بررسی رابطه علیت بین مصرف انرژی و رشد اقتصادی (قبادی، ۱۳۷۸)
در این تحقیق رابطه کوتاه‌مدت بین مصرف انرژی و رشد اقتصادی با بهره گرفتن از تکنیک علیت گرینجر مورد بررسی قرار گرفته و سپس رابطه همگرایی بلندمدت بین دو متغیر بررسی و با کاربرد مدل تصحیح خطا، سرعت تعدیل انحراف از تعادل بلندمدت برای هرکدام از متغیرها محاسبه شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که انرژی و درآمد ملی یک رابطه علیت دوطرفه در فاصله زمانی کمتر از یک سال بر هم دارند. بنابراین اثر هر شوک وارده بر متغیر در کمتر از یک سال به متغیر دیگری منتقل می‌شود. همچنین بررسی رابطه همگرایی وجود یک رابطه بلندمدت بین دو متغیر را تأیید می کند. با کاربرد مدل تصحیح خطا سرعت تعدیل حرکت به سوی تعادل بلندمدت برای هرکدام از متغیرها محاسبه شده و ضریب جمله تصحیح خطای درآمد ۶۵% به دست آمده که بیانگر این است در صورتی‌که درآمد از مسیر بلندمدت خودش منحرف شود نوسانات مصرف انرژی موجب می‌شود پس از یک سال و نیم این انحراف تصحیح شود. در صورتی‌که درآمد قادر به تعدیل انحراف مصرف انرژی است و علت آن نیز غیرواقعی بودن قیمت انرژی ذکر شده است.
رابطه علی بین رشد اقتصادی و مصرف انرژی در اقتصاد ایران (طاهری‌فرد، رحمانی، ۱۳۷۸)
در این تحقیق با بهره گرفتن از تکنیک هم‌تجمعی (Cointegration) و تشکیل مدل تصحیح خطا و نیز آزمون علیت رو به روی گرنجر به بررسی روابط بلندمدت و کوتاه‌مدت متغیرهای تولید ناخالص داخلی (به قیمت‌های ثابت) مصرف انرژی و موجودی سرمایه برای کشور ایران در دوره ۱۳۷۳-۱۳۴۶ پرداخته شده است. در این بررسی رشد اقتصادی در قالب مدلی به صورت تابعی از مصرف انرژی (EC) و سرمایه درمی‌آید و دو مدل (GDP-EC) و (GDP-Capital) مورد بررسی قرار گرفته شده‌اند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که رابطه بلندمدت بین مصرف انرژی، موجودی سرمایه و تولید ناخالص داخلی وجود دارد. به عبارت دیگر در بلندمدت مصرف انرژی و موجودی سرمایه بر رشد اقتصادی تأثیر مثبت می‌گذارند. اما نتایج حاصل از تخمین مدل تصحیح خطا و آزمون علیت گرنجر بیانگر عدم وجود ارتباط کوتاه‌مدت بین مصرف انرژی و موجودی سرمایه با تولید ناخالص داخلی است.
ارزیابی رابطه انرژی با سایر نهاده‌های تولیدی در فرایند تولید صنایع ایران (در سالهای ۷۲-۱۳۴۵) (شرزه‌ای، حقیقتی، ۱۳۷۸)
این مقاله به بررسی روابط مکملی و جانشینی بین نهاده‌های انرژی و سایر نهاده‌های تولیدی در فرایند تولید صنایع نه‌گانه کشور ایران در دوره (۷۲-۱۳۴۵) می‌پردازد.
بر اساس نتایج حاصله از تحقیق، مواد انرژی‌زای گازی و مایع، مواد انرژی‌زای گازی و نیروی کار، مواد انرژی‌زای گازی و سرمایه، مواد انرژی‌زای مایع و نیروی الکتریکی، نیروی کار و نیروی الکتریکی، سرمایه و نیروی الکتریکی عوامل جانشین، و نیروی کار و سرمایه، مواد انرژی‌زای گازی و نیروی الکتریکی، مواد انرژی‌زای مایع و نیروی کار، عوامل تولید مکمل در فرایند تولید صنایع می‌باشند. در بین کشش‌های قیمتی استخراج شده از تابع هزینه ترانسلوگ، مواد انرژی‌زای گازی کشش‌پذیرترین عامل تولید (۲۳۸/۱-) و مواد انرژی‌زای مایع کمترین کشش (۴۴۵۸/۰-) را دارند.
۲-۱۰-۲ تحقیقات خارجی
رهیافت داده- ستانده برای تحلیل انرژی و سیاست‌های اقتصادی در اوکلاهاما (گهی برمدین، شرند، ۱۹۸۳)
در این تحقیق با تجزیه ماتریس داده- ستانده، به دو بخش انرژی و غیر انرژی به بررسی نقش انرژی در اقتصاد اوکلاهاما پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که وابستگی شدیدی بین منابع انرژی، گاز طبیعی و محصولات پتروشیمی داشته و انتخاب گزینه‌های مختلف انرژی به شکل صحیح، موجب افزایش وابستگی مذکور می‌گردد که این نکته در سیاست‌های اقتصادی اوکلاهاما با توجه به انتخاب پروژه‌های انرژی اهمیت بسزایی دارد.
بخش‌های مصرفی و انرژی و مراحل توسعه اقتصادی (یک تحلیل مقایسه‌ای داده- ستانده) (بوکام، ۲۰۰۰)
در این تحقیق ارتباطات معنی‌داری بین بخش معدنی و انرژی با سایر بخش‌های اقتصادی در سه کشور آمریکا، استرالیا و شیلی در مراحل مختلف توسعه بررسی شده است. بدین منظور از ضرایب پیوندی پسین و پیشین و ضرایب فرایندی درآمدی به کار رفته است. نتایج تحقیق بر نقش معنی‌دار بخش‌های معدنی و انرژی در مراحل توسعه اقتصادی تأکید دارد.
اثرات اقتصادی منطقه: روش‌های غیرآماری، شبه آماری و کاملاً آماری به کار رفته برای بخش توزیع انرژی در بخش شمالی کشور هلند (اوستر ماون، نیف و اوینگ، ۱۹۹۸)
در این تحقیق اثر بخش انرژی در اقتصاد منطقه شمال کشور هلند بررسی شده است. در این خصوص با بهره گرفتن از روش‌های غیرآماری، شبه آماری، کاملاً آماری و با به کار بردن پنج جدول داده- ستانده منطقه‌ای شمال هلند در سال ۱۹۹۰ و براساس شاخص‌های پیوندی پسین و پیشین، ضرایب فزاینده، تولید، مصرف و درآمد بررسی مقایسه‌ای صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تفاوت‌های معنی‌داری روش شبه آماری با سایر روش‌ها دارد.
بررسی تجزیه فضای ساختاری تقاضای انرژی چین و ژاپن (۱۹۹۰-۱۹۸۵) (کاگاوا، گریلا، موری گوچی، اینامورا،۲۰۰۲)
این تحقیق اثرات تغییرات پیوندهای درون و بین‌کشوری در تقاضای مجسم شده انرژی در کشورهای چین و ژاپن می‌پردازد. در این خصوص از جداول داده- ستانده بین کشوری چین- ژاپن در سالهای ۱۹۸۵ و ۱۹۹۰ و با قیمت ثابت سال ۱۹۹۰ مطالعه شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که با لحاظ کردن اثرات بازخوردی بین کشور چین و ژاپن در سالهای ۱۹۸۵ و ۱۹۹۰، پیشرفت تکنولوژیک چین موجب افزایش ۳۹ درصدی نیازمندی‌های انرژی کشور چین شده است.
همچنین به شکل ملایمی در افزایش ۲ درصدی در تغییر کل نیازمندی‌های مجسم انرژی کشور ژاپن نیز نقش داشته است.
فصل سوم
مروری بر ادبیات
تحلیل داده- ستانده
به منظور شناسایی و تعیین بخش‌های کلیدی یک اقتصاد، روش تحلیل داده ستانده ابزار مناسبی به شمار می‌آید چرا که در این شیوه، بخش‌های اقتصادی براساس پیوستگی‌های پسین و پیشین مورد بررسی قرار گرفته و براساس قوی‌ترین پیوندها، بخش یا بخش‌های کلیدی شناسایی می‌شوند از این رو در بخش جدول داده- ستانده مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۳-۱ جدول داده- ستانده
همانطور که ذکر شد جدول داده- ستانده جهت تعیین بخش‌های کلیدی اقتصاد به کار می‌رود، لذا یکی از اهداف این تحقیق تعیین بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران با بهره گرفتن از جدول داده- ستانده است. از این رو این بخش به معرفی جدول داده- ستانده اختصاص دارد. قسمت اول این بخش به بررسی تاریخی داده- ستانده می‌پردازد و در قسمت بعد فروض و ساختار جدول داده- ستانده معرفی می‌شود. در قسمت سوم ضرایب فنی داده- ستانده و معکوس ماتریس لئونتیف مورد بررسی قرار می‌گیرد و نهایتاً در قسمت آخر، شاخص‌های پیوندی پسین و پیشین معرفی می‌شوند.
۳-۲ سابقه تاریخی جدول داده- ستانده
۳-۲-۱ در جهان
منشأ تحلیل داده- ستانده، جدول «فرانسوا کنه» اقتصاددان، جراح و پزشک معروف فرانسوی در سال ۱۷۵۸ میلادی است که داد و ستد میان سه طبقه اجتماعی آن دوران را نمایان می‌سازد. تحلیل جدول داده- ستانده متأثر از نظریه تعادل عمومی «لئون والراس» است براین اساس مجموعه اقتصاد یک منطقه، یا کشور و یا حتی اقتصاد کل جهان به صورت نظام واحدی مدنظر گرفته شده و بر اساس آن تحلیل صورت می‌گیرد.
نخستین جدول داده- ستانده در اوایل دهه ۱۹۳۰ میلادی توسط «واسیلی لئونتیف» و همکارانش در دانشگاه هاروارد و با بهره گرفتن از آمارهای ۱۹۱۹ و ۱۹۲۹ ایالات متحده آمریکا ساخته شد. (توفیق، فیروز، ۱۳۷۵).
پس از این کار، تلاش‌های گسترده‌ای توسط کشورهای جهان جهت تدوین جدول داده- ستانده انجام شد و همچنین تحولات وسیعی در زمینه بسط و گسترش ساختار مبدل داده- ستانده صورت گرفت. در دهه ۱۹۵۰ میلادی تهیه و تدوین و کاربرد جدول داده- ستانده به دوران شکوفایی خود رسید. در این دهه جدول داده- ستانده در کشورهای اروپای غربی و ژاپن و سپس با کمی تأخیر در اقتصادهای متمرکز و پس از آن در کشورهای در حال توسعه یکی پس از دیگری تدوین و مورد استفاده قرار گرفت. (توفیق، فیروز، ۱۳۷۱)
دهه ۱۹۶۰ دوره بسط و گسترش جدول داده- ستانده است. در این دهه «ریچارد استون» با بهره گرفتن از مباحث و تئوری‌های درآمد ملی «کینز» و چارچوب جدول داده- ستانده لئونتیف، ماتریس جدیدی به نام ماتریس حسابداری اجتماعی «SAM» (Social Accounting Matrix) ارائه نمود. در این ماتریس روابط تولید و روابط مالی در هم ادغام و ماتریس جدید با ضرایب جدید محاسبه گردید. در این ماتریس پس‌اندازها و سرمایه‌گذاری‌ها و نظایر آن مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و به طور کلی مورد استفاده از جدول مذکور در حوزه‌های توزیع درآمد و اشتغال است. (عین‌افشار، مهناز، ۱۳۷۹)
«استون» در اواخر دهه ۱۹۶۰ موفق شد فعالیت‌ها و حرکت متقابل جمعیتی را نیز وارد سیستم لئونتیف نموده و ماتریس جدیدی با نام ماتریس حسابداری جمعیتی «PAM» (Population Accounting Matrix) را ارائه نماید. ماتریس مذکور در زمینه‌های جمعیت‌شناسی، برنامه‌ریزی در بخش درمان و بهداشت و برنامه‌ریزی در آموزش و پرورش، قابلیت‌های کاربردی زیادی دارد.
در دهه ۱۹۷۰، واسیلی لئونتیف با پرداختن به مسایل ویژه اقتصادی پیشرفته مانند بحران انرژی و مسایل محیط زیست، فصل جدیدی را در داده- ستانده بنا نهاد. تلاش‌های وی حساب‌های محیط‌زیست و ارتباط متقابل آن با سیستم‌های تولیدی و جداول داده- ستانده انرژی را به وجود آورد. (بانویی، علی‌اصغر، ۱۳۷۶)
از دهه ۱۹۸۰ به بعد، موج تعدیل ساختاری چه در سطح بخش و چه در سطح کلان بوجود آمد به طوری‌که با ترمیم‌های اساسی بر الگوی داده- ستانده می‌توان انواع رفتارهای اقتصادی، مالی و پولی را مورد ارزیابی قرار داد. اخیراً این نوع الگوها در سیستم‌های مالیاتی، رابطه بین آزادسازی اقتصادی و تجارت خارجی در سطح ملی و سطح بخش به طور قابل ملاحظه‌ای مورد استفاده قرار گرفته‌اند. (بانویی، علی‌اصغر، ۱۳۷۶)
در دهه ۱۹۹۰، با شدت گرفتن اهمیت مسائل زیست‌محیطی ایده لئونتیف در دهه ۱۹۷۰ به شکل عمده وارد سیستم حسابداری ملی شده و نظام حسابداری محیط‌زیست و اقتصاد پدیدار گشت.
NAMEA) : (National Accounting Matrix Environment Accounts (جهانگرد، اسفندیار، ۱۳۷۹)
همچنین در این دهه جدول داده- ستانده در سطح بنگاه تولیدی نیز اهمیت بیشتری یافت.
(بانویی، علی‌اصغر، ۱۳۷۶)
۳-۲-۲ در ایران
اندیشه تدوین جدول داده- ستانده در ایران به اوایل سال ۱۳۳۳ ه. ش. برمی‌گردد که مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد قصد تنظیم آن را داشت ولی به علت فقدان آمار و اطلاعات مورد نیاز در سطح ملی و بخش‌ها، اندیشه مذکور عملی نشد. (بانویی، ۱۹۹۱)
پس از آن وزارت اقتصاد و دارایی با مشاوره پروفسور لئونتیف و ماهالانوبیس اولین جدول تجربی برای سال ۱۳۴۱ را تهیه و سپس در سال ۱۳۴۴ تکمیل نمود. دفتر آمار وزارت اقتصاد و دارایی دو جدول غیرآماری برای سالهای ۱۳۵۱ و ۱۳۵۶ به قیمت خریداران (قیمت خریدار مبلغی است که توسط خریدار پرداخت می‌شود) براساس جدول سال ۱۳۴۱ تهیه نمود. بانک مرکزی ایران نیز سعی کرد جدول داده- ستانده سال ۱۳۴۸ را به طور تجربی به قیمت تولیدکنندگان (قیمت تولیدکننده برابر است با قیمت خرید منهای افزوده‌های بازرگانی و حمل و نقل) تهیه و تدوین که در سال ۱۳۵۵ کار آن به اتمام رسید.
مرکز آمار ایران جدول جداگانه‌ای برای سال ۱۳۵۱ به قیمت جاری تولیدکنندگان و با همکاری مهندسین مشاور یکم در سال ۱۳۵۶ تدوین و محاسبه کرد. (عین‌افشار، مهناز، ۱۳۷۹) در سال ۱۳۵۶ اداره آمارهای ملی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران جدول جداگانه‌ای را برای سال ۱۳۵۲ به قیمت جاری تولیدکنندگان تدوین نمود. کمی بعد از آن اداره حسابداری اقتصادی بانک مرکزی ایران سعی کرد جدول دیگری را برای سال ۱۳۵۳ تهیه و تدوین نماید ولی سال انتشار آن مشخص نیست. (بانک مرکزی ایران، ۱۳۵۳)
بعد از انقلاب اسلامی ایران، سازمان برنامه و بودجه نیز جداول مستقلی به قیمت خریداران و تولیدکنندگان برای سال ۱۳۶۳ محاسبه نمود. برای تنظیم جداول مذکور از جداول به قیمت تولیدکنندگان و خریداران سال ۱۳۵۳ و با بهره گرفتن از روش غیرآماری «RAS» یا «RAS» تعدیل شده برای سال ۱۳۶۳ بهنگام نمود. (سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۶۸) علاوه بر این سازمان برنامه و بودجه جدول غیرآماری دیگری نیز با بهره گرفتن از جدول سال ۱۳۵۳ برای سال ۱۳۶۴ تنظیم نموده است.
(سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۶۹)
از سال ۱۳۶۵ به بعد چندین جدول داده- ستانده توسط دفتر حساب‌های اقتصادی مرکز آمار ایران و اداره حساب‌های اقتصادی بانک مرکزی و سایر مراکز و نهادها تدوین شده است که این جداول به جدول‌های داده- ستانده نوین معروف هستند.
در جدول داده- ستانده سنتی جداول برمبنای بخش‌های اقتصادی تدوین شده ولی در شیوه نوین جداول به صورت جداول بخش در کالا (ماتریس ساخت)، کالا در بخش (ماتریس جذب) و کالا در کالا (ماتریس خالص) تهیه می‌شوند. حسن جداول نوین در پوشش آماری است که جداول پیشین قادر به چنین کاری نبودند. به عنوان مثال در شکل نوین جداول، آمار صنایع متوسط و کوچک به شکل بخش جداگانه‌ای لحاظ می‌شود اما در جدول پیشین چنین تقسیم‌بندی مشاهده نمی‌شود و این در حالی است که آمارگیری از صنایع کوچک و متوسط صورت گرفته است. (بانویی،۱۹۹۱)
اولین جدول داده- ستانده نوین توسط مرکز آمار ایران برای سال ۱۳۶۵ تهیه و تدوین گردید. این جدول به صورت جداول بخش در کالا و کالا در بخش و جدول خالص محاسبه شده‌اند. (مرکز آمار ایران، دفتر حساب‌های اقتصادی، ۱۳۷۴) بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جدول جداگانه‌ای از نوع جداول نوین برای سال ۱۳۶۷ تدوین نموده است که این جدول همانند جدول ۱۳۶۵، به صورت بخش در کالا و کالا در بخش و جدول خالص تهیه شده است. (بانک مرکزی ایران،۱۳۷۵)
جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۰ سومین جدول تهیه شده توسط مرکز آمار ایران پس از جداول سالهای ۱۳۵۲ و ۱۳۶۵ است. در این جدول ضمن استفاده از آمار و اطلاعات تولید شده در مرکز آمار ایران که بخش اعظم اطلاعات مورد نیاز جدول را تشکیل می‌دهد و از آمارهای ثبتی معتبر نیز استفاده شده است، در مورد اطلاعات بخش داد و ستد بین صنایع که دسترسی به داده‌های تفضیلی آن ممکن نبوده با بهره گرفتن از روش RAS تعدیل شده از جدول داده- ستانده سال ۱۳۶۵ حاصل شده است. (مرکز آمار ایران، ۱۳۷۶)
در سال ۱۳۷۶، سازمان بازرسی و نظارت بر قیمت و توزیع کالا و خدمات، جدول داده- ستانده غیرآماری را برای سال ۱۳۷۲ اقتصاد ایران به هنگام نمودند. در تهیه این جدول سال ۱۳۶۵ مرکز آمار ایران به عنوان پایه محاسبات استفاده شده است. (وزارت معادن و فلزات، شرکت ذوب آهن اصفهان، ۱۳۷۷)
در سال ۱۳۷۷، برای اولین بار در تاریخ جدول داده- ستانده ایران، جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۳ برای شرکت ذوب‌آهن اصفهان تهیه و تدوین شد. این جدول بر اساس جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۰ مرکز آمار ایران به روز شده است. ۱۸ بخش از ۴۳ بخش این جدول مربوط به شرکت ذوب آهن اصفهان بوده که به قیمت تولیدکنندگان تهیه شده است. (وزارت معادن و فلزات، شرکت ذوب آهن اصفهان، ۱۳۷۷)
فرم در حال بارگذاری ...