دستورالعمل ها و راهنمایی هایی باید برای عملیات گردشگری از جمله ارزیابی اثرات گردشگری تهیه شود. راهکارهای عملیاتی گردشگری باید در سطوح ملی، منطقه ای و محلی تنظیم گردد و شاخص ها و مؤلفه های مربوط به ارزیابی اثرات و میزان پیشرفت کار پروژه های گردشگری، تهیه شده و راهبردهای حفاظت و مراقبت از منابع گردشگری تعیین و اجرا شود.
-
- پاسخگویی:
استفاده از منابع عمومی مثل آب و هوا و زمین باید با پاسخگویی از جانب استفاده کنندگان همراه باشد تا اطمینان حاصل شود که این منابع حیاتی مورد سوء استفاده قرار نمی گیرند.
-
- آموزش:
توسعه گردشگری پایدار مستلزم ارائه برنامه های آموزشی مناسبی است که به اصلاح شناخت ها و درک های مردم انجامیده، فعالیت گردشگری را توسعه و گسترش دهد و مهارت های فنی و حرفه ای مرتبط با گردشگری را به ویژه در مردم کم در آمد جامعه افزایش دهد.
-
- حفظ هویت:
تحقق گردشگری پایدار مستلزم کشف فعالیت ها و اقداماتی است که به کاهش فقر، تقویت جایگاه سرزمین و حفظ هویت ملی بیانجامد و برای انجام این منظور بایستی گردشگری کیفی را توسعه داد و در عین حال هم به تأمین رضایت گردشگران و هم با سایر اصول پایداری توجه کرد (همان، ص ۱۵)
امروز پایداری به نحو گسترده ای به عنوان رویکردی بنیادین، برای هر نوع از توسعه از جمله توسعه گردشگری پذیرفته شده و در مباحث مدیریتی و محیطی، گردشگری پایدار به عنوان مفهومی نو ، برای مقابله با آثار مخرب توسعه گردشگری مطرح است (کوسیس[۷۹]، ۲۰۰۰، ۴۸۴) .
به این ترتیب، مفهوم گردشگری پایدار ابعاد اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی و زیست محیطی را در بر می گیرد، اما همواره بر محیط زیست تأکید می کند.
در این راستا، سازمان جهانی گردشگری، توسعه گردشگری پایدار را شامل کیفیت زندگی برای جامعه میزبان، رضایت گردشگران، حفظ محیط زیست و منابع انسانی و اجتماعی مورد استفاده در فرایند گردشگری می داند( الوانی، ۱۳۸۵، ۱۰۸).
-
- ۳ – ۲ابعاد گردشگری پایدار
گردشگری پایدار دارای ابعاد مختلف زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است که بعد از کنفرانس ریو در سال ۱۹۹۲ و همرام با موج سوم توسعه گردشگری رهیافت نوینی برای آن مطرح شد.
-
- پایداری زیست محیطی: شرایط پایداری زیست محیطی باید به طور جدی مطرح شود گسترش صنعت گردشگری باید منجر به ایجاد تغییرات نامطلوب در اکوسیستم نشده و توسعه با بقای محیط زیست، تنوع زیستی و منابع زیستی همراه شود. ” محاسبه ظرفیت تحمل”[۸۰] یکی از ارزش های پایداری زیست محیطی است. این نوع پایداری دارای ابعادی مانند پایداری منابع اکوسیستم، تأثیرات عمومی محیطی و مدیریت سایت های محیطی است که هر یک دارای زیرشاخص های ترکیبی متعددی است.
-
- پایداری اجتماعی: این پایداری اشاره به توانایی یک اجتماع ، اعم از محلی یا ملی برای پذیرش بازدید کنندگان در دوره های زمانی کوتاه یا بلند دارد، به گونه ای که هیچ گونه ناهماهنگی و تضادی در ساخت اجتماعی جامعه به وجود نیاید و یا به حداقل ممکن کاهش یابد. از اثرات منفی گردشگری در این بخش می توان به دسته بندی ها و اختلافات بین افراد دارای نفع در گردشگری و کسانی که در حاشیه قرار دارند اشاره کرد. تعیین ظرفیت تحمل اجتماعی نیز از روش های کاهش اثرات منفی این نوع از پایداری است. این شاخص ها از زیر شاخص هایی مانند رعایت حقوق انسانی، بهبود کیفیت زندگی و حفاظت از الگوهای اجتماعی و فرهنگی تشکیل شده است.
-
- پایداری فرهنگی: پایداری فرهنگی به ثبات یا سازگاری در چارچوب شاخص های فرهنگی یک جامعه در برابر اثرات فرهنگی به جا مانده از گردشگران و در مقابل فشار حاصل از آنچه که فرهنگ گردشگر نامیده می شود، اشاره دارد ( توانایی مردم برای حفظ یا انطباق عناصر فرهنگی خود) شاید جوامع با وجود اثر تغییراتی که با ورود گردشگران ایجاد می شود، قادر به تداوم ایفای نقش هماهنگ و توافق اجتماعی باشند. ولی آداب، مناسبات، سبک زندگی، رسوم و سنت ها همه زمینه هایی هستند که می تواند با ورود گردشگران ( با فرهنگ ها و آداب و رسوم متفاوت) تغییر کند . کنترل اثرات زیان بار، تأکید به رفتار مسؤلانه گردشگران و جلوگیری از تخریب فرهنگی محلی، عناصر اصلی پایداری فرهنگی گردشگری است.
-
- پایداری اقتصادی : در گذشته شرایط پایداری اقتصادی، به عنوان مهمترین موضوع توسعه پایدار مطرح بود. پایداری در این زمینه اشاره به سطح بهره مندی اقتصادی از فعالیت ها، تأمین هزینه حاصل از حضور گردشگران و کاهش اثرات حضور آنها اشاره دارد و از طرف دیگر، هزینه های اقتصادی پرداخت شده از سوی گردشگران باید از نظر اقتصادی نسبت به عرضه کالادر بازار مقرون به صرفه باشد تا بتواند رضایت آنها را از راه فراهم آوردن رفاه و جذابیت های لازم تأمین کند. زیر شاخص های این بعد عبارت اند از: عدالت و رفاه اقتصادی، ثبات اقتصادی و کیفیت فراورده ها و خدمات گردشگری که پایداری ساختار تولید و خدمات گردشگری را رقم می زنند. نکته مهم این است که بدون توجه به این که چه مقدار خسارت ممکن است از نظر فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی به وجود آید، پایداری در صورتی قابل قبول است که سودمندی اقتصادی طرح آنقدر زیاد باشد که هزینه ها را جبران کند. پایداری اقتصادی، رقیب دیگر جنبه های پایداری نیست، بلکه می تواند به عنوان شرط بسیار مهمی مورد توجه قرار بگیرد ( رضوانی، ۱۳۸۷، ۱۲۵-۱۲۲)
-
- پایداری نهادی و مدیریتی: اولویت در این بعد بیشتر مربوط به بحث های مشارکتی و تصمیم گیری است و از زیر شاخص های مهم آن می توان یکی به مشارکت ( کنترل محلی که با گویه هایی مانند مشارکت در برنامه ریزی، تصمیم گیری، اجرا و بهره برداری سنجیده شده ) و دیگری ظرفیت نهادی ( که دربستر دسترسی به اطلاعات و ارتباطات ساختاری نهادی جامعه محلی مقصد گردشگری است) اشاره کرد. فراموشی این بعد یکی از کمبود های مدیریت اجرای توسعه پایدار اجتماعی است.
بر اساس مدل ابعاد توسعه پایدار گردشگری (شکل ۴-۲) بدون یک محیط سالم، سلامتی اجتماعی و اقتصادی نمی تواند پایدار باشد و بدون یک اقتصاد سالم، منابع و توانمندی های لازم برای حفاظت، ارتقاء و احیاء و بازسازی محیطی و پیشرفت اجتماعی وجود نخواهد داشت. تحقق کامل توسعه پایدار گردشگری، منوط به این است که در تمامی جنبه های عملیاتی و اصولی، توسعه پایدار گردشگری در سطح مقصد به کار گرفته شود. در نتیجه رفاه سیستم طبیعی و انسانی به صورت توأمان تضمین شده و از توسعه یکپارچه و پایدار اقتصادی، محیطی و اجتماعی گردشگری پایدار اطمینان حاصل می شود. در این زمینه میتان[۸۱](۲۰۰۱) اظهار کرد که اگر مردم و فرهنگ آنها ، کالاهایی برای گردشگری هستند در این صورت آنها هم باید به صورت منطقی حفظ شوند. بنابراین توسعه پایدار را می توان به ابعاد سه گانه تقسیم کرد : ابعاد محیطی (طبیعی و ساخته شده)، ابعاد اقتصادی ( اجتماع محلی و کسب و کار) و ابعاد اجتماعی (میزبان و بازدیدکننده) (رضوانی، ۱۳۸۷ ،۱۲۱)
۴-۲-رابطه توسعه پایدار گردشگری و سرمایه اجتماعی
با کاهش صنایع سنتی روستایی مانند کشاورزی، استخراج معدن، جنگلبانی در طی سه دهه گذشته، بسیاری از جوامع روستایی نیازمند اشکال جایگزین برای تقویت پایه های اقتصادی خود شدند ( ریدر و براون، ۲۰۰۵)[۸۲] . بنابراین جوامع روستایی در پی یافتن صنایعی برای تقویت و متنوع ساختن اقتصاد خود شدند. گردشگری روستایی به عنوان یکی از اولین صنایعی که می تواند به تنوع اقتصادی جوامع محلی کمک کند شناخته شد ( دیوییس و مورایس، ۲۰۰۴)[۸۳].
توسعه گردشگری همواره با آسیب رساندن به محیط زیست همراه بوده است و این تخریب ها می تواند منجر به از دست دادن منابع شود ( کوسیس ، ۲۰۰۰) و سبب تضاد منافع بین ذینفعان مختلف شود ( کووان و ایکان، ۲۰۰۵)[۸۴]. در ایالت متحده و سایر کشور های توسعه یافته اگر چه وابستگی و ارتباط بین جوامع مختلف روستایی تقویت شده است، استقلال و انسجام جوامع روستایی ، تضعیف شده است. . به عنوان نتیجه توجه به از دست دادن شغل و از دست دادن سرمایه اجتماعی به عنوان یک مسئله مهم (فلورا و همکاران، ۱۹۹۲) پدید آمده است.
در بستر توسعه، سرمایه اجتماعی به طور کلی متشکل از سه ویژگی است: اعتماد، روابط متقابل، و همکاری (فلورا، ۱۹۹۸). هنگامی که این سه عنصر در جوامع قوی باشند، ساکنان جامعه به احتمال زیادتر بیشتر قادر به استفاده از فرصت های اقتصادی، جامعه سازی، افزایش ظرفیت هستند. هوانگ و استوارت (۱۹۹۶). نشان داده اند که توسعه ممکن است روابط بین ساکنان با یکدیگر و یا با جامعه میزبان را تحت تاثیر قرار دهد. بخش قابل توجهی از ادبیات توسعه اجتماعی گردشگری حاکی از آن است که مشارکت ذینفعان و برنامه ریزی مبتنی بر جامعه باید در مراحل اولیه ی توسعه گردشگری گنجانده شود .
رابسون و رابسون[۸۵] (۱۹۹۶) بیان کرده اند که زمانی که ساکنان جامعه در فرایند برنامه ریزی مشارکت کنند، توسعه گردشگری به شکل مناسب توسط جامعه محلی پذیرفته می شود همه ی مطالعات نشان می دهند که سرمایه اجتماعی توسعه گردشگری را تحت تاثیر قرار می دهد .
پژوهش های ( چویی و سیراکایا، ۲۰۰۵)[۸۶] نشان می دهد که حسن انجام کار و همکاری ساکنان در جامعه میزبان از اولین اجزای اساسی توسعه پایدار هستند. و در طی زمان تجربیات نشان داده است که بدون همکاری، حمایت و مشارکت جامعه محلی نمی توان صنعت پایدار گردشگری را ایجاد کرد ( چوو و جمال، ۲۰۰۹)[۸۷].
در طی یک پژوهش کمی کیم و کو[۸۸] (۲۰۰۸)، بیان کردند که توسعه گردشگری روستایی سرمایه اجتماعی ساکنان را اقزایش می دهد.
سرمایه اجتماعی خصوصاً به این علت مهم است که ” اعتماد و عمل متقابل ، همکاری را از طریق کاهش هزینه های معامله افزایش می دهد چرا که افراد مجبور نیستند هزینه هایی را برای نظارت بر رفتار دیگران انجام دهند و به جای آن به ایجاد اعتماد برای انجام کارهای جمعی و گروهی می پردازند ( جونز، ۲۰۰۵، ۳۷۰).
جانسون و همکاران[۸۹] (۲۰۰۳) بیان کردند که اگر سرمایه احتماعی یک جامعه بالا باشد، پس ساکنان آن علاقه مند به توسعه استراتژی سرمایه گذاری گردشگری خواهند بود و تلاششان را برای ایجاد شبکه ها به کار خواهند گرفت.
مکبث و همکاران (۲۰۰۴) بیان کردند که توسعه گردشگری به سطح مشخصی از سرمایه اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی نیاز دارد تا بتواند یک ابزار موفق توسعه روستایی باشد و اینکه جوامع روستایی را پایدار نگه دارد.
یوون[۹۰] (۲۰۰۹) بیان کرده است که بیشتر اشکال سرمایه اجتماعی نگرش ساکنان و میزان حمایت آنان از توسعه پایدار گردشگری را تحت تاثیر قرار می دهند.
در کل مردم محلی از اهمیت سرمایه اجتماعی آگاه هستند اما آنها نمی دانند که چگونه سرمایه اجتماعی را بهبود بخشند و یا اینکه کدام عوامل سرمایه احتماعی را افزایش می دهد چرا که مطالعه نظامندی در خصوص اینکه چه عاملی در این میان غایب است انجام نگرفته است. توسعه گردشگری روستایی مستلزم تعامل نزدیک میان ساکنان محلی از طریق اعتماد، شبکه ها، هنجارها و روابط اجتماعی متقابل است. مهم است که عوامل موثر بر شکل گیری سرمایه اجتماعی شناسایی شود.
در مورد منشاء سرمایه اجتماعی ، قطعیتی وجود ندارد. اینکه چرا بعضی از جوامع نسبت به سایر جوامع سرمایه اجتماعی بالاتری دارند هنوز مشخص نیست با این حال تحقیقات انجام شده در کشور های مختلف نشان می دهد که کشور های با سرمایه اجتماعی بالا، به صورت جمعی برای انجام دادن اهداف توسعه در بین بخش ها ی گوناگون و فعالیت های متنوع، عمل می کنند (پوتنام، ۱۹۹۳).
۵-۲- پپیشینه تحقیق
پارک[۹۱] و همکاران(۲۰۱۲) به بررسی عواملی که سرمایه اجتماعی را در جوامع گردشگری روستایی کره جنوبی، تحت تآثیر قرار می دهند می پردازند. هدف از این تحقیق شناسایی عوامل مؤثر بر سرمایه اجتماعی به منظور مدیریت تعارضات[۹۲] در بین ساکنان جامعه در روستاهای گردشگری است. یک تحقیق پیمایشی در بین ساکنان این روستاهای گردشگری انجام گرفت با بهره گرفتن از روش تحلیل خوشه ای[۹۳] مناطق با سرمایه اجتماعی بالا (۵۲%) و مناطق با سرمایه اجتماعی پایین (۴۷.۷%) مشخص شدند. ویژگی های ساکنین جامعه که بیشتر در تعامل با گردشگران بودند با بهره گرفتن از روش های رگرسیونی مشخص شد. نتایج نشان داد که کشاورزان بخش میوه، سبزیجات و برنج که علاوه بر این بخش ها به ارائه خدمت به گردشگران کشاورزی[۹۴] می پرداختند، از سرمایه اجتماعی بالاتری برخوردار بودند. در نهایت آنها نشان دادند که برخی از اشکال سیاستگذاری دولتی می تواند سرمایه اجتماعی را افزایش دهد و تعارضات را بین ساکنان جامعه کنترل و مدیریت کند، از جمله این ساسیت ها می توان به افزایش مشارکت ساکنان در بخش گردشگری اشاره کرد.
ژائو[۹۵] و همکاران (۲۰۱۱) در پژوهشی از مفهوم سرمایه اجتماعی برای ایجاد درکی از مفهوم توسعه کسب و کار های گردشگری در گوانکسی چین می پردازند. در این تحقیق به تاثیر نقش پر رنگ سرمایه اجتماعی فردی بر کارآفرینی در گردشگری اشاره شده است. هر چند این تأثیرات با توجه به نوع سرمایه اجتماعی متفاوت است. سرمایه اجتماعی ساختاری، دارای تاثیر مثبت بالایی بر روی توانایی افراد درکارآفرینی و هم بر روی اینکه افراد با احتمال بیشتری یک کسب و کار گردشگری را به وجود بیاورند، می باشد. سرمایه اجتماعی رابطه ای بیشتر به توانایی بر کارآفرینی می پردازد اما تأثیر آن بر اینکه احتمال راه اندازی یک کسب و کار گردشگری به چه میزان است را بررسی نمی کند. سرمایه اجتماعی شناختی در هر دو مورد دارای اثر حاشیه ای است.
سواتسکی[۹۶] (۲۰۰۸) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر توسعه گردشگری طبیعت گردی در مکزیک می پردازد. او بیان می کند که گردشگری مبتنی بر طبیعت می تواند فرصتی را برای توسعه اقتصادی به وجود آورد و به عنوان عاملی انگیزشی برای حفاظت از تنوع زیستی مناطق ساحلی، عمل کند که البته این مورد به توانایی جامعه محلی بر مدیریت موفق این مناطق بستگی دارد. در مطالعه موردی این پژوهش سه جامعه مورد بررسی قرار گرفتند. از روش مشاهده و مصاحبه نیمه ساختار یافته در مقیاس خانوارها استفاده شد. از روش تجزیه و تحلیل خوشه ای برای اندازه گیری وسعت سرمایه اجتماعی در این جوامع استفاده شد، نتایج حاکی از آن بود که اختلافات زیادی که در انواع سرمایه اجتماعی مانند سرمایه اجتماعی گسسته و پیوسته وجود دارد به خوبی می تواند وضعیت کنونی سازمان های گردشگری وابسته به طبیعت را توضیح دهد و بینشی را برای ارائه چارچوبی برای آینده به وجود آورد. تجزیه و تحلیل های سرمایه اجتماعی همراه با ارئه توصیه های کاربردی برای ایجاد محیطی مساعد برای گردشگری وابسته به طبیعت ، همراه بوده است.
سازمان بهره وری آسیا (۲۰۰۶) دست به انجام مجموعه ای از تحقیقات با عنوان ” پتاتسیل های سرمایه اجتماعی برای توسعه جوامع ” در کشورهای مختلف آسیایی می پردازد. از جمله این پژوهش ها می توان به ” بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر پروژه های فرسایش زمین در استان اراک (ایران) ، ” سرمایه اجتماعی و توسعه جوامع روستایی در مالزی” و ” سرمایه اجتماعی و توسعه روستایی در هند ” اشاره کرد.
مکبث و همکاران (۲۰۰۴) در پژوهشی دیگر با عنوان ” سرمایه اجتماعی، توسعه منطقه ای و گردشگری :سرمایه اجتماعی ، سیاسی، فرهنگی (SPCC) به عنوان پایه ای برای نوآوری و پایداری” به بیان این نکته پرداخته اند که نظریه های سنتی به توسعه منطقه ای بیشتر توجه به شاخص های اقتصادی دارند ، به طور مشابه توسعه منطقه ای گردشگری نیز با مفاهیم اقتصادی آمیخته شده است از جمله تعداد مشاغلی که ایجاد شده است و یا ارزش زمین که افزایش یافته است. این رویکرد ها معمولا جنبه های انسانی و اجتماعی توسعه گردشگری را نادیده می گیرند. هر چند که رویکرد های جایگزین بیان می کنند که نیاز های جامعه باید در استراتژی های توسعه و برنامه ریزی ما لحاظ شوند تا بتوان تعادلی را بین آنها و رویکردهای سنتی اقتصادی برقرار کرد. آنچه آنها در این پژوهش بررسی کرده اند این است که وارد کردن نوآوری در توسعه چیزی بیش از صرفا مشورت با جامعه محلی است و همچنین نیاز است تا شاخص های SPCC مشخص شود.-سرمایه اجتماعی ، سیاسی، فرهنگی. این موارد دارای رابطه دو سویه ای هستند به گونه ای که در برخی موارد توسعه گردشگری وابسته به میزان سرمایه اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است تا بتواند به عنوان یک ابزار تویعه منطقه ای موفق شناخته شود. در حالی که می توان در همان زمان از توسعه گردشگری برای به وجود آوردن SPCC در جامعه استفاده کرد. آنها در این مقاله به بررسی مفاهیم کلیدی سرمایه اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی در چارچوب توسعه گردشگری، نوآوری و توسعه پایدار می پردازند.
از جمله پژوهش های داخلی انجام شده در این زمینه می توان به مقاله ای با عنوان ” بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی” (۱۳۸۹) اشاره کرد. در این تحقیق سلمانی و همکاران شاخص های اصلی سرمایه اجتماعی در قالب پرسشنامه و از دید دو جامعه روستایی مورد سنجش قرار دادند، یافته های مربوط به این پژوهش حاکی از آن است که شاخص های مربوط به تعامل بیشترین نقش را در بین شاخص های سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی دارند.
نوابخش و فدوی (۱۳۸۷) به ” بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی و نقش آن در توسعه شهری” در سطح تحلیلی نواحی و میزان توسعه یافتگی نواحی منطقه ۵ شهر تهران می پردازند و بیان می کنند سرمایه اجتماعی نواحی رابطه مثبتی با توسعه نواحی منطقه ۵ شهری تهران دارد و منطقه توسعه یافته تر از میزان بیشتری از اعتماد عمومی، آگاهی، مشارکت رسمی و مشارکت غیر رسمی همیارانه برخوردارند و به گونه معناداری مشارکت مذهبی کمتری دارند و اعتماد نهادی و مشارکت غیر رسمی خیریه در همه منطقه به صورت یکسان بوده و تفاوت معناداری نداشت.
کروبی (۱۳۸۶) در مقاله ای باعنوان ” فرهنگ قومی، سرمایه فرهنگی و صنعت گردشگری” با ترکیب سه مفهوم کلیدی فرهنگ قومی، سرمایه فرهنگی و گردشگری، پیش فرض اصلی مقاله یعنی اهمیت فرهنگ قومی به عنوان بخشی از سرمایه فرهنگی هر جامعه را مورد بحث قرار می دهد و بیان می کند تأکید بر ارزش افزوده و ضریب فزاینده در آمد و اشتغال در بحث گردشگری نشان دهنده عوامل اجتماعی-فرهنگی و متغیر های اقتصادی است. و بیان می کند گردشگری به عنوان یکی از مهمترین منابع در آمد زای کشور، مغفول مانده است.
فصل سوم:
روش شناسی تحقیق
فرم در حال بارگذاری ...
