افرادی که رژیم مناسب را با فعالیت بدنی همراه می‌کنند، در کاهش چربی بدن به نتایج بهتری دست می‌یابند؛ بویژه چربی‌های احشایی که نسبت به سایر قسمت‌ها بیشتر تحت تأثیر فعالیت بدنی قرار می‌گیرند که این امر می‌تواند در بهبود بیماری‌های قلبی- عروقی تأثیرگذار باشد(۴).
همچنین مطالعات نشان داده است که مردان و زنان جوان کم‌تحرک در مقایسه با مردان و زنان هم‌سن‌شان که به طور منظم فعالیت هوازی انجام می‌دهند، مقادیر چربی بدنی بیشتری دارند و در افراد کم‌تحرک مسن نسبت به ورزشکاران مسن، چاقی بیشتری مشاهده شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که حتی مردان کم‌تحرک لاغر نسبت به مردان ورزشکار چربی بدنی بیشتری دارند. بنابراین حفظ و یا افزایش آمادگی جسمانی می‌تواند سبب کاهش حجم چربی در بدن گردد(۵).
۲-۲-۱-۶- اثر فعالیت بدنی بر کاهش وزن
کاهش وزن ناشی از فعالیت بدنی زمانی رخ می‌دهد که فرد تعادل انرژی را برای مدت زمان معینی حفظ کند. در اغلب مطالعاتی که از تمرین ورزشی، برای کاهش وزن استفاده شده است، کاهش وزن متوسطی(به طور معمول ۲ تا ۳ کیلوگرم) در گروه تمرینی گزارش شده است. از مهم‌ترین عواملی که در میزان کاهش وزن ناشی از فعالیت بدنی مؤثر است می‌توان به طول دوره‌ی تمرین و سطح اولیه‌ی چربی بدن افراد اشاره نمود. برای مثال یک فرد کم‌تحرک چاق ممکن است به چندین ماه تمرین نیاز داشته باشد تا به اندازه‌ی کافی برای تمرین در یک سطحی که مصرف انرژی قابل توجهی را ایجاد می‌کند، آماده شود(۴ و ۵۳). مطالعاتی که اثر مداخله‌ای تغذیه و فعالیت ورزشی، بر کاهش وزن چربی بدن را بررسی کردند، نشان دادند که مقدار کاهش چربی بدن در اثر تمرینات هوازی، با توجه به طول دوره‌ی تمرین، می‌تواند از ۱ تا ۸ کیلوگرم متفاوت باشد(۱۰).
۲-۲-۱-۷- فعالیت بدنی و شاخص توده‌ی بدنی
اضافه وزن زمانی اتفاق می‌افتد که ورودی انرژی یا دریافت کالری از خروجی آن بیشتر شود و ساده‌ترین روش جهت تشخیص اضافه وزن محاسبه‌ی مقدارBMI فرد است. در صورتی که BMI بین ۲۵ تا ۳۰ باشد شخص دارای اضافه وزن و مساوی یا بیشتر از ۳۰ چاق محسوب می‌شود(۲۵). در این راستا نتایج تحقیقات از اهمیت فعالیت بدنی و ورزش در مهار وزن و شاخص توده‌ی بدنی حکایت دارد، به طوری که شاخص توده‌ی بدنی به عنوان یکی از پیش‌بینی‌کننده‌های فعالیت بدنی معرفی شده است(۸).
بررسی‌ها در استرالیا به این نکته اشاره دارد که افزایش میانگین وزن و نمایه‌ی توده‌ی بدنی در کشورهای در حال توسعه با کاهش میزان فعالیت بدنی و ورزش در این کشورها ارتباط دارد. اما مطالعات «عمیدی» و همکارانش در نوجوانان اصفحانی نشان داد که بین فعالیت بدنی و نمایه‌ی توده‌ی بدنی نیز همبستگی وجود ندارد(۲۶).
۲-۲-۲- ارزیابی ترکیب بدن
جهت ارزیابی ترکیب بدن و تشخیص چاقی روش‌های گوناگونی وجود دارد که عبارتند از:
-
- ضخامت پوستی؛
-
- نسبت محیط کمر به لگن؛
-
- وزن‌کشی زیر آب؛
-
- مقاومت بیوالکتریکی؛
-
- اندازه‌گیری پتاسیم بدن؛
-
- اندازه‌گیری محیط اندام ها؛
-
- اندازه‌گیری شاخص‌های پیکر سنجی؛
-
- اندازه‌گیری پروتئین کل بدن.
شاخص توده بدن و اندازه‌گیری محیط اندام‌ها(آنتروپومتری) از ساده‌ترین و معتبرترین روش‌های برآورد ترکیب بدنی محسوب می‌گردد که به طور خلاصه تعریف خواهند شد.
-
- شاخص توده‌ی بدن: عبارت است از نسبت وزن(کیلوگرم) به مجذور قد(متر) که اگر عدد به دست آمده بین ۲۰ تا ۲۵ باشد، طبیعی و اگر ۲۵ تا ۳۰ باشد فرد دارای اضافه وزن و مساوی یا بیشتر از ۳۰ چاق محسوب می‌شود(۴۰).
-
- آنتروپومتری: شامل اندازه‌گیری محیط اندام‌ها و قطر استخوان‌ها و مقدار کل بافت بدون چربی بدن است(۲۵).
۲-۲-۲-۱- ارتباط برخی از شاخص‌های آنتروپومتری با سلامتی
محیط کمر: محیط کمر شاخص بافت چربی عمقی است که با توده‌ی چربی آزاد ارتباط دارد و نشان‌دهنده‌ی میزان چربی ناحیه‌ی شکم است. اگر دور کمر نسبت به دور باسن بیشتر باشد، بیانگر احتمال افزایش خطر بیماری‌هایی چون دیابت خواهد بود. همچنین مطالعات نشان داده است که دور کمر با BMI همبستگی بالایی دارد و اگر محیط کمر در مردان بیش از ۱۰۰ سانتی‌متر و در زنان بیش از ۵/۸۷ سانتی‌متر باشد خطر بیماری قلبی و سایر بیماری‌ها افزایش خواهد یافت(۳۱).
محیط شکم: محیط شکم نشان‌دهنده‌ی چربی زیرجلدی و بافت چربی عمقی است و اختلافش با چربی دور کمر، وجود محیط بزرگ‌تر در شکم است. بنابراین ممکن است معیار مناسب‌تری برای نشان دادن بافت چربی باشد. احتمالاً دور کمر و دور باسن همبستگی بالایی دارند چون در اکثر مطالعات، یکی از دو روش بیان شده استفاده می‌شود(۶۸).
محیط باسن: اندازه‌ی خارجی لگن خاصره است که مقدار بافت چربی آن ناحیه را نشان می‌دهد و بافت چربی در این ناحیه به چربی سطوح پایین بدن مرتبط است. بنابراین محیط باسن نشان دهنده‌ی میزان چربی پایین بدن است(۶۸).
۲-۲-۲-۲- توزیع چربی بدن(WHR)
یکی از روش‌های ارزیابی ترکیب بدنی، استفاده از نسبت محیط کمر به محیط لگن می‌باشد که برای تشخیص الگوی توزیع چربی در بالاتنه و پایین‌تنه استفاده می‌شود. اهمیت این شاخص به علت ارتباط بسیار بالایی است که با چربی امعا و احشا داخلی دارد(۱۸).
به طور متوسط WHR در زنان بالغ کمتر از مردان است؛ زیرا همراه با بلوغ جنسی به علت افزایش عرض لگن و تجمع بیشتر چربی در ناحیه‌ی لگن و تغییر کمتر در ناحیه کمر، محیط لگن نسبت به محیط کمر افزایش بیشتری دارد. بر اساس یافته‌های پژوهشی اگر WHR بین۸۰/۰ تا ۸۵/۰ (و بیشتر) برای زنان و ۸۰/۰ تا ۹۵/۰ برای مردان باشد سلامتی را به خطر می‌اندازد(۱۴).
۲-۲-۲-۳- ارتباط بین درصد چربی و سلامتی
تحقیقات نشان داده است که درصد چربی بدن بهترین شاخص جهت ارائه اطلاعات درباره بهداشت و سلامت فرد می‌باشد. محققین اظهار می‌کنند که درصد چربی برای مردان و زنان به طور قابل ملاحظه‌ای متفاوت است و مقدار آن بر حسب سن، فرهنگ، میزان فعالیت ورزشی و حتی موقعیت جغرافیایی متفاوت است. حد متوسط چربی بدن برای مردان ۱۸% و برای زنان ۲۳% است. درصد چربی در زنان نباید از ۱۲% و در مردان از ۳% کمتر باشد. علت بالابودن در صد زنان، جهت محافظت از ارگان‌های تولید مثل است؛ زیرا درصد بسیار پایین چربی، برای تندرستی زنان زیان آور است(۴).
۲-۲-۲-۴- اضافه وزن و چاقی
امروزه چاقی، به عنوان یک مشکل بزرگ سلامت عمومی در جهان و یک وضعیت پیچیده، با ابعاد مهم روانی و اجتماعی است که در تمامی سنین و گروه‌های اقتصادی و اجتماعی دیده می‌شود. شیوع چاقی و اضافه وزن در سطح جهان به میزان قابل توجهی در حال افزایش است و این افزایش نشان دهنده‌ی اپیدمی شدن زندگی بی‌تحرک و دریافت بالای انرژی است(۳۷). چاقی و لاغری پدیده‌های چندعاملی هستند که از تعامل چندین عامل پیچیده همچون ژنتیک و اجزای رفتاری به وجود می‌آیند. اجزای رفتاری نیز به نوبه خود شامل فعالیت بدنی و رژیم غذایی می‌باشد که تحت تأثیر زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی و محیطی قرار دارد. به عنوان نمونه، شیوع چاقی در ایالات متحده بین سال‌های(۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰) از ۱۵درصد به ۹/۳۰ درصد افزایش یافته است و در کشورهای غربی بین ۱۵ تا ۲۰ درصد گزارش شده است. مطالعات در کشورهای در حال توسعه نیز بیانگر این امر است که این بیماری، به دلیل شهرنشینی و در نتیجه تغییر سبک زندگی، رو به افزایش است(۸). چاقی به صورت نمایه‌ی توده‌ی بدنی بالاتر از۳۰ شناسایی می‌شود(۲۸).
چاقی زمانی ایجاد می‌شود که مصرف غذا بیش از نیازهای فیزیولوژیک بدن باشد. مطالعات نشان داده‌اند که چاقی در نوجوانی با خطر بالای چاقی در بزرگسالی همراه می باشد که بخشی از این اتفاق ممکن است ناشی از تداوم رفتارهای ناسالم مربوط به سبک زندگی مانند: رژیم غذایی نامناسب، فقدان فعالیت بدنی و افزایش رفتارهای کم‌تحرک تا بزرگسالی باشد(۶۱). به افراد چاق باید این نکته را تفهیم نمود که بافت چربی تنها از راه مصرف غذای زیاد از حد به وجود می‌آید نه راه دیگر. به ندرت ممکن است چاقی در اثر آسیب مراکز کنترل در هیپوتالاموس اتفاق بیافتد. البته عوامل دیگری چون اختلالات هورمونی، رفتاری و ژنتیکی ممکن است در بروز چاقی دخالت داشته باشند. در مورد کودکان چاق جالب این است که آنان کالری زیادی نسبت به هم‌نوعان خود استفاده نمی‌کنند؛ بلکه میزان مصرف انرژی آن‌ها اغلب ناچیز است(۴).
گزارش‌ها نشان می‌دهند که در ایالات متحده، ۳۴% از جمعیت دچار اضافه وزن و۳۰% آن‌ها مبتلا به چاقی هستند. برآورد اضافه وزن و چاقی در ایران به ترتیب میزان شیوع را ۶/۲۸% و ۸/۱۰% نشان داده‌اند.BMI بزرگ تر از ۲۵ در مردان، زنان و ساکنان شهر و روستا به ترتیب به میزان ۳۷%، ۴۸%، ۷/۴۶% و ۵/۳۵% بود. این بررسی چاقی شکمی را در ۴/۴۳% از زنان، ۷/۹% از مردان، ۵/۲۸% از ساکنان شهر و ۲۳% از ساکنان روستا نشان داد. این یافته‌ها شواهد هشداردهنده‌ای را، در زمینه شیوع بسیار بالای چاقی عمومی و شکمی در ایران ارائه می‌دهد(۴).
از طرفی مطالعات «عمیدی» و همکاران نشان داد که میانگین نمایه توده بدنی در دختران مدارس غیرانتفاعی بیشتر بود که می‌تواند به علت قدرت مالی بیشتر و تغذیه بهتر این دختران باشد و می‌توان گفت که اضافه وزن در جوامعی که وضعیت اقتصادی اجتماعی بالایی دارند، بیشتر از جوامعی است که وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین‌تری دارند(۲۶). از این رو می‌توان گفت که عادات ناسالم مربوط به سبک زندگی، نقش بزرگی در پیدایش چاقی داشته است(۲۴).
۲-۲-۳- تصویر بدن
تصویر ذهنی از بدن، تصور و برداشتی است که ذهن و فکر فرد نسبت به بدن خود دارد(۳۹). محققان تصویر بدنی را یک مؤلفه دوبعدی تعریف می‌کنند. بعد ادراکی که به تخمین اندازه بدن، وزن، شکل، چهره و حرکت ما مربوط می‌شود و دیگری بعد نگرشی است که به احساس و نگرش فرد درباره بدن و این که چگونه این احساس‌ها، رفتار ما را هدایت می‌کنند، مربوط است. انحراف در تصویر بدن زمانی است که بین اندازه واقعی بدن و اندازه ادراک شده تفاوت وجود داشته باشد(۲۸).
تصویر ذهنی از جسم خود، مفهوم پیچیده‌ای است که دربردارنده عوامل بیولوژیکی روانشناسی درونی و عوامل اجتماعی خارجی است و رضایت از تصویر ذهنی، مستلزم رضایت از تناسب اندام، زیبایی ظاهری سلامت بدنی، پاکیزگی و زیبایی پوست و مو و توانایی مهارکردن وزن می باشد(۲۵).
لازم به توضیح است که تصویر بدن یک سازه روانشناسی است که حاشیه‌ای از مفهوم خودپنداره است و خودپنداره یک چشم‌انداز باطنی نسبت به خود است که دائما از ارزیابی‌های اجتماعی تأثیر می‌پذیرد و به راحتی توسط فعل و انفعالات محیط اطراف تغییر می‌کند. تکامل خودپنداره و تصویر بدن به عوامل اثرگذاری همچون تصادف، بیماری یا عوامل رفتاری همچون: اعتماد به نفس و اجتماع‌پذیری بستگی دارد(۳۳ و ۵۶).
۲-۲-۳-۱- ارتباط افزایش وزن و تصویر بدنی
سن شروع چاقی ممکن است یک عامل تعیین‌کننده میزان رضایت از تصویر بدن به شمار آید. هنگامی که افراد با شروع چاقی در بزرگسالی، به وزنی که از نظر اجتماعی پذیرفتنی است دست یابند، گرایش به خشنودی از ظاهرشان در آن‌ها پدید می‌آید. در حالی که این موضوع در افراد با شروع زودرس چاقی مصداق ندارد .این یافته شاید گویای آن باشد که سازه تصویر بدن در دوران پیش از نوجوانی پدید می‌آید. از این رو «کوپر»[۸] و همکاران(۲۰۰۳) درمان تصویر بدن را در طی مرحله‌ی ابقای وزن، حساس‌ترین سازوکار برای بقای موفقیت‌آمیز و درازمدت وزن می‌دانند(۲۴).
در مطالعات «مالت» در نوجوانان «بوتسوانا» نشان داده شد که دانش‌آموزان چاق یا دارای اضافه وزن در مقایسه با دانش‌آموزان با وزن ایده‌آل احساس نارضایتی بیشتری را نسبت به تناسب وزن و قد خود نشان می‌دادند. پسرها در مقایسه با دخترها تفاوت بیشتری را از جنبه‌های نارضایتی حول محور تناسب ماهیچه، سایز قفسه سینه و مقاومت بدنی نشان می‌دادند(۶۲). در مطالعه «عمیدی» و همکاران ۳/۷ درصد از دانش‌آموزان مورد مطالعه لاغر و۱/۹ دارای اضافه وزن و ۰۴/۱ % چاق بودند و رابطه معنی‌داری میان BMI و نارضایتی از تصویر ذهنی بدنی دیده شد و با اینکه در مقایسه با سایر نقاط کشور میزان چاقی و اضافه وزن در دختران مورد مطالعه کمتر بود ولی میزان رضایت از تصویر ذهنی بسیار کم بود و با افزایش BMI این میزان کمتر می شد و بیشتر دختران با آن که قد و وزن طبیعی داشتند از ظاهر خود ناراضی بودند(۲۶).
تحقیقات انجام شده در امارات متحده عربی نشان داد که بیش از ۷۴ در صد از زنان دانشجو خود را چاق دانسته و از تصویر بدن خود ناراضی می‌باشند در حالی که واقعیت این گونه نبود(۷۵).
«ژانگ» و همکاران با مقایسه دانش‌آموزان در ۵ شهر مختلف چین به نتایج جالب توجهی دست یافتند. از حیث اختلاف جنسیتی در تمام شهرها با این که میزان ابتلای پسران به چاقی بیشتر از دختران بود، دختران بیشتر از پسران با انواع رژیم‌های لاغری درگیر بودند و در این مطالعه دیده شد که دختران دارای سلامت وزنی یا حتی کم وزن تمایل دارند خود را چاق توصیف کنند(۴۱).
۲-۲-۳-۲- نارضایتی از شکل بدن
عوامل اجتماعی همچون رسانه‌های تصویری، فشارهای هنجاری در خانواده و جامعه، استانداردها و تعاریف زیبایی درجامعه بر تصوری که فرد از خود داشته، اثر می‌گذارد و بدین ترتیب زمانی که بین وزن و شکل واقعی بدن فرد و استانداردهای موجود در جامعه تفاوت وجود داشته باشد افراد برای تغییر وزن و رسیدن به ایده آل جامعه، با فشار اجتماعی زیادی رو به رو می‌شوند که به دنبال آن نارضایتی از شکل بدن اتفاق می افتد(۲۶).به عبارتی دیگر نارضایتی از بدن زمانی به وجود می آید که تصویر ذهنی از جسم خود با تصویر ذهنی از جسم خود ایده آل، مطابق نباشد(۳۶). پس از آن، مشغولیت زیاد نسبت به وزن و شکل بدن و به دنبال آن نگرانی بیش از حد و ترس از چاقی و اضافه وزن شکل می‌گیرد، که این عوامل به عنوان علائم اولیه‌ی اختلال تغذیه(بی‌اشتهایی و پرخوری عصبی) شناخته شده‌اند. تحقیقات نشان می‌دهد که نارضایتی از شکل بدن، فشار اجتماعی برای تغییر وزن و BMI در غیرورزشکاران بیش از ورزشکاران نخبه است. همچنین بین شاخص توده‌ی بدن و فشار اجتماعی برای تغییر وزن و نارضایتی از شکل بدن نیز همبستگی بالا و معنی‌داری مشاهده شده است(۲۶).
۲-۲-۳-۳- تمایل به لاغری
تأکید متخصصان بهداشتی بر چاقی و عوارض ناشی از آن، و نیز تکیه‌ی اجتماعی بر لاغری، زیبایی و جذابیت زنان لاغر از جمله عواملی است که افراد را به سمت لاغری و کاهش نمایه‌ی توده‌ی بدن سوق می‌دهد. مطالعات زیادی در جوامع غربی نشان داده‌اند که دختران نوجوان به طور فزاینده‌ای به لاغر شدن و کاهش اندازه بدن متمایل شده‌اند و میزان نارضایتی از تصویر ذهنی بدنی و عادات غذایی ناسالم و اختلالات تغذیه‌ای در آنان افزایش یافته است که به علت تأثیر رسانه‌های جمعی و ایده‌آل‌های اجتماعی و تأثیر مد در این زمینه می‌باشد(۴۴).
به علاوه محققان بیان می‌کنند که تمایل به لاغری بیش از تصویر بدن می‌تواند معیار پیش‌بینی اختلال تغذیه محسوب شود. فشارهای اجتماعی برای داشتن بدن ایده‌آل به طور چشمگیری در بروز مشکلات تغذیه‌ای سهیم است. تمایل به لاغری یکی از اولین شاخص‌های روانشناختی برای اختلال تغذیه و از عوامل گسترش رفتارهای ناسالم تغذیه‌ای است(۴).
۲-۲-۳-۴- افزایش وزن و نارضایتی از تصویر بدن
در جامعه امروزی تأکید فرهنگی- اجتماعی بسیاری بر روی جذابیت و تناسب جسمانی از یک سو و فشارهای اجتماعی برای باریک اندامی و رسیدن به معیارهای زیبایی از سوی دیگر، نارضایتی زنان را نسبت به وضعیت بدنی خود افزایش داده است(۲۵). در نتیجه افرادی که دارای اضافه وزن بوده و یا کمی چاق هستند یا به نوعی خود را چاق می‌پندارند، تصویر ذهنی مناسبی از بدن خود ندارند و در نتیجه بیشتر به روش‌های مختلف کاهش وزن و رژیم‌های گوناگون، برای رسیدن به وزن ایده‌آل روی می‌آورند(۲۸).
«ژانگ» و همکاران(۲۰۱۱) دریافتند که تداوم شیوع بیماری همه‌گیر چاقی میان افراد جوان، نارضایتی از وزن و به دنبال آن استفاده از روش‌های ناسالم کنترل وزن را به دنبال داشت. لذا مداخلات باید به منظور پیشگیری از اضافه وزن(صرفنظر از مشارکت روش‌های کنترل وزن) و با تکیه بر افزایش فعالیت بدنی صورت گیرد(۴۱). «کاراکا» و همکاران(۲۰۱۱) گزارش کردند که که روش‌های درمانی کاهش وزن نقش مؤثری در بهبود مؤلفه‌های تصویر بدنی و همچنین تغییر رفتار غذایی به طور سازنده‌ای بر روی تغییر تصویر بدنی تأثیر می‌گذارد(۳۸).
«لائوس» و همکاران(۲۰۱۱) نیز اظهار داشتند، رضایت و ناخشنودی از تصویر بدن رابطه محکمی با شاخص جرم بدن و اضافه وزن دارد(۶۳).
فرم در حال بارگذاری ...
