آلایندههای فرامرزی، جبران خسارات ناشی از ریزگردها و ضرورت همکاری نهادهای بین المللی و منطقه ای در این زمینه است. در این پژوهش سعی می شود این خلاء ها مورد بررسی قرارگیرد و پیشنهاداتی برای اقدامات آتی در سطح بین المللی، منطقه ای و ملی دراین زمینه ارائه گردد.
۳.پیشینه تحقیق
مسئله محیط زیست بین المللی و ریزگردها به عنوان یکی از آلاینده های هوا کمتر مورد توجه نظام بین المللی حفاظت از هوا قرار گرفته اند. با این حال می توان پیشینه این بحث را از برخی تعهدات عرفی بین المللی نظیر ممنوعیت استفاده زیانبار از سرزمین و نیز برخی از تعهدات قراردادی در قالب اسناد الزام آور و غیر الزام آور منطقه ای و جهانی یافت. اسناد بین المللی نیز بیشتر در زمینه گرد و غبار ناشی از آتش سوزی، حفاظت از خاک، مقابله با بیابانزایی و مبارزه با خشکسالی به گونه ای مستقیم یا غیر مستقیم به پدیده گرد و غبار ارتباط پیدا می نمایند. ازمنظر حقوق بین الملل این موضوع کار نشده است. ازجمله مهمترین پژوهش هایی که مرتبط باریزگردها می باشند شامل موارد ذیل می باشد:
از مطالعات اولیه در این زمینه می توان به مطالعه علیجانی(۱۳۷۶) در مورد فراوانی روزهای گرد و غبار کشور و کاویانی(۱۳۸۰) در مورد تشکیل گرد و غبار در بیابان ها اشاره نمود. ذوالفقاری و همکاران(۱۳۸۴)شرایط پیدایش ومنشاء سیستم های گرد و غبار غرب ایران را در بازه زمانی ۵ساله از سال(۱۹۸۳_ ۱۹۸۷) بررسی کرده و مشخص کرده اند که منطقه پر فشار آزور همراه با سیستم های مهاجر بادهای غربی، مهمترین عوامل سینوپتیک تاثیرگذار بر سیستم های گرد وغبار منطقه هستند. لشکری( ۱۳۸۶ )در مقاله ای تحت عنوان تحلیل آماری سینوپتیکی توفا ن های گرد و غبار استان خراسان رضوی در فاصله زمانی (۱۹۹۳_۲۰۰۵) بیان می کند که ایستگاه قوچان، تربت حیدریه و کاشمر کمتر از ۵روز در سال و ایستگاه سرخس بیش از ۳۵ روز در سال توفان گرد و غبار داشته اند.
علی حامد علی( ۱۹۹۰ ) به مطالعه سینوپتیکی وقوع توفان خاک در نواحی شبه جزیره عربستان پرداخت است.
سه رد کینا( ۱۹۶۰ )در پژوهشی یکی از پدیده های هواشناسی هنگام وقوع توفان های گرد و خاک را پدیده وایکوف می داند که باعث افزایش دما می شود. وی معتقد بود که ذرات گردوخاک و ماسه در گرم کردن خاک و جو موثرهستند.
ذوالفقاری و همکاران(۱۳۹۰) در بررسی همدید توفان های گرد و غبار درمناطق غربی ایران طی سال های(۱۳۸۴_۱۳۸۸) نتیجه گرفتند که استقرار یک سامانه کم فشار بر منطقه خاورمیانه و تقویت شرایط ناپایداری در سطح بیابان ها و همچنین تاثیر هماهنگ یک موج کم فشار دینامیک بر فراز جو منطقه، زمینه مناسبی را برای انتقال ریزگردها به جو منطقه فراهم می آورد.
لیلا امینی(۱۳۷۹) ، مسئولیت بین المللی دولت ها در قبال آلودگی محیط زیست، را در پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق شهید بهشتی تهران مورد بررسی قرار داده است.
مژگان رضوانی خلیل آباد(۱۳۹۱)، بررسی ابعادحقوقی پدیده ریزگردها رادر پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق شهید بهشتی تهران مورد بررسی قرار داده است.
مسعود طوفان، (۱۳۸۹) در فصلنامه سیاست خارجی ، شماره ۴ چالش ها و چشم انداز همکاری های منطقه ای در مهار ریزگردها رابررسی کرده است.
محمد حسینی (۱۳۹۱) در فصلنامه علمی محیط زیست شماره۲۵ بررسی حقوقی ریزگردها از منظر آلودگی های فرامرز با نگاهی گذرا به وضعیت ایران را مورد پژوهش قرار داده است.
محمود جلالی (۱۳۸۸) در فصلنامه حقوق، شماره۱، به موضوع تأسیس دادگاه بین المللی محیط زیست و مشکلات آن پرداخته است.
مهدی فیروزی (۱۳۸۴)، به بررسی موضوع حق بر محیط زیست، پرداخته است.
کوروکولاسوریا و نیکلاس رابینسون(۱۳۹۰)، مبانی حقوق بین الملل محیط زیست را مورد بررسی قرار داده اند.
سید فضل الله موسوی (۱۳۸۰) حقوق بین الملل محیط زیست، سیر تاریخی تشکیل آن را مورد بررسی قرار داده است.
علی مشهدی (۱۳۸۸) بررسی حقوقی افزایش پدیده ریزگردها در ایران و کشورهای همسایه، در سالنامه ایرانی حقوق بین‌الملل و تطبیقی، شماره ۵، را انجام داده است.
صدیقه ببران، (۱۳۸۵)، به بررسی اصلاح ساختار سازمان ملل متحد در زمینه محیط زیست، در مجله راهبرد،شماره۴۱، پرداخته است.
محمدرضا رمضانی قوام آبادی (۱۳۷۸) ، حق برخورداری از محیط زیست سالم در حقوق بین الملل راطی انجام پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق شهید بهشتی تهران مورد بررسی قرار داده است.
همانطور که در بالا ذکر شد گرچه موضوع محیط زیست از دید کارشناسان حقوق بین الملل کم وبیش مورد توجه وبررسی قرار گرفته است اما مسئله ریزگرها با وجود معضلات شدیدی که در منطقه خاورمیانه و بخصوص در کشورمان ایجاد نموده است خیلی مورد توجه کارشناسان حقوق بین الملل قرار نگرفته است. ریزگردها درایران اخیرا ً بدلیل بحران دریاچه ارومیه وگردوغباری که بالاخره به تهران ونواحی مرکزی نیز رسید بطور بسیارمحدودی مورد توجه صاحبان علم قرارگرفت. در تحقیقات قبلی بیشتر مسئله مسئولیت دولت ها برای آلودگی زیست محیطی ،کارامدی سازمان های بین المللی برای مقابله با الودگی محیط زیست، نقش توسعه وآلودگی محیط زیست مورد بررسی قرار گرفت. اما ما در پژوهش پیش رو علاوه بر بررسی وتببین بیشتر این مباحث، نقش دادگاه های بین المللی، ضرورت تشکیل و بیان ساختار و وظایف سازمان های منطقه ای و فرامنطقه ای وهمچنین اسناد بین المللی برای حمایت بین المللی از آسیب دیدگان آلاینده های فرامرزی، جبران خسارات ناشی از ریزگردهارا بیان می نمائیم.
۴.اهداف
هدف از انجام این پژوهش در وهله نخست توصیف وتبیین شرایط موجود رژیم بین المللی محیط زیست در خصوص پدیده ریزگردها است. و بررسی این امر که آیا راهکارهای نهادی و حقوقی مناسبی جهت مقابله با این پدیده وجود دارد یاخیر؟ در مرحله بعد کاستی های موجود رژیم بین المللی محیط زیست در زمینه مقابله با ریزگردها مورد برسی قرار می گیرند و درآخر براساس مطالعات انجام شده راهکارها و پیشنهاداتی برای پیشگیری و مقابله با هجوم ریزگردها بررسی قرار می گیرد.
-
- چارچوب بندی پژوهش
در این پژوهش ما ابتدا به بیان تعریفی از اصطلاحات کلیدی می نماییم. پژوهش را به سه بخش تقسیم نموده ایم، در بخش اول بیانی از اسناد، سازمان ها، موافقتنامه ها واصول حقوق بین الملل مرتبط با محیط زیست داریم. در بخش دوم به مسئله ریزگردها پرداخته ایم، دلیل تشکیل ریزگردها ،خسارات ناشی از ریزگردها و روش هایی که تا حالا برای مقابله با آنها صورت گرفته. بخش سوم پژوهش شامل دو فصل است. در فصل اول اسناد، سازمان ها، موافقتنامه واصول حقوق بین الملل مرتبط با ریزگردها بررسی شده ودر فصل دوم این بخش ارتباط: حق برمحیط زیست سالم، مسئولیت بین المللی، رویه قضایی بین المللی با ریزگردها بیان می شود. ودرنهایت راهکارهایی برای پیشگیری ومقابله با ریزگردها، نتیجه گیری و منابع ذکر می گردد.
اصطلاحات کلیدی
طبیعت
به تمام موجوداتی که پروردگار درجهان بی انتها آفریده طبیعت اطلاق می شود؛ به عبارت دیگرهرچیزی که دست بشر در ایجاد آن دخالت نداشته باشد طبیعت نام دارد(تقی زاده انصاری:۱۳۷۴،۱۰). اصطلاح طبیعت بامفاهیمی چون آب وهوا، حیات وحش، وغیره در یک ردیف قرارمی گیرد. تفاوت محیط زیست باطبیعت دراین است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی وغیرزیستی می شود که منحصرا درنظرگرفته می شوند، درحالی که عبارت محیطزیست باتوجه به برهم کنش های میان انسان وطبیعت وازدیدگاه وی توصیف شده است(ویکی پدیا مدخل طبیعت).
اکوسیستم
منظور از اکوسیستم مجموعه جانداران یک محیط به همراه کلیه عوامل وتشکیل دهنده های آن محیط است. اکوسیستم شامل گیاهان، حیوانات، میکروارگانیسم ها، خاک، سنگ، موادمعدنی، منابع آبی و اتمسفر است که بایکدیگر در تعامل باشند. به عبارت بهتر می توان اکوسیستم رامحیط و موجود زنده آن تعریف کرد(محمدی:۱۳۹۰،۱۶). محیط زیست را می توان یک اکوسیستم دانست که ازتعداد بیشماری اکوسیستم های کوچکتر تشکیل شده است وبشر برای ادامه زندگی به تمام اکوسیستم ها وابستگی دارد(جنیدی:۱۳۵۲،۱۴۴).
محیط زیست
محیط زیست اصطلاحی کلی است که برای توصیف محیطی که مارا دربرگرفته است مورداستفاده قرار می گیرد. محیط زیست رامی توان به یک منطقه یاتمام یک سیاره وحتی به فضای خارجی که آن را احاطه کرده، اطلاق کرد. درمعنای کلی می توان محیط زیست راکره زمین وفضای احاطه آن دانست. اما درمعنای محدودتر می توان محیط زیست رابه محیط زیست طبیعی وانسانی تقسیم نمود. محیط زیست طبیعی ساخته دست بشر نمی باشد وشامل عوامل جاندار و بی جان می باشد. درحالیکه محیط زیست انسانی به محیطی اطلاق می شود که انسان باتوجه به نیاز های خود ساخته است(فیروزی:۱۳۸۴،۱۸).
آلودگی محیط زیست
پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب، هوا، خاک یازمین، به میزانی که کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیک آن را به طوری که زیان آور به حال انسان یا سایر موجودات زنده یا گیاهان ویا آثار وابنیه باشد، تغییردهد(قوام:۱۳۷۵،۶). آلودگی زیست محیطی شامل تخلیه موادیا انرژی درآب، زمین یا هواست که درکوتاه یا بلند مدت برای تعادل اکولوژیکی زمین مضر بوده ویاکیفیت زمین راتقلیل می دهد. آلاینده ها یا به شکل اولیه(ازطریق اثرات قابل تشخیص برروی محیط زیست)،ویابه شکل ثانویه(ازطریق ایجاداختلالات جزئی درتعادل بیولوژیکی که تنها دربازه های زمانی طولانی قابل تشخیص است)به محیط زیست صدمه می زنند.که مهمترین آلودگی های زیست محیطی شامل آلودگی آب، هوا، خاک ،صوت، رادیواکتیو، هسته ای می باشد (محمدی:۱۳۹۰،۱۷).
توسعه پایدار
ﻣﻔﻬﻮﻡ ﺗﻮﺳــﻌﻪ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﻳﮏ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻬﻢ ﺩﺭ ﻓﻬﻢ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻭ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻭ ﺍﻧﺴــﺎﻥ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷــﺪ.برای این اصطلاح تعاریف متعددی ارائه شده است. ازجمله:
این لغت به معنای دستیابی به توسعه ی اقتصادی و اجتماعی در مسیری است که منابع طبیعی یک کشور را تهی نکند.
نگهداری و محافظت از اکوسیستم متنوع و گوناگون خاک ، گیاهان ، جانوران ، حشرات و آغازیان ضمن اینکه بهره وری جنگل ها ثابت باقی بماند.
بهبود کیفیت زندگی انسانهایی که از ظرفیت های اکوسیستم های اطرافشان استفاده می کنند.
فعالیتهای انسانی که زیانهای همیشگی به محیط زیست وارد نسازد یا منابع مورد استفاده برای نسلهای آینده را
غارت نکند.
حقوق بین الملل محیط زیست
حقوق بین الملل محیط زیست بخشی از حقوق بین الملل عمومی است(حبیبی:۱۳۸۶،۸۵).که این رشته حقوقی عبارتست ازمجموعه قواعدحقوقی بین المللی،که هدف آن حفاظت ازمحیط زیست است(امیرارجمند:۱۳۷۴،۳۲۹). مسائل ومشکلات زیست محیطی محرک پیدایش وتکامل حقوق بین الملل محیط زیست بوده اند.به موازات شناخت وتوجه بیشتر به این خطرات وفشار افکار عمومی،موضوع کم کم جنبه بین المللی یافت ومحیط زیست به عنوان یک مجموعه مجزا که نیازمند تدوین قواعد و مقررات مخصوص به خود می باشد مطرح گردید(محمدی:۱۰پیشین). این شاخه از حقوق بین الملل به موضوعات گوناگون زیست محیطی مربوط به آب، هوا، خاک، گونه های جانوری و گیاهی و به طورکامل اکوسیستم ها می پردازد و کوشش دارد تا با ترسیم یک نظام حقوقی از تمامی آن ها حفاظت و حمایت لازم را به عمل آورد (سیمبر،۱۳۸۳،۱۰۶). تاریخ اولین قواعد ومقررات محیط زیست درسطح بین المللی راباید دراواخر دهه ۱۹۶۰ وبه صورت مشخص تر، سال ۱۹۶۸جستجو کردکه بادخالت سازمان های بین المللی فصل جدیدی در رابطه با حفاظت از محیط زیست آغاز گردید. دراین سال سازمان ملل متحد و دو سازمان منطقه ای یعنی شوری اروپا و سازمان وحدت افریقا اسناد مهمی را به تصویب رساندند.که اعلامیه«مبارزه با آلودگی هوا»۸مارس۱۹۶۸ و «منشور اروپایی آب»۶می ۱۹۶۸ مصوب شورای اروپا اولین متون مصوب یک سازمان بین المللی در خصوص حفاظت از محیط زیست بوده اند(امیرارجمند،پیشین،۳۲۹-۳۳۲).
ریزگردها
ریزگرد، ذرات معلق کوچک اعم از جامد و مایعی است که در هوا یافت می شوند. درحقیقت این نوع از آلودگی هوا شامل هر نوع ماده شناور در هوا می شود. این ذرات و مواد شناور شامل گرد و غبار و دود و ذرات قابل رویت تا ذرات ریز میکرونی دیگر می شوند. محتوای این ذرات نیز از شنهای درشت تا فلزات گوناگون، باتوجه به ویژگی های جغرافیای محل و مشخصات خاکها و محیط جغرافیایی متغیرند. در علم آلودگی هوا گاهی تحت عنوان «آئروسل» از آنها یاد می شود (اسپیدینگ،۱۳۷۱:۲۲).
بخش اول
{ر ژیم بین المللی محیط زیست}
مقدمه
اصطلاح رژیم بین المللی یک مفهوم یا دانش تخصصی در حقوق و روابط بین الملل است که مقصود از آن منظومه ای است از اصول، هنجارها، قواعد ورویه های تصمیم گیری که انتظارات بازیگران دریک زمینه مشخص حول آن به هم می گراید. به عبارت دیگر یک رژیم موضوعی بین المللی مجموعه ای از اصول، هنجارها، قواعد وآیین ها وفرایندهای تصمیم گیری است که زمینه تشریک مساعی وهمکاری وهمگرایی میان دولت ها ویا دیگر بازیگران بین المللی را فراهم می سازد. براین اساس می توان گفت که رژیم بین المللی محیط زیست مجموعه ای از اصول، هنجارها، قواعد ورویه های تصمیم گیری است که انتظارات واقدامات و سیاست های دولت ها و دیگر بازیگران بین المللی را در حوزه مسائل زیست محیطی به هم نزدیک ساخته و در راستای همگرایی میان آنها سوق می دهد. درهمین راستا بطورکلی رژیم بین المللی محیط زیست را می توان ترکیبی از سه دسته اصول، هنجارها، قواعد و رویه های تصمیم گیری دانست. که در مباحث پیشرو به شرح آنها می پردازیم.
حقوق بین الملل محیط زیست بخشی از حقوق بین الملل عمومی است(حبیبی:۱۳۸۶،۸۵).که این رشته حقوقی عبارتست ازمجموعه قواعدحقوقی بین المللی،که هدف آن حفاظت ازمحیط زیست است(امیرارجمند:۱۳۷۴،۳۲۹).مسائل ومشکلات زیست محیطی محرک پیدایش وتکامل حقوق بین الملل محیط زیست بوده اند.به موازات شناخت و توجه بیشتر به این خطرات و فشار افکار عمومی، موضوع کم کم جنبه بین المللی یافت ومحیط زیست به عنوان یک مجموعه مجزا که نیازمند تدوین قواعد ومقررات مخصوص به خود می باشد مطرح گردید(محمدی:۱۰پیشین). این شاخه از حقوق بین الملل به موضوعات گوناگون زیست محیطی مربوط به آب، هوا، خاک، گونه های جانوری و گیاهی و به طورکامل اکوسیستم ها می پردازد وکوشش دارد تا با ترسیم یک نظام حقوقی از تمامی آن ها حفاظت و حمایت لازم را به عمل آورد (سیمبر،۱۳۸۳،۱۰۶). تاریخ اولین قواعد و مقررات محیط زیست درسطح بین المللی راباید دراواخر دهه ۱۹۶۰ وبه صورت مشخص تر، سال ۱۹۶۸جستجو کردکه بادخالت سازمان های بین المللی فصل جدیدی در رابطه با حفاظت از محیط زیست آغاز گردید. دراین سال سازمان ملل متحد و دو سازمان منطقه ای یعنی شوری اروپا و سازمان وحدت افریقا اسناد مهمی را به تصویب رساندند.که اعلامیه«مبارزه با آلودگی هوا»۸مارس۱۹۶۸ و «منشور اروپایی آب»۶می ۱۹۶۸ مصوب شورای اروپا اولین متون مصوب یک سازمان بین المللی در خصوص حفاظت از محیط زیست بوده اند(امیرارجمند،پیشین،۳۲۹-۳۳۲).
فرم در حال بارگذاری ...
