بریتانیا
جداسازی و خصوصی سازی
عمده و خرده
رقابتی و غیر تبعیضی
نوردپول
عدم جداسازی و خصوصی سازی
عمده و خرده
رقابتی و غیر تبعیضی
استرالیا
جداسازی و خصوصی سازی کامل
عمده و خرده
رقابتی و غیر تبعیضی
ژاپن
اجازه فعالیت به بخش خصوصی در کنار شرکتهای دولتی
عمده
با مجوز
آرژانتین
جداسازی کامل، خصوصی سازی تولید و تنظیم انتقال و توزیع
عمده و خرده
با مجوز و غیر تبعیضی
۳-۱۰- نگاهی به تجدید ساختار در صنعت برق ایران
صنعت برق به عنوان یک صنعت زیر بنایی در دو دهه اخیر دست‌خوش تغییرات بنیادی گردیده است، که از آن به عناوین مختلفی چون تجدید ساختار، مقررات زدایی و … یاد می‌شود. در ساختار جدید بر خلاف ساختار سنتی که در آن مالک شبکه تولید، انتقال و توزیع یکی بوده و این بخش‌ها تحت مالکیت واحد بهره‌برداری می‌گردید، بخش‌های تولید، انتقال و توزیع از یکدیگر مجزا گردیده و به صورت مستقل اداره می‌شوند. نگاهی تاریخی به تحولات صنعت برق کشور نشان می‌دهد که پایه گذاری این صنعت به صورت خصوصی انجام گرفت و در ادامه با مشارکت شهرداری‌ها و سرمایه گذاران خارجی، یک فضای رقابتی در عرضه و تولید برق به وجود آمد. اما به تدریج انگیزه های بخش خصوصی کاهش یافت و با حاکمیت یک دولت مرکزی در کشور که از درآمدهای سرشار نفتی بهره‌مند بود، ضرورت پاسخگوئی به تقاضای فزاینده برق توسط دولت احساس شد و در نهایت صنعت برق کشور ملی گردید. اما در سالهای اخیر با توجه به اهمیت گسترش رقابت در حوزه های رقابتپذیر و با تاکید بر تجربیات جهانی کسب شده، بازار رقابتی برق ایران در نیمه دوم سال ۱۳۸۲، با ابلاغ آئین نامه تعیین روش، نرخ و شرایط خرید و فروش برق در شبکه برق کشور، راه اندازی شد. این بازار مبتنی بر یک مکانیزم برگزاری مناقصه ساعت به ساعت بود که فروشندگان برق به بازار، پیشنهادات خود برای تولید انرژی و نرخ آن را به شرکت مدیریت شبکه منعکس مینمایند. ساختار بازار برق ایران مدل انحصار خرید است، که لازم است کلیه خریداران و فروشندگان در بازار برق حضور داشته باشند. از بارزترین مشخصه های بازار برق ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بازار برق ایران بر اساس مدل بازار روز قبل طراحی شده است.
- مناقصه بازار برق ایران، مناقصه یکطرفه است.
- پرداخت به فروشندگان بر مبنای روش پرداخت بر مبنای پیشنهاد است.
- بازار برق ایران بازار عمده فروشی است.
- نرخ خرید از بازار برق ایران به شکل یکنواخت و بر اساس قیمت متوسط بازار است.
- پرداخت بابت خدمات انتقال بر مبنای آمادگی است.
مدل بازار برق در ایران مدل حوضچه (Pool) است. در این مدل، شرکت در بازار برای کلیه خریداران و فروشندگان اجباری است. مدل پرداخت به فروشندگان در بازار برق ایران بر مبنای نرخ‌های تبعیضی و یا پرداخت بر مبنای پیشنهاد است. در بازار برق ایران رقابت در بخش فروشندگان انرژی است. فروشندگان مجازند منحنی‌های عرضه انرژی را در پله های صعودی و حداکثر در ۱۰ پله به بازار برق ارائه کنند. در صورت پذیرش این قیمت‌ها در بازار برق، بر مبنای قیمت پیشنهادی به واحدها پول پرداخت خواهد شد و نه بر مبنای حداکثر قیمت پذیرفته شده در بازار. همچنین در این بازار بابت ظرفیت پرداخت ثابتی به فروشندگان انجام میگیرد. به عبارت دیگر، در بازار برق بر اساس ظرفیت آماده تولید واحدهای نیروگاهی مبلغی بابت آمادگی به ازاء هر مگاوات ساعت آمادگی پرداخت می‌شود. این مبلغ صرف‌نظر از اینکه نیروگاه تولید کند و یا تولید نکند، پرداخت می شود. نرخ آمادگی برای تمام نیروگاههای کشور ثابت است. نرخ فروش انرژی به خریداران ثابت است و یا به تعبیر دیگر، دریافت از خریداران به شکل یکنواخت است. در این حالت متوسط مبلغ پرداختی در کل کشور به ازاء تمام نیروگاهها محاسبه شده و هر یک از خریداران بهای انرژی دریافتی را بر اساس این نرخ به مدیر بازار پرداخت می کنند.
پرداخت بابت خدمات انتقال بر مبنای آمادگی است. در واقع می‌توان گفت مبلغ پرداختی بابت خدمات انتقال وابسته به ظرفیت آماده تجهیزات انتقال و فوق توزیع بوده و ارتباطی به انرژی جابجا شده توسط این تجهیزات ندارد. در حال حاضر فروشندگان برق شامل شرکتهای برق/آب منطقهای (به نمایندگی از نیروگاههای خود به عنوان فروشنده برق)، شرکت توانیر و نیروگاههای دارای قرارداد خرید تضمینی هستند. از سوی دیگر ۱۶ شرکت برق منطقهای در بازار برق نقش خریدار را نیز ایفا می کنند. لازم بذکر است ۴۲ شرکت توزیع در بازار برق به عنوان خریدار برق حضور خواهند داشـت. شرکتهای برق منطقهای به عنوان مالک تجهیزات انتقال در بازار بـرق ایران، نقـش ارائه دهنده خدمات انتقال را نیز به عهده دارند. بر اساس «قوانین بازار» تمام خریداران یعنی شرکتهای برق منطقه ای، برق را به طور مستقیم از «بازار برق» به «قیمت یکنواخت عرضه بازار» که روش استخراج آن توسط نهاد تنظیم مقررات بازار برق تعیین شده، خریداری می کنند.
در ایران، تا سالهای اخیر دولت تنها تأمین‌کننده انرژی برق کشور بود و در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های سنگینی انجام داده است. اما همان‌طور که تجربه کشورهای پیشرو در صنعت برق نشان می‌دهد، این وظیفه طی دهه های اخیر به بخش خصوصی منتقل شده است و دولت در قالب حامی ایفای نقش می‌کند. بر این اساس در ایران نیز بحث حضور سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی غیر دولتی در صنعت برق از حدود سال ۱۳۷۰ مورد توجه قرار گرفت و در آن سال‌ها دولت تصمیم گرفت نیروگاه کرمان را با سرمایه خصوصی احداث کند. با این حال قوانین آن روز کشور اجازه حرکت بخش خصوصی در این صنعت را نداد و به همین دلیل نیروگاه کرمان و نیروگاههای دیگر نیز تا سال ۸۰ به دست دولت ساخته شد. دولت از سال ۷۹ به بعد تصمیم گرفت که سرمایه‌های خصوصی برای ساخت نیروگاهها را در قالب دو نوع قرار داد ساخت- بهره برداری- انتقال (BOT ) و ساخت- مالکیت- بهره برداری (BOO[219]) بپذیرد.
با استناد به بند ط تبصره ۱۲ قانون بودجه سال ۱۳۸۱ در راستای کاهش تصدی دولت و جلب مشارکت بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در صنعت برق کشور، قرارداد احداث اولین نیروگاه خصوصی در ایران- نیروگاه جنوب اصفهان- به روش BOT منعقد شد و در سال ۱۳۸۴ به بهره‌برداری رسید. همچنین با توجه به تبصره ۱۲ بودجه ۸۳ و با وجود مخالفت‌های برخی مسئولین، سازمان مدیریت تولید و انتقال نیروی برق ایران (توانیر) مجاز شد تا با کسب موافقت وزارت نیرو نسبت به فروش نیروگاههای خود تا ده درصد (۱۰%) ظرفیت نصب شده کشور با قیمت روز، به بخش غیردولتی با دریافت تعهدات و تضمین‌های لازم برای تأمین برق با اقساط حداکثر پنج ساله با کارمزد متعارف بانک اقدام و صد درصد (۱۰۰%) وجوه حاصل شده را با پیش‌بینی در بودجه سنواتی خود صرف سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاههای جدید در مناطق غیر برخوردار نماید. پس از تصویب این قانون از اواخر سال ۸۳ واگذاری نیروگاهها و احداث نیروگاه توسط بخش خصوصی آغاز شد. با وجود شروع خصوصی سازی در سالهای اخیر و همزمان با ایجاد بازار برق، تا پایان سال ۱۳۸۹ نیروگاه زرگان شاید تنها نیروگاه حرارتی باشد که واگذاری آن به صورت کامل به بخش خصوصی بوده است. این نیروگاه در سال ۱۳۸۴ به شرکت مادر تخصصی صنایع برق و انرژی صبا واگذار شده است. سایر نیروگاهها اغلب به سازمان‌های غیرتخصصی و همچنین دولتی و شبه دولتی نظیر سازمان تأمین اجتماعی، شهرداری ها، صندوق بازنشستگی، نیروی انتظامی و … واگذار شده است.
فرم در حال بارگذاری ...
