هنگامی که شرایط تحققّ مسئولیّت‌های پیش‌بینی شده در مادّه ۷ ق.م. فراهم باشد خسارات وارد شده بر زیاندیدگان باید جبران شود. بدین منظور با توجّه به مادّه ۷ قانون مسئولیّت مدنی و مادّه ۱۲۱۶ قانون مدنی دو فرض را می‌توان از یکدیگر متمایز کرد:
الف) کسی که نگاهداری یا مواظبت مجنون یا صغیر بر عهده اوست تقصیر کرده است.
در این فرض، طبق مادّه ۷ قانون مسئولیّت مدنی، وی مسئول جبران خسارت وارد آمده از ناحیه مجنون یا صغیر خواهد بود. ولی در مورد پرداخت خسارت در این فرض، دو حالت را باید از هم جدا کرد:
حالت اوّل؛ کسی که نگاهداری یا مواظبت مجنون یا صغیر بر عهده اوست و مرتکب تقصیر شده و درنتیجه، مسئول جبران خسارت است استطاعت لازم برای انجام این کار را دارا است. در این حالت وی تمام خسارت وارد آمده را پرداخت می‌کند.
حالت دوّم؛ کسی که نگاهداری یا مواظبت مجنون یا صغیر بر عهده اوست و مرتکب تقصیر شد و در نتیجه، مسئول جبران خسارت است ولی نامبرده استطاعت جبران تمام یا قسمتی از زیان را ندار. در این حالت به موجب مادّه ۷ قانون مسئولیّت مدنی بر حسب مورد خسارت کلا«یا جزئاً» از مال صغیر یا مجنون جبران می‌شود. نکته شایان توجّه در این مادّه آن است که اعمال قاعده حقوقی جبران، مقنن را از بذل عنایت به ملاحظات اخلاقی و انسانی باز نداشته است، چه، وی در ذیل همین مادّه مقررّ می‌دارد:«در هر صورت جبران زیان باید به نحوی صورت گیرد که موجب عسرت و تنگدستی جبران‌کننده زیان نباش.»
استاد کاتوزیان در فرضی که سرپرست صغیر در نگاهداری یا مواظبت از او مرتکب تقصیر شده باشد، برای پدر و مادر مسئولیّت قایل شده‌اند. مسئولیّت تضامنی پدر و مادر به ویژه از این جهت قابل درک و توجیه می‌تواند باشد که چون اغلب پدر برای تأمین معاش خانواده بیشتر اوقات روز را در خارج از خانه به کار مشغول است، نقش مادر در مواظبت و تربیت فرزند از نقش پدر در این امر اگر مؤثرتر نباشد، کم‌اثرتر نیست.[۲۴۳]
ب) کسی که نگاهداری یا مواظبت مجنون یا صغیر بر عهده اوست مرتکب تقصیر نشد است
در این فرض، طبق مفهوم مخالف مادّه ۷ ق.م.م. دیگر مشارالیه مسئول جبران خسارت ناشی از عمل صغیر یا مجنون نیست. از این رو، باید به مادّه ۱۲۱۶ قانون مدنی مراجعه کرد و صغیر یا مجنون را ضامن جبران خسارت دانست. در این فرض در مورد پرداخت خسارت دو حالت ممکن است پیش بیاید:
حالت اوّل؛ مجنون یا صغیر استطاعت جبران خسارت را دارد. در این صورت، به تادیه کل خسارت ناشی از عمل خویش محکوم می‌شود.
حالت دوّم؛ مجنون یا صغیر استطاعت جبران تمام یا قسمتی از خسارت را ندارد. در این حالت، با توجّه به ذیل مادّه ۷ قانون.م.م مجنون یا صغیر تنها تا حدی که موجب عسرت و تنگدستی او نشود به جبران خسارت ملزم خواهد شد.[۲۴۴] ولی باید دانست که در این حالت، دیگر باقیمانده خسارت از محل اموال سرپرست یا محافظ صغیر یا مجنون پرداخت نخواهد شد، چه، مسئولیّت ناشی از فعل غیر جنبه استثنایی دارد و تنها در محدوده مصرح در قانون قابل استناد است. لذا در مورد آن بخش از خسارت که بر اثرعدم استطاعت صغیر یا مجنون بدون جبران باقی مانده، وضع مانند موقعی است که زیاندیده با اعسار عامل ورود ضرر مواجه شده است [۲۴۵]
گفتار چهارم) مسئولیّت‌مدنی دولت در برابر دانش‌آموزان
بند اوّل) ماهیت مسئولیّت دولت در برابر دانش‌آموزان
مسئولیّت‌مدنی دولت در برابرحوادث دانش‌آموزی مسئولیّتی جمعی است. مسئولیّت انسان است نسبت به هم نوع خود و در این رابطه دولت نقش نماینده و واسطه را ایفا می‌کند. محتوای اقدام دولت نسبت به زیان‌های وارده به دانش‌آموزان جنبه ترمیمی دارد.
بند دوم) مسئولیّت وزارت، ادارات کل و مدیریت‌های تابعه آموزش و پرورش
مطابق با اصل ۳۰ قانون اساسی دولت موظّف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملّت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد. اجرای این وظیفه در قانون به عهده‌ی آموزش و پرورش می‌باشد. این نهاد به عنوان«شخصیت حقوقی حقوق عمومی» نگهداری دانش‌آموزان را در ساعت آموزشی به عهده دارد. هم چنین در بند ۹ از فصل ششم سند تحوّل بنیادین آموزش و پرورش مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی که چنین مقررّ شده است: «استقرار نظام مدیریت اثر بخش، کار آمد، مسئولیّت‌پذیر و پاسخ‌گو و بسترسازی برای استقرار نطام کار آمد و منابع و مصارف در نظام تعلیم و تربیّت رسمی عمومی.»[۲۴۶]
ادارات کل آموزش و پرورش و مدیریت‌های تابعه به عنوان عضوی از اندام دولت رسالت تعلیم و تربیّت دانش‌آموزان را به عهده دارد. چنان چه دانش‌آموزی، در اوقاتی که در مدارس تحت تعلیم و تربیّت هستند به علّت عدم توجّه کافی در نگهداری، خسارتی به آنان وارد شود و یابه دیگران خسارت وارد کنند؛ طبق مادّه‌ی ۷ قانون مسئولیّت‌مدنی، مدرسه یا آموزشگاه مسئول جبران خسارت خواهد بود.
بندسوم) مسئولیّت اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس
اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس به عنوان یکی از سازمان‌های وابسته به وزارت آموزش و پرورش با ارائه برنامه‌ی اجرایی در جهت سیاست‌ها و خطی مشی‌های مشخص شده توسط حوزه مرکزی سازمان وظایف انجام بررسی‌های لازم برای مکان‌یابی مدارس، تهیه برنامه اجرایی برای تأمین فضاهای آموزشی و پرورشی، بررسی و تهیه نقشه‌های ساختمانی و تأسیساتی فضاهای آموزشی، احداث، توسعه، ترمیم و تجهیز فضاهای آموزشی، نظارت بر اجرای کلیه پروژه‌های عمرانی آموزش و پرورش را بر عهده دارد.
بند چهارم) مسئولیّت آموزش و پرورش به نمایندگی از دولت
همان طور که پیشتر مطرح شد، تأمین آموزش و پرورش رایگان برای همه‌ی ملت از وظایف آموزش و پرورش می‌باشد.آموزش و پرورش به نمایندگی از دولت رسالت تعلیم و تربیّت دانش‌آموزان را بر عهده دارد و دولت به نمایندگی از مردم وظیفه تأمین نظم و آموزش و عمومی و توسعه اجتماعی را بر عهده دارد و مسئولیّت دولت در برابر دانش‌آموزان تکلیف در راستای خدمت عمومی می‌باشد. و دولت چه به لحاظ مسئولیّت در حمایت از حقوق افراد و چه به لحاظ مسئولیّت در تأمین نیازهای جامعه درمقابل آموزش و پرورش مسئول است.
دانش‌آموزان تا وقتی که تحت مراقبت و مواظبت اولیای مدرسه هستند اگر به شخصی خسارتی وارد کنند اشخاصی که مکلف به مراقبت و مواظبت آنها بودند؛ مسئول هستند. همچنین اولیای آموزشی به تبع مقررات مدون بر روی فعالیّت‌های دانش‌آموزران کنترل و نظارت دارند و اگر اشخاص ناظر و در مواردی که مقتضی نظارت است کوتاهی کنند مسئول هستند.
در حقوق برخی از کشورها مسئولیّت‌مدنی اولیای آموزشی به طور ویژه مورد توجّه قانون‌گذار قرار گرفته است. در حقوق ایران مبنای مسئولیّت‌مدنی اولیای آموزشی بر نظریه تقصیر استوار است و مسئولیّت شخصی آنان تابع قواعد عمومی مسئولیّت‌مدنی است. اگر آنان به نحو مباشرت سبب خسارت به دانش‌آموز یا دانش‌آموزان گردند؛ طبق ماده ۳۲۸ ق.م و اگر به نحو تسبیب باشد طبق ماده ۳۳۱ ق.م و ماده ۱ قانون م.م مسئول هستند. اگر خسارت ناشی از تقصیر اولیای آموزشی باشد. مطابق ماده ۱،۷و۱۱ ق.م. خود آنان باید خسارت را جبران کنند. ولی اگر ناشی از نقص وسایل اداری باشد مطابق با قسمت دوم ماده ۱۱ ق.م.م اداره باید جبران کند. اما چنانچه عمل موجب خسارت، ناشی از سوء جریان اداری و یا حاصل خطای عوامل اجرایی اداره دولتی ناشی ازعدم دقت در گزینش نادرست مستخدم و نظارت غیر مؤثر دولت باشد؛ در چنین موارد، حقوق ایران با سکوت مواجه می باشد.همچنین اگر خسارت ناشی از بی‌مبالاتی یک کارمند باشد و کارمند به دلیل مشکلات مالی در جبران خسارت ناتوان باشد و یا در مواردی که دانش‌آموزی از حالت صغر خارج شده؛ در عین حال دانش‌آموز بالغی که هنوز نیازمند مراقبت و مواظبت می‌باشد. چنانچه خسارتی به دیگری وارد نماید تمکن مالی برای جبران خسارات را ندارد و از شمول ماده ۷ ق.م.م نیز خارج می‌باشد در این موارد خسارت، بدون جبران باقی می‌ماند. ملاحظه می‌شود که ماده ۷ و۱۱ ق.م.م نمی تواند جوابگوی حوادث آموزشی این چنینی باشد.
خلاصه فصل دوم
مسئولیّت‌مدنی دولت در برابرحوادث دانش‌آموزی مسؤولیتی جمعی است و بر دو رکن کلی استوار است: یکی این که دولت وظیفه تامین شرایط آموزش رایگان برای همه دانش‌آموزان را بر عهده دارد. دیگر این که تأمین امنیت اجتماعی و برقراری نظم عمومی نیز بر عهده دولت می‌باشد. لذا حمایت از دانش‌آموزان یکی از مصالح سیاسی اجتماعی دولت‌ها می باشد و ضرورت ایجاد یک رابطه متوازن بین حقوق دانش‌آموزان و اقتدار دولت ایجاب می‌کند که بدون وجود تقصیر و با فرض مسئولیّت برای دولت، خسارت‌های وارده به دانش‌آموزان در موارد مذکور از سوی دولت جبران شود.بدین توضیح که ماهیت اعمال دولت ایجاب می کند که دولت نسبت به اعمال کارمندان خود درحین وظیفه یا به مناسبت آن درصورتی که آنان مرتکب تقصیر جزایی نشوند برای دولت فرض تقصیر لحاظ گردد و درموارد ناتوانی دانش آموز عامل زیان در جبران خسارت زیاندیده و یا درصورت فقدان یا ناشناخته ماندن مسئول حادثه، برای دولت فرض مسئولیّت لحاظ گردد تا خسارتی بدون جبران باقی نماند. گرچه به ظاهر این مسئولیّت، تحمیل باری به دولت تلقی می‌شود، اما در واقع نوعی مسئولیّت ناشی اقتدار دولت است. زیرا دولت چه از لحاظ کنترلی که بر فعالیّت آموزش و پرورش دارد مسئولیّت ناشی از اعمال وی را نیز باید متحمل شود و چه از لحاظ اقتداری که بر تابع دارد باید مسئول تلقی شود. لذا آنچه موجبات مسؤولیت و پرداخت خسارت توسط دولت را فراهم می کند تدابیر و دوراندیشی‌هایی است که دولت بابد به عمل می‌آورد.
فصل سوم
حوادث دانش‌آموزی، ایمنی و جبران خسارت
هر چند زندگی بشر همواره به نوعی با مخاطراتی مواجه است و در هر مکانی امکان وقوع خطر وجود دارد، امّا در فضاهای آموزشی به خصوص مدارس، بنا به دلایلی که بعداً مطرح خواهد شد، احتمال بروز آسیب زیاد است. از آنجایی که محیط‌های آموزشی مدارس در راستای اهداف و برنامه‌های کشور ایجاد می‌گردد و دانش‌آموزان در آن فضاها قرار می‌گیرند در مواقعی که در راستای فعالیّت آموزشی، خسارتی بر دانش‌آموزان وارد شود و از آنجایی که اثر مهم و اصلی مسئولیّت‌مدنی جبران خسارت می‌باشد. لذا در صورتی که ارکان مسئولیّت‌مدنی موجود باشد، خسارت‌های وارده بر دانش‌آموزان باید جبران شود. مسئولیّت برخی از خسارات ممکن است متوجّه اولیای آموزشی باشد که در این صورت آنها مکلف به جبران خواهند بود. همچنین برخی دیگر از خسارات ممکن است به گونه‌ای باشد که جبران آن مقتضی مساعدت جامعه و دولت باشد. در این فصل حوادث دانش‌آموزی، ایمنی و جبران خسارت مورد بررسی قرار می‌گیرد. مطالب در دو مبحث ارائه می‌شود در مبحث اوّل حوادث و عوامل حادثه‌زا ودر مبحث دوم به بررسی اثر مسئولیّت‌مدنی، مسئولیّت اشخاص در جبران خسارت وارده و نحوه‌ی جبران خسارت پرداخته می‌شود و در پایان نتیجه و پیشنهادات ارائه خواهد شد.
مبحث اوّل: حوادث و عوامل حادثه‌زا
در مبحث اول این فصل به بررسی حوادث و عوامل حادثه‌زا در عرصه فعالیّت‌های آموزشی خواهیم پرداخت. مطالب این مبحث در چهار گفتار ارائه می‌گردد. گفتار اول مفهوم حادثه، گفتار دوم علل و مصادیق حوادث طبیعی در محیط‌های آموزشی، گفتار سوم وقایع ناگوار در مدارس و گفتار چهارم مربوط به ایمنی در مدارس می‌باشد.
گفتار اوّل: مفهوم حادثه
بند اوّل) تعریف حادثه
«حادثه» عبارت است از یک اتّفاق پیش‌بینی نشده و خارج از انتظار که سبب صدمه و آسیب گردد. حادثه، واقعه‌ای است برنامه‌ریزی نشده که در اثر خطای انسان یا وجود شرایط غیرایمن در محیط بوجود می‌آید.
در مادّه ۶۰ قانون تأمین اجتماعی تعریف حادثه چنین آمده است: حادثه ناشی از کار عبارت است از:«حادثه‌ای که در حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه‌شده اتّفاق می‌افتد…»[۲۴۷] همچنین از نظر سازمان جهانی بهداشت عنوان شد«رویدادی ناگهانی و برنامه‌ریزی نشد که موجب آسیب قابل تشخیص در بدن انسان می‌شود و به طور معمول در جریان حمل و نقل، محل کار، امّاکن آموزشی، محل کار و یا مراکز تفریحی رخ می‌دهد.»[۲۴۸]
بند دوّم) انواع حادثه
در تقسیم‌بندی حوادث تقسیمات متفاوتی ارائه گردید. به طورکلی می‌توان حوادث را به حوادث طبیعی و حوادث غیرطبیعی تقسیم نمود.
حوادث طبیعی:[۲۴۹] حوادثی که ناشی از عوامل طبیعت هستند و شدت آنها به حدی است که وضعیتی فاجعه‌انگیز ایجاد می‌کنند. آن دسته از حوادثی که هیچگونه اقدام و روشی را جهت جلوگیری از وقوع آن نمی‌توان بکار برد. این گونه عنوان شد«حادثه‌ای که واجد هیچ یک از شاخصه‌های قابل پیش‌بینی، قابل اجتناب بودن و قابل انتساب بودن نباشد بلای طبیعی به مفهوم خاص کلمه است.»[۲۵۰]
تند باد، کولاک، برف، موج سرمای سخت، موج گرمای سخت، سیل، بهمن، ریزش کوه، زلزله، آتشفشان، خشکسالی و غیره از حوادث طبیعی محسوب می‌شوند.
حوادث غیرطبیعی: حوادثی هستند که انسان به نوعی در وقوع آن دخالت دارد مانند: آتش‌سوزی این نوع حوادث خود دارای دو بخش است. حوادث عمدی و حوادث غیر عمدی.
بند سوم) حوادث مدرسه‌ای
حوادث مدرسه‌ای حوادثی هستند که که وقوع آنها در مدرسه رایج است. نظیر: حوادث ناشی از میز و نیمکت‌های شکسته، میخ یا چوب‌های تیز این میز و نیمکت‌ها، در دسترس بودن لوازم برقی: مانند پریز و سیم‌های لخت برق، لبه پنجره، حادث می‌شود. صدمات ناشی از ریزش سقف، دیوار ساختمان یا حیاط مدرسه، سقوط اجسام بر روی اشخاص و دانش‌آموزان از قبیل سقوط میله پرچم، میز و صندلی، شیشه پنجره، دروازه حیاط، پنکه سقفی، تیرک دروازه فوتبال، سقوط از راپله، سقوط از سرسره، لیزخوردن از سطوح صاف، تپق خوردن از گودال و چالگی یا ناهمواری و شگستگی موزاییک، ریختن مواد شیمیایی در آزمایشگاه، جراحات ناشی از نقص و عیب تجهیزات کارگاه، قطع انگشتان دست، پرت شدن اشیا در کارگاه، برق گرفتگی، آتش سوزی در کلاس درس و خوابگاه، خفگی ناشی از دود آتش، خفگی ناشی از غرق شدن در آب، سقوط از بلندی و یا صخره در حین اردو حوادث مدرسه‌ای هستند.
لازم به ذکر است آتش‌سوزی، ریزش سقف و دیوار، سقوط میله دروازه، خفگی در استخر یا رودخانه فوت دانش‌آموزان را به دنبال داشته است.
بندچهارم) نحوه وقوع حوادث مدرسه‌ای
بیشترحوادث داخل مدرسه را زمین خوردن، سقوط از بلندی، تصادم دانش‌آموزان با همدیگر، برخورد دانش‌آموزان با اشیاء تشکیل می‌دهد. سطح سیمانی و یا آسفالت مدارس باعث می‌شود که دانش‌آموزان به هنگام زمین خوردن‌های ساده دچار مصدومیت‌های نسبتا شدیدی شوند. در مدارسی که وسایل بازی داخل حیاط وجود دارد قسمتی از حوادث به علت سقوط از این لوازم و یا تصادم با آنها رخ می‌دهد. پاره‌ای از حوادث داخل مدرسه نیز به علت رفتارهای خشونت آمیز دانش‌آموزان با یکدیگر اتّفاق می‌افتد. دعواهای کودکان در مدرسه گاهی منجر به مصدومیت می‌شود که این موضوع در میان پسران و دانش‌آموزان بزرگتر بیشتر شایع است. بازی‌های ورزشی به خصوص فوتبال یا به دنبال هم دویدن دانش‌آموزان عامل مهم دیگری در بروز این گونه حوادث است. گاه نیز سطوح لغزنده‌ی راه‌روها و کلاس‌ها و عدم وجود امکانات ایمنی در راه‌پله‌ها باعث بروز حوادث در مدرسه می‌شوند. آزمایشگاه، کارگاه‌ها، آب خوری و سرویس بهداشتی نیز از مکان‌هایی هستند که به علت وجود مخاطرات مختلف می‌توانند صحنه‌ی بروز انواع حوادث باشند.
از انواع دیگر حوادث شایع در مدارس سوختگی ناشی از وسایل گرمازای قابل دسترسی برای دانش‌آموزان و برق گرفتگی است. عوامل و گونه‌های حوادث در مدارس زیاد است. شلوغ بودن فضای کلاس، برخورد دانش‌آموزان با یکدیگر به هنگام بازی، بروز رفتارهای خشن، در ایجاد حادثه در مدرسه مؤثر هستند.
گفتار دوّم) علل و مصادیق حوادث طبیعی در محیط‌های آموزشی
در وقوع حوادث در محیط‌های آموزشی عواملی از قبیل انسانی، محیط اجتماعى و محیط فیزیکى دخالت دارد.
بند اوّل) حادثه ناشی از عوامل انسانی
عوامل مربوط به انسانی در بروز حوادث عبارتند از: سن، جنس، وضعیت تأهل، شغل، میزان آگاهى فردى و نوع فعالیت اجتماعی، حادثه ناشی از رفتار خود زیان دیده، هر گاه زیاندیده در راستای زیانی که از ناحیه حادثه و یا غیر به او وارد شده است، دخالت داشته باشد، به عبارت دیگر، مرتکب تقصیر شده باشد و تقصیر او در ورود خسارت به او مؤثر باشد.
عواملی از قبیل: عدم مراقبت وکنترل مستمر بر رفتار اشخاص تحت مراقبت، فقدان نظارت فرد مسئول برکارها و نظارت بر کاربرد وسایل حفاظتی، عدم تناسب رشته شغلی با کار محوله، بی‌انگیزگی شغلی، فقدان دانش و تجربه لازم، نداشتن آموزش کافی و بکار بردن روش ناصحیح[۲۵۱] ازعوامل انسانی دروقع حادثه می‌باشند.
بند دوّم) صدمه ناشی از عوامل محیطی(شرایط ناایمن)[۲۵۲]
هر چند در فضای مختلف امکان وقوع خطر وجود دارد، امّا در فضاهای ورزشی و مدارس احتمال بروز آسیب زیاد است و احتمال خطر و ریسک نیز به عوامل زیادی بستگی دارد از قبیل: امکانات نامناسب یا ناقص، تعداد بیش از حد دانش‌آموزان در فضای محدود، تمرکز تجهیزات و وسایل ورزشی و آزمایشگاهی در محیط‌های نامناسب، عدم ایمنی کارگاه، طراحی ناصحیح روش کار، عدم رعایت اصول ایمنی و حفاظتی در ساختمان‌ها و تأسیسات و وجود نقایص فنی و معایب در ساختمان کارگاه از عوامل محیطی وقوع حوادث هستند.
بند سوم )حوادث ناشی از تجهیزات
اشخاص در اغلب فعالیّت‌های جسمی، چه در محیط کار، چه در تفریح، ورزش، مسافرت و ترددهای روزمره با ابزارها، وتجهیزات سروکار دارند. این ابزارها و وسایل نیز از حیث کمی و کیفی دارای اوصافی می‌باشند که ممکن است به دلایلی موجب بروز حادثه گردند از قبیل:فرسودگی تجهیزات، امکانات و تجهیزات نامناسب، وجود نقایص فنی و معایب در تجهیزات، کیفیّت نامطلوب وسایل و فقدان استاندارد، پایین بودن سطح ایمنی استانداردسازی تجهیزات، عدم استفاده صحیح از وسایل مطابق با ظرفیت و نوع کاربرد آنها
بند چهارم) اثر حوادث در دانش‌آموزان امروزی
فرم در حال بارگذاری ...
