بیشترین تعداد از گونه‌ها و گروه‌های گونه‌ای در جنوب غربی آسیا و جنوبی‌ترین نقطه آمریکا مشاهده شده‌اند؛ بنابراین می‌توان این دو محل را به عنوان مراکز خاستگاهی و پراکنش این گیاه معرفی نمود (سینگ ۱۹۹۶). نظریات مختلفی درباره منشأ جو زراعی وجود دارد. (دی کندول ۱۹۵۹) عقیده دارد که جوهای دو ردیفه در زمان‌های ماقبل تاریخ به جوهای چهار و شش ردیفه تکامل یافته‌اند و یا اجداد جوهای چهار و شش ردیفه قبلاً از بین رفته است.
(آبرگ ویب ۱۹۴۶) منشأ جوهای دو ردیفه و شش ردیفه را از H.agricriton L. می‌داند که مربوط به تبت می‌باشد. به عقیده وی این‌گونه از مرکز آسیا به غرب پراکنده شده و با H.spontaeum تلاقی یافته است. واویلف سه مرکز جغرافیایی را به عنوان مبدأ اولیه جو ذکر کرده است.
۱- شرق آسیا: از تبت تا ژاپن را به عنوان مبدأ اولیه نامیده است H.agricriton L؛ که شامل جوهای دو ردیفه، فرم‌های پاییزه و ریشک دار است در این مرکز قرار دارند.
۲- خاور نزدیک: که شامل آناتولی، سوریه و فلسطین می‌باشد این منطقه مبدأ جوهای دو ردیفه بوده و دارای فرم‌های پاییزه بهاره و حد واسط است.
۳- آفریقا (اتیوپی) در این ناحیه فقط فرم‌های بهاره و حد واسط دیده می‌شود.
۱-۶- سطح زیر کشت و میزان تولید جو:
جو چهارمین غله مهم دنیا بعد از گندم، ذرت و برنج بوده و تولید آن دو پنجم محصول تولیدی گندم می‌باشد. در سال ۱۹۹۶ سطح زیر کشت جود در دنیا معادل ۶۷ میلیون هکتار و تولید جهانی آن معادل ۱۵۶ میلیون تن بوده است (فائو ۱۹۹۶). سطح زیر کشت جود در ایران در دهه اخیر افزایشی معادل ۲/۱ میلیون هکتار داشته و برابر ۷۶/۱ میلیون هکتار و کل تولید آن ۳ میلیون تن بوده است (فائو ۱۹۹۶).
این گیاه در مقایسه با سایر گیاهان زراعی در محدوده وسیع‌تری از شرایط محیطی رشد و نمو می کند و بیشترین تولید جهانی جو در مناطقی صورت می‌گیرد که برای تولید سایر غلات عمده آب و هوای نامساعدتری دارند. اهمیت و جایگاه جو در کشاورزی مدرن روز به روز افزوده شده، بطوریکه طی دو دهه اخیر رشد سطح زیر کشت آن سریع‌تر از گندم و برنج بوده و تولید و عملکرد آن نیز سریع‌تر از برنج افزایش یافته است (پوهلمن ۱۹۸۵).
افزایش محصول در جو با توجه به اهمیت آن در تغذیه دام و طیور که به طور غیر مستقیم از طریق فرآورده‌های پروتئینی و لبنی، در تغذیه انسان مؤثر است، از برنامه‌های ضروری مملکت ما می‌باشد، به خصوص با توجه به اینکه کشور با کمبود این غله روبرو بوده و قیمت آن نیز بالا می‌باشد. وسعت مراتع ایران از ۹۰ میلیون هکتار به ۸۶ میلیون هکتار رسیده است. در حال حاضر ۸۳ میلیون واحد دامی در کل کشور به مراتع اتکا دارند.
این در حالی است که ظرفیت مراتع کشور جوابگوی نیاز ۳۷ میلیون واحد دامی می‌باشد. درحالی‌که وسعت مراتع کشور ۸۶ میلیون می‌باشد از این میزان ۶ میلیون هکتار جزو مراتع متراکم با پوشش گیاهی بالای ۵۰ درصد ۲۰ میلیون هکتار نیمه متراکم با پوشش ۲۵ تا ۵۰ درصد و ۵۶ میلیون هکتار در زمره مراتع فقیرند که پوشش گیاهی آن‌ها زیر ۲۵ درصد است. بر اساس آخرین آمار سال ۱۳۸۴ سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، طبقه‌بندی مراتع از نظر ۳/۹ میلیون هکتار مرتع خوب (۳۳/۱۰) درصد و ۳/۳۷ میلیون هکتار مرتع متوسط تا فقر (۴۵/۴۱) درصد و ۴/۴۳ میلیون هکتار مرتع فقر تا خیلی فقیر (۴۵/۴۸ درصد) جمعاً به همان وسعت قبلی ۹۰ میلیون هکتار و دارای تولیدی برابر با ۷/۱۰ میلیون تن علوفه خشک قابل بهره‌برداری مجاز و یا ۸/۵ میلیون تن T.D.N علوفه مجاز ارزیابی شده بود.
در حال حاضر ۸۳ میلیون واحد دامی به مدت ۷ ماه از مراتع استفاده می‌کنند. تولید فعلی مراتع ۵/۵ میلیون T.D.N است که قادر به تأمین علوفه ۳۷ میلیون واحد دامی در ۷ ماه است (۲۴/۲) برابر ظرفیت دام در عرصه وجود دارد. این امر سبب تداوم سیر قهقرائی و نابودی مراتع و افزایش مرگ‌ومیر دام‌ها به واسطه کمبود علوفه و سوءتغذیه در اواخر زمستان و اوایل بهار می‌شود. حال با توجه به نقش جو در تغذیه دام و اهمیت دام در تولید شیر و گوشت مورد نیاز کشور بر روی جو تحقیقات بسیار صورت گرفته است و حاصل این تحقیقات معرفی ارقام اصلاح شده جو ماکوئی، جو والفجر، جو آریووات و … می‌باشد. رقم والفجر و ماکوئی دارای عملکرد دانه و علوفه بالا می‌باشند.
نیاز است که جهت تهیه علوفه دام‌های استان از گیاهان مختلف از جمله جو استفاده شود. سطح کل مزارع استان ۱۹۲۰۰۰ هکتار است که از این امر ۳۵۰۰۰ هکتار آن یعنی ۱۸ درصد از اراضی کشاورزی استان به کشت جو اختصاص دارد. از این میزان ۳۱۰۰۰ هکتار به صورت دیم و ۴۰۰۰ هکتار اختصاص به جو آبی دارد. متوسط عملکرد جو آبی استان حدود ۳ تن و تولید کل آن ۱۱۹۲۴ تن و تولید کل جو دیم ۲۹۳۳۴ تن می‌باشد.
با توجه به این که این استان یکی از قطب‌های دامداری کشور محسوب می‌گردد جهت تأمین مواد غذایی مورد نیاز بیش از دو میلیون و پانصد هزار رأس دام به خصوص گاوهای شیری، گوساله‌های پرواری و گوسفندان گیاه جو به مقدار زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ و در این استان به دلیل وجود دام زیاد و نیز فقر مراتع، افزایش تولید علوفه به خصوص جو و یونجه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند کمک بزرگی به دامداران نماید (پناهی ۱۳۶۷).
۱-۷- اهمیت اقتصادی:
جو چهارمین محصول غله مهم دنیا بعد از گندم، برنج و ذرت می‌باشد. سطح زیر کشت در دنیا در سال ۱۳۸۲ در حدود ۷۰ میلیون هکتار بوده که تولیدی برابر ۱۶۰ میلیون تن داشته است. بیشترین مصرف جو به عنوان غذا مربوط به مناطقی است که سایر غلات به خاطر محدودیت ارتفاع از سطح دریا و بارندگی کم و شوری خاک به خوبی رشد نمی‌کنند (راسماسون ۱۹۸۵). جو به عنوان غذای حیوانات در صنایع مالت سازی و نیز در تغذیه انسان به کار می‌رود (بهنیا ۱۳۷۳). جو به عنوان علوفه نقش عمده‌ای در جیره غذایی پر انرژی و با پروتئین بالا برای بسیاری از دام‌ها دارد مریستم زایشی غلات قبل از به ساقه رفتن در زیر خاک قرار دارد؛ بنابراین امکان رشد رویشی مجدد مطلوب آن‌ها پس از برداشت علوفه سبز نه تنها عملکرد دانه را کاهش نمی‌دهد بلکه گاهی مواقع باعث افزایش عملکرد دانه می‌شود. به علاوه این گیاه به علت سهولت در کاشت، قابلیت تطابق در شرایط محیطی مختلف، امکان کاشت در پاییز، برداشت و چرای علوفه در مواقعی که کمبود علوفه وجود دارد بعضاً خوش‌خوراکی علوفه جو حائز اهمیت است (اکبر نیا ۱۳۷۰). در بررسی‌های انجام شده بر روی ۳۰۰ رقم جو در سال زراعی ۱۳۶۱-۱۳۶۰ ارقام جو از نظر وضعیت رسیدن به پنج دسته:
۱- خیلی زود رس که تاریخ رسیدن آن از اول تا چهارم اردیبهشت ماه بود.
۲- زود رس که تاریخ رسیدن آن از ۹-۵ اردیبهشت ماه بود.
۳- متوسط که تاریخ رسیدن آن از ۱۹-۱۰ اردیبهشت ماه بود.
۴- دیر رس که تاریخ آن از ۳۰-۲۴ اردیبهشت ماه بود.
۵- خیلی دیر رس که تاریخ رسیدن آن ۳۰-۲۵ اردیبهشت ماه بود (پناهی کرد لاغری ۱۳۶۱).
جو در صنایع تخمیری و سایر فرآورده‌ای مالت در اروپا، کانادا و آمریکا مصرف زیادی دارد. تولید مالت به عنوان یکی از مصارف اصلی در آمریکا، (%۵) تولید سالانه و کانادا (%۵-%۱۰) تولید سالانه مطرح می‌باشد (بهنیا ۱۳۷۳).
۱-۸- گیاه‌شناسی جو:
جو گیاهی خودگشن است؛ و دگرگونی در آن نادر است گل آذین جو به صورت سنبله است. بر روی محور سنبله و در محل گره‌ها سه سنبلچه وجود دارد هر سنبلچه از یک گل که مستقیماً بر روی گره اتصال دارد تشکیل می‌شود بر روی هر بند ۳ گل و در دو طرف سنبله ۶ گل وجود دارد در برخی از انواع جو هر شش گل تبدیل به دانه می‌شود و سنبله ۶ ردیف می‌شود. در بعضی دیگر فقط گل میانی هر بند به دانه تبدیل می‌شود و سنبلچه های با دو ردیف دانه بر روز محور سنبله جو بین ۱۵-۷ سانتیمتر است (بهنیا ۱۳۷۳). حداکثر رشد دانه از ۹/تا ۲/۲ میلی‌گرم در روی می‌باشد سرعت رشد دانه اغلب با طول دوره پر شدن دانه رابطه معکوس دارد (راسماسون ۱۹۸۵). دانه جو به صورت گندمه است و در بیشتر ارقام همراه با پوشینگ لما و پالئا می‌باشد (بهنیا ۱۳۷۳).
۱-۸-۱- مورفولوژی و آناتومی جو:
درک مورفولوژی و آناتومی گیاه دارای اهمیت می‌باشد؛ زیرا این خصائص ممکن است با عملکرد زراعی از راه‌های زیادی ارتباط داشته باشند. برای مثال، طول و ضخامت ساقه (مقاومت به خوابیدگی)، اجزای عملکرد، واکنش به بیماری‌های مختلف، فتوسنتز، زمان و نیاز آبی، کاربرد کود و حشره کش و تأثیرپذیری از تنش‌های محیطی نظیر خشکی، کمبودهای مواد غذایی و سمیت یون‌ها همگی به نحوی در ارتباط با آناتومی و مورفولوژی گیاه می‌باشد و تمامی این ویژگی‌ها تولید گیاه را متأثر می کند. ویژگی‌های جو زراعی توسط (آبرگ و ویبه ۱۹۴۶) و (ویبه و رید ۱۹۶۱) بیان شده است و شامل قسمت‌های زیر می‌باشد:
ریشه‌ها، شامل ریشه‌های بذری و ریشه‌های نابجا است.
ساقه، استوانه‌ای و در میان گره‌ها توخالی بوده و از ۵ تا ۷ گره سخت تشکیل شده است.
برگ‌ها که به طور متناوب در جهات مختلف ساقه آرایش یافته و از گره‌ها به وجود می‌آیند.
سنبله، در انتهای ساقه قرار دارد و شامل گلهائی است که سنبلچه های تک گل آرایش یافته‌اند و هر کدام شامل دو پوشینه و گلچه می‌باشند و به صورت سه تائی بر روی گره های محور سنبله پهن به صورت متناوب قرار گرفته‌اند. در ارقام دو ردیفه دو سنبله جانبی عقیم می‌باشد.
گلچه، شامل پوشینه و پوشینک هست که قسمت‌های نر و ماده گل را می‌پوشاند.
دانه که شامل گندمه (کاریوپس) در جوهای لخت بوده ولی در جوهای پوشش دار شامل پوشینه، پوشینک و محور سنبلچه که به گندمه می‌چسبد.
۱-۸-۲- سیستم ریشه:
ریشه جو توسعه کمتری نسبت به سایر غلات ریز دارند. مقدار کل ریشه در جو ۷/۸ درصد کل گیاه می‌باشد بیشترین میزان ریشه جو در لایه سطحی خاک (۲۵-۰) سانتیمتری سطح خاک گسترش یافته و در مقایسه با غلات قدرت ضعیف‌تری برای حل نمودن مواد غذایی خاک دارند (نور محمدی ۱۳۸۰).
۱-۸-۳- ساقه:
ساقه جو ماشورهای و شامل گره و میان گره است و طول میان گره‌ها از پایین به طرف انتهای ساقه افزایش می‌یابد طول کل ساقه در اکثر ارقام جو ۱۵۰-۱۲۰ سانتیمتر می‌باشد ساقه بعضی از ارقام جو نیز به لحاظ دارا بودن رنگ آنتوسیانین به رنگ ارغوانی می‌باشد. (نور محمدی ۱۳۸۰). تعداد ساقه‌های هر گیاه به واسطه تراکم کشت و ژنتیک رقم و به همان نسبت از عوامل محیطی متأثر می‌شود. در تراکم‌های عادی، یک گیاه معمولاً از یک تا شش ساقه تولید می‌کند ولی در تراکم‌های کم و شرایط مطلوب ممکن است تا چندین برابر مقدار فوق را نیز تولید نماید (بتنجر ۱۹۷۷ و جونز ۱۹۷۷).
قسمتی از شاخه که شامل منطقه بالای پدانکل تا شروع سنبله است بنام گردن خوانده می‌شود. گردن معمولاً راست بوده و به تدریج خم می‌شود ولی در تعدادی از جوها به شکل مارپیچ دیده می‌شود. فاصله بین گوشواره‌های برگ پرچم تا ناحیه زیر سنبله در بین پنجه‌های یک گیاه به شدت دارای اندازه‌های مختلفی بوده و توسط عوامل محیطی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. منطقه حد فاصل ساقه و محور سنبله با ساختاری بنام یقه مشخص می‌شود و در انواع جوها، ۴ نوع یقه تشخیص داده شده است (ویبه ورید ۱۹۶۷) در بررسی‌های انجام شده بر روی ۳۰۰ رقم جو دیم در سال زراعی ۱۳۶۱-۱۳۶۰ ارقام جو از نظر وضعیت ارتفاع به چهار دسته ۱- کوتاه با ارتفاع گیاه ۲۹- ۲۰ سانتیمتر ۲- متوسط با ارتفاع گیاه ۳۹-۳۰ سانتیمتر ۳- بلند و با ارتفاع ۴۹-۴۰ سانتیمتر ۴- خیلی بلند با ارتفاع ۶۰-۵۰ سانتیمتر تقسیم شدند (پناهی کرد لاغری ۱۳۶۱).
۱-۸-۴- برگ:
هر برگ شامل غلاف، زبانک، گوشوارک و پهنک می‌باشد. غلاف برگ در محل گره به ساقه چسبیده است. در ساقه رشد یافته پایین‌ترین نقطه برگ به گره متورم مرتبط بوده و اغلب بنام برآمدگی یابند نامیده می‌شود (بتنجر ۱۹۷۷ و گالادر و اسکات ۱۹۷۶).
برگ‌های جو باریک و بی رنگ سبز روشن و دارای انتهای گرد (مدور) است از محل هر گره ساقه یک برگ خارج شده و نیام هر برگ قسمتی از ساقه را در بر می‌گیرد (خدابنده ۱۳۸۰). همچنین غلاف برگ در جو معمولاً فاقد کرک می‌باشد برگ‌های جو دو پر معمولاً باریک‌تر از جو شش پر می‌باشد.
در بیشتر جوهای غلاف لخت می‌باشد ولی در معدود روی غلاف کرک‌های ریزی وجود دارد که مخصوصاً در غلاف‌های پایینی بیشتر است (رید ۱۹۸۵ و ویبه ورید ۱۹۶۱).
قدرت تولید جو در ارقامی که دارای برگ‌های باریک و مورب هستند بیشتر از ارقامی است که در آن‌ها برگ پهن ولی خوابیده هستند. برگ‌های مورب و مستقیم اجازه می‌دهند که نور به بخش‌های پایینی گیاه برسد در نتیجه این ارقام سطح جذب مواد غذایی به مقدار بسیار زیادی افزایش می‌یابد در جو دو برگ انتهایی اهمیت زیادی در ذخیره مواد غذایی در دانه دارند در صورتی که فعالیت این برگ‌ها در اثر بیماری متوقف گردد تولید جو به میزان ۲۵% کاهش خواهد یافت (نور محمدی ۱۳۸۰).
پهنک به صورت نوارهای دو سر باریک بوده و نوک آن به تدریج تیز می‌گردد. دارای یک رگبرگ میانی برجسته است که حدود ۱۵ تا ۱۲ رگبرگ جانبی کمتر توسعه یافته به صورت موازی طرفین آن قرار می‌گیرند (ویبه ورید ۱۹۶۱ و رید ۱۹۸۵). انتهای ترین پهنک برگ پرچم خوانده می‌شود که غیر از برگ گیاهچه اغلب کوچکترین پهنک می‌باشد به عنوان یک نظریه، جوهای دو ردیفه برگ‌های باریک تراز جوهای شش ردیفه دارند. اندازه برگ عمدتاً به وسیله محیط، مخصوصاً طول روز متأثر می‌شود (ون ویت استین و کونولنز ۱۹۸۱). زبانک و گوشوارک در بیشتر جوها یکسان است. گوشوارک شامل دو ضمیمه چنگال مانند است که ساقه را در محل اتصال غلاف و پهنک در بر می‌گیرد. این گوشوارک ها نوعاً در جو بزرگ‌تر از گندم و چاوردار می‌باشد که خصوصیتی است که این گیاهان را در مرحله گیاهچه قابل تشخیص می‌سازد. زبانک نیز زائد ایست که در محل اتصال پهنک و غلاف برگ دیده می‌شود. فرمهائی از جو جهش یافته دیده شده‌اند که فاقد زبانک و گوشوارک بوده‌اند (رید ۱۹۸۵).
۱-۸-۵- سنبله:
گل آذین جو سنبله می‌باشد. در مرحله سکون پلومول جنین تنها از کلئوپتیل و برگ اولیه، بافت آغازین برگ‌های سوم و چهارم، آپکس ساقه و یک پنجه در محور کلئوپتیل و برگ اولیه تشکیل شده است. به مرور زمان، برگ دوم کاملاً توسعه یافته و تقریباً تمامی برگ‌ها و بافت آغازین برگ‌ها ظاهر می‌شوند و آپکس ساقه برای آماده شده به متمایز سنبله، شروع به طویل شدن می کند. اولین مرحله مشخص در تمایز سنبله که بافت آغازین گل نیز می‌تواند خوانده شود، ظهور برجستگی‌های دوبل می‌باشد (کربی ۱۹۸۱ و بنیت و فینچ ۱۹۷۳). در این مرحله با آغازش گل‌ها، بافت آغازین سنبلچه ها می‌تواند دیده شود. یک سنبلچه در ناحیه بلافاصله بالای هر برجستگی دوبل، به سه برآمدگی مجزا تمایز می‌یابد. برآمدگی میانی، سنبلچه میانی را تشکیل داده و دو برآمدگی جانبی تبدیل به سنبلچه های جانبی می‌شوند (کربی ۱۹۸۱).
۱-۸-۶- گلچه:
اولین ساختاری که در گل تمایز می‌یابد، پوشینه می‌باشد؛ و سپس جزء دیگر یعنی پوشینک تمایز می‌یابد. بلافاصله سه برآمدگی نوک دار بر روی مریستم بالای پوشینه ظاهر می‌شوند که بافت آغازین پرچم‌ها می‌باشند. مادگی از قسمتی از مریستم که بین دو پرچم قرار گرفته است، تشکیل می‌شود ولی مادگی خیلی بعد از پرچم تمایز می‌یابد؛ و سپس تخمدان تمایز می‌یابد لوله گرده قبل از کلاله تشکیل می‌شود. نمو ریشک به صورت رشد خارجی از قسمت انتهای پوشینه انجام می‌گیرد. ریشک ها و پرچم‌ها نسبتاً سریع رشد کرده و از اولین ساختارهائی هستند که به وضوح دیده می‌شوند (کربی ۱۹۸۱). پوشینه و پوشینک تا زمانی که آخرین میان گره ساقه شروع به طویل شدن ننموده است، کوتاه باقی‌مانده و زمانی که طویل شوند پرچم‌ها و مادگی را در بر خواهند گرفت (رید ۱۹۸۵).
۱-۸-۷- ریشک:
ارقام جو ممکن است ریشک دار یا بودن ریشک باشد که نوع ریشک دار متداول‌ترین نوع آن می‌باشد ریشکها ممکن است خشن و دانه‌دار باشد نقش ریشک در جو همانند گندم است لیکن چون در جو ریشک طویل‌ترند تأثیرش بر عملکرد مجموعاً بیش از ریشکهای گندم است (نور محمدی ۱۳۷۶).
۱-۸-۸- دانه:
تعداد دانه در هر سنبله از ۶۰-۲۵ عدد در جوهای شش ردیف و از ۳۰-۲۵ عدد در جوهای دو ردیفه متفاوت است دانه جو گندمه می‌باشد. دانه جو در بیشتر ارقام خود همراه با پوشینک ها می‌باشد و فقط در تعداد کمی از واریته ها دانه در هنگام خرمن‌کوبی از داخل آن‌ها بیرون می‌آید. ارقام اخیر را جوهای لخت با برهنه می‌گویند دانه‌های جو به طول ۱۲-۸ میلی‌متر و ضخامت ۴/۵-۲ بوده وزن دانه جو بین ۵۸-۲۳ میلی‌گرم می‌باشد و رنگ آن در اکثر ارقام زراعی سفید یا آبی رنگ است (نور محمدی ۱۳۷۶). در بررسی‌های انجام شده بر روی ۳۰۰ رقم جو دیم در سال زراعی ۱۳۶۱-۱۳۶۰ ارقام جو از نظر وضعیت خوشه و تعداد دانه در خوشه به پنج دسته: (۶۶) عدد، خیلی خوب – (۶۵-۵۰) عدد، خوب – (۴۹-۳۴) عدد، متوسط- (۳۳-۲۴) عدد، ضعیف و (۲۳-۱۴) عدد، خیلی ضعیف (پناهی کرد لاغری ۱۳۶۱). مطابق بررسی‌های انجام گرفته توسط بوسینگالت و خان در سال ۱۹۰۰ درصد مواد تشکیل دهنده دانه و کاه به شرح ذیل می‌باشند (خدابنده ۱۳۶۹).
فرم در حال بارگذاری ...
