وبلاگ

اثر مواد قلیایی: به طور کلی پشم در برابر مواد قلیایی نسبت به اسیدها مقاومت کمتری دارد. مواد قلیایی بر پیوندهای گوگردی، هیدروژنی و یونی پشم اثر می­ گذارد و سبب متلاشی شدن کامل پشم می­ شود. مواد قلیایی قوی مانند هیدروکسید سدیم یا پتاسیم به ویژه در حالت گرم به سرعت پشم را هیدرولیز می­ کند.
اثر مواد اسیدی بر روی الیاف پشم: میزان آسیبی که اسید به پشم می­رساند به غلظت اسید، درجه ی حرارت و مدت زمان تماس بستگی دارد. محلول رقیق اسیدهای معدنی، آسیب زیادی به الیاف پشم نمی­رساند. اسید سولفوریک گرم و غلیظ، پشم را کاملا متلاشی می­سازد. اسیدنیتریک الیاف پشم را زرد رنگ و سپس آن را حل می­ کند “امیری،۱۳۸۵، ص ۴۲".
اثر مواد اکسید کننده: محلول غلیظ آب اکسیژنه باعث خراب شدن پشم می­ شود. سرعت تأثیر هم بستگی به غلظت آب اکسیژنه دارد. از محلول رقیق آب اکسیژنه برای سفید کردن پشم استفاده می­ کنند.

۲-۳-۲-۵ درجه مرغوبیت الیاف پشم مصرفی در فرش دستباف
میانگین طول الیاف برای نمره های مختلف باید حداقل ۵ سانتی متر باشد و مقدار الیاف کوتاه تر از ۵ سانتی متر در آن نباید از ۵ درصد تجاوز نماید. چربی و روغن الیاف پشم نباید بیش از ۵/۱ درصد و مواد ناخالص گیاهی حداکثریک درصد باشد. طول الیاف هر اندازه بلندتر باشد (از ۵/۷ سانتی متر به بالا) مرغوب تر است.

• • قطر الیاف کمتر از ۳۰ میکرون درجه یک

• • قطر الیاف بین ۳۵-۳۰ میکرون درجه دو

• • قطر الیاف تا ۴۰ میکرون درجه سه

طبق استاندارد ملی ایران، مهم ترین مشخصات الیاف پشم مصرفی در تولید پرز فرش دستباف عبارتند از:

1. 1. قطر در محدوده ۲۵ تا ۳۸ میکرون

1. 1. درصد الیاف مدولائی^[۱۰] کمتر از ۲۰%

1. 1. ۱ تا ۴ جعد در ۵/۲ سانتی­متر

1. 1. میانگین ازدیاد طول الیاف ۴۵-۳۰% و استحکام ۵۵/۱-۱۱/۱ گرم بر دنیر

1. 1. قابلیت ارتجاعیت حداقل ۷۵% “دفترچه استاندارد ملی ایران، ۱۳۷۷”

۲-۳-۲-۶ چگونگی شناسایی الیاف پشم
تشخیص پشم طبیعی از مواد غیر طبیعی در فرش حایز اهمیت فراوان است. برای شناخت پشم از سایر الیاف راه های مختلف وجود دارد که عبارتند از:

1. 1. سوزاندن پشم: وقتی پشم را به شعله نزدیک می­کنیم خود را جمع می­ کند. در داخل شعله به آرامی می­سوزد و مقداری ذوب می­ شود. دود آن بوی گوگرد و موی سوخته می­دهد. خاکستر سیاه از آن باقی می­ماند که به سادگی خورد می­ شود.

1. 1. از طریق مشاهده عینی( بوسیله ذره بین): شکل تار پشم در زیر ذره بین مانند درخت کاج فلس دار می­نمابد که از یک سو آزادند، هر چه پشم کهنه تر و صدمه دیده تر باشد، این فلس ها کوتاهتر و برآمدگی کمتری دارند.

1. 1. از طریق مواد شیمیایی: در برابر مواد قلیایی حساسیت دارد و برخی از قلیایی ها آن را حل می­ کند. در آب جوش مقداری از پروتئین خود را از دست می­دهد. در برابر اکسید کننده ها و احیاکننده ها کم مقاومت است “وکیلی، ۱۳۸۳،ص ۵۱".

۲-۳-۳ ابریشم
ابریشم از الیاف حیوانی و پروتئینی است که نرم، شفاف، لطیف، ظریف و محکم است. این ماده مهم به صورت نخ بسیار نازکی در دو رشته به هم تابیده و از غده­های کرم ابریشم ترشح می­ شود. ابریشم یکی از بهترین موادی است که در نساجی بویژه قالی بافی به کار می رود. این ماده دارای قابلیت پذیرش عملیاتی نظیر سفیدگری، رنگرزی، صمغ گیری و … است.
۲-۳-۳-۱ انواع الیاف ابریشم مصرفی در قالی­بافی:
به طور کلی دو نوع ابریشم طبیعی و مصنوعی در ایران وجود دارد که از نظر آماده ­سازی آن برای استفاده در قالی­بافی و رنگرزی به انواع زیر تقسیم می­شوند:
۱-ابریشم خام: ابریشمی است که مستقیماً از پیله گرفته می­ شود و با دست یا با ماشین به نخ تبدیل می­ شود. به عبارت دیگر ابریشم خام، ابریشمی است که عملیات صمغ­گیری و قلیاب کشی روی آن انجام نشده باشد، رنگ این نوع ابریشم زرد یا کرم است و پس از قلیاب کشی سفید می­گردد.
۲-ابریشم پخته: به ابریشمی می­گویند که صمغ یا ناخالصی آن به نام «سرازین» گرفته شده باشد، رنگ آن پس از صمغ گیری سفید می­ شود.
۳-ابریشم گجین: تفاله ابریشم و انتهای الیاف و باقی مانده پیله را، ابریشم کجین گویند که بخش نامرغوب الیاف است، این نوع ابریشم برای فرش بافی مناسب نیست.” دانشگر،۱۳۷۶، ص۴۵”
۲-۳-۳-۲ ویژگی­ها و قابلیت های ابریشم
ابریشم طبیعی که در قالی بافی مورد استفاده قرار می­گیرد دارای قابلیت ­های بسیاری است که اگر در رنگرزی آن و در تهیه و آماده سازی آن اصول فنی رعایت گردد، موجب ارتقاء کیفی فرش می­ شود.
۱) ابریشم تا ۱۴۰ درجه حرارت را تحمل می­ کند و در مقابل مواد قلیایی در مقایسه با پشم مقاومت بیشتری دارد.
۲) ابریشم با توجه به لطافتی که دارد آلودگی را جذب نمی­کند. در صورت آلوده شدن می­توان آن را با صابون ملایم شستشو داد.
۳) ابریشم از جمله موادی است که دچار بیدزدگی و یا کپک زدگی نمی­ شود.
۴) ابریشم به دلیل داشتن ترکیباتی چون کربن، هیدروژن، اکسیژن و ازت در آب حل نمی­ شود ولی اگر به مدت زیادی جوشانده شود استحکام خود را از دست می­دهد.
۵) ابریشم به دلیل داشتن الیاف پیوسته از قابلیت تابیدن خوبی برخوردار است.
۶) الیاف ابریشم عملیات نساجی نظیر سفیدگری، رنگرزی، عملیات صمغ گیری و صمغ زدایی را به خوبی تحمل می­ کنند.
۷) ابریشم یکی از بادوام ترین مواد طبیعی است، زیرا رشته های آن به هم تابیده می­شوند و از نظر سایش به دلیل نرمی و لطافتی که دارد ساییدگی پیدا نمی­کند.
۲-۴ اجزای تشکیل دهنده فرش دستباف
سه گروه نخ شامل نخهای پرز(خاب)^[۱۱] ، نخ­های تار(چله)^[۱۲] و نخ­های پود ضخیم(زیر) و نازک(رو)^[۱۳] تشکیل دهنده اسکلت اصلی هر فرش دستباف می­باشند.

شکل ۲-۱. ساختار تشکیل دهنده فرش دستباف، a) گره نامتقارن b) گره متقارن
جنس و مشخصات الیاف مصرفی براساس استانداردهای تولید فرش دستباف به شرح زیر می­باشند:
نخ پرز: مهمترین جزء هر فرش که نمود اصلی ظاهر بصری و طرح و نقوش را فراهم می­نماید و بطور معمول از جنس پشم یا کرک و در فرش­های بسیار ظریف بصورت گل ابریشم و یا تمام ابریشم می­باشد.
نخ تار: مجموعه نخ­هایی که بصورت موازی یکدیگر و معمولاً یک در میان بصورت تار جلو و عقب، در طول فرش قرار گرفته و بطور رایج و متعارف از جنس پنبه، و در موارد خاص در فرش­های برخی از مناطق از جنس ابریشم یا پشم و در فرش­های بزرگ پارچه بصورت استثناء خارج از استاندارد با بکارگیری الیاف مصنوعی، از جنس مخلوط پنبه –پلی استر انتخاب می­گردد.
نخ های پود ضخیم و نازک: رشته نخ­هایی هستند که مابین نخ­های تار بصورت عرضی در ساختار فرش عبور داده­ شده و به ترتیب وظیفه پرکردن و دوخت هر رج را بعهده دارند. بطورمعمول هر دو از جنس پنبه بوده و در برخی مناطق فرش­بافی از جنس پشم انتخاب می­گردد.
معمولاً نسبت وزنی تار و پود و پرز در فرش­های پشمی بصورت ۱۲تا۲۰% نخ­های تار، ۱۰تا ۱۸% نخ­های پود، و ۵۰ تا۷۰% نخ­های پرز می­باشد “طباطبایی هنزایی، ۱۳۹۳، ص ۴".
۲-۴-۱ مشخصات ساختمانی فرش دستباف
هر فرش از دو بخش لایه تخت زیرین^[۱۴] و لایه نخ­های پرز^[۱۵] تشکیل شده است. در هر بخش مشخصه­های ساختمانی متمایزی وجود دارد که عبارتند از:
در بخش لایه زیرین: مشخصات نوع گره و چله­کشی، شیوه پودکشی و مکانیزم­ های بافت.
در بخش لایه پرزها: ارتفاع پرز، تراکم پرز(رجشمار).
در حالت ساختمان یکپارچه فرش: ضخامت فرش، وزن مترمربع و ابعاد فرش.
در مقطع عرضی هر فرش ارتفاع مجموع دو لایه زیرین و لایه پرزها را اصطلاحا^˝ضخامت فرش گویند. ”Lee, H.S., Carr, W.W., Beckham, H.W., Wepfer, W.J., 2000″

۲-۴-۲ انواع گره در بافت فرش