وبلاگ

۲- دشمنى و عداوتى که از روى قصد نباشد بلکه حالتى به او دست مى‏دهد که اذیّت مى‏شود همانگونه که از دشمنان مورد اذیّت و آزار قرار مى‏گیرد، مثل آیه: «فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِی إِلَّا رَبَّ الْعالَمِینَ‏»^[۲۳]و آیه‏اى در باره اولاد که مى‏گوید: «عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ‏»^[۲۴].^[۲۵]لذا بنابر آن­چه گفته شد؛ تعریف دشمن در اسلام به دشمنی بیرونی (کافران ،مشرکان ،منافقین ویهود)ختم نمی­گردد و شامل نفس امّاره و شیطان نیز می­ شود به گونه ­ای که جهاد با نفس را برترین جهاد می­خواند، زیرا که در تعریف دشمن گفته شد هر آن­چه باعث شود انسان را از راه مستقیم منحرف سازد و موجب عدم اطاعت انسان از خدا شود، دشمن نامیده می­ شود.
۲-۳) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن­شناسی:
اهمیّت و ضرورت بحث پیرامون دشمن­شناسی رامی­توان در یک تقسیم ­بندی در چهار عنوان مطرح نمود:
۲-۳-۱) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن شناسی از منظر قرآن کریم:
از ویژگی­های بارز قرآن کریم، جامعیّت و گستردگی بحث­های آن و دربرداشتن کلیّات برنامه­ی بشری می­باشد چنان­که خدا فرموده :«… وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏…»^[۲۶]و ما این کتاب را برتو فرستادیم تا بیانی جامع و فراگیر درباره هر چیز باشد.
امام باقر (ع) نیز درباره جامعیّت قرآن فرموده­اند :«إنَّ اللهَ لَم یَدع شَیئاً تَحتاجُ إلیهِ الاُمَّهُ إلی یَومِ القِیامَهِ إلّا اَنزََلَهُ فِی کِتابِهِ وَبَیَّنهُ لِرَسُولِهِ….»^[۲۷]:«خداوند تمام آن­چه را که امت (اسلام ) تا قیامت بدان نیاز دارند در کتاب خود آورده و برای پیامبرش بیان فرموده است.

نظر به این که قرآن کریم هم جامعیّت دارد و هم جاودانگی، در می­یابیم که هیچ موضوع مهمّی در راستای هدایت انسان نیست که در قرآن کریم از آن صحبت نشده باشد به خصوص موضوع مهمی هم­چون ساختار جامعه اسلامی و عواملی که به طور مثبت یا منفی در ساختار آن مؤثر است. با تأملی دقیق در آیات در خواهیم یافت که تا چه اندازه قرآن کریم نسبت به «شناساندن دشمن» حساسیّت نشان داده است؛ به طوری که بیش از هزار و پانصد آیه از آیات قرآن کریم پیرامون دشمن شناسی است. این آیات، انواع دشمنان مؤمنان و نظام اسلامی، ابزار و شیوه ­های دشمن و راه­های مقابله با آنان را به مسلمانان می­آموزد.
از طرفی در فرهنگ اسلامی، دین و سیاست به­گونه ­ای با یکدیگر عجین و آمیخته شده ­اند که حتی تصور جدایی میان آن­ها آسان به نظر نمی­رسد اگر چنین نبود اسلام هرگز نمی­توانست با سیاستمداران جهان مقابله کند و تمامی نقشه­ها و توطئه­های آن­ها را درهم بشکند.
لذا با عنایت به جامعیّت و جاودانگی قرآن کریم و این که هیچ موضوع مهمی که نقش اساسی در ساختار جامعه­ اسلامی دارد در قرآن کریم از آن فروگذار نشده است و هم­چنین عجین شدن دین و سیاست در هم در مکتب اسلام ملاحظه می­کنیم که این قانون نامه­ی اساسی تا چه اندازه نسبت به «شناساندن دشمن» حساسیت نشان داده است و بدان مهم پرداخته است. برای درک بهتر این مطلب کافی است نگاهی داشته باشیم به سخنان گرانسنگ امام محمد باقر(ع)، آن جا که فرمود: قرآن بر سه قسمت نازل گردیده که یک سومِ­ آن، درباره ما و دوستان ماست و یک سوم، درباره دشمنان ما و دشمنان پیشینیان ما و یک سوم، روش­ها و امثال است. آیه­ای که درباره قومی نازل شده، اگر با مرگ آن قوم باطل گردد، دیگر از قرآن چیزی نمی­ماند، حال آن­که قرآن تا بقای آسمان­ها و زمین باقی است و احکام آن جاری و ساری می­باشد و برای هر ملتی آیه­ای است که آن­را قرائت می­ کند، خواه آن آیه خیر را بیان کند و خواه شرّرا»^[۲۸]
اهمیّت دشمن­شناسی در تعالیم اسلامی آن­قدر مورد توجه قرارگرفته است که قرآن کریم در آیات متعددی و با تعابیرمختلفی به این موضوع پرداخته است، تا جایی که در قرآن کریم، آیات دشمن‏شناسى بیش از آیات­الاحکام است و از میان یکصد و چهارده سوره‏ى قرآن کریم، در آغاز نُه سوره به مسئله دشمن‏شناسى توجّه شده است؛ سوره‏هاى برائت، احزاب، محمّد، ممتحنه، منافقون، معارج، بیّنه، کافرون و مسد.^[۲۹]و از همین رو واژه «عدوّ» و «اعداء» در قرآن حدود۲۸ بار تکرار شده و آیات متعدد، چهره دشمنان اسلام و راه­هاى مقابله با شیوه‏هاى نفوذ آنان را به خوبى تبیین نموده‏اند این آموزه‏هاى قرآنى هم دشمنان ما را به ما مى‏شناساند و هم شیوه‏هاى مبارزه با آنان را.
قرآن کریم شش گروه از دشمنان را نام برده است: «شیطان و همراهان او»،«نفس امّاره»،«برخی از همسران و فرزندان»، «کفار و مشرکان»، «برخی از اهل کتاب خصوصاً یهودیان» و «منافقین»، که ما این شش دشمن را، در یک تقسیم بندی کلّی به سه گروه تقسیم نموده و مورد بررسی قرار خواهیم داد:
۱) دشمن ایمانیدرونی یا پنهان
۲) دشمن خارجی
۳) دشمن داخلی.
۲-۳-۲) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن شناسی از منظر روایات:
در سیره پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز به دشمن شناسی توجه بسیار شده است . و در میان معصومین (ع)، رفتار حضرت علی(ع) با دشمنان از همه درس آموز­تر است. علی (ع) با توجه به شرایط زمانی و شیوه حکومتش با دشمنانی روبه رو بود که پیامبر (ص) و دیگر ائمه (ع) با آن رو به رو نشدند.
۲-۳-۲-۱) دشمن­شناسی در روایات:
درباره لزوم شناخت دشمن احادیث فراوانی از پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(علیه السّلام) وجود دارد که به پاره ای از آن­ها اشاره می­کنیم:
پیامبر(ص) درباره ضرورت شناخت دشمن می­فرماید: «أَلا وَ اَن أعقل الناس عبد عَرَفَ رَبَّهُ فَأَطَاعَه وَ عَرَفَ عَدوه فَعَصاه»^[۳۰]
آگاه باشید، عاقل­ترین مردم کسی است که خدایش را بشناسد و از او پیروی کند و دشمن را نیز بشناسد و آن­گاه نافرمانیش نماید.
نکته جالب در این حدیث آن است که از جمله­ نمودار یک انسان پیش رو و آگاه را خداشناسی و دشمن شناسی می­داند که نتیجه­ خداشناسی تسلیم شدن در برابر خدا و پرستش اوست و نتیجه­ دشمن شناسی، نافرمانی از دشمن است.
۲-۳-۲-۲) معرفی دشمن یکی از اهداف اساسی معصومین(ع):
پس از رحلت پیامبر(ص)، اسلام واقعی از مسیر اولیه­اش منحرف و خلافت از خاندان پیامبر اسلام (ص)گرفته شد، از این رو، از همان ابتدا، امامان شیعه تلاش خود را صرف شناسایی چهره دشمنان اسلام کردند. حضرت علی(علیه السّلام)، امام حسن(علیه السّلام)، امام حسین(علیهم السّلام) و دیگر ائمه (علیه السّلام) تلاش­ های زیادی در جهت معرفی دشمن به جامعه مسلمین انجام دادند و مهّم­ترین رمز پیروزی آن­ها، به ویژه پیروزی نهضت حسینی در این بود که دشمن را به مردم معرفی کرده بودند.
امام علی (ع) که خود بخش عظیمی از تلاش خویش را در دوره­ حکومتش به افشاگری چهره­ی دشمنان خود به کار برد در احادیث زیادی به معرفی و شناخت بیشتری پیرامون جایگاه و ضرورت دشمن دشمن­شناسی می ­پردازد از جمله:
۱) امام علی (ع) می­فرماید: به خدا سوگند! اگر تنها با دشمنان روبرو شوم، در حالى که آنان تمام روى زمین را پر کرده باشند، نه باکى داشته و نه مى‏هراسم. من به گمراهى آنان و هدایت خود که بر آن استوارم، آگاهم و از طرف پروردگارم به یقین رسیده‏ام و همانا من براى ملاقات پروردگار مشتاق و به پاداش او امیدوارم. لکن از این اندوهناکم که بى‏خردان و تبهکاران این امّت، حکومت را به دست آورند، آن­گاه مال خدا را دست به دست بگردانند و بندگان او را به بردگى کشند، با نیکوکاران در جنگ و با فاسقان همراه باشند، زیرا از آنان کسى در میان شماست که شراب نوشید و حد بر او جارى شد و کسى که اسلام را نپذیرفت امّا به ناحق بخشش‏هایى به او عطا گردید. اگراین­گونه حوادث نبود شما را بر نمى‏انگیختم و سرزنشتان نمى‏کردم و شما را به گرد آورى تشویق نمى‏کردم و آن­گاه که سرباز مى‏زدید رهاتان مى‏کردم. آیا نمى‏بینید که مرزهاى شما را تصرّف کردند؟ و شهرها را گشودند؟ و دستاوردهاى شما را غارت کردند؟ و در میان شهرهاى شما آتش جنگ را برافروختند؟ براى جهاد با دشمنان کوچ کنید، خدا شما را رحمت کند، در خانه‏هاى خود نمانید، که به ستم گرفتار و به خوارى دچار خواهید شد و بهره زندگى شما از همه پست‏تر خواهد بود و همانا برادر جنگ، بیدارى و هوشیارى است، هر آن کس که به خواب رود، دشمن او نخواهد خوابید! ^[۳۱]
۲) هم­چنین امام می­فرماید: هر کس نسبت به دشمن خود بخوابد (ونسبت به دشمن بی­تفاوت باشد) مکرها و حیله­ها بیدارش می­ کند.^[۳۲]
۳) امام در کلام دیگری لزوم قطع ارتباط با دشمن را این­گونه بیان می­ کند:« از دشمنان ِخدا جدایی کنید و با اولیا خدا پیوند نمایید.^[۳۳]
۴) امام درسخن دیگر لزوم آمادگی و قدرت در برابر دشمن را بیان می کند:« قبل از قدرت، با دشمن جنگ و ستیز منما».^[۳۴]یعنی نخست باید نیرو تهیه کرد آن­گاه جنگید.
۵) امام علی(ع) می­فرماید:«هیچ دشمنی را کوچک مشمارید؛ هرچند، ضعیف و ناتوان باشد زیرا دشمن همیشه در فکر تجاوز است و به همین جهت او را دشمن نامیدند».^[۳۵]
۶) امام عسکری «ع» می­فرماید: اضعف الأعداء کیدا، من أظهر عداوته: کم‏حیله‏ترین دشمنان آن است که دشمنى خود را آشکار کند^[۳۶].
۷) الامام الصادق «ع»: ثلاث من علامات المؤمن: علمه باللَّه، و من یحبّ، و من یبغض.
امام صادق «ع»: سه چیز از نشانه‏هاى مؤمن است: علم و یقین او درباره خدا و این­که چه کس را دوست مى‏دارد و از چه کس بیزار است‏.^[۳۷]
۲-۳-۳) اهمیّت و ضرورت بحث دشمن شناسی از منظر عقل:
از محوری­ترین مسایل دفاعی کشور، دشمن شناسی است. با شناخت دشمن می­توان احتمال پیروزی و یا شکست را مشخص کرد لذا شناخت دشمن نقش مهم و اساسی در رویارویی انسان با دشمنان دارد، زیرا که، اگر توان انسان در رویارویی بسیار باشد ولی اطلاعات کافی را در دست نداشته باشد شکست خواهد خورد، هر موجود زنده ای دشمن دارد و به میزان گستردگی وجود خود با دشمن بیشتری رو به رو است. نگاه درس آموز و عبرت پذیر هر یک از مسلمانان به ویژه متولیان امور به گذشته تاریخ و نیز حوادث امروز جامعه، بینش و بصیرتی فراهم می­ کند تا در کنار سلسله مباحث شایسته اعتقادی، اخلاقی، فقهی و…، برخی از گفتارهای پویا و بنیادین با جایگاه ویژه در آموزه­های معارف را نیز مطرح کنیم و مخاطبان خود را با ریشه ­های حوادث چهارده قرن اخیر و شیوه ­های دشمنان در تمامی زمان­ها و وظیفه­های دین باوران در همه عرصه ­ها آشنا سازیم و راهی روشن برابر آن­ها بگشاییم. دشمن شناسی گفتاری است از این دست که پرداخت جامع و عالمانه به آن در این زمان ضرورتی صد چندان یافته است.
به طور کلّی ضرورت شناخت دشمن از دیدگاه عقل را می­توان در موارد زیر بیان کرد: الف) انحراف خواسته­ های به حق فکری انسان: اگر آدمی در تشخیص دوست و دشمن دچار اشتباه شود و دشمن خود را دوست خود کند، خواسته­ های اصیل فطری بی­پاسخ مانده، بلکه به انحراف و کژروی کشیده می­شوند و بدیهی است چنین شخصی دچار چه زیان­های روحی و روانی خواهد گشت.^[۳۸]
ب) سقوط در رذایل: همان­طور که انسان از دوست خود متأثر می­ شود و متقابلاً صفات و خصیصه­ های او به دوستش سرایت می کند، دوستی با دشمن یا دشمن را دوست پنداشتن موجب می­ شود رذایل و اوصاف زشتی که بر روح و جان دشمن حاکم است در انسان رسوخ کند و به جای آن­که به درجاتی برتر از فرشتگان صعود کند، به پست­ترین مرتبه­ی بهایم نزول یابد، آری شناخت دشمن اصلی بایسته ضروری است.^[۳۹]
ج) آمادگی برای عکس العمل: با شناسایی دشمن می­توان آمادگی لازم را برای رویارویی با او کسب نمود و به مکر و کید او آگاه گشت و به مقتضای حرکت ضد انسانی او، واکنش نشان داد.^[۴۰]
د) مصلحت جامعه و دشمنان: شناخت دشمن نه تنها به مصلحت افراد است بلکه به مصلحت جامعه نیز هست و از طرفی دوستی نکردن با دشمنان به معنای طرد آن­ها از جامعه است و از آن­جا که انسان به طور فطری به اجتماع وگروه گرایش دارد، ممکن است مطرود شدن از جامعه، باعث تنبّه آن­ها گردد و از راه خلاف، کژ اندیشی و کج روی بازشان دارد، به این ترتیب شناخت دشمن هم به مصلحت جامعه است و هم به مصلحت خود آن­ها، چرا که هدف از شناسایی آن­ها در نهایت، اصلاح وتربیت ایشان است.^[۴۱]
و هم­چنین از آن­جا که جامعه از افراد و اقوامى تشکیل شده است که داراى طبایع و افکار مختلف هستند. اگر برخى از آن­ها بر اساس سنّتى که حافظ منافعشان باشد به دور یکدیگر جمع شوند و اجتماعى را تشکیل دهند به طور طبیعى اجتماع دیگرى علیه منافع آنان تشکیل خواهد شد و دیرى نمى‏پاید که کارشان به نزاع و درگیرى خواهد کشید.
از طرفى مى‏بینیم که در انسان قوایى چون غضب و شدّت وجود دارد که جز در مواقع دفاع به کار نمى‏آید و این خود دلیل بر آن است که وقوع جنگ و درگیرى امرى اجتناب‏ناپذیر است.
وجود دشمن توهّم نیست و انسانِ معتقد، با دشمنانى چون شیطان و نفس امّاره در درون و کافران، منافقان و محاربان و …در بیرون مواجه است.
بدیهى است که تنها با یارى از خداوند و با آشنایى بیشتر با کتاب آسمانى قرآن کریم، دشمنان خود و جامعه خود را خواهیم شناخت و با آن­ها مقابله خواهیم کرد.
یکی از اساسی­ترین شرایط موفقیّت یک فرد یا جامعه در تمامی عرصه ­های شناخت دشمن است. هرگاه آدمی در پهنه­ی طبیعی دشمن را شناخت و در دفع آن کوشید، به موفقیّت دست یافته است، ولی همین انسان از دشمن ناشناخته­ی خود ضربه­های فراوانی خورده است. به عنوان نمونه، انسان از زمانی که دشمن به نام میکروب را شناخت، به آسانی توانست در پی دفع آن برآید، اما چون نتوانسته است سرطان را بشناسد، هر روز قربانی­های فراوان می­دهد.^[۴۲]
در فضای مسایل سیاسی و اجتماعی نیز شناخت دشمن نقش مهم و کلیدی دارد. زیرا تا زمانی که به طرز تفکر و میزان توانایی و… دشمن معرفت نباشد هرگز موفقیّتی در کار زار با وی بدست نمی­آید . درعرصه­ی نظامی نیز هم­چنین است در فضای معنویّت نیز شناخت دشمن خانه­زاد به نام نفس امّاره و همکار خارجی­اش، شیطان وسوسه­گر نیز یک امر ضروری است، بدون شناخت آن­ها تن دادن به ذلت نفس و سقوط از مقام انسانیّت است.
بنابراین شناخت دشمن و مبارزه با آن از اموری است که تمام عقلا اعم از خداپرست و غیرِ خداپرست در ضرورت آن اتفاق نظر دارند.
۲-۳-۴) اهمیّت وضرورت بحث دشمن شناسی در سخن بزرگان:
شناختن دشمن برای اقشار مختلف مردم و مسؤولین و به خصوص جوانان، از همه(چیز)مهم­تر است دشمن سعی می­ کند خود را دوست جلوه بدهد و شعارهای ملت­ها را عوض کند کما اینکه شعار ضدیّت با صهیونیسم را در میان بعضی از دولتمردان عرب، تبدیل به یک شعار انحرافی کردند. یکی از کارهایشان تبدیل کردن شعارهاست. ملت و دولتی تسلیم می­ شود که دشمن را درست نشناسد یا دچار فساد و بدبختی باشد، اگر دشمن شناسی باشد آن وقت شعارها، شعار های روشن وآگاهانه­ایی خواهد بود و آن­چه که دشمن می­خواهد به فضل پروردگار آن­را درمیان ملت ایران به دست نمی آورد.^[۴۳]
بنابراین دشمن شناسی، گفتاری است که پرداخت جامع و عالمانه به آن در این زمان ضرورتی صد چندان یافته است زیرا که با تأسیس حکومت اسلامی در ایران به رهبری یک عالم شیعی، تمام مستکبران، به طور کلّی اسلام را و به ویژه تشیّع را به عنوان خطری جدّی برای خود احساس کردند آنان دریافتند که با صدور انقلاب و تفکر اسلام ناب به دیگر کشورها، به یقین منافع آن­ها به خطر می افتد از این رو، آن­ها در صدد دشمنی بر می­آیند که آمدند. لذا شایسته و ضروری است که با شناخت ترفند­ها و نیرنگ­های دشمنان به دفاع از حریم مقدس قرآن کریم و احکام دین و شریعت و انقلاب اسلامی پرداخته و دین خود را اداء کنیم.
۲-۴٫ نگرشی به آیات قرآن کریم در زمینه­ شناخت دشمنان:
در بحث «دشمن­شناسی در قرآن» به جایگاه شناختِ دشمن در قرآن پرداخته می­ شود و طی این شناخت به واژگانی برخورد می­کنیم که شناخت دشمن را برای ما بهتر و راحت­تر می­نماید. در این نوشتار، بیان خواهیم کرد که اصل مطرح شده در قرآن در خصوص برخورد با دشمنان، یک اصل همیشگی و دائمی است و در تمام ادوار قابل استفاده است. در قرآن به انواع دشمنان و در واقع به مراتب دشمنی اشاره شده است. از این رو، هر دسته از دشمنان دارای خصوصیّاتی منحصر به فرد می باشند و راهکارهای مبارزه مختص به خود دارند. پس برای مبارزه با آن­ها باید سیاست­های اصولی خاصی را به کار گرفت و دچار افراط و تفریط نگردیم و تنها براساس موازین الهی عمل نماییم.