وبلاگ

کنیگ و دیگران (۲۰۰۶ ) اثرات کنترل فشار خون در سالمندان و دارو درمانی را بر کیفیت زندگی آنها مورد مطالعه قرار داده اند. ماریا ( ۲۰۰۷ ) معتقد است فشارخون بالا به علت کاستی هایی که در توانایی های افراد ایجاد می کند، کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می دهد(آهنگری و دیگران ۱۳۸۷ : ۳۲- ۲۶).
مطالعاتی که در ایران در حوزه های مختلف پزشکی در زمینه بررسی کیفیت زندگی سالمندان انجام شده، نشان دهنده پایین بودن سطح کیفیت زندگی این دسته از افراد در مناطق مختلف ایران بوده است. ذکر چند نکته در زمینه غالب تحقیقات انجام شده در ایران ضروری به نظر می رسد.بیشتر مطالعات انجام شده در ایران در حوزه سلامت و بهداشت بوده و این مطالعات بطور عمده معطوف به عملکرد فیزیکی، روحی، روانی، مهارت های سازگاری و رضایت بیمار از نظام مراقبتی بوده و جامعه آماری عمدتاً شامل بیماران مبتلا به بیماری های مزمن، لاعلاج یا وضعیت بیماران پس از عمل جراحی بوده است.
پژوهشی با عنوان ” مقایسه سلامت عمومی روان در سالمندان و غیر سالمندان ” توسط والایی و همکاران در سال ۱۳۷۸ در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران انجام گرفته است.برای این بررسی ۴۸ نفر از سالمندان افراد بالاتر از ۶۵ سال و ۹۸ نفر از غیر سالمندان به طور تصادفی خوشه ای انتخاب شده اند.نتایج بررسی نشان دهنده این امر بوده که بین میانگین خرده مقیاسهای نشانه های جسمانی، اضطراب و اختلالات خواب و اختلال عملکرد اجتماعی در بین سالمندان وغیر سالمندان تفاوت معنی داری نداشته است.ولی میانگین خرده مقیاس افسردگی سالمندان به طور معنی داری کمتر از میانگین خرده مقیاس غیر سالمندان بوده است.

تحقیقی با عنوان ” بررسی وضعیت سلامت سالمندان کشور” در سال ۱۳۷۸ توسط دلاور و همکاران وی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صورت گرفته است. یافته های این تحقیق نشان میدهد ۱۹ تا ۲۰ درصد مردان سالمند و ۲۴ تا ۲۶ درصد زنان سالمند طی یکسال اخیر دچار نوعی حادثه شده اند که مهمترین آن زمین خوردن است. نیاز های عمده زنان و مردان سالمند در درجه اول بهداشت و سلامتی، درآمد و سپس حمل و نقل می باشد. مهمترین نیاز زنان خصوصاً در روستاها بهداشت و سلامتی می باشد که بیش از مردان است.اکثریت قریب به اتفاق سالمندان(بالای ۸۰ درصد)توانایی های لازم برای انجام امور شخصی ازجمله غذا خوردن، رفتن به دستشویی، حمام و انجام نظافت شخصی، خرید مواد غذایی و انجام امور منزل، تعویض لباس خود و…را دارند.
پژوهشی باعنوان “بررسی ساختارهای جمعیتی، اجتماعی تأثیرگذار برکیفیت زندگی سالمندان شهر تهران “توسط کاوه فیروز در سال۱۳۹۰صورت گرفته نتایج این تحقیق نشان می دهد که رابطه متغیرهای مستقل جمعیتی، اجتماعی و بهداشتی بامتغیر وابسته که به غیر از متغیر تعداد سالهای اقامت فرد، بقیه متغیرها ازجمله، سن، جنس، وضع تأهل، پایگاه اقتصادی اجتماعی، حمایت های ابزاری و عاطفی، نقش ها و فعالیت های اجتماعی، روابط اجتماعی، رفتار های سلامت مدار و نیز دسترسی به خدمات بهداشتی بر کیفیت زندگی سالمندان مورد بررسی تأثیر معناداری داشته است. متغیرهای کنشی بیشترین اثرمستقیم را با ضریب تأثیر۶۸/۰ برکیفیت زندگی سالمندان داشته است. و در متغیر های کنشی متغیر فعالیت های اجتماعی با ضریب تأثیر۲۹۹/۰ بیشترین تأثیرمستقیم را بر کیفیت زندگی سالمندان نمونه تحقیق دارد. همچنین متغیرهای زمینه ای تأثیر۶۱۸/۰ بیشترین تأثیر غیرمستقیم را بر کیفیت زندگی سالمندان نمونه تحقیق داشته و در بین متغیرهای زمینه ای متغیر جنس و پایگاه اجتماعی اقتصادی به ترتیب با ضریب تأثیر۴۵۲/۰ و۳۹۲/۰ بیشترین تأثیر را بر کیفیت زندگی سالمندان داشته است. در بین متغیرهای ساختاری نیز متغیرحمایت عاطفی با ضریب تأثیر۱۲۹/۰ بیشترین تأثیر غیر مستقیم را بر کیفیت زندگی سالمندان دارد.
تحقیقی توسط کرد زنگنه وهمکاران، درسال ۱۳۸۵ مطالعه موردی شهر رامهرمز با عنوان بررسی کیفیت زندگی مرتبط با سلامت سالمندان و عوامل مؤثر برآن انجام گردیده است. از بین افراد مورد بررسی ۳/۶۲ درصد از آنان مردان و ۷/۳۷ درصد از آنان را زنان تشکیل می دادند. میانگین سنجه های هشت گانه کیفیت زندگی در افراد مورد مطالعه بدین شرح بوده است: عملکرد جسمانی ۹/۵۵، محدودیت نقش جسمانی ۸/۴۴، دردهای جسمانی ۸/۴۲، سلامت عمومی۴۷، عملکرداجتماعی ۵/۶۳، محدودیت نقش روانی ۷/۵۲، سرزندگی و نشاط ۶/۵۷، و سلامت روانی ۸/۶۱ بر اساس نتایج این مطالعه تحصیلات بالاتر بر وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی تأثیر مثبت داشت. ۵۶ درصد از سالمندان مورد مطالعه به نوعی بیماری مزمن مبتلا بودند. افراد مبتلا به بیماری مزمن در هر هشت حیطه کیفیت زندگی پایین تری نسبت به افراد سالم داشته اند انواع بیماری های قلبی عروقی و شکستگی ها و بدشکلی های بدنی به ترتیب با ۶/۲۰و ۳/۱۴درصد بیشترین شیوع را در بین افراد مورد مطالعه داشته و همچنین بیشترین تأثیر را بر کیفیت زندگی افراد مورد مطالعه داشته اند.بر اساس نتایج این مطالعه کیفیت زندگی زنان در هر هشت حیطه پایین ترازمردان بوده است.در این مطالعه مشخص شد که کیفیت زندگی افراد در هر هشت حیطه با افزایش سن کاهش یافته است. افراد دارای همسراز نظر سلامتی نسبت به سایرین عملکرد بهتری داشته اند.
پژوهشی توسط مرکز مدیریت بیماریهای غیر واگیر- اداره مراقبت عوامل خطر بیماریهای غیر واگیر وزارت بهداشت درسال ۱۳۸۵در گروه سنی ۱۵-۶۴ سال در کل کشورانجام شد. یافته های این تحقیق در خصوص بیماری فشار خون نشان می دهد درصد افراد با فشارخون بالا ۳۶/۱۷ درصد که در دوگروه (مردان ۵۶/۱۸ وزنان ۱۴/۱۶ )می باشد دربررسی سال ۱۳۸۸درصد افراد با فشارخون بالا ۸۲/۱۶ درصدکه در دو گروه (مردان۵۵/۱۶وزنان ۱۰/۱۷ ) و در بررسی سال۱۳۸۸درصد افراد با فشارخون بالا ۰۹/۱۶ درصد که در دو گروه ( مردان ۰۷/۱۶و در زنان ۱۲/۱۶) میباشد. اینها افرادی بودند که فشارخون بالای ۱۴۰ روی ۹۰ داشتند( وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی ۱۳۸۵ ).
شیوع بیماریهای غیر واگیر در جهان به طور فزاینده ای روبه افزایش است. بنابرگزارش “سازمان بهداشت جهانی “در سال ۲۰۰۰ بیماریهای غیر واگیر عامل ۶۰ درصد از کل مرگ ها و ۴۷ درصد بار بیماری ها بوده است که تا سال ۲۰۲۰ به ترتیب به ۷۳درصد و ۶۰ درصد خواهد رسید. ۸۰درصد مرگ از این بیماریها غالباً در کشورهای کم درآمد اتفاق می افتد. در ایران نیز ۵ عامل چاقی و اضافه وزن افزایش فشارخون بالا، چربی خون بالا و دیابت تعیین شده که اگر چه در بین آنها پنج عامل افزایش فشارخون، کلسترول، مصرف دخانیات،الکل و چاقی عمومیت دارد و جزء ده عامل خطر سلامتی درجهان به شمار می روند(سازمان بهداشت جهانی ۲۰۰۲).
مطالعه ای توسط شجاعی و همکاران در خصوص بررسی مقایسه ایی وضعیت سلامت (جسمی و روانی)سالمندان به تفکیک گروه های سنی ۶۰ سال و بالاتر درجمعیت تحت پوشش مراکز تابعه دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۸۹انجام شد. نتایج این مطالعه ارتباط معنی داری بین احساس خوب بودن روانی و ۸ متغیر(سن، جنس، وضعیت تأهل، شغل سالمند، منبع درآمد، وضعیت بیمه، رضایت از میزان درآمد سالمند، فردی که با سالمند زندگی می کند) را نشان نداد. بر عکس سلامت جسمی با هشت متغیر فوق رابطه معنی داری دارد .
مطالعه ای در سال۱۳۸۲درشهر سمنان به منظور بررسی وضعیت روانی سالمندان و ارتباط آن با نحوه گذران اوقات فراغت ۲۴۵ نفر سالمند بالای ۶۰سال درخانوارهای تحت پوشش مراکز بهداشتی و درمانی شهری انجام گرفت، نشان میدهد که وضعیت روانی ضعیف در افراد کم سواد و بی سواد مشاهده می شد. همچنین ارتباط معنی داری بین جنس و وضعیت تأهل و وضعیت روانی مشاهده شد. ضمناً بین سن و وضعیت روانی همبستگی معکوس دیده شد.بین سن،میزان تحصیلات و اوقات فراغت نیز همبستگی وجود دارد.ارتباط بین وضعیت بهداشت روان و اوقات فراغت نیز معنی دار بود.با افزایش سن وضعیت روانی ضعیف تر می شود.
مطالعه ای که در شهرستان سمنان توسط صابریان و همکاران درسال به منظور بررسی وضعیت اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و نحوه گذران سالمندان ساکن در مناطق شهری تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی درسال ۱۳۸۰ به تعداد ۱۰۲۴ نفر انجام گرفت، ارتباط معنی دار بین وضعیت اقتصادی، جنس، سن و وضعیت اجتماعی مشاهده گردید در سایر موارد ارتباط معنی دار نبود.
بررسی کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی درسالمندان توسط وحدانی نیا و همکاران درسطح مناطق ۲۲ گانه شهر تهران در سال ۱۳۸۳ انجام شد در این بررسی رابطه بین جنس و وضعیت سلامتی در تمام ابعاد تفاوت معنی دار داشت.متغیر های سن، تحصیلات، تأهل و شغل با کیفیت زندگی در بیشتر موارد رابطه معنی دار مشاهده شد.
مطالعه ای که توسط سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران که به منظور بررسی کیفیت زندگی مرتبط با وضعیت سلامتی سالمندان بر روی ۳۹۶ نفر سالمند در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران، در سال ۱۳۸۳ انجام شد،نتایج نشان دادکه کیفیت زندگی افراد سالمند با وضعیت سلامتی و متغیرهای جمعیتی وابسته است.بررسی تأثیر متغیرجنس، این متغیر بر میانگین تمامی سنجش های کیفیت زندگی اثر داشته، و متوسط نمره زنان درتمامی سنجش ها نسبت به مردان پایین تر بوده واین تفاوت از نظر آماری معنی دار بود.در مورد متغیر سن نیز، بیشترین تفاوت درمیانگین امتیاز ها در ابعاد عملکرد جسمی مشاهده شد و سالمندان سنین بیش از ۷۵ سال از امتیاز پایین تری بر خوردار بودند. بدیهی است در سنین بالاتر سالمندی بروز ناتوانی ها بارزتر بوده و به صورت کاهش فعالیت جسمی و محدودیت های جسمانی ظاهر می شود.
مطالعه ای در سال ۱۳۸۹ توسط نوشاد قاسمی و فاطمه مختاری درشهر شیراز تحت عنوان مقایسه کیفیت زندگی وسلامت روان درسالمندان ساکن و غیرساکن سرای سالمندان و سالمندان عضو کانون باز نشستگی شهر شیراز انجام شد.نتایج پژوهش نشان داد بین دوگروه سالمند در متغیر های کیفیت زندگی و تمام خرده مقیاس ها تفاوت معنی دار وجود دارد هم چنین اثرات معنی داری مستقلی برای متغیر های سن ، جنس ، شغل وسطح اقتصادی در تعیین واریانس دو متغیر کیفیت زندگی و سلامت روان مشاهده شد.علاوه بر این شواهد حاکی از آن است که متغیر های جمعیت شناختی می تواند بر اثر محل سکونت نقش تعدیل کننده داشته باشد هرچند این میزان این تعدیل کنندگی چندان قابل ملاحظه نیست.
حبیبی سولا و همکاران (۲۰۰۷ ) طی مطالعه ای گزارش نمودند که ۸۰ درصد سالمندان۷۴ – ۶۵ سال در انجام فعالیتهای روزمره زندگی خود مشکلی نداشتند در حالی که این نسبت درسالمندان گروهی ۸۴-۷۵ سال و افراد بالای ۸۵ سال به ترتیب ۷۰ و ۵۰ درصد بوده است.
رفعتی (۱۳۸۳) وشیخی (۱۳۸۶) نشان دادند زنان سالمند نسبت به مردان همسن خود سطح پایین تری از کیفیت زندگی را دارند.هم چنین آنها نشان دادند اختلاف جنسی در کیفیت زندگی همراه با بالا رفتن سن عمیق می شود.
۲-۲- چار چوب نظری تحقیق
هدف از چارچوب نظری این است که ازطریق نظریه های علمی، متغیر های مورد تحقیق و ارتباط میان آنها را مورد بررسی و تبیین قرار گیرد، از این طریق بتوان فرضیه ها و متغیر های مشخصی را تعیین و سپس اقدام به سنجش آنها نمود. چارچوب نظری کمک میکند تا مسائل و ابعاد آن بطور دقیق شناخته شود و ارتباط بین اجزا مشخص وحدود مسئله تعیین گردد. با توجه به مسئله طرح شده در این تحقیق، بنظر می رسد نظریه های گذارجمعیتی و اپیدمیولوژیک، برای تبیین بخشی از مسائل مناسب هستند. نظریه های گذار جمعیتی مؤلفه هایی را در برمی گیرد که افزایش سالخوردگی را تبیین نموده و در کنار آن نظریه انتقال اپیدمیولوژیک که الگوی بیماری و مرگ و میر را تحت تأثیر قرار می دهد به نوعی می تواند افزایش طول عمر و افزایش تعداد سالمندان را توجیه نموده و در نتیجه متغیرهای سلامت و کیفیت زندگی و عوامل تأثیرگذار بر آن را تبیین می نماید.
۲-۲-۱-سلامت و نظریه انتقال جمعیتی
تئوری انتقال جمعیت نخستین باردر سال ۱۹۲۹ توسط وارون تامپسون^[۱۶] ارائه و به مفهوم خاص آن در سال ۱۹۳۴، ادولف لندری^[۱۷] با نشر اثر معروف خود به نام انقلاب جمعیتی مطرح کرد و سپس مورد مطالعه بسیاری قرار گرفت (سید میرزایی ۱۳۷۱ : ۷۰ ).
عوامل مؤثر بر سالخوردگی جمعیت یک فرایند انتقال جمعیت شناختی است که در آن باروری و مرگ و میر از سطوح بالا به سطوح پایین کاهش می یابد بطور کلی عامل افزایش تعداد سالخوردگان جامعه یا سالمندی جمعیت یک جامعه را بشرح زیر می توان خلاصه کرد : کاهش میزان موالید، بالا رفتن متوسط طول عمر افراد، کاهش میزان مرگ و میر و مهاجرت.
نظریه انتقال جمعیت با سابقه ای طولانی به عنوان یکی از پایدارترین دستگاه های مفهومی در جهت تبیین تاریخی، اجتماعی تحولات جمعیت ها مطرح شده است و به موازات پدیده انتقال جمعیتی از جمعیت جوان به جمعیت سالمند، همراه با این تغییر جمعیتی، الگوی بیماری ها نیز تغییر می کند و از بیماری های حاد به سمت بیماری های مزمن می رود. موضوع سلامتی و ارتباط آن با افزایش سالهای زندگی در عصر حاضر چالش های فراوانی را به وجود آورده است.
طول عمر انسانها و اضافه شدن جمعیت سالمندان یکی از دستاوردهای قرن ۲۱ بوده و سالخوردگی جمعیت پدیده ای است که برخی ازجوامع بشری با آن روبرو شده یا خواهند شد. پدیده سالخوردگی ناشی از بهبود شرایط بهداشتی است که از یک طرف منجر به کاهش مرگ به ویژه مرگ ومیر کودکان و نهایتاً افزایش امید زندگی و از سوی دیگر با اعمال سیاست کنترل موالید باعث افزایش درصد سالخوردگان نسبت به کل جمعیت شده است.بنابراین باید سالخوردگی جمعیت را یک موفقیت بهداشتی و وجود سالمندان را نعمتی ازنعمات بی شمار پروردگار محسوب کرد(راهنمای آموزشی مراقبت ادغام یافته سالمندان ۱۳۸۵ : ۵ ).
انتقال جمعیتی، که همراه و همزمان با مدرنیزه شدن جامعه در جهان بوده است و در ابتدا شامل یک دوره کاهش میزان مرگومیر،به دنبال افزایش مقیاس های بهداشت عمومی و با بالارفتن استانداردهای زندگی میشود.بعد از این مرحله به دنبال بهبودسطح آموزشی، سطوح اقتصادی و اجتماعی و تغییر شرایط درونی جوامع مدرنیزه، موالید کاهش یافته و در نهایت میزان موالید به سطح کمی بیشتر از میزان مرگ و میر کاهش می یابد که این مسئله باعث ثبات نسبی جمعیت میشود و بدین طریق انتقال جمعیت کامل میشود( زنجانی و دیگران ۱۳۷۸ : ۷۶-۷۳ ).
یک ارتباط مستقیم بین سلامت جمعیت ونظام مراقبت بهداشتی آن وجود دارد.نیازهای مراقبت بهداشتی جمعیت بطورکلی درنظام توزیع مراقبت بهداشتی منعکس میشود، برای مثال مشکلات بهداشتی مانع از اثر بخشی تلاشها برای از بین بردن بیماری های مسری میشود که یک سیستم براساس مقیاس های بهداشت عمومی ارائه می دهد و بر آن تأکید می کند.علاوه برآن بهبود بهداشت عمومی، مصون سازی و عملکردسیستم مراقبت بهداشتی نیز در یک پهنه گسترده تر درجایگاه سلامت جمعیت تأثیر می گذارد. توزیع مراقبت بهداشتی توسعه یافته می بایست باعث ایجاد سلامت بالاتر گردد. بنابراین تغییر در ماهیت مشکلات و مسائل در زمانی که انتقال رخ می دهد وجود دارد. عملکرد سیستم مراقبت بهداشتی، انعکاسی ازویژگی های جمعیتی مشارکت کنندگان در سیستم است. تمامی جنبه های مراقبت بهداشتی،ازجایگاه سلامت افتراقی گرفته تا الگوی کاربرد افتراقی، ملاحظات جمعیتی را منعکس می کند. همچنین خصایص جمعیتی پیامد اختلاف و تفاوت در جایگاه سلامت و کاربرد خدمات بهداشتی هستند. برای مثال میزانهای مرگ و میر هم جایگاه سلامت جمعیت و هم کاربرد ضرورت بهداشتی را منعکس می کند.علاوه برآن ویژگی های جمعیتی یک جمعیت با سیستم مراقبت بهداشتی مرتبط است و ارتباط پیچیده را ترسیم می کند. مثلاً ساختار سنی، ماهیت مراقبتهای بهداشتی را تحت تأثیر قرارمی دهد. یک جمعیت خیلی جوان به خدمات کاملاً متفاوتی نسبت به جمعیت سالخورده احتیاج دارد. لذا عملکرد سیستم مراقبت بهداشتی، چشم انداز کل جمعیت را هم بصورت مستقیم وهم بطور غیرمستقیم از طریق تماسش باجایگاه سلامت تحت تأثیرقرار می دهد( میرزایی ۱۳۸۴ : ۸۰ ).
بنا براین با افزایش سن اختلال عملکردجسمانی بیشترمی شود و اثر منفی آن بر توانایی حفظ استقلال، نیاز به کمک را افزایش می دهد و عدم برخورداری از سلامت و بروز بیماریهای مزمن با افزایش سن سبب محدودشدن فعالیت های فرد سالمند می گردد( پوردهکردی وهمکاران۴۳۷:۱۳۸۶).
۲-۲-۲- انتقال اپیدمیولوژیک واختلال درسلامتی
طی فرایند انتقال مرگ ومیر، علل مرگ نیز دستخوش تغییرات اساسی می شوند و در نتیجه انتقال اپیدمیولوژیک که در علل مرگ ومیر حاصل شده ابعاد جدید و پیچیده ای به مقوله اختلال در سلامتی در زمان حاضرداده است. نظریه انتقال اپیدمیولوژیک ناظر بر تغییرات پیچیده الگوهای سلامتی و بیماری ها، روابط متقابل موجود میان این الگوها، عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیستی وجمعیت شناختی مؤثر بر آنها و پیامدهای این شبکه پیچیده است.
فرایند انتقال مرگ ومیر،تغییروتحولات اساسی و بنیادی درعلل مرگ ومیرروی می دهد و درانتقال اپیدمیولوژیک تغییر در الگوهای بیماریزا ومرگ آور به وجود می آید.به عبارتی درمرحله اپیدمیولوژیک، علل مرگ و میر از وضعیتی که غلبه با بیماری های عفونی و انگلی است به وضعیتی که غلبه با بیماری های غیرعفونی و انگلی است منتقل میشود (میرزایی۱۳۸۴ :۸۰ ).
فرایند انتقال ملت هایی که در قرن بیستم مدرن شده اند وضعیت اجتماعی، اقتصادی وسلامت آنها بهبود یافته است. بنابراین افرادی که از خطر مرگ و میر ناشی از بیماری های عفونی و انگلی نجات می یابند، تا میانسالی و کهنسالی زندگی می کنند. درسالهای اخیر امید زندگی تا انتهای دهه هفتم افزایش یافته و در برخی از کشورهای توسعه یافته تا دهه هشتم افزایش یافته است.بر این اساس، تغییر در الگوی بیماری ها که کاهش میزان بیماری های عفونی و افزایش طول عمر را به همراه داشته، منجر به افزایش توجه به مفاهیم سلامتی و کیفیت زندگی طی دهه های اخیرگردیده است (لند و یانگ^[۱۸]۲۰۰۶: ۴۰ ).
امروز شبکه های وسیعی از عوامل اجتماعی که تحت عنوان تعیین کننده های اجتماعی سلامت یا عوامل مؤثر بر سلامت از آنها یاد میشود در کیفیت سلامت و بیماری افراد مؤثر تشخیص داده شده و در واقع سلامت و بیماری، بعد اجتماعی پر رنگ تری پیدا کرده است. ( برخلاف الگوهای قبلی که بعد فردی آنها پر رنگ بود ) این نگرش به بیماری و سلامت در دوره ای ظهور کرده است که صاحب نظران علوم سلامت از آن بعنوان انتقال اپیدمیولوژیک یاد می کند. بیماریهای مسلط در این دوره درمان دارویی و جراحی صرف ندارند.بلکه بیماری های مزمنی هستند که پیشگیری و درمان نهایی آنها به متغیرهای متعدد رفتاری، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وابسته است که از آن به عنوان سبک زندگی هم یاد میشود. بسیاری از بیماری ها دوره انتقال اپیدمیولوژیک با بیماری های سالمندی انطباق دارند ( پوررضا و خیبری ۱۳۸۵: ۸۰- ۸۷ ).
روند روبه رشد پیر شدن جمعیت ها وفرایند انتقال اپیدمیولوژیک یا گذار از بیماری های واگیر به غیر واگیر در بسیاری از کشورهای در حال توسعه دنیا یعنی جایی که بیماریهای مزمن نظیر بیماریهای قلبی، سرطان وافسردگی خیلی سریع به عوامل بیماریزا و ناتوان کننده تبدیل میشوند، به سرعت رخ میدهد. این روند در چند دهه بعدی وخیم تر خواهد شد(توکلی وهمکاران۱۳۸۲ :۵۷).
بیماری های مزمن کنونی از علل مشابهی سرچشمه میگیرند که عبارتند از :رشد خدمات بهداشتی و پیشگیری، کاهش مرگ و میر و کاهش باروری و در نتیجه انتقال جمعیتی که آغازی برای پیدایش جمعیت های سالمند محسوب میشود.رشد تکنولوژی درمانی و درمان مناسب بیماری ها ی حاد و نیز افزایش متوسط عمر،چنین پدیده هایی بار بیماری ها را به سوی بیماری های مزمن هدایت می کند که نه پیشگیری از آن آسان است و نه درمان آن کم هزینه می باشد.البته کشورهای درحال توسعه از بار مضاعف بیماری ها رنج می برند. به این معنی که بیماری های عفونی و بیماری های مزمن همزمان در آنها ایجاد عوارض می کند ( پور رضا و دیگران ۱۳۸۶: ۴۴۴ ).
بر این اساس میتوان گفت سالمندی هر چند بیماری نیست اما بار بیماری ها در آن بسیار چشمگیر است. فراوانی بالای بیماری هایی نظیر فشارخون، بیماری های قلبی، سکته، دیابت، سرطان، بیماری های تنفسی، بی اختیاری ادرار،کاهش قدرت بینایی و شنوایی،ضعف های استخوانی،عضلانی و اختلالات روانی از جمله عوامل مؤثر بر آن شناخته می شوند. چنین روندی البته برای کشوری که ویژگی های جمعیتی و اقتصادی، ساختار در حال توسعه دارد، بسیار چالش برانگیز است.
زیرا سالمندی جمعیت ممکن است دراین کشور با فقر پایدار همراه باشد همچنین باید توجه داشت با افزایش امید زندگی و کاهش میزان باروری، نسبت افراد واقع در سنین ۶۰ سال و بالاتر در سراسر جهان سریعاً روبه رشد بوده است.به گونه ای که پیر شدن جمعیت یکی از مهمترین چالش های بهداشت عمومی درقرن ۲۱ میلادی خواهد بود. همچنین بیش از دو سوم جمعیت سالمند در کشورهای در حال توسعه به ویژه آسیای شرقی بوده و تا سال ۲۰۵۰ افزایش بیش از ۳۰ درصد سالمند در این کشورها مورد انتظار است. آنچه دانش امروزی بدان توجه می کند تنها طولانی ترکردن دوران زندگی نیست بلکه باید توجه داشت که سالهای اضافی عمر انسان در نهایت آرامش وسلامت جسمی و روانی سپری شود. در صورتی که چنین شرایطی تأمین نشود پیشرفت های علمی برای افزایش زندگی طولانی تر، بی نتیجه و مخاطره آمیز خواهد بود.
بطورخلاصه طی فرایند انتقال مرگ و میر، علل مرگ تغییر کرده است. فرآیندی که آنرا تحت عنوان انتقال اپیدمیولوژیک نام نهادند. به همراه این تغییر، انتقال درساختارسنی نیز الگوهای بیماری و علل مرگ را در سطح جمعیت به شکل مضاعفی دست خوش تغییر قرار می دهد. تعیین الگوی بیماری ها و نیز علل مرگ براساس ساختار سنی جمعیت یکی از مؤلفه های مهم جهت برنامه ریزی مراقبت و سلامت سالمندان است.
۲-۳- تئوری تجمع شرایط نا مساعدو سلامتی
تحقیقات در مورد چگونگی جمع شدن خطرات طی روند زندگی از توسعه تئوری تجمع شرایط نا مساعد بهره برده اند. ایده ای که در پس تحقیقات مربوط به سالهای اولیه زندگی نهفته است.اینکه شرایط نا مساعد در اوایل زندگی، حتی د رمرحله جنینی و تولد، منجر به شرایط نا مساعد دیگر می شوند. تئوری شرایط نا مساعد به نابرابری های روند های زندگی می پردازد اما توجه آشکاری به این موضوع دارد که چگونه این شامل فرایند تفکیک نسلی می باشد. نسل های خاصی بیش از دیگران از همان اول شرایط مساعد دارند. اما هر نسلی نیز به علت لایه بندی اجتماعی و تجربیات جمع شده، ناهمگن تر میشود. لذا افراد تغییر قابل توجهی در توانایی عملکردی و رفتار سلامتی در اواخر زندگی می بیند این دیدگاه طی روند زندگی نشان می دهد که برخی افراد در اوایل زندگی خود شرایط مساعدی دارند. برخی دیگر به علت فاکتورهای ژنیتیکی با محیطی شرایط مساعد ندارند و این شرایط نا مساعد نیز جمع میشوند. شرایط نامساعد می تواند فرصت های زندگی فرد را خراب کنند. بسیاری از نابرابری هایی که در اواخر زندگی مشاهده میشود،حاصل فرایند نا برابری و بیماری فرد قبل از رسیدن به سنین سالمندی می باشد. همچنین گرایش زیادی برای آزمودن تئوری تجمع شرایط نا مناسب از طریق بررسی رابطه بین پایگاه اجتماعی، اقتصادی و سلامتی نشان داده شده است (فرارو^[۱۹] ۲۰۰۶ :۲۵۰).
۲-۳-۱- نیروهای اجتماعی و سلامتی طی روند زندگی
پنجاه سال اخیر سرشار از فعالیت های تحقیقی در مورد سلامتی افراد پیر بوده است و اخیراً مطالعه سیستماتیک در فرایند پیری صورت پذیرفته است.تحقیقات اجتماعی و رفتاری منجر به افزایش درک محققان از سلامتی در طول زندگی شده اند و گوناگونی در جمعیت پیر را نشان می دهند.
این سؤال مطرح است که،آیا بسیاری ازمشکلات سلامتی قابل پیشگیری هستند و نیروهای اجتماعی و قراردادن افراد در معرض خطر، درطول زندگی نقش دارند؟ گرچه محدودیت های بیولوژیکی و ژنیتیکی برای بهبود سلامتی وجود دارند، اما هدف باید این باشد که دانش موجود را پوشش دهیم. تا سلامتی و بهداشت را برای جامعه متنوع، بهینه سازیم.این نقش ها که امروز محرک اپیدمی شناسان اجتماعی و رفتاری است نقش هایی نیستند که با سن پیری پیوند خورده باشند. بلکه روند زندگی بر آنها نقش بسته است (همان ). به عبارتی دیگر، مطالعه پیری و سلامتی با سلامت مادر و بچه شروع می شود و نشان می دهد که چه تعداد از بیماریها و ناتوانی های پیری منشاء اولیه دارند و از الگوی اجتماعی پیروی می کنند. می توان بحث کرد زمانی که فرد وارد سیستم مراقبت پزشکی بعنوان یک بیمار می شود منشاء اجتماعی و اولیه به بیماری و ناتوانی بسیار بی ربط هستند. دیدگاه اجتماعی یادآوری می شود که حتی زمان ورود به سیستم مراقبت پزشکی نیز که وقایع و نابرابری ها در طول زندگی شکل گرفته است نیاز به تحقیقات علوم اجتماعی می باشد. تا دیدگاه های مختلف برای درک پیری و سلامتی، در روند زندگی را نشان دهند.
همچنین در مورد وضعیت سلامت سالمندان از جنبه های مختلف مطالعات متعددی صورت گرفته که نشان دهنده تفاوت در تعیین کننده های سلامت سالمندان می باشد. به دنبال افزایش سن و افزایش امید زندگی، دوران همراه با ناتوانی در افراد بیشتر شده و طبعاًً هزینه های اجتماعی و اقتصادی مرتبط با سلامت سالمندان و نیاز آنان به خدمات درمانی بیشتر می شود.
۲-۴-سلامت جسمانی
تغییرات جسمی که با گذشت سن در افراد پدیدار می شود لزوماً همزمان و برای همه افراد همسن و سال یکنواخت نیست، بلکه تأثیرپذیری جسمی و عقلی افراد و تغییراتی که در این زمینه در آنها پدید می آید، تاحد زیادی بین گروه های مختلف سالمندان متفاوت است( کدی^[۲۰] ۱۹۹۸: ۲۸ ) .
یکی از مشکلات اصلی در توضیح وضعیت سلامت جمعیت سالمند، تناقض زیاد آن است، همانگونه که کوین بیان می کند مهمترین ویژگی افراد پیر گوناگونی آنها ست، میانگین میتواند بسیار فریبنده باشد زیرا پراکندگی زیاد اطراف آن را نادیده می گیرد. بعلاوه در حوزه سلامتی، سن نمی تواند یک متغییر پیش بینی کننده معنادار باشد. سن با بسیاری از وضعیت های سلامتی همبستگی دارد، اما در هر سنی تفاوت های بیشماری در سلامتی و توانایی عملکردی وجود دارند ( فرارو۲۰۰۶ :۲۵۲). در ذیل به چند نمونه از اختلالات فیزیکی سالمندان که توسط محققان مورد بررسی قرار گرفته است، اشاره میشود. مطالعات باری ( به نقل از جرالدسی و همکاران ۱۳۸۱ : ۴۷ ). نشان می دهد که حدود ۶۰ درصد هزینه مراقبت های بهداشتی، ۳۵ درصد از ترخیص های بیمارستانی و ۴۷ درصد از روزهای بستری در بیمارستان را سالمندان به خود اختصاص میدهند. لذا با توجه به افزایش سریع سالمندان، مسئله بهداشت، سلامت و تأمین آسایش و رفاه آنان در جامعه هر روز ابعاد تازه تر و گسترده تر می یابد. طبق نظر اندرو همواره در روند درمان و مراقبت ازسالمندان باید به عوامل مؤثر در کیفیت زندگی سالمندان توجه شود و زمانی راه کار های مراقبتی، درمانی مفید و مؤثر باشد که کیفیت زندگی سالمندان را بهبود بخشد(پوردهکردی و دیگران۱۳۸۶).
۲-۵- سلامت روانی
فعالیت های روانی در سالمندان به موازات افزایش سن بتدریج کاهش می یابد. کم شدن سرعت فرایند های ادراکی و حرکتی همراه با افزایش سن آشکارترین پدیده در زمینه روان شناسی سالمندی دانسته می شود.چنانچه آسیب شناسی بارز دیگری به سبب بیماری های روانی، عضوی در کار نباشد سایر عملکردهای عاطفی و روانی خاص از جمله احساس تنهایی و بی کسی، میل به جلب توجه اطرافیان و کمک دارند. چنانچه سالمندان نتوانند بطور عادی توجه و محبت اطرافیان را جلب کنند، به رفتار های نظیر تمارض متوسل می شوند. سالمندان برای ابراز وجود و کاهش فشارهای روانی ممکن است بخواهند محیط را به کنترل خود در آورند و دیگران را وادار به اطاعت از خود کنند( ضیایی و منوچهری ۱۳۸۴: ۲۲).
دوران سالمندی از نظر بهداشت روانی بسیار با اهمیت است واز نظر پیشگیری باید به خاطر داشت که معمولی ترین بیماری های روانی در افراد پیر عبارتند از پسیکوزهای سالمندی، اختلالات روانی ناشی از اختلالات عروقی، کمبود اکسیژن و از بین رفتن فعالیت های عادی مغز که با کم شدن روابط اجتماعی، بازنشسته شدن و از دست دادن نزدیکان و اطرافیان توام میگردد. با تحلیل رفتن قدرت بدنی عملکرد و فعالیت های یک فرد مسن محدود شده و ابتلا به یک بیماری ناتوان کننده، ممکن است سبب شود که شخص روحیه اش را ببازد و احساس درماندگی کند.
مارتا، اندون و گرای (۱۳۸۶)از دیدگاه روانشناختی سالمندان را به پنج دسته تقیم می کنند :