حقوق جزا در دهه های اخیر شتاب بیشتری یافته است.این امر ناشی از عواملی چون ارتکاب جرایم جنگی و جرایم علیه بشریت، توجه بیشتر به لزوم رعایت حقوق بشر در سطح جهانی وگسترش تروریسم بین المللی و قاچاق انسان وموادمخدروفعالیت های وابسته به آن در کشورهای مختلف است .
در واقع وقایع و حوادث متعدد چه در عرصه بین المللی و چه در قلمرو ملی و کشته شدن هزاران مردم بی گناه از جمله وقایع و حوادث عراق ، فلسطین و سودان و فکر مجازات عاملان این وقایع موجب گردیده است تا تحقیقات در رشته حقوق بین الملل کیفری که در سابق به چند موضوع خاص ، معاضدت قضایی ، استرداد مجرمین و اعتبار احکام کیفری خلاصه می شد گسترش یابد . یکی از این مباحث مهم در حقوق بین الملل کیفری بحث قلمرو قوانین کیفری در مکان و اصول صلاحیت می باشد .
اصولاً حقوق بین الملل کیفری و روش عملی در سطح بین الملل بر این پایه است که صلاحیت ها را با حفظ تقدم و تاخر بین کشورها تقسیم کند ، بدین ترتیب که اصل تقدم صلاحیت قوانین و دادگاه های محل ارتکاب جرم ر ا(صلاحیت سرزمینی ) برای کشورها شناخته است سایر صلاحیت ها یعنی اصل صلاحیت شخصی یا اصل صلاحیت مبتنی بر تابعیت مجنی علیه،اصل صلاحیت واقعی و اصل صلاحیت جهانی نیز به طور فرعی پذیرفته شده است و بر خلاف گذشته که تنها اصل صلاحیت سرزمینی اعمال می شد ، در عصر حاضر با توجه به جنایاتی که در جامعه جهانی رخ می دهد به اصول صلاحیت دیگر و از جمله اصل صلاحیت جهانی نیز می باشد .
در واقع اعطاء صلاحیت به قاضی محل دستگیری متهم ، امروز دیگر ظاهراً بدون مشاجره پذیرفته شده است و دلایل ناشی از نفع و عدالت که این قاعده را در حقوق داخلی وارد کرده اند با همین نیرو آنرا در روابط بین الملل نیز شناسانده اند و دور کردن این صلاحیت جهانی از عرصه ی بین المللی ، غفلت از تعاون و هم بستگی دولت ها در مبارزه با جرم و برهم ریختن بنیاد حقوق کیفری بین المللی است .
ب :اهداف تحقیق
هدف تحقیق حاضرشناخت اصلی است که قادر است با محاکمه جنایتکاران بین المللی ،جامعه بشری را از لوث وجود آن ها پاک نماید.اصل صلاحیت جهانی تحول بزرگی درصلاحیت های کلاسیک دولت ها به وجود می آورد . براساس این اصل مرتکبان جنایات بین المللی از تعقیب، محاکمه و مجازات مصون نخواهند بود . به عبارت دیگر کاربرد این اصل آغازی بر پایان بی کیفرماندن جنایتکاران بین المللی است
مطابق این اصل ، دولتها حق تعقیب برخی از مجرمین را در قلمرو خود دارند بدون توجه به این که جرم در کجا رخ داده و مجرم یا قربانی تبعه چه کشوری هستند . اصل صلاحیت جهانی یا همگانی بر این فرض مبتنی است که برخی از جرایم آنچنان که نظر همه افراد جامعه جهانی قبیح و قابل سرزنش محسوب می شوند که مرتکبین آنها را می توان دشمن همه ملل فرض کرد و بنابراین هر دولتی حق تعقیب و محاکمه و مجازات چنین مجرمی را خواهد داشت .این اصل استثنایی بر اصل درون مرزی بودن حقوق جزامی باشد .
معاهدات بین المللی مختلف و نیز عرف بین الملل برخی از جرایم را جزء جرایمی دانسته اند که با استناد به این اصل توسط همه دولتها قابل تعقیب و پیگرد هستند از قبیل دزدی دریایی ، تجارت برده ، جرایم جنگی ، جرایم علیه بشریت ، نسل کشی ، نژاد پرستی ، هواپیماربائی و گروگان گیری ، در مورد این که آیا قاچاق مواد مخدر نیز در زمره این جرایم قرار می گیرند یا خیر . بحث های زیادی انجام شده است .
بنابراین سعی بر آن است که در این تحقیق با توجه به جایگاه مهم اصل صلاحیت جهانی در حقوق بین الملل ، جایگاه این اصل در حقوق ایران با تاکید بر جرایم مواد مخدر بررسی شده و نقص های قانونی در این ارتباط شناخته شود تا شاید قانونگذاران را در اتخاذ تصمیم درست در ارتباط با این اصل کمک نموده و از بوجود آمدن ضررهای بیشتر پیشگیری نماید . که می توان گفت در حال حاضر کنوانسیون سازمان ملل متحد بر ضد قاچاق مواد مخدر و روان گردان که توسط ۱۰۶ کشور امضا شده است گامی در راستای اعمال صلاحیت جهانی در مورد این جرایم برداشته است .و لیکن هنوز چندان روشن نیست مثلاً درمورد این که این اصل باید در مورد کدام یک از مواد مخدر اعمال گردد یا این که تبانی برای وارد کردن یا صادر کردن مواد هم مشمول صلاحیت جهانی خواهد بود ابهاماتی وجود دارد .
همچنین دادگاه بین المللی کیفری که توسط جامعه ی جهانی برای مبارزه با جرایم جهانی بوجود آمده است در کنار اصل صلاحیت جهانی می تواند به ایجاد نظم در جامعه ی جهانی بپردازد .
ج:روش تحقیق
این پژوهش یک تحقیق بنیادین وکاربردی میباشد که به صورت کتابخانه ای بوده وباتکیه برمنابع اصلی هم درجزای داخلی وبین المللی بابهره بندی ازکتب فارسی ،مقالات وجزوات درسی انجام پذیرفته است.
در این تحقیق، اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه ای جمع آوری گردیده و سپس این اطلاعات مورد توصیف و تحلیل قرار گرفته اند. اگرچه درزمینه اصل صلاحیت جهانی وکاربرد آن در حقوق بین الملل کیفری وحقوق داخلی مباحثی مطرح شده لیکن منبع خاصی که به مطالعه تطبیقی انتزاجی درهردوحیطه جزایی وبین المللی کمترموردتوجه قرارگرفته است.
پرسش های تحقیق
۱-چه جرائمی مشمول اصل صلاحیت جهانی می شوند؟
۲- آیاجایگاه اصل صلاحیت جهانی درحقوق کیفری ایران ونیزحقوق جزای بین الملل دارای اعتباریکسانی
است؟
فرضیه های تحقیق
۱-صلاحیت جهانی در مورد جرائم ارتکابی که صلح و امنیت بین المللی را مختل ساخته و نظم بین المللی را بر هم زده و وجدان جامعه بشری را جریحه دار نموده است، قابلیت اعمال دارد.
۲- اصل صلاحیت جهانی در حقوق جزای بین الملل نسبت به حقوق ملی از جایگاه ویژه ای برخوردار است .
سازماندهی تحقیق
ترتیب ارائه مطالب وسازماندهی آن در پایان نامه حاضر به صورت زیر شکل گرفته است :مطالب و مباحث پایان نامه به دوفصل اصلی تقسیم شده است. فصل نخست با عنوان مفاهیم ،پیشینه ،دلایل ،ماهیت ودرآمدی بر مبنای پذیرش اصل صلاحیت جهانی میباشد.در مبحث نخست ازفصل نخست ابتدا واژه شناسی وسابقه تاریخی ودرمبحث دوم دلایل وماهیت صلاحیت جهانی ودرمبحث سوم مبانی الزام دولتها به پذیرش اصل صلاحیت جهانی مورد بررسی قرارگرفته است . وسپس درفصل دوم موضوع،قلمرو ،شرایط ودر آمدی بر صلاحیت دیوان کیفری بین المللی برجرایم مشمول صلاحیت جهانی، درسه مبحث با عناوین موضوع صلاحیت جهانی ، شرایط اعمال ومشکلات عملی ودرآخر دیوان بین المللی کیفری واصل صلاحیت جهانی مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است.نتیجه گیری آن ان شاءالله حسن ختام این پایان نامه خواهد بود.
فصل نخست :
مفاهیم،پیشینه،دلایل،ماهیت ودرآمدی برمبانی اصل صلاحیت جهانی
مبحث نخست : واژه شناسی وسابقه تاریخی
این مبحث شامل دوگفتار می باشد، که در گفتارنخست کلیات اصل صلاحیت جهانی ودر گفتار دوم پیشینه تاریخی آن مورد بررسی قرار می گیرد
گفتار نخست : واژه شناسی (مفاهیم)
صلاحیت درلغت به معنای شایسته بودن ،درخور بودن، سزاوری ، واهلیت است[۱]
ودراصطلاح به توانایی یا اختیار حقوقی برای استماع واتخاذ تصمیم در مورد پرونده ها،قدرت اجرای قانون وعدالت ،اختیار یا حق اعمال حاکمیت ،گستره قلمرو حاکمیت ومحکمه قانونی یا نظام محاکم قانونی گفته شده است[۲]
دریک برداشت موسع صلاحیت ،قدرت وتوانایی قانونی یک ارگان یا یک مقام دولتی برای انجام فعالیتهای قانونی تعریف شده است[۳]
ازنظرحقوقی صلاحیت عبارتست ازاستعدادیک دادگاه برای رسیدگی به یک دادرسی مشخص.[۴]
بنابراین وقتی دادگاه اجازه رسیدگی به موضوعات مشخصی را دارد گفته می شود که در این موضوع دارای صلاحیت است .
در امور کیفری نیز صلاحیت به توانایی وشایستگی قانونی ونیز تکلیف مرجع قضایی به رسیدگی به یک دعوای کیفری تعبیر می شود[۵]
صلاحیت در امور بین المللی ما هیتاً با مفهومی که از صلاحیت در امور داخلی مور توجه است ،متفاوت می باشد؛چه آنکه در امور بین الملل صلاحیت از سوی جمعی از دولتها اعمال می شود که امکان تعارض آن باصلاحیت وحاکمیت دولتهای معین مطرح است .
بنابراین صلاحیت یک مرجع کیفری بین المللی اززوایای مختلف زمانی ،مکانی ،شخصی،اجرایی و……قابل بحث وبررسی می باشد[۶]
الف : مفهوم صلاحیت جهانی
در تعریف صلاحیت جهانی گفته اند که صلاحیت جهانی توسعه صلاحیت محاکم ملی و فراتر از سه اصل صلاحیت سرزمینی، شخصی و واقعی است . دلیل این توسعه آن است که این سه اصل جواب گوی نیازهای حقوق بین الملل کیفری نیست.
صلاحیت جهانی به این معنا است که محاکم ملی یک کشور بدون هیچ عنصر ارتباطی اعم از قلمرو، تابعیت یا منفعت دولت، اقدام به اعمال صلاحیت نمایند.[۷]
صلاحیت به محض آنکه از هر گونه عامل سرزمینی، شخصی و منفعتی رها شود، جهانی می گردد . بدین ترتیب بررسی جرم هایی که در خارج از یک سرزمین و توسط افراد خارجی ارتکاب یافته و رسیدگی به آن منافع دولت ها را نیز درپی ندارد، صلاحیت جهانی است. در این حالت فکر وارد نمودن خسارت به جامعه بین المللی بر مسأله حاکم است و هدف آن برقراری نظم و عدالت است و به همین دلیل کلیه کشورها می توانند در اجرای مجازات های جهانی شرکت نمایند[۸]
منظوراز صلاحیت جهانی ،توسعه صلاحیت دادگاههای داخلی یک کشور برای رسیدگی به جرمی است که نه درقلمرو کشور رسیدگی کننده واقع شده است نه متهم تبعه اوست ، نه مجنی علیه یا زیاندیده ونه جرم علیه آن کشور ارتکاب یافته است .چنین گفته می شود که هر گاه جرم از جرایم مهم بین المللی است
ونگرانی جامعه بین المللی را برانگیخته است ودولت ها می توانند بدون هیچ یک از ارتباطات به آن رسیدگی نمایند[۹].
ب :تفاوت صلاحیت جهانی با صلاحیت بین المللی
بین صلاحیت بین المللی و صلاحیت جهانی شباهت ها و نقاط مشترکی وجود دارد و شاید همین مسأله موجب شده است که بعضی از حقوق دانان در مواردی که از صلاحیت بین المللی سخن گفته اند، به مسامحه اصطلاح صلاحیت جهانی را نیز به کار برده اند . آن ها این دو نوع صلاحیت را گاهی یکی شناخته اند ، یا ا ینکه اصلاٌ بین آن ها تفاوتی قائل نشده اند؛ چرا که در اعمال هر دوی این صلاحیت ها منفعت داخلی هیچ دولتی مطرح نیست، بلکه منفعت و تعهد بین المللی مدنظر است . این جنایات سبب جریحه دار شدن وجدان جامعه بشری گردیده و آنقدر شدید و فجیع بوده است که رها نمودن مجرم و بی مجازات گذاشتن او قابل اغماض نیست.
در هر دو صلاحیت، موضوع مشترکی ملاک عمل قرار می گیرد و آن هم بین المللی بودن جرم است و این مسأله تنها عنصر ارتباطی و عامل اصلی اعمال صلاحیت از سوی محاکم است .
اما تفاوت این دو صلاحیت در مراجعی است که آن را اعمال می نمایند . صلاحیت بین المللی مربوط به مراجع بین المللی براساس مقررات خاص تعیین شده در اساس نامه این مراجع است .[۱۰]
دادگاه های نورنبرگ، توکیو، یوگسلاوی، رواندا، سیرالئون و دیوان بین المللی کیفری که هر یک از آن ها دارای قواعد مشخص در مورد محدوده و حوزه اعمال صلاحیت خویش هستند، مثا ل های گویای صلاحیت بین المللی است . اما صلاحیت جهانی مربوط به محاکم داخلی یا محاکم ملی دولت هاست که آن ها ممکن است براساس قانون خاص داخلی خود یا براساس تعهدات ناشی از معاهدات اقدام به اعمال این صلاحیت نمایند . در هرصورت در هر دو صلاحیت به تعقیب و محاکمه جنایتکاران بین المللی پرداخته می شود و موضوع آن جرائم بین المللی می باشد[۱۱].
برخی حقوقدانان معتقدندکه صلاحیت جهانی لزوماًتوسط دادگاههای داخلی اعمال می شوددرحالی که صلاحیت بین المللی از ناحیه دادگاههای بین المللی اجرا می شود.بنابراین فرق اصلی میان این دو اصل ،مرجع اعمال کننده صلاحیت است ،ونباید این دو صلاحیت با هم خلط شوند.
تفاوت دیگر ناشی ازجرایمی است که مشمول اصل صلاحیت جهانی وصلاحیت بین المللی است. صلاحیت تمامی دادگاههای بین المللی که تا به حال تشکیل شده اند محدود به جرایم مهم بین المللی بوده است ،در حالیکه بعضی از جرایم کم اهمیت تر که می توان گفت در زمره جرایم قراردادی هستند نیز مشمول اصل صلاحیت جهانی می شوند .[۱۲]
به نظر می رسد بین اصل صلاحیت جهانی وصلاحیت بین المللی تفاوت ماهوی وجود دارد ،چه اینکه صلاحیت جهانی در کنار سایر اصول سنتی تعیین کننده قلمرو صلاحیت یک مرجع کیفری ،اعم از ملی یا بین المللی ،حدودقلمروصلاحیت این مراجع را معین می کند ،در حالیکه صلاحیت بین المللی ویژگی ایجادی یک مرجع محسوب می شود ،به این معنی که خصیصه بین المللی بودن ،ناشی از توافق چند دولت برای ایجاد یک مرجع دارای صلاحیت بین المللی است وناظر به تعیین قلمرو اعمال صلاحیت آن نمی باشد. بدیهی است همانند یک مرجع داخلی صلاحیت یک مرجع بین المللی نیز ممکن است مبتنی براصل صلاحیت جهانی ویا دیگراصول تعیین کننده صلاحیت مثل اصل صلاحیت شخصی ویا سرزمینی باشد[۱۳]
فرم در حال بارگذاری ...