به طور کلی بانکداری الکترونیک را می توان به انواع ذیل تقسیم نمود: [اسماعیلی، ۱۳۸۷].
بانکداری خانگی:
مشتریان بانک ها، از طریق رایانه های شخصی و با بهره گرفتن از مودم و همچنین یک خط تلفن می توانند به اطلاعات رایانه مرکزی بانک ها در اینترنت و یا اینترانت دسترسی پیدا کرده و آنگاه عملیات بانکی خود را انجام دهند. به عبارت دیگر، بانکداری خانگی عبارت است از انجام تقریباً کلیه عملیات بانکی از طریق رایانه های شخصی موجود در منازل با بهره گرفتن از خطوط مخابرات. بانکداری خانگی سطح تعامل مستقیم بین مشتریان بانک و شبکه های درونی بانک را افزایش داده و موجب توسعه حیطه ارائه خدمات بانکی، در دسترس بودن خدمات برای مشتریان، افزایش سرعت و حجم مبادلات بانکی و نیز افزایش تعداد مشتریان بانک می شود. مشتریان نیز می توانند انواع مختلفی از کارهای بانکی خود را مانند پرداخت صورتحساب و… را در منزل یا محل کار انجام دهند. [فرجیان سهی، ۱۳۸۵، ص۲۲].
بانکداری از راه دور:
شتاب در رشد بانکداری از راه دور از سال های ۱۹۸۰ به بعد و با بهره گرفتن از تلفن های همراه در دنیا آغاز گردید. این رشد در حقیقت با گسترش شبکه های بی سیم و تلفن های همراه و قابلیت وصل شدن تلفن های همراه به اینترنت موجب گردید تا مشتریان بانک ها از هر نقطه ای امکان دسترسی به حساب های خود را در بانک داشته باشند و بتوانند عملیات بانکی خود را انجام دهند و پدیده جدیدی به نام بانکداری از راه دور را به وجود آورند. [فرجیان سهی، ۱۳۸۵، ص۲۲].
بانکداری اینترنتی:
بانکداری اینترنتی را می توان به کاربرد اینترنت به عنوان یک کانال تحویل داری از راه دور برای خدمات بانکی اشاره کرد که شامل خدمات سنّتی مانند بازکردن حساب یا انتقال وجوه و همچنین خدمات جدید مانند پرداخت های آنلاین و الکترونیک می باشد. در واقع بانکداری اینترنتی می توان به معنی انجام کلیه عملیات بانکی از طریق وب سایت ایجاد شده توسط بانک در اینترنت دانست. [فورست[۱۳]۱، ۲۰۰۰].
بانکداری تلفنی:
بانکداری تلفنی، عبارت است از انجام یک معامله تجاری خرده بین بانک و مشتری ها از طریق تلفن. در بانکداری تلفنی معمولاً سه روش مورد بهره برداری قرار می گیرد: [حسینی، ۱۳۷۹، ص۴۰].
پاسح صوتی: برای این منظور، مشتری شماره رایانه مرکزی بانک را می گیرد و پس از برقراری ارتباط، رایانه بانک به طور گویا از مشتری می خواهد که شماره حساب و شماره عبور خود را وارد کند. پس از تأیید مراحل، مشتری می تواند با فشار دادن کلیدهای شماره گیری تلفن، اطلاعات مختلفی مانند مانده و گردش حساب را دریافت کند یا دستور پرداخت صادر نماید.
تشخیص صدا: بعضی از سیستم ها، صدای تماس گیرنده را تشخیص می دهند و پس از تأیید صدای مشتری، متعاقباً پاسخ متناسب را به دستورهای او می دهد. در این سیستم، مشتری با رایانه بانک تماس برقرار می کند، رایانه پس از تأیید صدای مشتری به او اجازه می دهد دستورات لازم را نظیر دریافت گزارش مانده و گردش حساب، دستور پرداخت به صورت شفاهی، صادر نماید.
تلفن های قابل برنامه ریزی: تلفن های قابل برنامه ریزی به تماس گیرنده اجازه می دهد که به حسابش در بانک با بهره گرفتن از کلیدهای تلفن دسترسی داشته باشد. رایانه بانک پس از مراحل کنترلی، به مشتری اجازه استفاده و برنامه ریزی در مورد حسابش را می دهد. [حسینی، ۱۳۷۹، ص ۴۵].
بانک ها با ارائه خدمات بانکداری تلفنی، هزینه تلفن خود را کاهش می دهند و با توجه به در دسترس بودن تلفن برای همگان، این روش می تواند بسیار سودمند می باشد. [فرجیان سهی، ۱۳۸۵، ص۲۴].
۲-۱-۵) سطوح بانکداری الکترونیکی
بانکداری الکترونیکی را می توان دامنه و فضای اصلی انتقال الکترونیکی وجوه و فناوری اطلاعات و ارتباطات تعریف کرده و به سه دسته اساسی تقسیم نمود و مورد بررسی قرار داد: [گودرزی و زبیدی، ۱۳۸۷، ص۱۱۵۰].
۲-۱-۵-۱) بانکداری الکترونیکی در سطح مشتری:
منظور از بانکداری الکترونیکی در سطح مشتری، آن بخش از بانکداری الکترونیکی است که توسط اشخاص و مشتریان حقیقی بانک مورد استفاده قرار می گیرد. به بیان دیگر، آن بخش از بانکداری است که مشتریان و مصرف کنندگان نهایی با آن سروکار داردند. این بخش از بانکداری الکترونیکی شامل ابزارهای گوناگونی است که عبارتند از: [ظفری، ۱۳۸۸، ص۴۶].
دستگاه خود پرداز (ATM):
(Automated Teller Machine)، ماشینی خودکار، بسیار دقیق و کارآمد جهت ارائه خدماتی همچون دریافت، پرداخت و انتقال وجوه به صورت اتوماتیک در هر ساعت از شبانه روز به مشتریان می باشد. دستگاه های خودپرداز از لحاظ کاربری به دو کلاس درونی و برونی تقسیم می شوند، کلاس درونی که اصطلاحاً Lobby نامیده می شود و به طور کلی در سالن ها، فرودگاه ها، ترمینال ها و مراکز فروش نصب می شوند. کلاس برونی که در پشت دیوار نصب می گردد و نمای بیرونی آن برای مشتریان قابل رؤیت است. [ظفری، ۱۳۸۸، ص۴۶].
نمای بیرونی یک دستگاه ATM دارای پنج خروجی و سه ورودی می باشد که به شرح زیر است. قسمت های خروجی عبارتند از :
صفحه نمایشگر (Monitor)
دریچه رسید مشتری (Receipt Slot)
دریچه پرداخت وجه (Dispenser Slot)
دریچه پاکت (Posit Slot)
بلندگو (Speaker)
قسمت های ورودی دستگاه عبارتند از:
کارت خوان (Card Reader)
کلیدهای منو (Menu Key)
صفحه کلید مشتری (Pod Key)
دستگاه های پایانه فروش (POS)
(Point Of Sale) یا پایانه فروش، دستگاهی است که در مراکز فروش کالا و خدمات نصب می شود تا در هنگام خرید و فروش کالا به جای استفاده خریدار از وجه نقد، مبلغ مورد توافق به صورت الکترونیکی از حساب خریدار برداشت و به حساب فروشنده (پذیرنده کارت) واریز می گردد. [ظفری، ۱۳۸۸، ص۴۸].
این عملیات با کشیدن کارت های الکترونیک بانکی مشتریان در داخل دستگاه و از طریق ارتباط دستگاه POS با رایانه مرکزی صورت می گیرد. بانک ها، دستگاه های POS را که شامل یک مودم و یک چاپگر می باشند را تهیه و در اختیار مراکز فروش و سازمان های علاقمند قرار می دهند. استفاده از دستگاه های POS باعث سرعت دهی و اطمینان بخشی در انجام معاملات، صرفه جویی در هزینه های کلی بابت امحاء اسکناس های فرسوده، رونق تجارت الکترونیک، کمک به سلامت و بهداشت افراد جامعه، افزایش ضریب امنیت و ایمنی مردم به خاطر بی نیازی از حمل پول نقد و کاهش چشمگیر مراجعات مردم به شعب دستگاه های خودپرداز می شود. [حسینی، ۱۳۷۹، ص ۳۲].
۲-۱-۵-۲) بانکداری الکترونیکی بین بانکی:
انتقال الکترونیکی وجوه بین بانک ها در کشورهای مختلف به شیوه های گوناگون انجام می شود. یک شیوه جهانی انتقال الکترونیکی وجوه، استفاده از شبکه سوئیفت (Swift) است. بانک های عضو در این شبکه بانکی به راحتی می توانند به انتقال الکترونیکی وجوه بین خود بدون محدودیت مرز و در سطح بین المللی اقدام نمایند. سوئیفت به طور معمول برای نقل و انتقال بین المللی پول بین بانک ها، مورد استفاده قرار می گیرد. در ایران نیز، اطلاعات بانکی در سطح بین المللی و خارج از کشور از طریق شبکه بین المللی سوئیفت انجام می شود. [صیاد آذری، ۱۳۸۹، ص۲۳].
مبادله های بانکی در سطح ملی به دو گروه عمده تقسیم می شوند:
مبادله هایی که می بایست در یک فاصله زمانی کوتاه (۱۰ تا ۱۵ دقیقه) انجام شوند که این مبادله ها از نوع مبادله های بین بانکی فوری می باشند.
مبادله هایی که ضرورت انجام آنها در یک فاصله زمانی کوتاه وجود ندارند. این نوع مبادله ها برای هر بانک طی روز به صورت گروهی جمع آوری شده و در مقطع زمانی مناسبی در همان روز بین بانک ها مبادله می شود. [حسنی و همکاران، ۱۳۸۷، ص۶۱].
۲-۱-۶) مزایای بانکداری الکترونیک
مزایای بانکداری الکترونیکی را می توان از دو جنبه مشتریان و مؤسسات مالی مورد توجه قرار داد. از دید مشتریان می توان به صرفه جویی در هزینه ها، صرفه جویی در زمان و دسترسی به کانال های متعدد برای انجام عملیات مختلف بانکی را نام برد. از دیدگاه مؤسسات ملّی، می توان به ویژگی هایی چون ایجاد و افزایش شهرت بانک ها در ارائه نوآوری، حفظ مشتریان علیرغم تغییرات مکانی بانک ها، ایجاد فرصت برای جستجوی مشتریان جدید در بازارهای هدف، گسترش محدوده جغرافیایی فعالیت و برقراری شرایط رقابت کامل اشاره کرد. [سید جوادین، سقطچی، ۱۳۸۵].
البته مزایای بانکداری الکترونیک را می توان از دیدگاه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت نیز مورد بررسی قرار داد. رقابت یکسان، نگهداری و جذب مشتری از جمله مزایای بانکداری الکترونیک در کوتاه
مدت (کمتر از یک سال) هستند. در میان مدت (کمتر از ۱۸ ماه)، مزایای بانکداری الکترونیک عبارتند از: یکپارچه سازی کانال های مختلف، مدیریت اطلاعات، گستردگی طیف مشتریان، هدایت مشتریان به سوی کانال های مناسب با ویژگی های مطلوب و کاهش هزینه ها. [سید جوادین، سقطچی، ۱۳۸۵].
کاهش هزینه های پردازش معاملات، ارائه خدمات به مشتریان بازار هدف و ایجاد درآمد نیز از جمله مزایای بانکداری الکترونیک در بلند مدت هستند. برای توسعه و ترویج بانکداری الکترونیک، توجه به برخی از فعالیت ها و سرعت بخشیدن به آنها می تواند در کوتاه نمودن این مسیر، مؤثر واقع شود. همچنین ترویج فرهنگ مناسب استفاده از ابزارها و خدمات با بهره گرفتن از رسانه های همگانی و تابلوهای تبلیغاتی، همراه با ایجاد نگرش کلان در میان تصمیم گیران، برنامه ریزان و دست اندرکاران این فعالیت باید در دستور کار واقع شود. [سید جوادین، سقطچی، ۱۳۸۵].
مزایای بانکداری الکترونیک را نیز می توان از دو دیدگاه مورد توجه قرار داد:
مزایای بانکداری الکترونیک از دیدگاه مشتریان:
صرفه جویی در هزینه ها
صرفه جویی در زمان
دسترسی به کانال های متعدد برای انجام عملیات بانکی [بخشعلی و همکاران، ۱۳۸۵، ص۲۰].
مزایای بانکداری الکترونیک از دیدگاه بانک ها:
فرم در حال بارگذاری ...
