزایش عملکرد عمومی افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند تفاوت وجود دارد؟
آیا بین اثربخشی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با پروتکل فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در کاهش افکار تکرارشونده منفی افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند تفاوت وجود دارد؟
آیا بین اثربخشی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با پروتکل فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در کاهش عاطفه منفی افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند تفاوت وجود دارد؟
آیا بین اثربخشی پروتکل فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با پروتکل فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در افزایش عاطفه مثبت افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند تفاوت وجود دارد؟
آیا بین اثربخشی درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی با درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) در تغییرات معنادار بالینی مربوط به تشخیص­های اصلی و همراه افراد مبتلا به اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند تفاوت وجود دارد؟

تعریف نظری و عملی متغیرهای پژوهش

با توجه به مسأله و اهداف پژوهش، متغیرهای پژوهش در یک کارآزمایی بالینی مربوط به گروه نامتجانس تشخیصی، از تنوع بیشتری برخوردار هستند. بنابراین، در این پژوهش به منظور سنجش تغییرات در علایم و عملکرد اختلال­های چندگانه و همزمان اضطرابی و افسردگی، درمان فراتشخیصی بارلو و درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی به عنوان متغیر مستقل و علایم افسردگی، اضطراب، عاطفه مثبت، عاطفه منفی، افکار تکرارشونده منفی، نگرانی، وسواس­ها و اجبارها، اضطراب اجتماعی، تنظیم هیجانی و عملکرد عمومی به عنوان متغیر وابسته بودند که در افراد دارای حداقل یک تشخیص اصلی و یک تشخیص همراه در حوزه اختلال­­های اضطرابی و افسردگی مورد سنجش قرار گرفتند.
درمان فراتشخیصی بارلو
تعریف نظری: درمان فراتشخیصی بارلو (۲۰۱۱) مبتنی بر نظریه­‌های شناختی رفتاری است که از ترکیب و تجمیع اصول مشترک به دست آمده از روان­درمانی­‌های مبتنی بر حمایت تجربی ایجاد شده است درمان فراتشخیصی برای پوشش همبودی­ها ایجاد شده و برای درمان همزمان اختلال­‌های هم‌وقوع اضطرابی و افسردگی به کار برده می­ شود. این پروتکل درمانی جنبه­‌های کلیدی پردازش و تنظیم هیجانی تجربه­‌های هیجانی را هدف قرار می­دهد که شامل آگاهی هیجانی مبتنی بر حال، انعطاف­پذیری شناختی، اجتناب هیجانی و رفتار‌های ناشی از هیجان، آگاهی و تحمل احساس­‌های بدنی و مواجهه هیجانی درونزاد و مبتنی بر موقعیت می­باشد (بارلو و همکاران، ۲۰۱۱).
تعریف عملی: در این پژوهش درمان فراتشخیصی بارلو و همکاران (۲۰۱۱) شامل هشت ماژول درمانی می­باشد که در قالب ۱۲ جلسه ۴۵ دقیقه­ای قابل اجرا می­باشد. این پروتکل در ایران توسط محمدی (۱۳۹۰) ترجمه شده و در این پژوهش با کسب اجازه از ایشان مورد استفاده قرار گرفت.
درمان فراتشخیصی مبتنی بر افکار تکرارشونده منفی
تعریف نظری: درمان فراتشخیصی مبتنی بر «افکار تکرارشونده منفی» یک پروتکل شناختی رفتاری انعطاف­پذیر و مبتنی بر ماژول است برای اختلال­های اضطرابی و افسردگی همایند طراحی شده است. این پروتکل بر اساس سازه افکار تکرارشونده منفی و اهمیت آن در شکل­ گیری و تداوم اختلال­های هیجانی تدوین شد. اهداف اصلی این درمان در ماژول اول، آشنایی کلی مراجع با اختلال­های هیجانی و لزوم بکارگیری درمان فراتشخیصی برای اختلال­های هیجانی همزمان؛ در ماژول دوم، آموزش مهارت خودآگاهی هیجانی^[۷۴] و ذهن­آگاهی هیجانی^[۷۵] جهت افزایش انعطاف­پذیری هیجانی؛ در ماژول سوم، آشنایی با افکار تکرارشونده منفی و ارائه تکنیک­های آموزش توجه^[۷۶] و توجه آگاهی انفصالی^[۷۷] جهت افزایش انعطاف­پذیری توجه؛ در ماژول چهارم، شناسایی باورهای فراشناختی^[۷۸] مربوط به افکار تکرارشونده منفی و اصلاح آن­ها؛ در ماژول پنجم، شناسایی اجتناب تجربه­گرایانه^[۷۹] بیمار و آموزش تکنیک­های پذیرش^[۸۰] و مواجهه برای کاهش آن و در ماژول پایانی، مرور کلی مفاهیم درمانی و پیشگیری از عود بود. تمرکز اصلی این پروتکل بر کاهش انعطاف­نا­پذیری روانشناختی اختلال­های همایند اضطرابی و افسردگی، از طریق انعطاف­پذیری توجه، سیالی هیجانی، تصعیف باورهای فراشناختی و کاهش اجتناب تجربه­گرایانه است.
تعریف عملی: در این پژوهش درمان فراتشخیصی مبتنی بر «افکار تکرارشونده منفی» شامل شش ماژول درمانی می­باشد که در قالب ۱۲ جلسه ۴۵ دقیقه­ای قابل اجرا می­باشد. این پروتکل در فاز اول این پژوهش طراحی شد.
اضطراب
تعریف نظری: اضطراب عبارت است از یک تجربه ذهنی ناخوشایند و مبهم که با نگرانی در مورد اتفاقات ناگوار آینده و نشانه­ های جسمی از جمله سردرد، تعریق، تهوع، تپش قلب و بیقراری همراه است (سادوک، سادوک و رویز، ۲۰۱۴).
تعریف عملی: در این پژوهش، منظور از شدت اضطراب نمره­ای است که آزمودنی در پرسشنامه اضطراب بک^[۸۱] (BAI، بک، اپشتاین^[۸۲]، براون و استیر^[۸۳]، ۱۹۸۸) دریافت می­ کند.
افسردگی
تعریف نظری: افسردگی عبارت است از خلق افسرده و از دست دادن لذت، ناامیدی، غمگینی، انزواطلبی، اختلال در خواب و اشتها که با شکایات جسمانی همراه است (سادوک، سادوک و رویز، ۲۰۱۴).
تعریف عملی: در این پژوهش، منظور از شدت افسردگی نمره­ای است که آزمودنی در پرسشنامه افسردگی بک- ویرایش دوم^[۸۴] (DBI-II؛ بک، استیر و براون، ۱۹۹۶) دریافت می­ کند.
عملکرد عمومی
تعریف نظری: عملکرد کلی فرد در سه زمینه عمده عملکرد اجتماعی، شغلی و روان شناختی است که بر روی طیف فرضی از سلامت- بیماری روانی اندازه‌گیری می‌شود (سادوک، سادوک و رویز، ۲۰۱۴).
تعریف عملی: در این پژوهش، منظور از عملکرد عمومی نمره­ای است که آزمودنی در مقیاس سازگاری اجتماعی و کاری^[۸۵] (WSAS؛ موندت و همکاران، ۲۰۰۲) به دست می ­آورد.
افکار تکرارشونده منفی
تعریف نظری: افکار تکرارشونده منفی شامل افکار تکراری و افراطی درباره مشکلات اخیر، اتفاقات ناخوشایند گذشته و نگرانی درباره رویدادهای ناخوشایند آینده است (مک­اوی و همکاران، ۲۰۱۳).
تعریف عملی: در این پژوهش، منظور از شدت افکار تکرارشونده منفی نمره­ای است که آزمودنی در پرسشنامه افکار تکرارشونده منفی^[۸۶] (RNTQ؛ مک­اوی، ماهونی و مولدز، ۲۰۱۰) دریافت می­ کند.
عاطفه مثبت
تعریف نظری: عاطفه مثبت به احساس علاقمندی، فعالیت و هوشیاری فرد اشاره دارد. عاطفه مثبت بالا با انرژی و تمرکز بالا و درگیری در فعالیت­‌های لذت بخش مرتبط است در حالی که، عاطفه مثبت پایین با غمگینی و رخوت توصیف می­ شود (واتسون، کلارک و تلگن^[۸۷]، ۱۹۸۸).
تعریف عملی: در این پژوهش، منظور از عاطفه مثبت نمره­ای است که آزمودنی در زیر مقیاس عاطفه مثبت مقیاس­ عاطفه مثبت و منفی^[۸۸] (PANAS؛ کلارک و همکاران، ۱۹۸۸) دریافت می­ کند.
عاطفه منفی

۰%

• درصد کارکنان بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات به کل کارکنان در سازمان‌های دولتی

۰٫۳%

• نسبت تعداد کامپیوتر به تعداد کارکنان

۰٫۲۵

• درصد نیرو‌های متخصص بخش IT سازمان‌های دولتی در رشته‌های مرتبط با ICT

۶۱%

• درصد سیستم‌های نرم‌افزاری غیرقدیمی

۴۱%

• متوسط درصد میزان رضایتمندی کارکنان از سیستم‌های نرم‌افزاری در سازمان‌ها

۲۷%

۲-۱۴- نتیجه‌گیری و تحلیل

با توجه به مباحثی که تا اینحا مطرح شده و مورد بررسی قرار گرفت اکنون می‌توان به ارائه تحلیلی از وضعیت موجود مدیریت شهری و همچنین شهر الکترونیک پرداخت.

۲-۱۴-۱- تحلیل وضعیت مدیریت شهری

در کشور ما اگرچه شهرداری‌ها به عنوان عنصر مرکزی سیستم مدیریت شهری در سطح محلی شناخته می‌شوند اما برای انجام وظایف خود ناگزیر از ارتباط و تعامل با سایر عناصر سیستم مدیریت شهری هستند. در حال حاضر در کشور ما سازمان‌ها و نهادهای مختلفی به صورت رسمی و غیررسمی در امر مدیریت شهر دخیل هستند و به ایفای برخی نقش‌ها و انجام برخی وظایف در سیستم مدیریت شهری می‌پردازند که این امر خود به عنوان یکی از مشکلات سیستم مدیریت شهری امروز و در واقع یکی از مشکلات شهرداری‌ها شناخته می‌شود. از جمله این نهادها و دستگاه‌ها می توان به وزارت کشور، استانداری، فرمانداری و بخشداری، سازمان شهرداری‌های کشور، سازمان ملی زمین و مسکن، مهندسان مشاور شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی استان، شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، وزارت صنایع، سازمان حفاظت محیط زیست، شرکت شهرک‌های صنعتی، وزارت جهاد کشاورزی، اداره راه و ترابری، شرکت مخابرات، سازمان آب و فاضللاب منطقه‌ای، شرکت گاز، سازمان ثبت احوال، و … اشاره نمود. آنچه مسلم است در کشور ما در طی زمان با شکل‌گیری دیگر سازمان‌های دولتی و عمومی، وظایف شهرداری‌ها محدود و محدودتر شده است و هرکدام از آن وظایف در اختیار نهاد ویژه‌ای گذاشته شده و قوانین جدیدتر بیشتر به تنظیم و تعیین روابط بین سازمان‌ها برای انجام وظایف و همچنین در برخی موارد تفکیک وظایف پرداخته‌اند.

در کل می‌توان گفت که نظام مدیریت شهری در ایران یک نظام کاملاً تمرگزگرا است که در آن تمام امور فقط از مرکز شروع شده و دوباره به مرکز ختم می‌گردد. در این نظام مدیریتی، مدیریت محلی و مشارکت مردمی نقش چندان مهمی در تصمیم‌گیری، تصمیم‌سازی، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی ندارند و عمده حیطه اختیارات مدیریت محلی محدود به مسائل اجرایی می‌شود. این امر در عمل، اختیار عمل و خلاقیت را از مدیریت محلی سلب کرده و مانع پیشرفت و رشد و همچنین عدم مشارکت اجتماعی می‌گردد. همچنین با توجه به اینکه برنامه‌ریزی‌ها توسط مدیریت مرکزی انجام می‌گیرد، ممکن است برنامه‌ها به صورت کامل با نیازمندی‌ها و همچنین امکانات پیاده‌سازی محلی انطباق نداشته باشد.
یکی دیگر از مشکلات فعلی پیش روی مدیریت محلی و شهرداری‌ها، عدم وجود قانون جامع و یکپارچه است که طی آن وظایف شهرداری‌ها مطابق با نیازهای روز جامعه تعیین شده و همچنین دارای پیوند و وحدت عملکردی و فاقد هرگونه ابهام و اختلاف بین‌سازمانی باشد. این تعدد قوانین شهری و ابهامات و تداخل بین آنها در زمینه وظایف و اختیارات شهرداریها و دیگر نهادهای مسئول باعث بروز ناهماهنگی و همچنین بلاتکلیفی در بسیاری موارد گردیده است.