با این حال تعریف مرز میان اهداف نظامی و غیرنظامی همچنان دشوار است در بند دوم ماده ۵۲ در فصل اول الحاقی جامعه بین المللی تلاش کرده تا توضیح دهد چطور بین این دسته ها تفکیک صورت گیرد.[۴۶]
هدف های نظامی بدون قید حصر عبارتند از حمله و بمباران نیروهای نظامی، استحکامات، تأسیسات، آمادگاههای ارتش، کارخانه های نظامی، خطوط مواصلاتی یا حمل و نقل در جهت استفاده نظامی. [۴۷]
هدف های نظامی دامنه بسیار گسترده ای دارند، زیرا متضمن بمباران شهرها و اماکنی که در مجاورت بسیار نزدیک عملیات نیروهای زمینی قرار دارند و همچنین بمباران شهرها و اماکنی که جهت مجتمع های نظامی هم مورد بهره برداری قرار می گیرند، است. به علاوه شهرهای مقاوم یعنی شهرهایی که آمادگی کامل جهت پدافند هوایی دارند جز هدف های نظامی محسوب می شوند. تفکیک شهرها از حیث مقاوم بودن و بلا دفاع بودن الهام گرفته از رویه قضایی دادگاههای داوری مختلط است. یکی رای دادگاه مختلط ژرمنی – آلمانی مورخ اول دسامبر ۱۹۲۷ در قضیه برادران «کوتنکا»[۴۸]و دیگری رای همان دادگاه در قضیه کریادولا[۴۹] مورخ ۱۰ مه ۱۹۳۰ دادگاه داوری است در این آرا آلمان را به خاطر بمباران هوایی که منجر به مرگ اتباع یونانی (که در آن هنگام یونان بی طرف بود) و نیز نقض حقوق بین الملل و مقررات ۱۹۰۷ لاهه (مواد ۲۵ و ۲۶) در زمینه بمباران زمینی که بیانگر یک اصل کلی است و باید از راه قیاس به بمباران هوایی تعمیم داد مسئول شناخت.[۵۰]
همانطور که بیان شد جنگ هوایی نیز علیه اهداف نظامی اتخاذ می شود و جمعیت غیرنظامی و اموال غیرنظامیان مستثنی هستند.
۲) مناطق خارج از جبهه جنگ در جنگ های هوایی:
در جنگ هوایی افقی هیچ نقطه ای خارج از جبهه جنگ به حساب نمی آید اما در جنگ هوایی عمودی نواحی خاصی، چه داخل قلمرو متخاصمان و چه خارج از آن، خارج از جبهه جنگ هوایی است:[۵۱]
۱) کشورهای بی طرف با سرزمین های بی طرف
۲) شهرهای بی دفاع[۵۲]
۳) اموال و املاک خصوصی فاقد جنبه نظامی
۴) افراد غیرنظامی[۵۳]
۵) ساختمان های علمی آموزشی، اماکن خیریه و بیمارستانها. این بناها باید دارای علایم مشخصه کاملاً قابل رویتی برای مهاجم باشد.[۵۴]
۶) بناهای تاریخی و هنری که واجد ارزش قابل توجهی بوده و مشخصات آنها در زمان صلح به کشورهای دیگر رسماً اعلام شده باشد.[۵۵]
۷- مکانهایی که تخریب آنها در کنار منفعت نظامی ممکن است باعث آزاد شدن نیروهای خطرناک شود. مکان حمله به سد یا آب گیرها، یا نیروگاهای برق هسته ای.[۵۶]
مبحث دوم: رزمندگان در نبردهای هوایی
گفتار اول:شناخت نیروهای نظامی در نبردهای هوایی و سلاح های مورد استفاده توسط این نیروها
الف)شناخت نیرو های نظامی
تشخیص و تفکیک نیروهای رزمنده و غیررزمنده دارای ریشه عرفی بسیار کهنی است، هدایت عملیات جنگی توسط رزمندگان و عوامل و ابزارهای مبارزاتی صورت می گیرد که طبق مقررات حقوق بین الملل صلاحیت کامل برای مبارزه داشته باشند چه این امر در چگونگی اداره جنگ و آثار مترتب بر آن تأثیر قابل ملاحظه ای دارد. همان طور که ذکر آن رفت مخاصمات مسلحانه به دریایی و هوایی و زمینی تقسیم می شوند در نتیجه در هر یک از آنها وضعیت رزمنده و غیررزمنده متفاوت است در جنگ دریایی و هوایی رزمندگان عوامل و ابزارهای مبارزاتی چون کشتی ها و انواع هواناوها هستند. در جنگ زمینی اساساً افراد حقیقی هستند البته این تفکیک مانع از آن نیست که در جنگ هوایی و زمینی افراد حقیقی نتوانند عنوان رزمنده داشته باشند یکی از مهمترین ابزارهای مورد استفاده در جنگ هوایی که امروزه توجه حقوقدانان را به خود جلب کرده است هواپیماهای بدون سرنشین است که به خاطر اهمیت آنها به تفصیل در قسمت بعد توضیح داده خواهند شد و اکنون به بررسی سایر مسایل کاربردی خواهیم پرداخت. ابزارهای اصلی مورد استفاده در جنگ هوایی که عنوان رزمنده در این جنگ را یدک می کشد هواپیما است که لازم است به مهمترین انواع هواپیما پرداخته شود تا مشخص شود منظور از رزمنده در جنگ هوایی کدام دسته از هواپیماها هستند.
۱)هواپیماهای دولتی:
هواپیماهای دولتی تمام هواپیماهای متعلق به دولت یا مورد استفاده آن است که انحصاراً وظایف و عملکردهای دولتی دارند (مثل خدمات گمرکی یا پلیسی.[۵۷]
گرچه هیچ تعریفی عموماً پذیرفته شده ای از هواپیماهای دولتی یا حکومتی در حقوق بین الملل وجود ندارد.[۵۸]
اما بر سر این نکته توافق است که هواپیماهای مورد استفاده در سرویسهای گمرکی و پلیسی یا هواپیماهای حامل سران دولت، هواپیماهای دولتی یا حکومتی قلمداد می شوند.[۵۹]
۲)هواپیماهای کشوری یا غیرنظامی
سایر هواپیماها به جز هواپیماهای نظامی و هواپیماهای دولتی هستند که انحصاراً برای حمل و نقل غیرنظامی (کشوری) مسافر یا کالا مورد استفاده قرار می گیرند.[۶۰]
در دستورالعمل سان رمو در تعریف هواپیماهای غیرنظامی آمده است که هواپیماهای غیرنظامی به معنای هواپیمایی به غیر از هواپیماهای نظامی و کمکی و هواپیماهای دولتی است چون هواپیماهای گمرک یا پلیس است که دارای علائم مشخصی است و جهت حمل و نقل مسافران غیرنظامی در سرویس های برنامه ریزی شده و برنامه ریزی نشده در مسیرهای سرویس ترافیک هوایی مورد استفاده قرار می گیرد.[۶۱]
۳)هواپیماهای کمکی:
به معنای هواپیمایی به غیر از هواپیمای نظامی است که تحت کنترل صرف نیروهای مصلح یک کشور یا متعلق به آنهاست و جهت انجام امور دولتی و غیرتجاری استفاده می شود.[۶۲]
۴)هواپیماهای نظامی
دستورالعمل سن رمو در مورد حقوق بین الملل قابل اعمال در مورد مخاصمات مسلحانه در دریا در بخش مفاهیم خود هواپیماهای نظامی را اینگونه تعریف می کند: هواپیمای نظامی به عنوان هواپیمایی است که توسط واحدهای گمارده شده نیروهای مسلح یک کشور که دارای علائم نظامی آن کشور هستند هدایت می شود یکی از افراد نیروهای مسلح فرماندهی آن را به عهده دارد و خدمه آن افراد نظامی هستند که تحت مقررات نیروهای مسلح هستند[۶۳]
در پیش نویس کنوانسیون ۱۹۲۳ لاهه در خصوص قواعد جنگ هوایی در ماده ۳ آمده است که هواپیماهای نظامی باید علامتی بر روی بدنه خود داشته باشند که نشان دهنده ملیت و ماهیت نظامی آن باشد.[۶۴]
با توجه به تعاریف ارائه شده در خصوص انواع هواپیماها اشاره به این نکته ضروری است که هواپیماهای نظامی به عنوان نظامیان در نبردهای هوایی شناخته می شوند و سایر هواپیماها اگر برای انجام عملیات نظانی مورد استفاده قرار گیرند نظامی تلقی می شوند و به عنوان رزمندگان نظامی با آنان برخورد خواهد شد اما در هر صورت استفاده از هواپیماها در طول نبرد نیز از قواعد خاصی تبعیت می کند که اجرای آنها برای کشورها الزامی می باشد که به آنها اشاره خواهد شد.
طبق قواعد کنوانسیون ۱۹۲۳ لاهه با هواپیماهای عمومی غیرنظامی به جز آنهایی که برای امور پلیسی و گمرکی (هواپیماهای دولتی) در نظر گرفته می شوند همانند هواپیماهای خصوصی رفتار خواهد شد.[۶۵] و هواپیماهای عمومی که برای اعمال حاکمیت مورد استفاده قرار می گیرد باید دارای نشانه ها و علائم خارجی باشند که وصف غیرنظامی آن را آشکار کند.[۶۶]
بنابراین در استفاده از هواپیماهای غیرنظامی باید شرایط فوق را رعایت کرد تا بتوان آنها را از گزند حوادث در طول جنگ در امان نگه داشت اما مسأله بحث برانگیز در خصوص هواپیماهای عمومی و خصوصی که در کنوانسیون ۱۹۲۳ لاهه ذکر شده بحث توقیف هواپیماهاست در ماده ۳۲ مقررات لاهه آمده است که هواپیمای غیرنظامی عمومی را بدون رسیدگی دادگاه عناصر جنگی می توان توقیف کرد که مفهوم مخالف این ماده چنین است که رسیدگی های دادگاه غنائم صرفاً در مورد هواپیماهای خصوصی لازم است که این درست نیست.[۶۷] چرا که در فصل هفتم مقررات لاهه در خصوص جنگ هوایی آمده است، صراحتاً میان هواپیماهای خصوصی دشمن و بی طرف تفکیک قائل شده است. هواپیماهای خصوصی دشمن را در هر شرایطی می توان توقیف کرد.[۶۸] بر عکس هواپیماهای خصوصی بی طرف تحت پیش شرط های خاصی قابل توقیف هستند.[۶۹]
با وجود مباحث ذکر شده از کنوانسیون ۱۹۳۳ لاهه آنچه امروز به چشم می خورد نادیده انگاشتن این قواعد است چرا که در اکثر مخاصمات مسلحانه بین المللی به ویژه پس از جنگ جهانی دوم، هواپیمایی عمومی غیرنظامی و هواپیماهای خصوصی که در اختیار طرف مقابل مخاصمه قرار می گرفت، غنیمت تلقی شده و بدون رسیدگی دادگاه غنائم که معمولاً برای هواپیماهای غیرنظامی به کار می رود توقیف می شدند.[۷۰]
با توجه به مطالب ذکر شده هواپیماهای عمومی غیرنظامی و هواپیماهای خصوصی به طور کلی رزمنده محسوب نمی شوند و باید شرایط مندرج درکنوانسیون را در هنگام پرواز در زمان جنگ رعایت کنند مگر اینکه برای اهداف نظامی استفاده شوند.
هواناوهای غیر متخاصم اعم از هواپیماهای غیر نظامی متعلق به کشور های متخاصم و هواناوهای متعلق به کشورهای بی طرف است که این هواناوها را اصولاًنمی توان مورد حمله قرار داد مگر اینکه رفتار آنها این بیم را پیش آورد که پرواز آنها از لحاظ نظامی سودمند است(پرواز بر فراز قلمرو دشمن یا نقاط مرزی یا در مجاورت منطقه عملیاتی)[۷۱]
هواناوهای غیر متخاصم هرچند از حمله و تعرض مصون هستند اما می توان آنها را مجبور به فرود در نزدیک ترین محل فرود کرد و خود و محموله هایشان را تحت شرایطی ضبط و تصرف کرد.ضبط و تصرف هواناوهای دولتی غیرمتخاصم متعلق به دشمن و محموله آنها بدون دادرسی قضایی مربوط به غنایم انجام می شود اما ضبط و تصرف هواناوهای خصوصی دشمن و محموله های آنها باید طبق یک دادرسی قانونی یک دادگاه غنایم که قواعد حقوق دریایی را رعایت و اعمال کند،تصدیق شود.اما هواناوهای بی طرف وضعینتی متفاوت از هواناوهای متخاصم و غیرمتخاصم دشمن دارند،آنها را می توان مورد بازرسی قرار داد،اما این نوع هواناوها را نمی توان ضبط و تصرف کرد مگر در موارد زیر:
نفوذ در یک منطقه ممنوعه،قاچاق جنگی،معاضدت خصمانه این نمونه از قواعد در واقع قواعد جنگ دریایی است که به قلمرو هوایی تسری یافته است.کشور های متخاصم علی رغم اینکه حق ضبط و تصرف هواناوهای بی طرف را ندارند ولی می توانند به شرط پرداخت غرامت برای طول دوران مخاصمه آنها را مصادره کنند.
در خصوص هواپیماهای نظامی که جز هواپیماهای عمومی قلمداد می شوند.[۷۲]باید خاطر نشان کرد که اینگونه رزمندگان همانند وسایل نقلیه نظامی زمینی، هواپیماهای نظامی نفربرها و ناوها باید علائم خارجی که بیانگر تابعیت و ماهیت نظامیشان است داشته باشند. اعضای نیروهای مسلح بدون یونیفورم که با بهره گرفتن از هواپیماهای نظامی یا ناوهایی که به درستی علامت گذاری شده اند در مخاصمات شرکت می کنند. رزمنده باقی می مانند و در صورت دستگیری توسط دشمن وصف نظامی خود را با کارت شناسایی اثبات خواهند کرد. بنابراین هواپیمای نظامی، هواپیمای متعلق به نیروی هوایی یک دولت است. دارای علائم خارجی می باشد که تابعیت آن را مشخص می کند. ناوهای جنگی و هواپیماهای نظامی باید آشکار و بدون هیچگونه ابهامی به عنوان هدف نظامی با دارا بودن علائم خارجی، قابل شناسایی باشند. این امر با شرط تفکیک که در مورد نیروهای زمینی مصداق دارد و هر یک از رزمندگان را مکلف به پوشیدن یونیفرم جنگی یا سایر نشان های قابل تفکیک به منظور حمایت از غیرنظامیان می کند، مطابق است. متعاقباً اعضای نیروهای مسلحی که یونیفرم نپوشیده اند اما در داخل هواپیمای نظامی که به درستی علامت گذاری شده است قرار دارند و در مخاصمات شرکت می کنند، به رغم این شرایط رزمنده تلقی می شوند اگر رزمنده و غیررزمنده داخل هواپیمای نظامی باشند آن هواپیما هدف نظامی می شود که طرف مقابل با سلاح و ابزارهای جنگی مجاز، می تواند به آن حمله کند طرف مقابل نمی تواند و ملزم نیست وجود غیررزمندگان علاوه بر خدمه رزمنده را مدنظر قرار دهد.[۷۳] اگر اعضای خدمه هواپیمای نظامی که یونیفرم به تن ندارند به دست طرف مقابل بیافتند، باید عضویت خود را در نیروهای مسلح از طریق ارائه کارت شناسایی اثبات کنند.[۷۴]
در بند یک ماده ۱۶ کنوانسیون ۱۹۳۳ لاهه آمده که هیچ هواپیمایی به جز هواپیمای نظامی طرفهای مخاصمات مسلحانه بین المللی نمی تواند در هیچ گونه مخاصمه شرکت کند.[۷۵]
ممنوعیت ذکر شده در بند ۱ ماده ۱۶ مقررات لاهه هیچگاه به عنوان یک قاعده حقوق بین الملل قراردادی لازم الاجرا نشده، بلکه قاعده حقوق بین الملل عرفی است و این اصل یا پاسخی است به جمله نخست بند ۳ ماده ۴۴ پروتکل اول الحاقی: «به منظور ارتقای حمایت از جمعیت غیرنظامی از آثار مخاصمات رزمندگان مکلف هستند در حین حمله یا در حین عملیات نظامی پیش از حمله خود را از جمعیت غیرنظامی تفکیک کنند. هواپیمای غیرنظامی یک شی غیرنظامی است که به طور کامل براساس بند ۱ ماده ۵۲ پروتکل اول الحاقی حمایت می شود. از سوی دیگر هواپیمای نظامی باید قابل شناسایی باشد و مجاز است در عملیات نظامی شرکت مستقیم داشته باشد و ممکن است هدف حمله مسلحانه طرف مقابل قرار گیرد.[۷۶]
هواپیمای نظامی باید تحت فرمان فرد نظامی باشد که به این سمت گماشته شده است. خدمه تحت انضباط نظامی قرار دارند.[۷۷]
بنابراین هواناوهای متخاصم را می توان به هنگام پرواز کامل یا در روی زمین مورد حمله قرار داد و منهدم ساخت آنها باید علامت مشخصه داشته باشند که بتوان از روی آن تابعیت و خصیصه نظامی بودنشان را بازشناخت.
هواناوهای نظامی حق پرواز برفراز کشور بیطرف را ندارند. خدمه پرواز مانند کارکنان نیروهای دریایی و زمینی تحت حمایت عهدنامه های مربوط به قوانین و عرفهای جنگی می باشند. اما آنها به طور مسلم جزو کارکنان ارتش بوده، مأموریت داشته و نامشان در فهرستهای کنترل کشور متخاصم ثبت شده باشد بنابراین شباهت زیادی میان وضعیت حقوقی هوانوردان از یک طرف و سربازان و ملوانان از طرف دیگر وجود دارد.[۷۸]
با توجه به آنچه گفته شد دریافتیم که نیروهای هوایی دشمن شامل هواپیماهای نظامی هستند که توسط افراد حقیقی که خلبان نامیده می شوند هدایت می شوند و این خلبانان نیز جز نیروی هوایی کشورهای متخاصم محسوب می شوند.
ب)کاربرد سلاح ها توسط رزمندگان در نبردهای هوایی
حال که نیروهای رزمنده در نبرد هوایی شناخته شدند خالی از فایده نیست که به سلاح هایی که این نیروها مجاز هستند طبق قوانین بشردوستانه بین المللی از آنها استفاده کنند اشاره شود طبق بند اول ماده ۳۵ کنوانسیون لاهه حق طرفهای مخاصمه در انتخاب ابزارهای جنگ نامحدود نیست.[۷۹]
عبارت فوق پیش از این در تنظیم ماده ۲۲ مقررات لاهه بکار گرفته و در حال حاضر تقریباً کلمه به کلمه در بند اول ماده ۳۵ پروتکل اول الحاقی تکرار شده است این اصل یکی از اصول بنیادین حقوق بین المللی ناشی از عرف ایجاد شده در ارتباط با اصول بشریت و اقتضا آن وجدان عمومی است دیدگاه زیربنایی جنگ محدود[۸۰] که به حقوق نوین جنگ محدود می شود مستلزم این است که هر متخاصم را برای ایجاد تعادل میان نگرانی های انسانی ناشی از مخاصمه و ضرورت های نظامی تعادل ایجاد کند.[۸۱]
فرم در حال بارگذاری ...
