کلمات کلیدی: حمایت اجتماعی، اوقات فراغت، فعالیت بدنی.
فصل اول
کلیات تحقیق
-
- مقدمه
تحولات و دگرگونی های سریع صنعتی با پیامد های اجتماعی و اقتصادی فراوانی همراه بود و تأثیرات مهمی بر چگونگی گذراندن اوقات فراغت مردم بر جای گذاشت. به عنوان مثال، مکانیزه شدن صنایع و ایجاد امکانات رفاهی و نظایر آن موجب تغییر سبک زندگی مردم از قبیل کوچکتر شدن ابعاد خانواده و تغییر روابط افراد با یکدیگر شده در حالیکه در گذشته، روابط همبستگی و خانوادگی افراد با یکدیگر نقش بارزی در گذراندن اوقات فراغت مردم داشت. علاوه بر این مکانیزه شدن وسایل رفت و آمد، ظهور سینما و اختراع تلویزیون نیز اوقات فراغت انسان ها را تحت تأثیر قرار داد. با این حال، پیشرفت تکنیک تنها عامل نبوده و احتیاجات اجتماعی، روابط میان قدرت های اجتماعی، زمان و محیط اجتماعی و اقتصادی هم بر میزان زمان آزاد و انتخاب نوع امکانات فراغتی به شدت اثر گذاشته است. تحول دیگر، اهمیت خاصی است که اوقات فراغت در حیات فردی و اجتماعی احراز کرده است. چنانکه زمان کار از زمان فراغت به کلی جدا شده و اوقات فراغت ارزش ذاتی پیدا کرده است. بدین ترتیب از مشخصات اساسی فراغت در جهان کنونی آن است که دیگر تنها به طبقات ممتاز جامعه اختصاص ندارد و به همه ی طبقات تعمیم یافته است (بیوک آقازاده، ۱۳۸۵). موضوع اوقات فراغت و نحوه ی گذراندن آن خصوصاً برای گروه سنی جوان از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است، چرا که علاوه بر گذراندن فرصت های فراغت به گونه ای مفید و مفرح، مسائل تربیتی و جامعه ای نیز مطرح است که باید بدان به صورت ویژه ای نگریست. کشور ایران به عنوان یکی از جوان ترین کشورهای دنیا باید حساسیت خاصی در این زمینه داشته باشد. استان یزد با جمعیتی بالغ بر یک میلیون نفر که یک چهارم آنها را جوانان تشکیل می دهند و شهر یزد با جمعیت تقریبی ۵۰۰ هزار نفر که از این تعداد، ۶۲ هزار نفر آن را مردان جوان شامل می شوند، پرداختن به این موضوع را مهم جلوه می دهد. اوقات فراغت برای کمک به حفظ میراث فرهنگی و ایجاد ضابطه برای جامعه ی ایده آل از لحاظ رفاه و نحوه ی ابراز هیجانات، ارتقاء سطح روابط انسانی، بهبود مهارت های اجتماعی، تجربیات گروهی، تهذیب عادات و آداب و رسوم و …. نقشی با اهمیت و غیر قابل انکار دارد. تحقیقات و پژوهش های مختلف در زمینه ی اوقات فراغت و عوامل تأثیر گذار بر آن، گواهی بر این ادعاست.
۱-۲- بیان مسأله تحقیق
اوقات فراغت و نحوه گذراندن آن از مباحث تازه ای است که پس از انقلاب صنعتی و رشد صنایع و فن آوری، توجه جامعه شناسان را برانگیخته و به موضوعی مهم در حوزه جامعه شناسی بدل شده است (فکوهی و انصاری، ۱۳۸۲). اوقات فراغت، فعالیتی است که اعضای جامعه فارغ از اجبارهای محیط و الزامات زندگی از طریق آن استعدادهای خود را توسعه بخشیده، شخصیت خود را گسترش می دهند. چگونگی گذراندن اوقات فراغت بازتابی از شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر جامعه است که استفاده مطلوب از این اوقات می تواند تأثیر درخور توجهی در بهبود کیفیت زندگی اجتماعی و اقتصادی افراد جامعه داشته باشد (ابراهیمی و همکاران، ۱۳۹۰). اوقات فراغت به عواملی چون سن، شغل، میزان تحصیلات، علاقه مندی، وضعیت درآمد، محل زندگی و کثیری از متغیرهای دیگر بستگی دارد. فراغت می تواند نقش نیرومند و در عین حال دوگانه ای در تحول سطح فرهنگی جامعه داشته باشد. به این معنا که می تواند در ارتباط با نیازهای فکری و عملی انسان، سازگاری و ناسازگاری اجتماعی و پیشرفت یا واپسماندگی فرهنگی را سبب شود (آبکار، ۱۳۸۵). فراغت شامل فعالیت هایی جدا از اجبارهای شغلی، خانوادگی و اجتماعی است که در آن فرد فقط به میل خود عمل می کند؛ در نتیجه فراغت، کار یا بیکاری نیست بلکه یک تجربه با ارزش زندگی است و به قول ارسطو، فراغت جدید ترین مشغله انسان است.
یکی از روش هایی که می تواند اوقات فراغت افراد جامعه را زیر پوشش قرار دهد و بسیاری از ضعف ها و کمبودهای جسمانی و روانی را رفع و درمان کند، ورزش و تفریحات سالم است. تربیت بدنی و ورزش گذشته از جبران ضعف ها و حفظ تندرستی، افراد را برای زندگی، تلاش و اهداف مشترک آماده می سازد. ورزش به عنوان یکی از روش های گذران اوقات فراغت، در جذب ارزش های فرهنگی مؤثر است. از دیدگاه جامعه شناسی، گذران اوقات فراغت با ورزش از غیر پویا شدن و به انحراف رفتن توانایی های افراد جامعه به ویژه جوانان جلوگیری می کند و در مقابل، قابلیت تولید و بهره وری آنها در قالب های مختلف اجتماعی و اقتصادی را هرچه بیشتر تقویت می نماید (عبدلی، ۱۳۸۶). فعالیت بدنی و ورزش اگر به طور اصولی و بر اساس یک برنامه منظم و صحیح استفاده شود در تحقق بسیاری از نیازهای مهم دوران جوانی، شناخت زندگی سالم و اصلاح یا جلوگیری از رفتارهای انحرافی نقش مؤثری می تواند داشته باشد.
انسان موجودی اجتماعی است و در طول حیات خویش نیازمند همنوعان خود است. این نیازمندی از جنبه های مختلف و به صورت های متفاوتی قابل مشاهده است. شاید به دور از واقعیت نباشد که بگوییم هستی انسان در گرو ارتباطات و تعاملات اجتماعی است و در غیاب این روابط اجتماعی او محکوم به فناست.
انسان از زمان تولد در میان شبکه ای از روابط متقابل اجتماعی به سر می برد، با کنش های متقابلش میراث جامعه را به خود جذب می کند و به فراخور تغییر آن نیز دگرگون می گردد (هومن و لیوارجانی، ۱۳۸۷). حمایت اجتماعی یک نیاز اساسی برای فرد به شمار می رود که موجب تصور مثبت از خود، پذیرش خود و احساس ارزشمندی می گردد که تمام این ها به فرد فرصت خود شکوفایی می دهد (مازلو[۱]، ۱۹۵۴).
در متون روان شناسی مفهوم حمایت اجتماعی به صورت های متفاوتی تعریف شده است؛ مفهوم حمایت اجتماعی می تواند به بهترین صورت به عنوان شرکت فعال اشخاص با اهمیت در کوشش هایی که شخص برای غلبه بر فشار روانی انجام می دهد، فهمیده شود (تویتس[۲]، ۱۹۸۶). حمایت اجتماعی رفتارهایی مبنی بر ادراک فرد از اینکه مورد محبت، علاقه و ارزشمندی برای دیگران است و همچنین به عنوان حضور افرادی که آمادگی همکاری و مساعدت به فرد را در موقعیت های خاص دارند، می باشد (ساراسون[۳] و همکاران ، ۱۹۸۷). حمایت اجتماعی، کمک یا حمایت از جانب افرادی نظیر دوستان، خانواده، همسایه ها، همکاران و غیره می باشد که می تواند به صورت کمک های مادی و یا شامل یاد آوری هایی مبنی بر اینکه شخص یک موجود با ارزش و محترم است باشد (دیماتو[۴]، ۱۹۹۱).
بر پایه الگوی ویس (۱۹۷۴)، شش شرط متکی بر روابط اجتماعی شامل راهنمایی، پیوند با دیگران، بها دادن، وابستگی، انسجام اجتماعی، فرصت برای جلب نظر و تشویق می تواند منجر به افزایش حمایت اجتماعی شود (ویس[۵]، ۱۹۷۴؛ کی[۶] و همکاران، ۲۰۰۳؛ بن آری و گیل[۷]، ۲۰۰۴). رایج ترین طبقه بندی حمایت اجتماعی می تواند شامل حمایت عاطفی، اطلاعاتی و ابزاری باشد. حمایت عاطفی شامل دوست داشتن و عشق ورزیدن به فرد، پذیرفتن فرد و احترام گذاشتن به اوست. کمک ملموس کالایی و یا خدماتی نیز تحت عنوان حمایت ابزاری نامیده شده و دادن اطلاعات و آگاهی به افراد در زمان بروز استرس های جسمی و روانی را حمایت اطلاعاتی گویند (زمان زاده و همکاران، ۱۳۸۶). حمایت اجتماعی در پنج مقوله حمایت عاطفی، ارزش یابانه، ابزاری یا ملموس، اطلاعاتی، و شبکه ای دسته بندی می شود (سارافینو[۸]، ۱۹۹۸).
یکی از عواملی که بر نوع انتخاب افراد در چگونگی صرف وقت در هنگام فراغت تأثیر می گذارد، شامل عوامل محیط و شرایط مرتبط می شود که فرد در آن قرار دارد. تحقیقات تجربی ارتباط بین حمایت اجتماعی و فعالیت مثبت بهداشتی (تمرینات بدنی، تغذیه، استراحت، اجتناب از مصرف مواد و ارتقای سلامت) در جوانان را تأیید کرده است. به طور مثال تحقیقات اسنایدر و اسپریتزر[۹] (۱۹۸۹) نشان داد که والدین و همسالان علاقه به ورزش و تمرین را در فرد تقویت می کنند و آشکارا بر مشارکت فرد در ورزش تأثیر می گذارند. همچنین ایلر[۱۰] و همکاران در سال ۱۹۹۷ طی تحقیقی نشان دادند که حمایت اعضای خانواده، همسر و حمایت دوستان، نقش مهمی را در مشارکت ورزشی ایفا می نماید. رفتار جوانان محصول شرایط خانوادگی، روابط با گروه همسالان، نظام آموزش و پرورش کشور و به طور خلاصه تحت تأثیر حمایت اجتماعی می باشد و از آنجایی که جوانان سرمایه های آینده و عامل تعیین کننده سرنوشت جوامع می باشند، پرداختن به موضوع اوقات فراغت آنان هم در بهبود اجتماع و داشتن زندگی سالم مؤثر خواهد بود. بنابراین، در این پژوهش این سؤال مطرح می شود که حمایت اجتماعی چه نقشی در نحوه ی گذراندن اوقات فراغت جوانان خواهد داشت؟
۱-۳- ضرورت و اهمیت تحقیق
هرچه به تمدن کنونی یا تمدن صنعتی نزدیک تر شده ایم، مقوله اوقات فراغت به عنوان یک نیاز خاص جوامع بشری نمایان تر شده است، تا حدی که بعضی تمدن امروز را تمدن فراغت نام نهاده اند. اوقات فراغت به گروه ویژه ای اختصاص ندارد و در میان اقشار متفاوت جامعه، گروه های مختلف جنسی، سنی و غیره متفاوت است و از سنین کودکی شروع شده تا هنگام پیری و بازنشستگی تداوم پیدا می کند (ابراهیمی و همکاران، ۱۳۹۰). اوقات فراغت و نحوه گذران آن یکی از شاخص های اساسی سبک زندگی به شمار می رود و به بیان دیگر شیوه زندگی افراد معمولاً در گذران اوقات فراغت آنها نمود می یابد؛ اوقات فراغت درزندگی ما نقشی مهم دارد و مانند هر نهاد دیگری، دارای کارکرد های اجتماعی است. از مهمترین کارکرد های این نهاد، غنی ساختن کیفیت زندگی، رشد ابعاد مختلف فردی و پیشگیری از استفاده های ضد اجتماعی و بزهکارانه از وقت آزاد است (اردکانیان، ۱۳۸۹). یکی از مسائل مهمی که در زندگی همه ما انسان ها و در کنار کار و فعالیت های روزاﻧﻪ از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋه ای ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮔﺬران اﯾﻦ اوﻗﺎت در زﻣﺎن ﺑﯿﮑﺎری اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ از ﻧﻈﺮ ﺑﺴﯿﺎری از اﻓﺮاد ﭼﻨﺪان ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ ارزش ﺗﻠﻘﯽ ﻧﺸﻮد، اﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺮأت می ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﻤﺎن طور ﮐﻪ ﻧﻮع ﺷﻐﻞ و ﻣﯿﺰان دﻗﺖ و ﺗﻮﺟﻪ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﺷﻐﻠﺸﺎن در زﻣﺎن اﻧﺠﺎم آن می تواند ﺑﺎﻋﺚ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻮد، ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮔﺬران اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ و اﺧﺘﺼﺎص دادن زﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎص ﺑﻪ ﺷﮑﻞ درﺳﺖ و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ اوﻗﺎت ﻫﻢ می تواند در ﺟﺎی ﺧﻮد ﺑﺎﻋﺚ رﺷﺪ و ارﺗﻘﺎی ﺗﮏ ﺗﮏ اﻓﺮاد در زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺨﺼﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﻮد، ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ اﺷﺨﺎص ﺗﻌﺮﯾﻒ درﺳﺘﯽ از اﯾﻦ اوﻗﺎت داﺷﺘﻪ باشند.
فعالیت بدنی همواره جزء مکملی از زندگی فرد و خانواده در طی اعصار و تمدن های گوناگون انسان بوده و هست. فعالیت بدنی در ارتباطات خانوادگی و فعالیت های گوناگون زندگی اجتماعی سهم بسزایی داشته و از رهگذر فعالیت های تفریحی و اوقات فراغت و برگزاری مراسم آئینی چند منظوره، برای اعضای خانواده خرسندی و لذت و شادی به ارمغان آورده است و نیز برای ایجاد امنیت و آسایش روانی و اجتماعی برای افراد و جوامع و تأمین بهداشت و سلامتی و زندگی سالم (به عنوان یکی از دستاوردهای فعالیت بدنی) تأثیر ارزنده ای گذاشته است (فتحی، ۱۳۸۸). مشارکت افراد در فعالیت های ورزشی، زمانی ادامه پیدا می کند که فعالیت بدنی با حمایت اجتماعی همراه باشد (راولند و فریدسون[۱۱]، ۱۹۹۴).
بررسی ها نشان داده اند که نحوه مشارکت افراد با زمینه های اجتماعی- فرهنگی گوناگون، در فعالیت های ورزشی متفاوت می باشد. آنها بر حسب اینکه در چه شرایط اجتماعی- فرهنگی، جامعه پذیر شده باشند از نرخ های متفاوتی از مشارکت در فعالیت های بدنی برخوردارند (سالیس[۱۲] و دیگران، ۱۹۸۷). یافته های پژوهشی حاکی از این است که بین مشارکت در اوقات فراغت در دوره نوجوانی و جوانی با پرداختن به فعالیت های مشابه در دوره های بعدی زندگی ارتباط وجود دارد. در واقع نوعی استمرار در رفتار مربوط به اوقات فراغت در زندگی وجود دارد و لذت بردن، تفریح و داشتن اوقات فراغت یکی از نیازهای اساسی دوره جوانی است که می تواند در بهبود کیفیت زندگی و رفتار تأثیر زیادی داشته باشد (اسنایدر و اسپریتزر[۱۳]، ۱۹۸۹؛ منل و کلیبر[۱۴]، ۱۹۹۸).
وجود حمایت اجتماعی تأثیر مستقیم بر سلامت روانی دارد (گانستر و ویکتور[۱۵]، ۱۹۸۸). حمایت اجتماعی تعهدات متقابلی را پدید می آورد که در آن شخص احساس دوست داشته شدن، مراقبت، عزت نفس و ارزشمند بودن دارد (کوبزانسکی و همکاران[۱۶]، ۲۰۰۰). حمایت اجتماعی نقش مهم و مؤثری در حفظ سلامتی افراد جامعه بازی می کند و اثر مستقیم و مثبتی بر افسردگی، اضطراب و امراض جسمانی، همچنین رضایت شغلی افراد و جذب و حفظ آنها دارد (حاجبی و فرید نیا، ۱۳۸۸ و رستگار خالد، ۱۳۸۳).
پژوهش های متعددی ثابت کرده اند که هرچه میزان حمایت اجتماعی افزایش یابد، سطح سلامتی نیز افزایش پیدا می کند و بالعکس. بنابراین، داشتن سلامتی مشروط به داشتن حمایت اجتماعی است (قدسی، ۱۳۸۲).
تحقیقات بر روی ابعاد مختلف اوقات فراغت و چگونگی گذراندن آن و عوامل متأثر از آن، در ایران و کشورهای خارجی دارای سابقه ی طولانی و گستردگی نسبتاً وسیعی می باشد. در مطالعات اوقات فراغت در ایران، بیشتر میزان و چگونگی گذراندن آن بررسی شده است. امروزه محققان و دانشمندانی که در زمینه ی اوقات فراغت پژوهش می کنند، بیشتر به محصولات مصرفی، وسایل سرگرم کننده ارتباط جمعی و میزان گذراندن اوقات فراغت با آنها می پردازند و کمتر به تأثیر ابعاد اجتماعی مختلف و نقش مهم آن ها در زندگی و سپس در اوقات فراغت پرداخته می شود. تجربه ی مطالعاتی در زمینه ی حمایت اجتماعی در خارج از کشور، قابل انطباق با ایران نیست و لازم است که در کشور ایران مطالعات گسترده تری بر روی این موضوع صورت گیرد. در ایران تقریباً هیچ پژوهشی به طور خاص به موضوع نقش حمایت اجتماعی در نحوه ی گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی و ورزش نپرداخته است. مطالعات انجام شده بیشتر، حمایت اجتماعی را در حوزه ی بیماری، سلامت، مشکلات زنان، سالمندان و معتادان بررسی کرده و پا را از این متغیرها فراتر نگذاشته اند.
شهر یزد دارای زمینه های تاریخی، سیاسی و اجتماعی- فرهنگی منحصر به فردی است. از آنجا که این شهر دارای ساختار جمعیتی جوان است و مسائل جوانان در این شهر در حال افزایش می باشد و مهم است که تحقیقات مختلف در زمینه اوقات فراغت و ابعاد گوناگون در این موضوع مورد بررسی قرار گیرد، نتایج این تحقیق می تواند در جهت تعیین سیاست گذاری های ورزش در اوقات فراغت برای مدیران سازمان آموزش و پرورش، دانشگاه ها، شهرداری ها و ادارات ورزش و جوانان مفید و سودمند باشد.
۱-۴- اهداف تحقیق
۱-۴-۱- هدف کلی
نقش حمایت اجتماعی در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد.
۱-۴-۲- اهداف ویژه
۱- مقایسه میزان حمایت اجتماعی والدین در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد.
۲- مقایسه میزان حمایت اجتماعی دوستان در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد.
۳- تعیین سهم بعد حمایت والدین در پیش بینی نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد.
۴- تعیین سهم بعد حمایت دوستان در پیش بینی نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد.
۵- تعیین سهم هر یک از ابعاد حمایت اجتماعی والدین در پیش بینی نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد.
۶- تعیین سهم هر یک از ابعاد حمایت اجتماعی دوستان در پیش بینی نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد.
۱-۵- فرضیه های تحقیق
۱-۵-۱- فرضیه اصلی
حمایت اجتماعی در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی پسران جوان شهر یزد تأثیر معنی داری دارد.
۱-۵-۲- فرضیه های فرعی
۱- بین حمایت اجتماعی والدین در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد تفاوت معنی دار وجود دارد.
۲- بین حمایت اجتماعی دوستان در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد تفاوت معنی دار وجود دارد.
۳- حمایت اجتماعی والدین در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد تأثیر معنی داری دارد.
۴- حمایت اجتماعی دوستان در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد تأثیر معنی داری دارد.
۵- ابعاد حمایت اجتماعی والدین در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد تأثیر معنی داری دارد.
۶- ابعاد حمایت اجتماعی دوستان در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد تأثیر معنی داری دارد.
۱-۶- سؤال های تحقیق
۱- آیا حمایت اجتماعی والدین در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد تفاوت معنی داری دارد؟
۲- آیا حمایت اجتماعی دوستان در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد تفاوت معنی داری دارد؟
۳- میزان سهم حمایت اجتماعی والدین در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد چقدر است؟
۴- میزان سهم حمایت اجتماعی دوستان در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد چقدر است؟
۵- میزان سهم ابعاد حمایت اجتماعی والدین در نحوه گذراندن اوقات فراغت با تأکید بر فعالیت بدنی در پسران جوان شهر یزد چقدر است؟
فرم در حال بارگذاری ...
