وبلاگ

۱ ) مددجویان دختر و پسر مقیم کانون اصلاح و تربیت استان تهران با حداقل سه ماه مدت اقامت .
۲ ) کارکنان حرفه ای کانون اصلاح و تربیت استان تهران ( مراقب ، مددکار ، روان شناس ، مربی ) که در ارتباط با مددجویان فعالیت می کنند ، با حداقل یک سال سابقه خدمت در کانون اصلاح و تربیت استان تهران .
۳ ) فقدان بیماری ( جسمانی و روانی ) شرکت کنندگان در زمان انجام پژوهش .
۴ ) ابراز رضایت مددجویان و کارکنان از شرکت در پژوهش .
۳ – ۵ ) معیارهای خروج از مطالعه :
۱ : عدم تمایل به شرکت در ادامه پژوهش .
۳ – ۶ ) نمونه و روش نمونه گیری :
در مطالعات کیفی ، شرکت کنندگان به علت ویژگی های آن ها نسبت به پدیده مورد مطالعه ، انتخاب می شوند (۹۱ ). در این پژوهش از نمونه گیری تصادفی استفاده نگردید ، زیرا نمونه بایستی دارای ویژگی های معین مربوط به پژوهش باشد . به همین دلیل ، روش نمونه گیری به شیوه ی هدفمند^[۶۲] و با حداکثر تنوع^[۶۳] ، برای انتخاب مشارکت کنندگان به کار رفت . قدرت نمونه گیری مبتنی بر هدف ، در انتخاب افراد غنی از اطلاعات ، به منظور مطالعه عمیق آن ها نهفته است ( ۹۳ ) . بدین معنی که برای مطالعه آن دسته از افرادی انتخاب شدند که غنی از اطلاعات باشند و بتوان از طریق آن ها اطلاعات فراوانی درباره موضوع اساسی مربوط به مساله مورد پژوهش به دست آورد ؛ و همچنین افرادی انتخاب شدند که دارای دیدگاه های متفاوتی درباره موضوع پژوهش باشند و نیز زمینه و سوابق مختلفی داشته باشند ( ۹۳ ) . در این پژوهش شرکت کنندگان (مددجویان) بر اساس سه شاخص جنس ( دختر و پسر ) ، سن ( زیر ۱۵ سال و ۱۵ سال به بالا ) ، مدت اقامت ( اقامت کوتاه مدت : بین ۳ تا کمتر از ۶ ماه استقرار در کانون و اقامت بلند مدت : بالای ۶ ماه استقرار در کانون ) انتخاب شدند . همچنین برای رعایت حداکثر تنوع ، شرکت کنندگان فوق ذکر از میان تمام جرایم ( قتل ، روابط نامشروع ، زورگیری ، سرقت ، فروشنده مواد مخدر ، نزاع و درگیری ) با وضعیت اقتصادی - اجتماعی متفاوت ( افراد دارای خانواده و افراد بی خانمان ) و از هر دو گروه مددجویان تک سابقه و مددجویان دارای چند سو سابقه ، با میزان تحصیلات متفاوت ( بی سواد ، تحصیلات ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان ) دعوت به عمل آمد و در صورت ارائه ی رضایت کتبی ، وارد پژوهش شدند . در این پژوهش نمونه ها از پیش تعیین نشدند و حجم نمونه از فرمول خاصی پیروی نکرد ، بلکه به صورت تدریجی در فرایند گردآوری و تحلیل داده ها وارد پژوهش شدند . گردآوری داده ها تا زمانی ادامه یافت که مفاهیم اساسی مطالعه به حد اشباع رسید ، در حقیقت در پژوهش کیفی اشباع داده ها تعیین کننده حجم نمونه است و نمونه گیری تا زمانی ادامه یافت که افراد مورد مطالعه دیگر مواردی به داده ها اضافه نکردند و آنچه که مطرح شد در تضاد با مفاهیم گردآوری شده نبود ( ۹۴ ) . در این روش به افراد نمونه ، مورد پژوهش اطلاق نمی گردد ، بلکه آن ها را شرکت کننده یا مطلع می نامند ( ۹۵ ) .

۳ -۷ ) ابزار جمع آوری داده ها :
از آنجایی که پژوهش حاضر در حیطه مطالعات کیفی است می توان به منظور گردآوری حداکثر داده ها از چندین روش جمع آوری داده استفاده کرد . همچنین پس از گرد آوری داده ها ، جهت اطمینان از صحت مطالب ، از شرکت کنندگان پرسیده می شد که آیا منظورشان همین مطالب بوده است یا خیر . در این پژوهش از ۴ روش مشاهده مشارکتی^[۶۴] ، برگزاری جلسات بحث متمرکز گروهی^[۶۵]، مصاحبه عمیق^[۶۶] ، همچنین برای ثبت داده ها از ابزار یادداشت برداری در عرصه^[۶۷] استفاده شد.
۳ - ۷ – ۱ ) مشاهده مشارکتی :
مشاهده کیفی ، مشاهده مشارکتی ، ( توام با مشارکت ) است و آن عبارت است از مشاهده مستقیم در یک دوره زمانی نسبتا طولانی ، همراه با مشارکت در موضوع مطالعه . ارزش این روش به دقت و صحت مشاهدات بستگی دارد . مشاهده مشارکتی را نوعی ترین مطالعه کیفی دانسته اند . باید اضافه کرد مشاهده مشارکتی مختصاتی دارد : این مشاهده تجربه ای طولانی ( از چند ماه تا چند سال ) ، مستقیم و دست اول شخص محقق ( نه پرسشگر و نه با ابزار هایی مانند ذره بین و پرسش نامه ) در محیط طبیعی ( نه در آزمایشگاه ) است که محقق ضمن مداخله در محیط و تعامل طولانی مدت و همانندسازی با شرکت کنندگان ( نه از بیرون و بی طرفانه ) به قصد فهم انگیزه ها و معانی اعمال آن ها و نیز برای دیدن جهان از چشم آن ها انجام می دهد . در مشاهده مشارکتی ( پژوهش های کیفی ) نگران آن نیستیم که جانبداری محقق ، داده ها را آلوده کند ، بلکه برعکس ، این فرایند تفسیر همان چیزی است که خواست پژوهشگر است . مطالعه کننده بایستی چون بیگانه ای کم کم به فضای ذهنی مطالعه شونده وارد شده تلاقی فرهنگی میان او و آن ها صورت گیرد و تازگی جهان آن ها را بچشد تا تحقیق کیفی پر ثمر و پر یافته ای انجام پذیرد ( ۹۵ ) . با بهره گرفتن از این تکنیک ، پژوهشگر به گروه مددجویان کانون پیوست و مدت زمانی در دنیای اجتماعی آن ها قرار گرفت و با ثبت و ضبط نمودن تعامل مستمر آن ها و ارتباط مستقیم با دنیای واقعیشان ، رفتار آن ها را به عنوان یک پدیده پویا مورد مطالعه قرار داد. مشارکت در دنیای نمادین مددجویان کا
نون و ثبت کنش های آن ها که به طور طبیعی رخ داد و بر غنای پژوهش افزود . ابزار اصلی گردآوری داده ها در بخش نگهداری دختران با بهره گرفتن از این روش بود که با هدف شناخت نوع تعاملات میان افراد به این صورت که محقق عضوی از گروه های دوستی مددجویان شد و همراه با شرکت کنندگان در انجام فعالیت های مختلف در کانون همکاری داشت و همزمان به مشاهده تعاملات میان افراد می پرداخت و این مشاهدات در فواصل زمانی صبح تا ظهر صورت گرفت . توضیحات مبسوط در قسمت روش اجرای پژوهش داده شده است .
۳ – ۷– ۲ ) یادداشت در عرصه :
یادداشت های عرصه ، نوشته های اتنوگرافیکی^[۶۸] هستند . که عموما برای مستند سازی مشاهدات به کار می روند . این یادداشت ها به عنوان بخشی از تحلیل داده ها نیز استفاده می شوند . پژوهشگر در هنگام ثبت این یادداشت ها آنچه را که می شنود ، فکر می کند ، می بیند یا تجربه می کند به رشته ی تحریر در می آورد ( ۹۳ ) .
۳ – ۷ – ۳ ) بحث گروهی متمرکز:
نوعی فن جمع آوری داده است که در پژوهش های کیفی کاربرد دارد . زمانی که اطلاعات اندک درباره ی یک موضوع وجود دارد و محقق به دنبال اطلاعات عمیق و با جزییات بیشتر است از این روش نیز استفاده می کند . یک جلسه ی بحث گروهی متمرکز شامل تعدادی افراد است که به صورت جمعی با آن ها مصاحبه می شود ، چون دارای تجارب مشترک هستند و از پیشینه ی مشابهی برخوردارند که مربوط به موضوع مصاحبه است . البته این شیوه شبیه مصاحبه گروهی نیست . در مصاحبه گروهی ، پژوهشگر از گروه یک رشته سوال می پرسد ، اما اعضای گروه به این سوال ها به صورت انفرادی پاسخ می دهند . اما بحث گروهی متمرکز ، افراد شرکت کننده را تشویق می کند تا بحث کرده و در میان خودشان سوال کشف کنند . پژوهشگران همین بحث را داده محسوب می کنند . تعامل گروهی بخش مهم این شیوه است . افراد به جای این که به نوبت به سوال خاصی پاسخ دهند ، تشویق می شوند که با یکدیگر صحبت کنند ، از یکدیگر پرسش نمایند و به تبادل تجربیات و نقطه نظرات خود بپردازند ( ۹۶ ) . از ابزار بحث متمرکز گروهی در زمینه شناسایی مواردی استفاده شد که اول عمومی بود و نظر جمعی مهم بود و نه اتفاقی که به طور خاص برای کسی رخ داده باشد و ثانیا موارد حساسی که شرکت کنندگان از ابراز آن امتناع کنند و به واسطه مطرح شدن آن در جمع ، راحت تر بتوانند در مورد آن صحبت کنند . البته از این روش ۲ بار در گروه دختران و ۱ بار در گروه پسران استفاده شد . و به دلیل امتناع برخی شرکت کنندگان دختر از حضور در بحث های گروهی ، ادامه جمع آوری داده ها در مصاحبه های فردی صورت گرفت . در گروه پسران هم به دلیل بی اعتمادی شرکت کنندگان به یکدیگر و ایجاد تنش و اختلاف میان آن ها ، پس از برقراری ۱ جلسه بحث گروهی ، ادامه کار گرد آوری داده ها با مصاحبه های فردی انجام گرفت .
۳ – ۷ – ۴ ) مصاحبه :
در تحقیقات کیفی می توان از مصاحبه ساختار نیافته^[۶۹] و عمیق استفاده کرد . در این مطالعه بیشتر از مصاحبه عمیق برای جمع آوری داده ها استفاده شد . هدف این شکل از مصاحبه جمع آوری اطلاعات کیفی و عمیق از تمام جنبه های موضوع مورد مصاحبه با بهره گرفتن از روشی انعطاف پذیر و غیر رسمی است . در مصاحبه عمیق معمولا رفتار و گفتار مصاحبه شونده بیشتر طبیعی است و در اغلب موارد اطلاعات واقعی تری حاصل می شود . در این نوع مصاحبه ، محقق با مطرح کردن سوالات باز ، مصاحبه شونده را تشویق می کرد تا با واژگان خود به توصیف و شرح نظراتش و تجربیاتش بپردازد . محقق با بهره گرفتن از ویژگی انعطاف پذیری این روش ، اگر در حین مصاحبه به نکته ای برخورد می کرد که کشف اطلاعات عمیق و دقیقی درباره آن مهم و ضروری بود ، جهت و مسیر مصاحبه را به طرف نکته مورد نظر هدایت می کرد و به بررسی و مطالعه دقیق آن می پرداخت ( ۲۲ ) . ضرورت استفاده از روش مصاحبه عمیق در مواردی است که افراد تمایل دارند برخی از تجارب خاص خود را در جمع مطرح نکنند ( ۹۵ ) . روش اصلی گرد آوری داده ها در محیط نگهداری پسران ، با بهره گرفتن از مصاحبه عمیق پیش رفت .
۳- ۷ – ۴ – ۱ ) راهنمای سوالات :
سوالات زیر نمونه ای از سوالاتی است که محقق از مددجویان پرسش نمود . اما روند مصاحبه و بحث گروهی همیشه به این شکل نبود که سوالات به ترتیب زیر و به صورت کلی پرسیده شود . بنابراین گاه سوالات برای فهم هرچه بهتر شرکت کنندگان ریزتر و ساده تر می شد . در ابتدا از مددجویان سوال می شد که زندگی در کانون چه طور است و کانون چه جور جایی است ؟ سپس محقق با توجه به پاسخ دریافتی از جانب مددجو ، سوالات مربوط به یکی از ۵ طبقه اصلی را مطرح می نمود و در ادامه با توجه به روند مصاحبه سایر سوالات راهنمای پرسش گری را از مصاحبه شونده ، پرسش می کرد و معمولا سوالات مربوط به روابط هم جنس گرایانه میان مددجویان هم جز آخرین سوالاتی بود که محقق از شرکت کنندگان می پرسید .
جدول ۳-۱