وبلاگ

دراین دیدگاه جرم انگاری فرایندی گزینشی است که به موجب آن قانونگذار بادر نظر گرفتن هنجارهای اجتماعی ویا ضرورت های دیگر برپایه مبنای نظری مورد قبول خود، رفتاری را ممنوع و یا الزام آور می کند و برای حمایت ازآن ضمانت اجرای کیفری قرار می دهد. تاکید تعاریف فوق برگزینشی و فرایند بودن جرم انگاری از وجود مسئله ای پر اهمیت دلالت دارد که قانونگذار باید در هنگام تصمیم گیری دراین زمینه به آن توجه نماید.

از مهمترین نکات موجود دراین زمینه آن است که قانونگذار باید در مورد اعمالی اعلان جرم نماید که بعداز تصویب، مورد پذیرش همگان قرار گیرد و مجریان قانون نیز نسبت به اجرای آن قانون اقناع وجدانی شوند. عدم توجه به این نکته در فرایند جرم انگاری مارا به تصدیق گفتار کسانی وا می دارد که به موسع بودن تعریف قانونی جرم اعتقاد دارند.^[۱۳]
زیرا در تعریف قانونی، جرم، همان فعل و ترک فعلی است که برای آن در قانون، مجازات تعیین شده باشد واین تعریف از آنجا که شامل اعمالی نیز می شود که در واقع ضد هنجارهای اجتماعی و اخلاقی نبوده اند می تواند دیدگاه های متفاوت موجود در مورد جرم واقعی و جرم از دیدگاه قانون را تشریح نماید. با تأکید بر تعریف جرم است که برخی از کارشناسان رادیکال جرم را شامل رفتاری دانسته اند که صاحبان قدرت دریک جامعه نظام یافته سیاسی آن را به وجود آورده اند.^[۱۴]
از آنچه بیان شد معلوم می شود که فرایند جرم انگاری همواره متاثر از عوامل مختلفی همچون مبانی نظری مورد قبول حکومت و ملاحظات سیاسی وعقیدتی حاکم بر جامعه است.وجود چنین عواملی مانع از آن نیست که جرم انگاری متاثر از منابع فرا ملی نیز قرار گیرد.توجه به این نکته مارا به بحث مهم دیگری به نام مراحل داخلی و خارجی جرم انگاری رهنمون می سازد که در حقوق کیفری نوین از اهمیت بسیاری برخوردار است^[۱۵].
۳- سیاست کیفری
سیاست کیفری(Polities Penal)ترکیب اضافی آشنایی است که از معنای لغوی واژه((سیاست)) و ((کیفر)) دور نیفتاده و منعکس کننده تدابیر عمدتا کیفری و سزا دهنده ای است که درجهت پیشگیری و سرکوبی((جرم)) دریک جامعه اتخاذ گردیده وبه اجرا گذاشته می شود.^[۱۶]
سیاست کیفری از دیرباز همیشه برپایه ی سرکوبی قرار داشته و جز اجرای مجازات تحت اشکال مختلف از شروع تاکنون هدف های دیگری را تعقیب نمی کرده است.سیاست کیفری اتخاذ راه و روش هایی برای مبارزه با بزهکاری از طریق کیفر است.
گفتار دوم: تفکیک جاسوسی از خیانت به کشورها
دراین گفتار دو موضوع مورد بررسی قرار گرفته است که در قسمت اول به معیارها و در قسمت دوم به مدل انتخابی ایران و فرانسه اشاره شده است.
۱ـ معیارها
قانون گذاران و محاکم وسیله مناسبی را برای تمایز جرائم((جاسوسی))و((خیانت به کشور)) مشخص نکرده اندو از زمان های دور تفصیل و جدایی این جرائم به طور قاطع صورت نگرفته است وگاهی عمل واحد هم جاسوسی وهم خیانت محسوب می شود و حقوقدانان سعی وتلاش وافری جهت جداسازی این دوجرم انجام داده اند و مقیاس هایی رانیز ارائه نموده اند.
اکثر حقوق دانان می گویند اگر جانی,عشق واخلاص و درست کاری و امانت داری در مقابل خویش را ناوجود انگاشت و پیمان وفاداری به کشور را نقض نمود، عمل او هرچه باشد خیانت محسوب می شود ودر صورتی که این عمل را شخص اجنبی مرتکب شود جاسوسی خواهد بود وجمع زیادی بین جاسوسی و خیانت به کشور به یکی از طرق ذیل تفصیل داده اند:
در برخی از موارد از جهت موضوع می توان این دو را متمایز نمود.
از طریق مجازات های متفاوتی که اعمال می شود می توان آن دو را ازهم تفکیک نمود.
از طریق صفت سیاسی بودن می توان قائل به فرق شد.
لیکن در فقه جزائی و تحلیل حقوقی معیارهای قابل توجه و ارزشمندی ارائه شده است که تحت سه عنوان ذیل، تجزیه و تحلیل می شود:
۱-۱) معیار عینی
کلمه Treason از ریشه لاتینی یعنی واژه tradere مشتق شده است و مقصود ازآن مباشرت در تسلیم اطلاعات به قدرت بیگانه است و تسلیم در اینجا عام است و شامل تسلیم اسرار نظامی و غیر نظامی با در اختیار گذاشتن نیرو یا امکاناتی که موجب سلطه اجنبی گردد، می شود. پس در حقیقت خیانت تسلیم چیز امانی است که در نزد شخص امانت است و این شامل اسرار وامکانات و مساعدت های دیگر است ولی تجسس در جایی است که اسرار در نزد جانی نیست بلکه برای یافتن آن تفحص و تجسس می نماید.
رکن مادی جاسوس تفحص و تفتیش برای رسیدن به اطلاعات سری است ولی رکن مادی و موضوعی خیانت تسلیم است و این شامل تسلیم استحکامات نظامی یا اسلحه وغیره می گردد.
بر همین اساس محاکم فرانسوی خیانت را از نوع جنایت و تجسس را ازنوع جنحه دانسته اند زیرا جست وجوی اسرار و حتی بدست آوردن آن جاسوسی است و هنگامی که در اختیار جانی قرار گرفت و جانی آن را به بیگانه تسلیم کرد، خیانت محقق می گردد، به عبارت دیگر می توان گفت که جاسوسی شروع به خیانت است و مجازات شروع به جرم در قانون فرانسه مجازات جرم تام را دارد.
به هر حال عنصر مادی موضوعی است که در اغلب انواع خیانت ها، تسلیم نمودن و به تصرف درآوردن چیزی به دشمن است و در جاسوسی جاسوس از عملیات تفحص و تفتیش تجاوز نمی کند. از آنچه گفته شد روشن می شود که خیانت عمل تسلیم است به نیروهای بیگانه، ولی جاسوسی به اختیار و تملک درآوردن اطلاعاتی است که در نزد جاسوس نیست لذا جاسوس برای بدست آوردن آن اطلاعات تجسس می کند، گرچه این عمل گاهی از مواقع نوعی خیانت محسوب می شود.
این معیار در ایجاد تمایز در مواقعی که تجسس وتسلیم در یک زمان انجام می شود نارساست ولی در عین حال در بقیه موارد برای تفصیل و تمایز بین جاسوسی و خیانت بسیار مفید است.
۱-۲) معیار ذهنی
کسانی که معیار مادی را برای ایجاد تمایز بین جاسوسی و خیانت به کشور کافی ندانسته اند از معیار دیگری استفاده نموده اند که نقش اساسی درآن مربوط به نیت جانی است و می گویند اگر نیت فاعل ایراد ضرر به امنیت کشور و دولت باشد عملش خیانت است و در صورتی که قصدش رسیدن به مطامع پست نفسانی باشد و جاسوسی را برای رسیدن به آن مرتکب شود خائن نخواهد بود ومجازاتش اخف از خائن می باشد ولی اعتماد به این معیار درجدا نمودن جاسوسی از خیانت به کشور بسیار مشکل است زیرا جداسازی انواع نیات مجرم، کاری بس دشوار است وما نیز وسیله نیت سنج برای اندازه گیری نوع نیت مجرمانه در اختیار نداریم.
بنابراین بحث ودستیابی به نیت و نوع نیت مجرم کاری بس دشوار است. بحث تقسیم جرائم براساس رکن عمومی و عنصر روانی در گفتار آتی در تشخیص سیاسی یا عادی بودن جرائم فوق به طور مبسوط تر مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
۱-۳) معیار ملیت(تابعیت)
عده ای معیار تابعیت را برای تمایز جاسوسی و خیانت به کشور ابداع کرده اند. مقنن فرانسوی در جداسازی جاسوسی از خیانت به کشور به این معیار پناهنده شده است، بنابراین شهروندی که پیمان شکنی در مقابل وطن خود کرده خائن و شخص خارجی در صورت جمع آوری اطلاعات جاسوس است. در مباحث قبل ارزش حقوقی این معیار مورد بررسی قرار گرفت. برخی از کشورها از قبیل فرانسه، رومانی، ایتالیا و سوئیس از این معیار پیروی کرده اند و درتوجیه حقوقی آن آورده اند:
هم وطن و شهروندی که وطن خویش را مورد حمله وتعرض قرار می دهد و به عهد و پیمان واجب الوفایین خویش وکشورش خیانت کرده و آنرا نقص می نماید,نسبت به اجنبی ای که می خواهد جمع آوری اطلاعات نماید، ضرر بیشتر دارد. شخص اول یقیناً خائن است و دومی جاسوس است اگرچه جاسوس آداب مهمان بودن را رعایت نکرده و خلاف قرار دادامان عمل کرده ولی به هر حال خائن نیست.^[۱۷]
۲- مدل انتخابی ایران و فرانسه
به نظر می رسد بین دو جرم جاسوسی و خیانت به کشور رابطه عموم و خصوص من وجه برقرار است زیرا در برخی از مصادیق جاسوسی خیانت هم صدق می کند. یعنی بعضی از جاسوسی ها خیانت به کشور نیز هست مثل این که مرتکب جاسوسی ایرانی باشد که با فعل جاسوسی مرتکب خیانت هم شده است یعنی عمل واحد دارای دو عنوان است و ازمصادیق تعدد معنوی است.
برای تایید برداشت فوق می توان به آیه(یا ایها الذین امنوا لا تخونو الله والرسول و تخونوا اماناتکم و انتم تعلمون).^[۱۸] استشهاد نمود زیرا شأن نزول آیه درباره جاسوسی است ولی خداوند بزرگ آن را با لفظ خیانت مورد خطاب قرارداده است.در سبب نزول آیه شریفه در تفسیر((منهج الصادقین))چنین آمده است:
جبرئیل نزد رسول(ص) آمده و گفت: یا رسول الله ابوسفیان در فلان جای فرود آمده است با جمعی از مشرکان به تهیه حرب ایشان مشغول شوید واین خبر را پوشیده دارید تا ناگهان برسر ایشان تازید یکی از منافقان بر صورت حال اطلاع یافته نامه نوشت و ابوسفیان را از آمدن مسلمانان خبر دار کرد.^[۱۹]
حتی برخی از مصادیق جرم جاسوسی نیز که از طرف کافر ذمی و کافر مستامن ارتکاب یابد از مصادیق تعدد معنوی است و خیانت هم برآن صادق است زیرا این گونه افراد با عقد قرارداد ذمه یا عقد امان متعهد می شوند که برخلاف مصالح کشوری که درآن ساکن هستند عمل نکنند ودر صورت انجام جاسوسی خیانت کار نیز محسوب می شوند.
در برخی از موارد و مصادیق تنها جاسوسی ویا خیانت صدق می کند مانند این که خیانت به کشور از مصادیقی باشد که طبعا مشتمل بر عمل جاسوسی نیست.
نظیر اینکه شخص ایرانی خود را بر ضد کشور و مسلح نماید و یا جاسوسی ما به وسیله شخصی خارجی انجام شود که مستأمن و مامور به خدمت جمهوری اسلامی ایران نباشد که در اینجا فقط جرم جاسوسی صادق است.
بالاخره تمیز جرم جاسوسی از خیانت به کشور دارای اهمیت بسزایی است زیرا از دیدگاه فقه جزائی و تحلیل حقوقی برخی قائل به تشدید محازات خائن هستند و می گویند مستحق اشدّ مجازات است و حتی مستحق زندگی وحیات نیست. اما در فرانسه مقنن فرانسوی در جداسازی جاسوسی از خیانت به کشور معیار تابعیت پناهنده شده است بنابراین شهروندی که پیمان شکنی در مقابل وطن خود کرد. خائن و شخص خارجی در صورت جمع آوری اطلاعات جاسوس است، اما در حقوق ایران قانونگذار صراحتاً معیاری را در این زمینه معرفی نکرده است.
مبحث دوم: مبانی جرم انگاری و درآمدی بر تحولات تاریخی
این مبحث شامل دو گفتار می باشد که در گفتار اول به مبانی جرم انگاری جاسوسی و در گفتار دوم به تحولات تاریخی جرم جاسوسی می پردازیم.
گفتار اول: مبانی جرم انگاری
ما دراین گفتار به مبانی شرعی و مبانی عرفی جرم جاسوسی می پردازیم.
الف- مبانی شرعی:
در دوران اسلامی و همچنین در قرآن کریم به مصادیقی از بحث جاسوسی و خیانت به کشور بر می خوریم، از آنجا که اسلام به جنبه های مختلف زندگی انسان برای تامین سعادت دنیا وآخرت انسان ها توجه نموده و بر همین اساس دین ودنیا, معنویت و سیاست را در هم آمیخته معتقد است حکومتی براساس فرامین الهی و موازین اسلامی باشد می تواند کشتی متلاطم زندگی انسانی را به ساحل نجات رهنمون سازد.
لذا تشکیل دولت و حکومت از ضروریات و بدیهیات احکام اسلامی است همان گونه که این سیره و روش را در زندگی پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین(ع) مشاهده می کنیم.
از زمانی که پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) از مکه به مدینه هجرت فرموداولین پایه های حکومت و دولت اسلامی را درآن سامان بنیان نهاد. با تشکیل حکومت اسلامی مباحثی از قبیل جاسوسی از دو جهت به منظور حفظ نظامات کشور اسلامی ضرورت پیدا نمود:
اطلاع به امور پنهانی و توطئه های دشمنان اسلام از مهم ترین وسایل حفظ حکومت اسلامی به شمار می رفت . با اطلاع یافتن از نقشه های دشمنان اسلام ، توطئه ها خنثی می شد و این وسیله به عنوان یک ابزار حیاتی برای دفاع از مرز و بوم اسلام به شمار می رفت . در اهمیت تهیه ابزار دفاع از دولت اسلامی همین بس که قرآن کریم مسلمانان را به آن ترغیب نموده و آماده نمودن وسایل دفاع از کشور را واجب نموده است.^[۲۰]
حفظ اسرار و امور محرمانه از دسترس دشمن در تاریخ اسلام اهمیت ویژه ای داشت . زیرا دشمن با اطلاع از این اسرار به سهولت قادر می شد که با کشور اسلامی مبارزه و مقابله نماید و در صورتی که اسرار در اختیار دشمن قرار می گرفت ، وسیله تسلط دشمنان بر مرز و بوم اسلامی فراهم می شد و این عمل مستوجب کیفر بود .
پس از ذکر این مختصر ، اینک سیر تاریخی جاسوسی و خیانت به کشور را با ذکر نمونه هایی از تاریخ و سنت پیامبر (ص) ادامه می دهیم :
الف- جمع آوری اطلاعات به نفع نظام اسلامی
پس از آن که پیامبر (ص) دعوت خود را اعلام فرمود ، به شیوه های گوناگونی مورد هجوم دشمنان قرار گرفت و پس از مهاجرت به مدینه خداوند دستور به جهاد فرمود . پیامبر (ص) در جنگ ها از تمام وسایل و اسباب مشروع ، برای رسیدن به پیروزی استفاده می نمود و به جهت آن که اطلاع بر اوضاع و احوال و امور دیگر دشمنان اثری بسیار تعیین کننده در سرنوشت جنگ داشت ، حضرت از این وسیله استفاده می فرمود و گروه های تجسس را به کار می گمارد نقل شده است که پیامبر (ص) وارد میدان جنگ نمی شدند مگر پس از معرفت و اطلاع کامل از وضعیت دشمن و امکانات او … برای تکمیل بحث در این جا چند نمونه ی تاریخی را ذکر می کنیم :