- دیگر اینکه استقامت و بردباری سبب می شود که انسان دچار لغزش نگردد. حضرت علی(علیه السلام): « لَا عِثَارَ مَعَ صَبْرٍ»[۴۰۰] «لغزشی با وجود صبر نخواهد بود.»
انسان ها اگر دچار لغزش های بسیار شوند احساس شکست شخصیتی می کنند. و این از مواردی است که می تواند به عنوان معیاری برای سعادت یا عدم سعادت در حیات دنیوی به حساب آورد.
- چه بسیار مشکلاتی که برای انسان پیش می آید و اگر در حل آن عجله کند نه تنها به سرانجام نمی رسد بلکه ممکن است بدتر شود، اما با کمی شکیبایی تمام مشکلات مرتفع می شود. حضرت علی(علیه السلام) فرمودند:« کَمْ یُفْتَحُ بِالصَّبْرِ مِنْ غَلَقٌٍٍٍٍٍٍٍٍ »[۴۰۱] «چه بسیار چیز های بسته ای که با صبر باز شود» ومشکلاتی که با صبر مرتفع می گردد. همانطور که شنیده ایم بسیاری از دانشمندان و بزرگان و علما با صبر و استقامت موفق به حل مسائل می شدند. پس برطرف شدن مشکلات ،خود، از اثرات صبر در زندگی می باشد.
- انسان صبور مورد محبت خدا و مردم قرار می گیرد و عزیز می شود. حضرت علی(علیه السلام) فرمودند:« مَنْ تَجَلْبَبَ الصَّبْرَ وَ الْقَنَاعَهَ عَزَّ وَ نَبُل»[۴۰۲] «هر کس جامه صبر و قناعت را در بر کند عزیز و ارجمند می شود.» از خواسته های انسان ها این است که مورد محبت قرار بگیرند و محبوب مردم باشند که اگر به چنین جایی برسند احساس رضایت از زندگی می کنند.
- در جبهه جنگ و جهاد یکی از شرایط پیروزی که در قرآن آمده است صبر می باشد. خداوند در سوره انفال می فرماید:« یَأَیهَا النَّبىُِّحَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلىَ الْقِتَالِ إِن یَکُن مِّنکُمْ عِشْرُونَ صَابرُونَ یَغْلِبُواْ مِاْئَتَینِْ وَ إِن یَکُن مِّنکُم مِّاْئَهٌ یَغْلِبُواْ أَلْفًا مِّنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا یَفْقَهُون»[۴۰۳] «اى پیامبر! مؤمنان را به جنگ (با دشمن) تشویق کن! هر گاه بیست نفر با استقامت از شما باشند، بر دویست نفر غلبه مىکنند و اگر صد نفر باشند، بر هزار نفر از کسانى که کافر شدند، پیروز مىگردند چرا که آنها گروهى هستند که نمىفهمند!» بنابراین ازنظر قرآن کریم نیروی صبر از عوامل پیروزی می باشد. امام علی(علیه السلام) نیز در این همین زمینه می فرمایند: « مِفْتَاحُ الظَّفَرِ لُزُومُ الصَّبْر »[۴۰۴] «کلیدپیروزی ملازمت با صبر است.»
- دور اندیشی از نتایج ملکه صبر می باشد همانطور که حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: « مَعَ الصَّبْرِ یَقْوَى الْحَزْم»[۴۰۵] «با صبر است که دوراندیشی تقویت می شود.» ومی دانیم که از لوازم موفقیت در زندگی دور اندیشی است.
- صبر از نظر بهداشت و سلامت نیز مؤثر و مفید است.اگر انسان صبور نباشد سلامتی خود را از دست می دهد و دچار یأس می شود. افراد کم صبر عمری کوتاه با انواع بیماری ها را دارند در حالیکه افراد صبور عمری طولانی و توأم با سلامت برخوردارند. امیرالمؤمنین علیه السلام در این مورد می فرمایند :« وَ مَنْ أَحَبَّ الْبَقَاءَ فَلْیُعِدَّ لِلْمَصَائِبِ قَلْباً صَبُوراً.»[۴۰۶] «کسی که دوست دارد عمر طولانی داشته باشد باید قلب صبوری در برابر مصائب آماده کند.» بنابراین صبر کلید سعادت و منشأ نجات از هلاکت است.
- بلندی مقام و رتبه و ارجمندی از اثرات مثبت صبر است. امیرالمؤمنین علیه السلام :« الصَّبْرُ مَرْفَعَه ، الْجَزَعُ مَنْقَصَهٌ »[۴۰۷] «صبر و شکیبائى رفعت رتبه و بلندى مرتبه است، و جزع و ناشکیبائى نقص عیار و پستى پایه و مقدار.»
امام خمینی(ره) پیامد های صبر را در کتاب گرانقدر چهل حدیث چنین بیان کردند : «صبر بلیات را بر انسان آسان می کند و مشکلات را سهل می کند و عزم و اراده را قوت می دهد و جزع در بی تابی علاوه بر عاری که خود دارد و کاشف از ضعف نفس است انسان را بی ثبات و اراده را ضعیف و عقل را سست می کند.»[۴۰۸] جناب محقق خبیر خواجه نصیر (قدس سره) می فرماید: و هو (ای الصبر )یمنع الباطن عن الاضطراب و اللسان عن الشکایه و الاعضاء عن الحرکات الغیر المعتادهصبر جلوگیری می کند باطن را از بی تابی و زبان را از شکایت و اعضا را از کارهای خلاف عادت »[۴۰۹]
۴-۱۱. آثار و پیامد های شکر
- شکر موجب فزونی نعمت است .همانطور که قبلاً بیان شد خدواند در سوره ابراهیم (علیه السلام ) می فرماید :« لَئنِ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُم» همچنین امام صادق علیه السلام در ذیل آیه ۷ سوره ابراهیم چنین می فرماید : « مَنْ أُعْطِیَ الشُّکْرَ أُعْطِیَ الزِّیَادَهَ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ »[۴۱۰] امام صادق علیه السّلام فرمود: «کسى که به وی سپاسگزارى داده شد، به وی زیادی [نعمت] عطا شد. خداى عز و جل می فرماید: «اگر شکر کنید، افزایشتان دهیم»»
- شکر نعمت، تدوام آن را در پی دارد. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند :« النِّعَمُ تَدُومُ بِالشُّکْر»[۴۱۱] «نعمتها بواسطه شکر و سپاس حقّ تعالى دائمى و پاینده مىماند.»
لذا بنابر این کلام گهربار امام علیه السلام اگر از نعمت های دنیوی که خداوند به انسان عطا کرده است سپاسگزاری کنیم موجب افزایش این نعم می شود و سعادت دنیوی را در پی دارد.
- از فواید شکر افزایش طول عمر می باشد.امام علی علیه السلام در این زمینه می فرمایند:« زِیَادَهُ الشُّکْرِ وَ صِلَهُ الرَّحِمِ تَزِیدَانِ النِّعَمَ وَ تَفْسَحَانِ فِی الْأَجَل »[۴۱۲] «شکر بسیار و صله رحم نعمت ها را افزون و عمر ها را طولانی می کند.»
- در امان بودن از عقوبت الهی از فواید دیگر اتصاف به فضیت شکر است. امام علی علیه السلام :«شُکْرُ النِّعَمِ عِصْمَهٌ مِنَ النِّقَم»[۴۱۳] «شکر نعمت ، انسان را از عقوبت و انتقام خدا نگه می دارد.»
- شکر، نعمت را از دگرگونی حفظ می کند. حضرت علی علیه السلام :«شُکْرُ النِّعْمَهِ أَمَانٌ مِنْ تَحْوِیلِهَا وَ کَفِیلٌ بِتَأْیِیدِهَا»[۴۱۴] «شکر نعمت ایمنى است از تغییر دادن آن، و در عهده گیرنده ایست دوام و پایندگى آن را.»
- شکر، رنج و سختی را از بین می برد.حضرت علی علیه السلام می فرمایند :«عَلَیْکُمْ بِدَوَامِ الشُّکْرِ وَ لُزُومِ الصَّبْرِ فَإِنَّهُمَا یَزِیدَانِ النِّعْمَهَ وَ یُزِیلَانِ الْمِحْنَهَ.»[۴۱۵] «بر شما باد به دوام و پیوستگی شکر و ملازم بودن صبر و بردباری زیرا این دو نعمت را افزون ومحنت ورنج را زائل می کند.» واز مواردی که انسان ها از آن فراری هستند و آن را نشانه شکست می دانند رنج و سختی است.
- شکر، جلب محبت و مهربانی و اصلاح می کند. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:« شُکْرُکَ لِلسَّاخِطِ عَلَیْکَ یُوجِبُ لَکَ مِنْهُ صَلَاحاً وَ تَعَطُّفاً»[۴۱۶] «شکر کردن تو کسى را که بر تو خشمناک باشد موجب می شود از جانب او صلاحى و مهربانی به تو برسد.»
آقا جمال الدین خوانساری بعد از اینکه این حدیث را آورده چنین اضافه می کند:«و پوشیده نیست که خشمناک بودن کسى منافات ندارد با این که از او نعمتى برسد که در برابر آن شکر او توان کرد، چه اهل جود با وجود خشمناک بودن بر کسى نیز بسیارست که نعمتى باو رسانند و کافیست شاهد برین نعمتهاى حق تعالى که بکافران و عاصیان مىرسد.»[۴۱۷]
۴-۱۲. آثار و پیامدهای رضا
پس از اینکه در قسمت قبل با چایگاه و اهمیت صفت رضا بررسی شد اکنون به آثار و فوائد دنیوی خشنودی از خدا پرداخته می شود و نمونه هایی از آن در این جا ذکر می شود:
- رضا از خداوند متعال اندوه و ناراحتی را برطرف می کند. حضرت علی علیه السلام :«الرِّضَا یَنْفِی الْحُزْن»[۴۱۸] «خشنودی ، اندوه و حزن را بر طرف می کند.»
مرحوم آقا جمال الدین خوانساری این حدیث شریف را چنین توضیح می دهد:«یعنى هر که خود را راضى و خوشنود بقضاى حقّ تعالى و قدر او کرد و دانست که هر چه برسد باو از مصائب و بلاها که خود سبب آن نباشد چنین از براى او مقدّر شده و مصلحتى در آن بوده، دیگر او را رنج و اندوهى نباشد.»[۴۱۹] و می دانیم کسی که همیشه دچار اندوه و حزن باشد احساس خوشبختی در زندگی دنیوی نمی کند.
- رضا باعث می شود انسان عفت خود را حفظ کند. امام علی علیه السلام در این مورد چنین می فرماید:«الرِّضَا بِالْکَفَافِ یُؤَدِّی إِلَى الْعَفَافِ.»[۴۲۰] «خشنودی به کفاف ، زندگی انسان را به عفت و پاکدامنی می کشاند.» مقصود از خشنودی به کفاف یعنی به آن مقدار که خدا به قدر کفایت زندگی او به او داده است از خداوند راضی باشد. و عفت ویژگی ای است که انسان ها همه (مسلمان و غیر مسلمان )دوست دارند متصف به این صفت شوند و اگر کسی به بی عفتی شهره شود احساس ناموفقی در زندگی می کند.
- آسان شدن مصیبت های بزرگ از فواید رضا است.امیرالمؤمنین علیه السلام:«الرِّضَا بِقَدَرِ اللَّهِ یُهَوِّنُ عَظِیمَ الرَّزَایَا»[۴۲۱] «خشنودی به قضا و قدر الهی مصیبت های بزرگ را آسان می کند.»
- حضرت علی علیه السلام:«ارْضَ تَسْتَرِح»[۴۲۲] «راضی و خشنود باش [به آن چه خدا برایت تقدیر کرده] تا راحت و آسوده باشی.»
- امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:«إِنَّکُمْ إِنْ رَضِیتُمْ بِالْقَضَاءِ، طَابَتْ عِیشَتُکُمْ، وَ فُزْتُمْ بِالْغَنَاء»[۴۲۳] «بدرستى که شما اگر به قضای الهی راضى باشید، زندگیتان نیکو و به بی نیازی و توانگری دست یافته اید.» این بی نیازی را می توان توانگری در دنیا نیز در نظر گرفت، همانطور که مرحوم آقا جمال الدین خوانساری گفته :« یعنى توانگرى در آخرت بلکه در دنیا نیز زیرا که کسى که راضى شود بتقدیر حق تعالى اکتفا کند به آن چه برسد بآن و محتاج بسعى و طلب نباشد و این کمال توانگریست.»[۴۲۴]
- امام علی علیه السلام:« فِی رِضَا اللَّهِ غَایَهُ الْمَطْلُوب»[۴۲۵] «در رضایت خداوند نهایت مطلوب و آرمان انسانی است.»
- امیرالمؤمنین علیه السلام:« مَنْ رَضِیَ بِالْقَدَرِ اسْتَخَفَّ بِالْغِیَر»[۴۲۶] «کسی که به مقدرات الهی راضی باشد دگرگونی ها را آسان و سبک می شمارد.»
- حضرت علی علیه السلام :« مَنْ رَضِیَ بِالْقَدَرِ لَمْ یَکْرُثْهُ الْحَذَر»[۴۲۷] «هر که راضى شود بقضا و قدر خدا ، حذر و اندیشه کردن بر او سخت نشود.»
- امام علی علیه السلام :« مَنْ رَضِیَ بِالْمَقُدورِ قَوِیَ یَقِینُه»[۴۲۸] «کسی که راضی باشد به مقدرات ، یقینش قوی گردد.»
۴-۱۲. آثار و پیامدهای توکل
- از مشکلات زندگی در دنیا دشواری و صعوبت امور برای انسان می باشد. اما اگر انسان بر خدا توکل کند باعث می شود که مشکلات او آسان شود و اسباب و وسایل کار ها برایش فراهم می شود. امام علی علیه السلام می فرمایند:« مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ ذَلَّتْ لَهُ الصِّعَابُ وَ تَسَهَّلَتْ عَلَیْهِ الْأَسْبَابُ وَ تَبَوَّأَ الْخَفْضَ وَ الْکَرَامَهَ»[۴۲۹]. «هر که به خدا توکّل کند، دشوارى ها براى او آسان شود و اسباب برایش فراهم گردد و فرود آید در وسعت و کرامت.»
- اثر دیگری که توکل به خداوند دارد این است که انسان اندوهناک نمی گردد.غم و اندوه در زندگی اخساس شکست در زندگی به انسان می دهد. امام علی علیه السلام می فرمایند:« مَنْ تَوَکَّلَ لَمْ یَهْتَم»[۴۳۰] «کسی که توکل کند اندهناک نگردد.»
- هر کس به خداوند توکل کند احساس عزت و بی نیازی می کند که در پی آن احساس موفقیت نیز می آیدحضرت صادق علیه السلام می فرمایند:« إِنَ الْغِنَى وَ الْعِزَّ یَجُولَانِ فَإِذَا ظَفِرَا بِمَوْضِعِ التَّوَکُّلِ أَوْطَنَا»[۴۳۱] «بی نیازی و عزت گردش می کنند و چون به محل توکل رسند وطن سازند.»
- یکی ازعواملی که معیار موفقیت و شکست در زندگی به حساب می آید، رنج و خستگی است که انسان متوکل بنا به گفته امیرالمومنین علیه السلام از این مسئله به دور است. ایشان می فرمایند: «لَیْسَ لِمُتَوَکِّلٍ عَنَاء»[۴۳۲] «برای هیچ توکل کننده ای رنجی نیست .»
- کسی که به خدا توکل می کند این توکل او باعث می شود که به خاطر اعتماد و اطمینانی که به خداوند کرده است احساس قدرت کند و همین سبب پیروزی و غلبه در زندگی می شود.امام باقر علیه السلام این طور در این زمینه فرموده اند: «مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ لَا یُغْلَبُ وَ مَنِ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ لَا یُهْزَمُ»[۴۳۳] «آن کس که به خدا توکل می کند مغلوب نشود و آن کس که به خدا توسل جوید شکست نخورد.»
- یکی دیگر از آثار توکل این است که چون متوکل کار خود را به خدا واگذار کرده است خدا هم همیشه به او کمک می کند. امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند:« مَنْ کَانَ مُتَوَکِّلًا لَمْ یَعْدَمِ الْإِعَانَه»[۴۳۴] «هر که توکل کننده (به خدا ) باشد نمی شود که اعانت و یاری خدا را در نیابد و به او نرسد.»
- توکل سبب می شود که انسان در برابر مشکلات هیجانی نشود و قدرت تصمیم گیری داشته باشد و بهترین راه حل را انتخاب کند و از همین جا به موفقیت در زندگی برسد. امام علی علیه السلام چنین بیانی دارند:« مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ أَضَاءَتْ لَهُ الشُّبُهَاتُ وَ کُفِیَ الْمَؤُونَاتِ وَ أَمِنَ التَّبِعَاتِ»[۴۳۵] «کسی که بر خدا توکل کند تاریکی شبهه ها برایش روشن شود و خرج ها و مؤونه های زندگی او برایش کفایت می شود، و از عاقبتهاى بد ایمن باشد.»
- رهایی از بدعاقبتی و به عبارت دیگر عاقبت به خیر شدن از اثرات دیگر توکل است که در حدیث گذشته از امام علی علیه السلام بیان شد. در واقع این حدیث شریف به صراحت ارتباط توکل در کامیابی در زندگی را بیان کرده است.
- اثر دیگر توکل که در حدیث قبلی به آن اشاره شده بود کفایت شدن خرج ها و مؤونه های زندگی است. در حدیث دیگری نیز از نبی اکرم صلی الله علیه و آله همین مطلب بیان شده است ایشان می فرمایند: «مَنْ تَوَکَّلَ عَلَى اللَّهِ کَفَاه مؤونته و رِزقُه مِن حَیثُ لایَحتَسِب»[۴۳۶] «هر که به خدا توکّل کند، خداوند هزینه او را کارسازى کند و از جایى که گمان نمى برد به او روزى رساند.» این مطلب معمولاً یکی از دغدغه های افراد است که ذهن و فکر انسان ها را به خود مشغول می دارد، اما انسان متوکل از این جهت، در آرامش است و لذا احساس رضایت دارد.
فرم در حال بارگذاری ...
