وبلاگ

Epinephelus

گونه

Coioides

اسم علمی

Epinephelus coioides

اسم انگلیسی

Orange-spotted grouper

اسم فارسی

هامور معمولی

۱-۲- خصوصیات ریخت شناسی ‌هامورمعمولی
این ماهی دارای بدنی نسبتا طویل و تا حدودی فشرده می باشد، باله پشتی پیوسته می باشد و پرده های بین خار باله پشتی تا اندازه‌ای شکاف دار هستند. حاشیه پشتی باله های پشتی، دمی و سینه ای تا حدودی گرد است و دارای سر و دهان نسبتا بزرگ می باشند. فک به عقب بعد از لبه عمودی یا پشتی چشم گسترش یافته است، دندانهای نیمه مساوی در ۳-۲ محور هستند پیش سرپوش آبششی مضرس به شکل نیمه زاویه است و دارای سه تا، خار پهن در نزدیک قسمت بالایی پشتی سرپوش آبششی می باشد. در ناحیه پشت دارای خال های قهوه ای متمایل به زرد و کناره های شکم آن متمایل به سفید و دارای خال های زرد متمایل به قهوه ای یا نارنجی متمایل به قهوه ای که بطور غیریکنواخت بصورت پراکنده بر روی سر و شکم وجود دارند می باشد. این ماهی همچنین دارای خال های کوچک قهوه ای و نارنجی زیادی بر روی بدن و باله های میانی می باشد (شکل ۱-۲). این خالها در ماهیان کوچک به اندازه مردمک هستند ولی با افزایش سن ماهی تعداد خال ها بیشتر و از نظر اندازه کوچکتر می شوند. دارای فلس های کوچک تا متوسط و از نوع شانه ای و نیز حلقوی می باشند. قطر سوراخ های بینی تقریبا برابر است.

شکل۱-۲- ماهی هامور معمولی Epinephelus coioides
۱-۲-۱- ویژگیهای شناسایی
این ماهی اغلب با گونه های Epinephelus tauvina و Epinephelus malabaricus اشتباه گرفته می شود. سایر هامورماهیان مدیترانه فاقد خال های نارنجی متمایل به قرمز هستند، گونه Epinephelus malabaricus دارای خال ها و لکه های سفید و مشکی زیادی می باشد و شعاع باله های سینه ای آن ۱۹ عدد می باشد ولی در هامور معمولی تعداد شعاع ها ۲۰ عدد می باشد. همچنین این ماهی با نامهای هامور سبز^[۳] یا کاد مصبی^[۴] در استرالیا، Kerpa lumpar در اندونزی و Lapu-lapu درفلیپین خوانده می شود.
۱-۳- زیستگاهها
هامورماهیان از ماهیان سریع الرشد و با ارزش اقتصادی بالایی می باشند و ترکیب مهمی از صید صنعتی ساحلی را در مدار ۲۳ درجه و ۲۷ درجه شمال و جنوب خط استوا تشکیل می دهند. این ماهیان بطور گسترده ای در نواحی نریتیک اقیانوس های معتدله، گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان یافت می شوند. گونه های مختلفی از آنها در مکانهای مختلف صخره ای، سنگی یا بسترهای شنی در آبهای کم عمق تا عمیق و همچنین از شیب قاره تا عمق m 100 یافت می شوند، این ماهیان در آبهای لب شور بر روی گل یا قلوه سنگ یافت می شوند (Heemstra and Randall, 1993).
لاروها و بچه ماهیان یا جوانان هامور اغلب در بستر علف‌های دریایی^[۵] و لاگون های ساحلی یافت می شوند ولی بالغین آنها در مناطق صخره ای یا بسترهای صخره ای و آبسنگ های مرجانی یافت می شوند و همچنین گزارش شده که وارد مصب ها نیز می شوند (Griffiths, 2003a). بیشتر آنها می توانند محدوده دمایی ۳۵-۱۵ درجه سانتی‌گراد را تحمل نمایند ولی دمای بهینه برای رشدشان ۳۲-۲۲ درجه سانتی‌گراد می باشد. گرفتن غذا توسط جوانان و بالغین آنها در دمای کمتر از ۱۸ درجه سانتی گراد کاهش می یابد و بهترین رشد در دمای نزدیک ۳۰ درجه سانتی گراد اتفاق می افتد. شوری مناسب برای تخم ریزی و تولیدمثل آنها در دریا ppt 30 می باشد، البته تحمل به شوری با افزایش سن آنها افزایش می یابد. گونه های اقیانوسی معمولا در شوری آب دریا، ppt 35 می توانند زنده بمانند ولی برخی از گونه های مصبی حتی در شوری کمتر از ppt 10 نیز می توانند بقا داشته باشند.

۱-۳-۱- تغذیه
ماهیان هامور جزء ماهیانی هستند که گوشتخوار بوده و در قسمت بالایی زنجیره غذایی قرار دارند و بطور عمده از ماهیان، سخت پوستان و سرپایان تغذیه می نمایند. لارو هامورماهیان در طبیعت ابتدا ازپاروپایانی^[۶] مثل Acartia و سایر زئوپلانکتون های کوچک تغذیه می‌نمایند ولی با بزرگتر شدن اندازه از سخت پوستانی مثل ناجورپایان^[۷] و میگوی Mysid نیز تغذیه می کنند. بچه ماهیان^[۸] هامور و بالغین آنها اساسا از ماهیان، خرچنگ ها، میگو، میگوی Mantis ، لابستر، نرم تنان و سرپایان برای تغذیه استفاده می نمایند (Heemstra & Randall, 1999).
۱-۳-۲- پراکنش در جهان و ایران
مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری، ۳۷N-34S, 28e- 180e (Randall and Heemstra, 1993).
Indo-west pacific ، جنوب دریای سرخ تا Durban ، آفریقای جنوبی و سمت شرقی Palau و فیجی، شمال جزایر Ryukya ، جنوب دریای Arafura و استرالیای شمالی تا New Caledonia و همچنین درخلیج فارس، هندوستان، Reunlon ، Mauritius ، جزایر Andaman ، سنگاپور، هنگ کنگ، تایوان، فلیپین و همچنین در سواحل مدیترانه نیز گزارش شده است (Ben-Tuvia, 1969; Parenti and Bressi, 2001).
۱-۴- اهمیت اقتصادی هامور ماهیان
تقریبا تمام ماهیان هامور وقتی که به اندازه کافی بزرگ شدند معمولا بعنوان غذای خوراکی ترجیح داده می شوند این ماهیان صیدشان راحت می باشد و ذخایر آن در بسیاری از مناطق در اثر صید بی رویه کاهش یافته است به طوری که بسیاری از گونه های آن ذخایرشان در زیر حد آستانه رسیده است. ماهی هامورمعمولی یکی‌ازمهم‌ترین ماهیان تجاری‌درحوضه‌خلیج‌فارس بوده و تحت عنوان کلی ماهی‌هامور شناخته شده است (Randall, 1995). هامورماهیان به علت بازارپسندی وصید نسبتاً آسان بوسیله تعداد زیادی از ادوات صید مانند گرگور در معرض فشار صید می‌باشند (Huntsman et al., 1999). ارزش این ماهی دربازار ماهی بندرعباس در فروردین ۱۳۸۵برای هرکیلوگرم بین ۳۲۰۰۰ تا۳۸۰۰۰ریال ودرتخلیه گاه ماهی هندیجان بین ۳۷۰۰۰ تا ۵۳۰۰ ریال بوده است. در ایالات متحده آمریکا حداقل اندازه بازاری معمول هامور۴۰پوند می‌باشد ولی هامور ماهیان کوچکتر نیزمی‌توانند دربرخی از بازارهای خاص خصوصاً درشهرهای بزرگ فروخته شوند. اکنون قیمت عمده هامورهای غیرزنده درشرق آمریکا بسته گونه‌وفصل از۳۰/۲ تا ۲۵/۳ دلار می‌باشد. فرآورده های هامور تقریباً۴۰-۳۶ درصد آنها شامل محصول بدون پوست، فیله بدون استخوان هستند. فیله‌ها هرپوندشان تقریبا به میزان۹-۷ دلار به صورت عمده و ۱۴- ۱۱ دلار به صورت جزئی به فروش می‌رسد. در کشور هندوستان، ‌هامورمعمولی یک‌گونه‌رایج در سواحل شرقی وغربی و جزایر آندامان است. به تازگی صادرات‌ماهی هامور از هند افزایش یافته و گونه‌ها در مقیاس وسیع مورد بهره برداری قرارمی‌گیرند.
هامورماهیان‌به‌عنوان‌یک‌غذای‌دریایی بسیار با ارزش ‌دربرخی از‌کشورهای‌آسیای‌جنوب شرقی‌دارای‌اهمیت‌اقتصادی‌بالایی ‌می‌باشند، تقاضای ‌بازاربرای ‌ماهی ‌زنده ‌زیاد بوده ‌و ارزش‌آن‌ در برخی‌ ازکشورهای آسیای جنوب شرقی به ازای هر کیلو گرم حدود ۲۵ دلار آمریکا می باشد. در مالزی این ماهی در بازارهای محلی بطور رایج در اندازه۵۰-۳۰ سانتی‌متر یافت می شود (Mohsin & Ambak, 1996). همچنین بسیاری از گونه های هامورماهیان با قیمت بالایی به صورت زنده (هر کیلوگرم بالای ۷۰ دلارآمریکا( و غیرزنده در بازارهای هنگ کنگ و جنوب چین فروخته می شوند (McGilvray and Chan, 2001).
۱-۴-۱- میزان تولید و صید جهانی
تولید کل جهانی هامورماهیان از طریق صید و صیادی بیش از ۹۷۰۰۰ تن در سال ۱۹۹۰ بود (۱۹۹۲ FAO,).
تولید کل هامورماهیان پرورش یافته درکشورهای جنوب شرقی آسیا بطور تقریبی ۲۹۹۵ تن در سال ۱۹۹۳ (FAO,1995 ) بود، به طوریکه تولید هامورماهیان پرورش یافته در تایوان بطور تقریبی ۲۰۱۴ تن در سال۱۹۹۵ بود بر طبق آمار FAO، تایوان و اندونزی و سپس تایلند و مالزی از کشورهای اصلی تولید کننده هامور از طریق آبزی پروری می باشند.
بر طبق گزارش های غیررسمی (NACA/ TNC, 1998 ) تخمین زده شده که کشور چین در سال ۱۹۹۷ حدود ۸۲۵۶ تن هامور در سال تولید کرده است و میزان تولید در سالهای بعد به مرور افزایش یافته است.
ویتنام نیز حدود ۲۶۰۰ تن ماهی دریایی در سال ۲۰۰۱ تولید کرده است که نسبت بالایی از این تولیدات مربوط به ماهی هامور بود (Le, 2002 ).
بر اساس این تخمین ها تولید کلی منطقه ای هامور از طریق آبزی پروری در سال ۲۰۰۱ بیش از ۲۳۰۰۰ تن و به ارزش ۱۶۰ میلیون دلار آمریکا بوده است. میزان صیدکل درامارات متحده عربی درسال۲۰۰۲ در حدود ۰۲/۲ تن بوده که نشان دهنده ۳۵ درصد کل صید گونه های کفزی است (Grandcourt et al., 2003).
این گونه‌به‌عنوان یک گونه عمده در صید تله‌ای‌ در کویت محسوب می‌شود (Morgan, 1983).
این ماهیان می‌توانند دارای اندازه بزرگ باشند و صید ماهی هامور با وزن۴۵۰ کیلوگرم در آبهای جنوب کشور گزارش شده است.روی هم رفته بیشترین صید رایج گونه‌های هامور در جنوب شرق آسیا جهت‌پرورش دریایی و همچنین گونه‌ای که در هچری‌ها تکثیر داده می‌شود گونه هامورمعمولی E.coiodes است (Sadovy, 2000). اهمیت اقتصادی این گونه سبب گردید که فشار صیادی جهت بهره برداری بیشتر از ذخیره آن با شدت انجام گیرد به طوریکه ذخایر ارزشمند این گونه طی‌سالهای اخیردستخوش نوسانات شدید شده است به همین منظور بیشتر تلاشها جهت تکثیر این گونه به منظور رهاسازی بچه ماهی و حفظ ذخایر این آبزی می باشد.
۱-۵- ارزش تغذیه‌ای ماهی هامور
ماهی هامور معمولی یکی از ماهیان خوش‌خوراک، موردپسند و باارزش غذایی بالا برای مصرف‌گنندگان می‌باشد و به دلیل خوش‌خوراک‌بودن و ظاهر زیبا، معمولا دارای تقاضای بالایی در بسیاری ازکشورهای آسیای‌جنوب‌شرقی‌می‌باشد(INFOFISH, 1989). در بسیاری از نقاط مختلف جهان به صورت زنده، منجمد و بسته‌بندی‌شده بصورت فیله و یا کامل به فروش می‌رسند (Rimmer et al., 2004).
یکی از مهمترین شاخصه‌های ارزش غذایی پروتئین‌های خوراکی، مقدار اسیدهای‌آمینه لازم آن پروتئین است. در این رابطه پروتئین ماهی یکی از با ارزش‌‌ترین پروتئین‌های حیوانی می‌باشد. زیرا در مقایسه با پروتئین‌های گیاهی که بطور معمول از نظر یک یا چند اسیدآمینه لازم فقیر می‌باشند، دارای تمامی اسیدهای آمینه لازم به مقدار و نسبت کافی می‌باشند. همچنین هضم پروتئین ماهی به دلیل تسهیل در تجزیه در اثر آنزیمها نسبت به بقیه منابع پروتئینی بالا می‌باشد. از نظر ترکیب‌شیمیایی، قسمت خوراکی بدن ماهیان از ۸۵-۷۰% آب، ۲۵-۱۵% پروتئین، ۱۵-۱% چربی، ۵/۱-۱% موادمعدنی و حدود ۱% کربوهیدرات تشکیل شده است (Huss, 1995).
ماهی هامور دارای ۷۸% رطوبت، ۱/۱۹% پروتئین، ۱% موادمعدنی و ۸/۱% چربی می‌باشد. وجود اسیدهای‌چرب‌چندغیراشباعی به میزان قابل‌توجهی ارزش خوراکی و تغذیه‌ای ماهی را بالا می‌برد. به طوریکه مصرف ماهی به دلیل وجود لیپیدهای‌غیراشباع خطر بروز حملات قلبی را کاهش می‌دهد. علاوه بر پروتئین و اسیدهای‌چرب، ماهیان منابع خوبی ازسدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، آهن و فسفر و همچنین گروهی از مواد معدنی که مواد معدنی کمیاب^[۹] نامیده می‌شوند، می‌باشند. وجود مواد معدنی‌کمیاب در ماهیان بطور قابل ملاحظه‌ای بر ارزش تغذیه‌ای آنها می‌افزاید. مقدار ید در ماهیان‌دریایی حدود mg/kg3000-300 می باشد (رضوی‌شیرازی،۱۳۸۰).
هامورماهیان غالبا بر روی بستر ساکن بوده و دارای تحرک کمی می‌باشند و جزء ماهیان کم‌چرب می‌باشند، زیرا ذخیره چربی آنها بیشتر در کبد، بافت‌عضلانی و غددجنسی تجمع می‌یابد، ولی درماهیان پرچرب قسمت عمده چربی در زیرگوشت و در گوشت‌قرمز ذخیره می‌شود. در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که مصرف فرآورده‌های مختلف ماهیان و سایر آبزیان به دلیل دارابودن پروتئین‌های باارزش بیولوژیکی بالا، مقدارکم چربی‌های‌اشباع و کلسترول و همچنین مقادیر قابل‌ملاحظه ویتامین و موادمعدنی‌کمیاب نقش بسیار مهمی در تأمین نیازهای‌غذایی انسان و سلامت آنها خواهند داشت (رضوی‌شیرازی،۱۳۸۰).