وبلاگ

بررسی شاخص انتشار و حساسیت بخش انرژی در اقتصاد ایران
بررسی تاثیرگذاری و تاثیرپذیری بخش انرژی
فصل پنجم، نتیجهگیری و پیشنهادها را دربرمیگیرد.
۱-۲ بیان مسئله
بخش انرژی در اقتصاد دو نقش اساسی را می‌تواند ایفا کند. از یک طرف تامین‌کننده نیازهای انرژی مصرفی بخش خانوارهاست که خانوارها از این انرژی به عنوان کالای مصرفی استفاده کرده، با مصرف انرژی رفاه اقتصادی لازم را کسب می‌نمایند و از طرفی دیگر تامین‌کننده انرژی به عنوان نهاده تولید برای زیربخش‌های مختلف اقتصادی همچون کشاورزی، صنعت و خدمات است. اما نکته اساسی این است که بخش انرژی در عین حال که در زیربخش‌های مختلف اقتصادی تاثیرگذار است و نهاده‌های انرژی زیربخش‌ها را تامین می‌کند، از سایر زیربخش‌های اقتصادی نیز تاثیر می‌پذیرد. سوال اساسی آن است میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری برای بخش انرژی در اقتصاد ایران چگونه است؟ پس دو مسئله اساسی مطرح است:

بخش انرژی چه ارتباطی با بخش‌های پیشین و پسین خود دارد؟
بخش انرژی به چه میزان بر سایر بخش‌ها تاثیر می‌گذارد و به چه میزان از سایر بخش‌ها متاثر است؟
۱-۳ ضرورت و اهمیت تحقیق
بخش انرژی یکی از بخش‌های سرمایه‌بر است و منابع قابل توجهی را در اقتصاد کشور به خود اختصاص می‌دهد. این منابع عظیم باید بتوانند تاثیرات توسعه‌ای خود را بر کل اقتصاد و هر یک از زیربخش‌های اقتصاد به جا گذارد. بخش انرژی برای این که بتواند با بهره گرفتن از تجهیز منابع، انرژی موردنیاز اقتصاد را تامین کند لازم است در ارتباط تنگاتنگی با سایر زیربخش‌های تامین‌کننده نهاده‌های مورد نیاز این بخش (بخش انرژی) قرار گیرد. پس اثر ستانده‌ای که بخش انرژی در اقتصاد ایجاد می‌کند و محاسبه این که آن ستانده چه میزان بر روی سایر بخش‌ها ستانده ایجاد می‌کند و مقایسه آن با کل ستانده اقتصاد از اهمیت پرداختن به موضوع است. این تحقیق از آن جهت اهمیت دارد که می‌تواند مشخص کند حرکت بخش انرژی مستلزم حرکت چه زیربخش‌هایی از اقتصاد است. روشن شدن این مسئله ما را در سیاست‌گذاری برای توسعه بخش انرژی آشنا خواهد کرد.
۱-۴ هدف تحقیق
محاسبه میزان ارتباطات پسین و پیشین بخش انرژی بر اساس تحلیل‌های پیوندی
محاسبه میزان شدت تاثیرپذیری/ تاثیرگذاری بخش انرژی از/ بر سایر بخش‌ها
۱-۵ سوال‌ تحقیق
آیا تاثیرپذیری بخش انرژی از بخش‌های دیگر بیشتر است یا تاثیرگذاری آن بر بخش‌های دیگر؟
۱-۶ فرضیه‌های تحقیق
تاثیرگذاری بخش انرژی از تاثیرپذیری آن بیشتر است.
در میان بخش‌های اقتصادی بخش انرژی بیشترین تاثیر را بر صنایع کانی غیرفلزی دارد.
۱-۷ روششناسی تحقیق
این تحقیق مبتنی بر تکنیک‌های داده– ستانده و مدل‌های متعددی که در تعیین ارتباطات پیشین و پسین زیربخش‌های متعدد وجود دارد، ضرایب پیوندی پیشین و پسین را محاسبه و بر اساس ضرایب محاسبه شده میزان تاثیرپذیری و تاثیرگذاری بخش انرژی تحلیل می‌گردد.
فصل دوم
انرژی و اهمیت آن
انرژی و اهمیت آن
انرژی یکی از اساسی‌ترین بخش‌های جهان ماست. ما از انرژی برای انجام کارها استفاده می‌کنیم. انرژی به حرکت درآورنده وسایل نقلیه اعم از خودرو، قطار، هواپیما و همچنین موشک‌هاست. انرژی خانه‌های ما را گرم می‌کند، غذای ما را می‌پزد، موزیک می‌نوازد و تصاویر تلویزیون را به ما نشان می‌دهد. زمانی که غذا می‌خوریم، بدن ما غذا را به انرژی جهت انجام کار تبدیل می‌کند. هنگامی که می‌دویم یا راه می‌رویم، انرژی غذا را در بدن خود می‌سوزانیم. همچنین هنگامی که فکر می‌کنیم یا چیزی می‌خوانیم یا می‌نویسیم، کاری انجام می‌دهیم. خودروها، هواپیماها، قطارهای برقی، کشتی‌ها و ماشین‌آلات نیز انرژی را به کار تبدیل می‌کنند. بنابراین انرژی را می‌توان به « توانایی انجام کار » توصیف کرد. ( سازمان بهینه سازی مصرف سوخت ۱۳۸۲ )
با بررسی تاریخ تمدن و پیشرفت بشر ملاحظه می‌گردد، تمدن بشر در پرتو توانایی انسان در به کار گرفتن انرژی بوده است، قبل از انقلاب صنعتی، انرژی محدود به قدرت بازوی انسان و حیوانات بوده و در نتیجه قدرت جوامع بشری به تعداد جمعیت و افراد هر کشور وابسته بوده است. بعد از انقلاب صنعتی، مصنوعات اختراع شده، سطح استفاده از انرژی را بسیار گسترده نموده بطوریکه انقلاب صنعتی را دروازه ورود تمدن بشری به عصر تازه‌ای می‌دانند. ( کریمی ۱۳۷۸ )
بعد از انقلاب صنعتی، مصنوعات اختراع شده نظیر اختراع ماشین بخار و استفاده از آن در به حرکت درآوردن قطارها و چرخ کارخانجات تاثیر بسزایی در رشد و توسعه اقتصادی کشورهای توسعه‌یافته کنونی داشته است. در ابتدا استفاده از ذغال‌سنگ و انرژی موجود در آن موجب به حرکت در آمدن توربین‌ها و موتورهای بخار گردید اما اندک اندک جایگزین‌شدن سایر سوخت‌های فسیلی مثل نفت و گاز به عنوان انرژی برتر جای خود را در اقتصاد و صنعت پیدا نمود و هنوز هم به عنوان مهمترین و استراتژی‌ترین منابع انرژی مورد توجه قرار دارند. ( نوشین ۱۳۷۱ )
ارزان بودن و قابلیت استفاده آسان و وسیع سوخت‌های فسیلی به شکل عمده نفت و گاز، هنوز جایگاه ویژه‌ای به این منبع در دنیای کنونی داده است. ورود انرژی در مباحث اقتصادی تا قبل از دهه ۱۹۷۰ میلادی به شکل جدی مطرح نشده بود اما بعد از افزایش قیمت نفت خام و ظهور بحران در اقتصاد جهانی مسئله انرژی و کمیابی آن مطرح و به شدت مورد توجه اقتصاددانان خصوصاً کشورهای صنعتی واقع شد و انرژی نیز بویژه در مطالعات اقتصادی به عنوان یک منبع کمیاب مورد مطالعه علم اقتصاد قرار گرفت. ( احمدیان ۱۳۷۳ )
قبل از انقلاب صنعتی، کشاورزی بخش مسلط در اقتصاد بوده و حدود هشتاد درصد تولیدات به این بخش اختصاص یافته بود و در حقیقت زمین به عنوان عامل سرمایه و نیروی کار نقش اساسی را در تابع تولید ایفا می‌کردند اما بعد از انقلاب صنعتی و ورود مواد اولیه در فرایند تولید، این مواد نیز در توابع تولید جایگاه خویش را در منابع مختلف نظیر فولاد و نساجی پیدا نمود. ارزان بودن انرژی منجر به عدم توجه به این عامل مهم در تابع تولید گشته بود اما بعد از بحران سال ۱۹۷۰ و درک انرژی به عنوان منبع کمیاب و تداوم مطالعات در این زمینه، اقتصاد انرژی شکل گرفت. ( تیرل وال ۱۳۷۸ )
اقتصاد انرژی عمدتاً در منابع پایان ‌پذیر مطرح بوده و مطالعات کنونی در زمینه استفاده بهینه انرژی، صرفه‌جویی انرژی، تقاضای انرژی، تولید و نظایر آن شامل می‌شود. اما انرژی از دو جنبه خاص اهمیت دارد. اولاً تامین کننده انرژی مصرفی خانوارهاست در این خصوص نیازمندی‌های انرژی مصرفی خانوارها و چگونگی تنظیم مصارف انرژی خانوارها در تامین نیازهایشان مطرح است. ثانیاً در تحلیل انرژی به بررسی و تعیین میزان انرژی لازم برای تولید مواد اولیه، محصولات کارخانه و عرضه خدمات نیز مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد. ( شکیبایی، ۱۳۷۸ )
از طرفی در یک ساختار اقتصادی اساساً پیوندهای اقتصادی در دو وجه تامین نهاده ( پیوندپسین^[۳] ) و تولید محصول ( پیوند پیشین^[۴] ) مشاهده می‌شود. بر این اساس نقش انرژی در تعیین سطح استفاده از انرژی در تولید کالاها، وابستگی میان بخش‌های اقتصادی و سهم آنها در انرژی تجسم یافته در کالاها و خدمات در قالب تجزیه وتحلیل داده ـ ستانده (I-O) نیز از جایگاه خاصی برخوردار است.
بنابراین در این پایان نامه به بررسی جایگاه بخش انرژی در اقتصاد ایران با بهره گرفتن از تحلیل‌های پیوندی پرداخته خواهد شد.
۲-۱ انواع منابع انرژی
منابع انرژی پایان‌پذیر و پایان‌نا‌پذیر
به منظور شناخت و درک اهمیت بیشتر انرژی در اقتصاد مروری درباره شناخت منابع خواهیم داشت. به طور کلی منابع انرژی به دو صورت یافت می‌شود. انرژی به دو دسته منابع پایان‌پذیر مثل نفت و انرژی و منابع تجدیدپذیر مثل خورشید و منابع طبیعی تقسیم می‌شود:
منابع پایان‌پذیر (تمام‌شدنی)
منابع تجدیدپذیر
منابع پایان‌پذیر طی زمان دوباره به وجود نمیآیند و استفاده کنونی از یک واحد چنین منبعی از کاربرد آن در آینده جلوگیری می‌کند.
منابع تجدیدپذیر آن دسته از منابعی هستند که ذخایرشان افزایش و کاهش دارد. لذا منبع از بین نمی‌رود و البته تجدید منابع نیاز به زمان دارد و در این خصوص می‌توان از درخت، جنگل، پرندگان و ماهی‌ها نام برد.
در این خصوص ارتباط منابع و انرژی بصورت زیر است. (شکیبایی ۱۳۷۸)
الف) منابع پایان‌پذیر
منابع مولد انرژی
زغال سنگ
سوخت‌های فسیلی نفت‌خام
گاز طبیعی
منابع غیرمولد انرژی
سنگ آهن
منابع معدنی سنگ مس
اورانیوم
ب) منابع تجدیدپذیر