وبلاگ

۲-۴-۵-۱- شاخص توصیف شغلی^[۷۰]
یکی از دقیق ترین و رایج ترین ابزار اندازه گیری رضایت شغلی، شاخص توصیف شغلی می باشد که در دانشگاه کرنل توسط اسمیت (۱۹۷۴)تدوین شده است. در این شاخص، پاسخ دهندگان به چند عبارت کوتاه و وصفی در مورد هریک از جنبه های پنج گانه موقعیت کاری پاسخ می دهند. این موارد عبارتند از: ماهیت کار مورد نظر، سرپرستی، همکاران، حقوق و دستمزد، ترفیعات شغلی.
۲-۴-۵-۲- پرسشنامه رضایت شغلی مینه سوتا^[۷۱]
این پرسشنامه درجه رضامندی پاسخ دهندگان را درپنج ماده، براساس مقیاس درجه بندی لیکرت می سنجد این موارد شامل: بهره مندی از توانایی خلاقیت شغلی ، تنوع کار ، ایمنی شغل و شرایط مادی زندگی می باشند.
۲-۴-۵-۳- تکنیک وقایع حساس
این روش از دستاوردهای هرزبرگ می باشد. در این روش از کارکنان خواسته می شود تا رویدادهای شغلی خود را که خوشنود کننده و ناخشنود کننده هستند، توصیف کنند سپس این رویدادها مورد تحلیل محتوایی قرار می گیرند تا معلوم شود کدام یک از جنبه های موقعیت شغلی مانند خود شغل، سرپرستی و حقوق و مزایا در ارتباط نزدیک با عکس العمل های انفعالی بوده است. این روش بیشتر بر داده های کیفی تکیه می کند.
۲-۴-۵-۴- مصاحبه
مصاحبه های انفرادی روش های دیگری برای ارزیابی رضایت کارکنان می باشند. مصاحبه ممکن است برنامه ریزی شده یا غیر برنامه ریزی شده باشد. این روش را بعضی مواقع جلسات ابراز عقاید نیزمی نامند. در روش مصاحبه از افراد خواسته می شود تا آزادانه نظرات و پیشنهادات خود را درباره شغل ، سازمان و یا مدیریت بیان کنند. اگر چنین جلساتی با مهارت کافی هدایت شود، مسائلی که باعث رضایت شغلی شده یا رضایت شغلی را تهدید می کند کشف می گردند(محمدپور و همکاران، ۱۳۸۷).

۲-۴-۶- پیشینه تحقیقات
الف- تحقیقات خارجی
۱- نتایج تحقیقاتی که توسط هلن هان(۲۰۱۰) با عنوان اعتماد و رضایت شغلی و نقش تبادل رهبر-عضو در شرکت فورچون ۵۰۰ در آمریکا صورت گرفته با تحلیل اطلاعات مشخص شد بین واسطه تبادل رهبر –عضو و اعتماد به همکاران و رضایت رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. باکینگام و کافمن (۲۰۰۰) نتیجه گیری کردند که کلید حفظ استعدادها و بهره ور ساختن کارمندان با استعداد ودر نتیجه ایجاد رضایت شغلی توسط رابطه فرد با سرپرستش تعیین می شود.
۲- فرس و همکارانش (۲۰۰۴)، یافتند که اعتماد به همکاران با جذب حمایت سازمانی ارتباط مثبت دارد و این به تبادل رهبر- عضو باکیفیت بهتر ارتباط بسیاری دارد. بر این اساس اگر فرد بیشتر به همکارانش اعتماد داشته باشد با احتمال بیشتری مورد اعتماد سرپرستش واقع می شود.
۳- پس از تست ۴۴۸ نفر از کارکنان در مشاغل و سازمانهای مختلف، سیبرت و همکارانش(۲۰۰۱) به این نتایج رسیدند که مزایای شبکه مانند دسترسی به اطلاعات، منابع وحمایت کاری وحرفه ای به موفقیت کار فرد اثر دارد. اطلاعات ومنابع بیشتر مانند حمایت حرفه ای دارای پیامدهای کلیدی در نقش تبادل رهبر- عضو در رضایت شغلی می باشد.افراد با تبادل رهبر- عضو بالاتر به اطلاعات و منابع دسترسی بیشتری دارند. چندین تحقیق از این نظر حمایت کرده اند.ژیانگ و وکلین (۲۰۰۰)، ۱۰۱ متخصص سیستم اطلاعات، سطح ورودی را بررسی کرده و دریافتند که حمایت سرپرست یک پیش بینی کننده قوی رضایت شغلی کارکنان است. همچنین بر اساس داده ها از ۲۴۵ ارتباط سرپرست- زیر دست، واین و همکارانش (۱۹۹۹) دریافتند که حمایت رهبر ارتباط مثبت با افزایش حقوق ، تشویق ها ورضایت کار داشت.
۴- اسپارو و لدن(۲۰۰۵)، در مطالعه تجربی دریافتند که افراد با کیفیت بالای تبادل رهبر- عضو با احتمال بیشتری وارد شبکه شخصی رهبر می شوند. در مطالعه ۲۳۵ مربی بسکتبال مردان، ساگاس و کانینگهام (۲۰۰۴) دریافتند که افراد در رابطه بالاتر تبادل رهبر-عضو، رضایت شغلی وکاری بیشتری درمقایسه با افراد دررابطه پائینتر تبادل رهبر-عضو داشتند.
۵- ماتزلرورنزل (۲۰۰۶) یافتند که اعتماد به همکاران اثر زیادی بر رضایت کارکنان ودر نهایت وفاداری کارکنان دارد.
۶- فرس وهمکارانش(۲۰۰۴)، دریافتند که اعتماد به همکاران با حمایت سازمانی بسیار مرتبط بوده و به تامین نیازهای اجتماعی عاطفی کارمند ورضایت شغلی کارمند ارتباط دارد.با این وجود، کوک و وال (۱۹۸۰) دریافتند که اعتماد به همکار ، ارتباط مثبت با رضایت شغلی ، تعیین سازمانی و حمایت سازمانی دارد. پس انتظار داشتن رابطه مثبت بین اعتماد به همکاران و رضایت کار شخصی منطقی است.
۷- آبرامس و همکارانش (۲۰۰۳) پس از مصاحبه با ۲۰ سازمان یافتند که اعتماد میان فردی یک ویژگی اصلی روابطی بوده که به ترویج دانش موثر و اشتراک گذاری در شبکه کمک می کند. نتیجه گیری شده، ترویج اعتماد کارمندان به همکارانشان توسط مدیریت یک استراتژی سودمند و جدید برای توسعه و افزایش موفقیت شغلی اعضای سازمان است. این پژوهش اهمیت رهبری را بیان میکند که نه تنها نقش مهمی دربهبود درک موفقیت شغلی کارمندان ایفا کرده، بلکه بر رابطه بین اعتماد به همکاران ورضایت شغلی موثر می باشد.
ب- تحقیقات داخلی
۸- یوسفی و همکاران(۱۳۸۷)، دریافتند بین اعتماد حاکم بر سازمان با اثر بخشی، کاهش تعارض و در نهایت رضایت شغلی ارتباط وجود دارد. و از آنجا که اعتماد یک عامل حیاتی در تنظیم ساختار بیمارستان های آموزشی است این پژوهش به بررسی اعتماد و رضایت شغلی کارکنان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان پرداخته است. در این پژوهش توصیفی تحلیلی جامعه آماری شامل پرستاران بیمارستان های آموزشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سال ۱۳۸۷بود که با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی ۱۱۱ نفر به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات دو پرسشنامه اعتماد شغلی از ساشکین (۱۹۹۹) با ضریب پایایی ۹۸ درصد و پرسشنامه رضایت شغلی لستر(۱۹۸۴) با ضریب پایایی ۸۰ درصد بود. برای تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و همچنین آزمون های t و ضریب همبستگی استفاده شد نتایج پژوهش نشان داد که بین میزان رضایت شغلی پرستاران با اعتماد سازمانی رابطه وجود دارد. همچنین میانگین نمرات ابعاد امنیت شغلی، نظارت، حقوق و مزایا به ترتیب بیشترین میانگین را در میزان رضایت شغلی پرستاران در رابطه با ابعاد اعتماد داشته است.
۹- رسولی و شهایی(۱۳۸۸)، در تحقیقی با عنوان تأثیر رویکرد مبادله رهبر-پیرو بر رضایت شغلی کارکنان شعبه های تأمین اجتماعی تهران به بررسی رابطه مبادله رهبر- پیرو بر رضایت شغلی کارکنان پرداختند. این تحقیق از نظر هدف از نوع کاربردی و از نظر اجرا از نوع توصیفی- پیمایشی و از شاخه میدانی بوده، نمونه حدود ۱۸۲ نفر از کارکنان شعب هستند که تعداد نمونه با روش خوشه ای و فرمول کوکران محاسبه شد، از دو نوع ابزار استاندارد برای سنجش نگرشهای افراد استفاده شد که اولی به رضایت شغلی و دومی به مبادله رهبر- پیرو اختصاص دارد. پرسشنامه ۲۰ گزینه ای رضایت شغلی مینه سوتا و مقیاس لیکرت. نتایج نشان داد که رابطه مبادله ای ضعیف صرفاً بر رضایت بیرونی کارمند تأثیر معناداری دارد. لذا حتی با اینکه رابطه مبادله ای مدیر و کارمند ضعیف است، سایر عوامل مؤثر بر نیازهای بیرونی ممکن است به حدی قوی باشند که رابطه مبادله ای ضعیف میان مدیر و کارمند نتواند رضایت شغلی را تحت الشعاع خود قرار دهد.
۱۰- جواهری کامل(۱۳۸۸)، در پژوهشی به بررسی رابطه بین عدالت سازمانی، رابطه رهبر- عضو، اعتماد به سرپرست، توانمندسازی روان شناختی و رفتارهای شهروندی سازمانی پرداخته است. نتایج این مقاله نشان می دهد که ادراک کارکنان از عدالت به طور مثبتی با اعتماد به سرپرست و توانمندسازی روا نشناختی رابطه دارد. ادراکات کارکنان از رابطه رهبر- عضو نیز به طور مثبتی با اعتماد به سرپرست و توانمندسازی روان شناختی رابطه دارد. هم چنین اعتماد به سرپرست و توانمندسازی روان شناختی به طور مثبتی با رفتارهای شهروندی سازمانی ارتباط دارد.
۱۱- مطلق و همکاران(۱۳۹۱)، در تحقیقی به بررسی رابطه سرمایه اجتماعی با رضایت شغلی در بین کارکنان شاغل در سازمان پرداختند. در این مطالعه جامعه مورد مطالعه کلیه کارکنان شاغل در واحدهای بهزیستی کرمانشاه به تعداد۳۷۰ نفر می باشد. پس از بررسی اعتبار و روایی پرسشنامه ، اطلاعات و داده ها جمع آوری و با بهره گرفتن از آمارهای توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته نشان می دهد که در بین متغیرهای زمینه ای تنها تحصیلات رابطه معناداری با رضایت شغلی دارد و در سایر متغیرها شامل سن ، جنس، تأهل و درآمد رابطه معناداری مشاهده نشد. بر اساس نتایج به دست آمده کلیه متغیرهای مستقل شامل سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، اعتماد بین فردی، اعتماد تعمیم یافته، اعتماد به نهادها، مشارکت رسمی، مشارکت غیر رسمی و مشارکت مدنی رابطه مستقیم و معناداری با متغیر وابسته )رضایت شغلی (دارند.
فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
هدف تمام علوم، شناخت و درک دنیای پیرامون ما است. به منظور آگاهی از مسائل و مشکلات دنیای اجتماعی، روش های علمی، تغییرات قابل ملاحظه ای پیدا کرده اند. این روندها و حرکت ها سبب شده است که برای بررسی رشته های مختلف بشری، از روش علمی استفاده شو د. از جمله ویژگیهای مطالعه علمی که هدفش حقیقت یابی است استفاده از یک روش تحقیق مناسب می باشد و انتخاب روش تحقیق مناسب به هدف ها، ماهیت و موضوع مورد تحقیق و امکانات اجرایی بستگی دارد و هدف از تحقیق دسترسی دقیق و آسان به پاسخ پرسش های تحقیق است.
اتخاذ روش تحقیق مناسب علاوه بر این که محقق را در رسیدن به نتیجه ای محکم و قابل اتکا یاری می‌دهد، روند پیشرفت پژوهش را بسیار تسهیل می کند. روش اجرای تحقیق، مجموعه فعالیت‌هایی است که تعیین می‌کند داده‌ها مورد نیاز جهت آزمون فرضیه‌ها، از کجا، با چه ابزار سنجش و چگونه بدست آمده است. بر همین اساس در این فصل به تبیین روش اجرای پژوهش، جامعه و نمونه آماری پژوهش، روش جمع آوری داده های تحقیق، روایی و پایایی ابزار تحقیق و روش های آماری تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته می شود.
در این فصل به ماهیت روش انجام پژوهش، شیوه‌ی نمونه گیری و تعیین حجم نمونه، ماهیت ابزار و روش جمع آوری داده‌ها، روایی و پایایی ابزارهای پژوهش و نحوه‌ی پردازش اطلاعات پرداخته می‌شود.
۳-۲- روش پژوهش
به طور کلی روش‌های پژوهش در علوم رفتاری را می‌توان با توجه به دو ملاک هدف تحقیق و نحوه‌ی گردآوری داده‌ها تقسیم کرد. تحقیقات علمی بر اساس هدف به سه دسته تقسیم می‌شوند: بنیادی، کاربردی و تحقیق و توسعه (سرمد و بازرگان، ۱۳۸۵). هدف تحقیقات کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه‌ی خاص می‌باشد. از آنجایی که هدف از پژوهش حاضر سنجش روابط اعتماد به همکار، تبادل رهبر- عضو و رضایت شغلی است، می‌توان گفت این پژوهش از نظر هدف کاربردی است.
تحقیقات بر اساس چگونگی بدست آوردن داده های مورد نیاز به دو دسته تقسیم می‌شوند: تحقیق توصیفی (غیر آزمایشی) و تحقیق آزمایشی. تحقیق توصیفی شامل مجموعه روش‌هایی است که هدف آن توصیف کردن شرایط یا پدیده های مورد بررسی است(سرمد و بازرگان، ۱۳۸۵). بنابراین پژوهش حاضر از نوع تحقیقات توصیفی است. از سوی دیگر تحقیق توصیفی خود به پنج دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از: تحقیق پیمایشی، همبستگی، اقدام پژوهی، بررسی موردی و تحقیق علی– مقایسه ای (سرمد و بازرگان، ۱۳۸۵). پژوهش حاضر از آنجایی که به مطالعه‌ی ویژگی‌ها و صفات افراد جامعه می‌پردازد و وضعیت فعلی جامعه را در قالب چند صفت یا متغیر مورد بررسی قرار می‌دهد از نوع تحقیق توصیفی - پیمایشی است.
۳-۳- جامعه آماری پژوهش
جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدهایی که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند. معمولاً در هر پژوهش، جامعه مورد بررسی یک جامعه‌ی آماری است که پژوهشگر مایل است درباره صفت یا صفتهای متغیر واحدهای آن به مطالعه بپردازد. در واقع جامعه آماری عبارتست از کلیه افراد، گروه‌ها، رویدادها و پدیده های مورد علاقه محقق که وی تصمیم دارد آن‌ها را بررسی نماید (سکاران،۱۳۹۰).
جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه کارکنان مرد شرکت فومن شیمی در استان گیلان می باشد که تعداد آنها ۷۲۰ نفر است.
۳-۴- روش نمونه گیری و حجم نمونه
نمونه عبارتست از تعدادی از افراد که صفت آن‌ها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده‌ و از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردار باشند. نمونه گیری از مراحل مهم تحقیق علمی می‌باشد که به محقق امکان می‌دهد تا با صرف امکانات کمتر به نتایج مطلوب برسد (خاکی،۱۳۹۰). محقق باید با توجه به مقتضیات روش تحقیق، ماهیت داده‌ها، نوع ابزار گردآوری داده‌ها و ساختار جامعه آماری، نمونه ای که معرف کیفیت و کمیت جامعه باشد، را انتخاب کند (حافظ نیا، ۱۳۸۴).
برخی از متداول‌ترین روش‌ها عبارتند از: نمونه گیری تصادفی ساده، نمونه گیری سیستماتیک، نمونه گیری طبقه ای، نمونه گیری خوشه ای و نمونه گیری چند مرحله ای.
نمونه گیری در پژوهش حاضر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انجام شد و با بهره گرفتن از فرمول نمونهگیری کوکران که در ادامه ارائه می شود حجم نمونه ۲۵۱ نفر تخمین زده شد. فرمول نمونه گیری کوکران برای تعیین حجم نمونه در جامعه‌ی محدود به صورت زیر می‌باشد:
Nz² × p.q
n = = ۲۵۱
d²
n = حجم نمونه
Z = مقدار متغیر نرمال واحد استاندارد، که در سطح اطمینان ۹۵ درصد برابر ۹۶/۱ می‌باشد
P= مقدار نسبت صفت موجود در جامعه است. اگر در اختیار نباشد می‌توان آن را ۵/۰ در نظر گرفت. در این حالت مقدار واریانس به حداکثر مقدار خود می‌رسد.
q= درصد افرادی که فاقد آن صفت در جامعه هستند (q =1-p)
d= مقدار اشتباه مجاز (بین ۰۵/. تا ۱/.)
از آنجایی که احتمال می‌رفت برخی از پرسشنامه‌ها بازگشت داده نشود، تعداد ۳۰۰ پرسشنامه در میان نمونه‌ی آماری توزیع شد که از این تعداد نهایتاً ۲۶۵ پرسشنامه قابل استفاده بود.
۳-۵- نتایج آزمون بارتلت جهت کفایت نمونه

۳۵۰

۵

LDPE

<0.01

۰٫۰۱۲

۰٫۱

EVOH 44%

۱-۵ چای
انواع چای شامل سیاه، سبز، سفید، اوولانگ^[۱۱] می باشند و به طور تقریبی ۷۶-۷۸% چای تولید در دنیا چای سیاه، ۲۰-۲۲% چای سبز و کمتر از ۲%چای اولونگ است(کاروری و همکاران، ۲۰۰۷)^[۱۲].

۱-۵-۱ چای سبز
چای سبز یک بوته همیشه سبز از خانواده Theaceae است، گونه های جنس Camellia در بسیاری از کشورها رشد می کند، با این وجود چین، هند، ژاپن و سریلانکا کشورهای اصلی تولیدکننده چای هستند(هولمان، ۲۰۰۰)^[۱۳]. ترکیب شیمیایی برگ های چای و دم کرده های آن تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله نوع چای، گونه بوته چای، سن برگ ها، فصل برداشت، آب وهوا، تکنولوژی های فرآوری و شرایط خشک کردن طی فرایند تولید چای، پیش زمینه ژئوشیمیایی خاک، روش کشت و پرورش و آلودگی محیطی می باشد(هولمان، ۲۰۰۰؛ فرناندز و همکاران^[۱۴]۲۰۰۰؛ وانسوندارا و شهیدی، ۱۹۹۷)^[۱۵]. چای محصولی است که از غنچه و جوانه های لطیف گیاهی از نوع کاملیا^[۱۶] پس از طی مراحل مختلفی مانند پلاس، مالش، تخمیر و خشک کردن به دست می آید. این نوع چای پس از چیدن برگ های چای در معرض بخار قرار می گیرد تا پیش از خشک شدن آنزیم های پلی فنل اکسیداز غیرفعال شوند در این فرآورده مقدار ترکیبات پلی فنل که مهمترین ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در برگ سبز چای هستند بیشتر از چای سیاه می باشد. مراحل فرآوری آن بدین ترتیب است که ابتدا برگ های پلاسیده در معرض هوای داغ قرار گرفته و سپس جهت غیرفعال شدن آنزیم های داخلی در دمای بالا خشک می شوند(سوزانده می شوند)، در ادامه مالش خورده و خشک می شوند و در نهایت تحت خشک شدن نهایی در دمای بالا(سوزاندن) قرار گرفته و محصول انتهایی که همان چای سبز که چایی تخمیر نشده می باشد بدست می آید.
۱-۵-۲ چای سفید
نوعی چای خاص و کمیاب است که وجه تسمیه خود را از نوعی گونه مخصوص چای گرفته، به علاوه نوع خاص روش فرآوری آن بعد از برداشت نیز سبب نامیدن این اسم شده است. این چای دارای تعداد زیادی غنچهاست که با دمبرگ های ریز نقره ای پوشیده شده اندکه بر رنگ سفید و روشن این چای تأثیر می گذارد. مراحل فرآوری آن بدین ترتیب است که ابتدا برگ های چای تحت خشک شدن مقدماتی با بخار قرار می گیرند، سپس زیر نور خورشید و به صورت طبیعی در معرض هوا خشک می شوند تا محصول نهایی یا همان چای سفید بدست آید.
۱-۵-۳ چای اولونگ
این نوع چای بوسیله اکسیداسیون ناقص برگ های چای به عنوان بخشی از فرایند حد واسط تهیه چای سیاه و سبز تولید می شود. در ابتدا برگ های چای در بیرون از سالن فرآوری و در معرض هوای آزاد به مدت ۵/۰ تا ۱ ساعت قرار گرفته تا پلاسیده شوند طی این پروسه ویژگی های طعم و بو چای بوجود می آیند، در ادامه پلاسیدن در درون سالن فرآوری و با انجام عمل مالش به مدت۶ الی ۸ ساعت به طور کامل انجام می گردد. سپس جهت غیرفعال شدن آنزیم های داخلی برگ ها سوزانده می شوند(خشک شدن در دمای بالا) و مجدداً مالش خورده و خشک می شوند و در نهایت سوزاندن نهایی روی آنها نیز صورت گرفته تا محصول نهایی با همان چای اولونگ که چایی نیمه تخمیر شده است بدست آید.
۱-۵-۴ چای سیاه
نوعی از فرآورده های چای است که پس از طی مراحل کامل فرآوری و یا چای سازی از برگ سبز به دست می آید. برگ های چای درون سالن فرآوری بدون انجام عمل مالش پلاسیده شده و سپس مالش می خورند و جهت اکسیداسیون مقدماتی توسط آنزیمهای پلی فنل اکسیداز قبل از خشک شدن نهایی اول مرطوب شده و به اتاقی جهت انجام عمل تخمیر منتقل شده، بعد از تخمیر برگ ها تحت خشک شدن نهایی قرار گرفته تا آنزیم های داخلی برگ غیرفعال شوند و در انتها چای کاملاً تخمیر شده یا همان چای سیاه بدست می آید.
برگ های چای منبع ترکیبات پلی فنل هستند، برگ های چای سبز حاوی فلاونوئیدها و علاوه بر آن اسیدهای فنولیک می باشند که ممکن است تا ۳۰% وزن خشک برگ های تازه را تشکیل دهد، اما آنها تنها ۱۰% وزن خشک چای سیاه را تشکیل می دهند. مهمترین گروه های پلی فنل های چای موادی هستند که هنوز به طور واحد نامگذاری نشده اند. اغلب برای این ترکیبات نام هایی از قبیل فلاونوئیدها، فلاون-۳-الس و یا کاتشین ها استفاده می شود. ۳ گروه اساسی پلی فنل های موجود در برگ های چای شامل کاتشین، تیوفلاوین ها و تیوروبیگین ها می باشند. کاتشین های مهم چای سبز عبارت از کاتشین، اپی کاتشین، گالوکاتشین، اپی کاتشین گالات، اپی گالوکاتشین و اپی گالوکاتشین گالات می باشند. ثابت شده که برگ های چای تنها محصول غذایی هستند که دارایاپی گالوکاتشین گالات^[۱۷] می باشند، اپی گالوکاتشین گالات یک ترکیب فعال است که دارای ۸ گروه آزاد OH می باشد و مشخص شده که دارای فعالیت آنتی اکسیدانی بالایی است(گرمزا و همکاران، ۲۰۰۶)^[۱۸]. ترکیبات مذکور از بین برنده رادیکال های آزاد و چلاته کننده فلزات هستند و از رونوشت سازی آنزیم ها وفساد آنزیمی جلوگیری می کنند و دارای فعالیت های مفید ضدباکتریایی نیز هستند که این خصوصیات نشان دهنده توانایی بالای آنها به عنوان آنتی اکسیدان و نگهدارنده در صنایع غذایی مخصوصاً در زمینه نگهداری و حفظ فرآورده های گوشتی می باشد(هیگدون و فری^[۱۹]، ۲۰۰۳؛ مانزوکو وهمکاران^[۲۰]، ۱۹۹۸؛ تانگ و همکاران^[۲۱]،۲۰۰۱). همچنین پلی فنل های چای نقش مهمی در حفظ و نگهداری پروتئین ایفا می کنند(کارترینو و همکاران، ۱۹۹۸)^[۲۲]. از همین رو عصاره چای سبز به دلیل داشتن خصوصیات ذکر شده به عنوان یک ترکیب آنتی اکسیدانی با خواص ضدباکتریایی و ضدویروسی موردتوجه واقع شده است(مانزوکو و همکاران، ۱۹۹۸، یانگ و همکاران، ۲۰۰۰)^[۲۳].

علیرغم ویژگی های بسیار مفید ترکیبات پلی فنل موجود در چای، لازم است در هنگام استفاده از این ترکیبات به تأثیر نامطلوب آن بر ویژگی های حسی مواد غذایی و همچنین تخمیر قوی آن ترکیبات غذایی اشاره کرد(میکین و همکاران، ۱۹۸۲)^[۲۴].
۱-۶ ماهی
ماهی و دیگر فرآورده های دریایی از مهمترین تولیدات اقتصادی بسیاری از کشورها می باشند(آبورگ و همکاران، ۲۰۰۲)^[۲۵].چربی ماهیان منبع مهمی از اسیدهای چرب غیراشباع با چند پیوند دوگانه امگا۳ و به طور عمده DHA^[26] و EPA^[27] است(لین و لین، ۲۰۰۴)^[۲۸].
ماهیان چرب مثل ماهی آزاد و قزل آلای رنگین کمان دارای سطوح بالایی از اسیدهای چرب چندغیراشباع^[۲۹] می باشند که به خاطر اثرات مفید اسیدهای چرب غیراشباع امگا۳ بر روی سلامتی، مصرف آنها توصیه می شوند. نقش DHA در رشد سلول های مغزی در طول بارداری و شبکیه چشم و نقش EPA در جلوگیری از ظهور بیماری قلبی به اثبات رسیده است(نووارو گارسیا و همکاران، ۲۰۰۴)^[۳۰]. اما از طرفی چربی ماهیان به دلیل داشتن مقدار قابل توجهی از اسیدهای چرب با چند پیوند دوگانه^[۳۱]در مقابل فسادهای ناشی از اکسیداسیون بسیار حساس می باشند(ویسیتی و همکاران، ۲۰۰۳)^[۳۲]. عدم استفاده از تکنیک های مناسب نگهداری ماهیان و محصولات دریایی منجر به تغییرات سریع در فاکتورهای متفاوت شیمیایی، بیوشیمیایی و میکروبیولوژی محصول گردیده که پدیده کمپلکس فساد ماهی را به دنبال دارد(سلام و همکاران، ۲۰۰۷)^[۳۳]. در سال های اخیر، موارد زیادی از فساد مواد غذایی و بیماری های با منشأ غذایی ناشی از رشدمیکروارگانیسم های در سراسر جهان گزارش شده است(مید و همکاران^[۳۴]، شان وهمکاران، ۲۰۰۷)^[۳۵].
ماهیان آب شیرین محصولاتی با فسادپذیری بالایی هستند فساد باکتریایی در ماهی های نگهداری شده در یخچال و یا ماهیان منجمد و فرآورده های ماهی تحت شرایط نگهداری هوازی(درحضور اکسیژن) بوسیله باکتری های سرماگرا گرم منفی مثل Pseudomanas، Shewanella، Alteromonas، Flavobacterium spp ایجاد می شود. کیفیت ماهیان آب شیرین دغدغه ای مهم برای صنعت و مصرف کنندگان می باشد. با این وجود کاهش کیفیت مستقیماً وابسته به طبیعت گونه های ماهی و همچنین شرایط دستکاری و نگهداری است(رضایی و حسینی، ۲۰۰۸)^[۳۶].
اکسیداسیون در غذا به وسیله وجود انواع مختلف واکنش ها و در نتیجه تشکیل رادیکال های آزاد، هیدروپراکسیدها و محصولات دیگر فساد می باشد(بیلتز و گروسچ، ۱۹۹۹)^[۳۷]. غذاهای گوشتی در نتیجه برهم کنش^[۳۸] انواع مختلف رادیکال ها و یا از طریق اکسیداسیون چربی محصول فاسد می شوند. واکنش انوع اکسیژن، مانند رادیکال هیدروکسی^[۳۹]، آنیون سوپراکسید^[۴۰] و رادیکال های آکوکسیل^[۴۱] قادر به اکسیداسیون لیپیدها و پروتئین هستند(لین و لیانگ، ۲۰۰۲)^[۴۲]. ترکیبات فرار حاصل از شکسته شدن، واکنش اکسیداسیون و واکنش هیدرولیتیک چربی ها(هیدروپراکسیدها، آلدئیدها، کتون ها، اسیدهای چرب و …) بو، طعم، رنگ، بافت، ارزش غذایی و به طور کلی کیفیت را دستخوش تغییر کرده و و باعث عدم مطلوبیت برای مصرف کنندگان این منبع مهم غذایی می شود(هراس و همکاران،۲۰۰۰^[۴۳]؛ ساکاناکا و همکاران،۲۰۰۵)^[۴۴]. اقداماتی درجلوگیری و یا به تعویق انداختن فساد ماهی ها و فرآورده های آن گزارش شده است که از آن جمله می توان به کنترل درجه حرارت وکاهش آن، کنترل های لازم در محل فرآوری، بسته بندی تحت خلاء^[۴۵]، بسته بندی در اتمسفر اصلاح شده^[۴۶] و همچنین افزودن آنتی اکسیدان به مواد غذایی یکی از موثرترین شیوه های کاهش سرعت اکسایش چربی هاست. این شیوه به طرز فراگیری برای افزایش میزان ماندگاری مواد غذایی و بهبود پایداری لیپیدها و غذاهای لیپیدی و به تبع آن جلوگیری از افت خصوصیات حسی و ارزش تغذیه ای آن ها مورد استفاده قرار می گیرد(فرهوش، ۱۳۸۲). چون مرحله انتشار اکسیداسیون منجر به تشکیل یک سری واکنش رادیکال آزاد می شود استفاده از آنتی اکسیدان ها جهت کاهش سرعت اکسیداسیون معمول است(ویسیتی و همکاران، ۲۰۰۳)^[۴۷] . به طوریکه آنتی اکسیدان ها رادیکال های آزاد را به دام انداخته و از پیشرفت اکسیداسیون می کاهند(ویسیتی و همکاران، ۲۰۰۳).
کاربرد آنتی اکسیدان ها در مواد غذایی یکی از موثرترین شیوه های کاهش اکسیداسیون لیپیدها و افزایش عمر ماندگاری غذاهای لیپیدی و بنابراین جلوگیری از کاهش کیفیت حسی و تغذیه ای آنهاست. آنتی اکسیدان ها به هر ماده ای که قادر است از اکسیداسیون ماده اکسیدشونده جلوگیری کند و یا آن را به تأخیر اندازد، اطلاق می شود(پازوس و همکاران^[۴۸]، ۲۰۰۴؛ والنزول و همکاران^[۴۹]، ۱۹۹۱). هرچند به دلیل برگشت ناپذیری واکنش های فساد، امکان بهبود کیفیت یک محصول اکسید شده میسر نیست.(گلی۱۳۸۲). آنتی اکسیدان ها طی قرن ها به عنوان ترکیبات افزودنی به غذا مورد استفاده قرار گرفته اند، آن ها عمدتاً جهت به تأخیر انداختن تجمع رادیکال آزاد استفاده می شوند، از این رو سبب ایجاد تقویت در ثبات اکسیداتیو غذا می شوند(هالیول^[۵۰]، ۱۹۹۵؛ گمز و همکاران^[۵۱]، ۱۹۹۶).
ترکیبات آنتی اکسیدانی از طریق واکنش های مختلف از قبیل کند کردن مرحله آغاز و انتشار، مهار کاتالیزورها، پایدار ساختن هیدروپراکسیداها، تخریب یا ترکیب شدن با رادیکال ها، با توجه به نوع ساختمان شان، سرعت واکنش های اکسیداسیون را کند می کنند ولی به نظر می رسد که بیشتر آنتی اکسیدان ها از طریق ترکیب با رادیکال های پراکسی، که در مرحله انتشار یا تجزیه هیدروپراکسیدها ایجاد می شوند، سرعت اتواکسیداسیون را کاهش می دهند(حدادخداپرست، ۱۳۷۳).
ویژگی های لازم برای عمل آنتی اکسیدان ها
۱- موثر بودن درغلظت های کم
۲- سازگار بودن با ماده اولیه
۳-نداشتن اثر حسی یا ارگانولپتیکی
۴- سمی نبودن برای مصرف کننده(غیرمضر بودن)
۵- مقاوم بودن به حرارت که این خاصیت را (ویژگی حمل)^[۵۲]

- بنابراین در مقایسه یافته های اصلی صفات مورد بررسی در این تحقیق مثل میانگین های: ارتفاع گیاه در مرحله گلدهی، تعداد شاخه های فرعی (جانبی) گیاه، تعداد گل بر روی هر گیاه، وزن تر شاخه و ساقه (گرم)، وزن تر گل و برگ (گرم)، کل وزن تر گیاه، وزن خشک شاخه و ساقه (گرم)، وزن خشک گل و برگ (گرم)، کل وزن خشک گیاه و مقدار اسانس گیاه در تیمارهای مختلف به این نتیجه رسیدیم که میانگین میزان تیمارهای کودهای آلی: ورمی کمپوست و کود حیوانی بطور مشترک از دیگر تیمارهای کودی مورد مطالعه بالاتر و بیشتر می باشد.

- نتایج این تحقیق نشان داد که اثر تیمارهای مختلف کودهای آلی: ورمی کمپوست و کود حیوانی در میزان رشد و بهبود ویژگی های رشدی و مقدار اسانس گیاه مرزه تابستانه تاثیر مثبتی دارد. در این راستا رضوانی مقدم و همکاران در ۱۳۸۸ در تحقیقی با عنوان بررسی اثر کودهای بیولوژیک و آلی بر برخی صفات کمی و مقدار اسانس گیاه دارویی مرزه گزارش دادند که کاربرد کودهای بیولوژیک و آلی می تواند در بهبود خصوصیات کمی و کیفی مرزه موثر باشند و استفاده از ورمی کمپوست و کودهای بیولوژیک در بهبود ویژگی های رشدی و عملکرد گیاه دارویی مرزه تاثیر مثبتی دارد. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده رضوانی مقدم و همکاران همسویی و مطابقت وجود دارد.
- نتایج این تحقیق نشان داد که خصوصیات رشدی مرزه تابستانه تحت تاثیر تیمارهای مختلف زراعی قرار دارد. در این راستا محمدپور و همکاران در سال ۱۳۸۹ در تحقیقی با عنوان تاثیر تاریخ کاشت و تراکم بر خصوصیات مورفولوژیک و عملکرد مرزه تابستانه به این نتیجه رسیدند که خصوصیات مورفولوژیک مرزه که اغلب از اجزای عملکرد پیکر رویشی محسوب می شوند، تحت تاثیر تیمارهای زراعی قرار داشته و با مدیریت صحیح می توان عملکرد رویشی را افزایش داد. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده محمدپور و همکاران همسویی و مطابقت وجود دارد.
- نتایج این تحقیق نشان داد که کاربرد کودهای زیستی و کودهای آلی به تنهایی و در مقایسه با کود شیمیایی ترکیبی در تیمارهای مختلف در بهبود صفات کمی و کیفی گیاه دارویی مرزه تاثیر مثبتی داشته است. در این راستا مکی زاده تفنی و همکاران در سال ۱۳۸۷ در تحقیقی با عنوان اثر کاربرد منابع مختلف نیتروژن بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه مرزه گزارش دادند که کاربرد کودهای زیستی به تنهایی و یا در ترکیب با کود شیمیایی در بهبود صفات کمی و کیفی گیاه دارویی مرزه تاثیر مثبتی داشته و به جای مصرف مداوم کود شیمیایی می توان با استفاده بهینه از نهاده های زیستی در راستای کشاورزی پایدار و کاهش آلودکی ناشی از مصرف کود شیمیایی نیتروژنی اوره گام برداشت. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده مکی زاده تفنی و همکاران همسویی و مطابقت وجود دارد.
- نتایج و بررسی های این تحقیق نشان داد که استفاده از کودهای شیمیایی در مزارع کشت سبزیجات کاربرد زیادی دارد که سبب آلودگی خاک، آب، محصولات زارعی و محیط زیست می شود. در این راستا مومیوند و همکاران در سال ۱۳۸۸در تحقیقی با عنوان تاثیر کاربرد نیتروژن و کربنات کلسیم بر تجمع نیترات و عملکرد گیاه دارویی مرزه تابستانه به این نتیجه رسیدند که امروزه استفاده از کودهای نیتروژن دار در کشت و کار سبزیجات افزایش چشمگیری یافته است که نتیجه آن تجمع نیترات در سبزیجات، آلودگی آب های سطحی و زیر زمینی و آلودگی اکوسیستم ها است و این امر می تواند برای سلامتی انسان و محیط زیست بسیار خطرناک باشد. در صورتی که مصرف مرزه جنبه تازه خوری و یا ادویه ای داشته باشد باید در کاربرد کودهای شیمیایی به خصوص نیتروژن احتیاط لازم را انجام داد و در صورت امکان از روش های تلفیقی و ارگانیک برای تغذیه این نوع سبزیجات استفاده کرد. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده مومیوند و همکاران همسویی و مطابقت وجود دارد.
- نتایج این تحقیق نشان داد که همبستگی بالا و معنی داری بین عملکرد اسانس با ارتفاع بوته و تعداد شاخه فرعی وجود دارد. در این راستا زراع و همکاران در سال ۱۳۸۸ در تحقیقی با عنوان تغییرات اسانس و برخی ویژگی های کمی گیاه مرزه تحت تاثیر مقادیر مختلف کود نیتروژن و کمپوست زباله شهری گزارش دادند که همبستگی بالا و معنی داری بین عملکرد اسانس با ارتفاع بوته و تعداد شاخه فرعی بود و نیتروژن بر عملکرد اسانس مرزه تاثیر معنی داری داشت و با افزایش مقادیر کود مصرفی عملکرد اسانس نیز افزایش یافت که به سبب افزایش عملکرد ماده خشک در واحد سطح است. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده زراع و همکاران همسویی و مطابقت وجود دارد.
- نتایج این تحقیق نشان داد که وزن خشک اندام رویشی و عملکرد اسانس در تیمارهای کشت خالص کودهای آلی ورمی کمپوست و کود حیوانی به طور معنی داری بیشتر از دیگر تیمارهای کودهای شیمیایی ترکیبی بود. در این راستا حسن زاده اول و همکاران در سال ۱۳۸۴ در تحقیقی با عنوان اثر تراکم بر خصوصیات زراعی و عملکرد مرزه و شبدر ایرانی در کشت مخلوط به این نتیجه رسیدند که وزن خشک اندام رویشی و عملکرد اسانس مرزه در تیمارهای کشت خالص به طور معنی داری بیشتر از تیمارهای کشت مخلوط بود و وزن خشک مرزه با افزایش تراکم در تیمارهای کشت خالص کاهش اما در تیمارهای کشت مخلوط افزایش یافت. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده حسن زاده اول و همکاران همسویی و مطابقت وجود دارد.
- با توجه به عدم مصرف هیچ گونه کودی در تیمار شاهد می توان دریافت که عدم اعمال کودهای آلی و شیمیایی در این تیمار باعث افزایش مقدار ماده فنول در اسانس گیاه مرزه تابستانه شده است.
- با توجه به مصرف کودی حیوانی در این تیمار می توان دریافت که اعمال این کود در این تیمار باعث افزایش مقدار ماده ۱ , ۲ – Benzene dicarboxylic acid در اسانس گیاه مرزه تابستانه شده است.
- با توجه به مصرف کود ورمی کمپوست در این تیمار می توان دریافت که اعمال این کود در این تیمار باعث افزایش مقدار ماده Bicyclo ( 3.1.1 ) heptan در اسانس گیاه مرزه تابستانه شده است.
- با توجه به مصرف کودهای شیمیایی ترکیبی در تیمار چهار - NPK (60،۵۰،۵۰) می توان دریافت که اعمال کودهای شیمیایی در این تیمار باعث افزایش مقدار ماده Di - n – octyl phthalate در اسانس گیاه مرزه تابستانه شده است.
- با توجه به مصرف کودهای شیمیایی ترکیبی در تیمار پنج - NPK (80،۷۰،۵۰) می توان دریافت که اعمال کودهای شیمیایی در این تیمار باعث افزایش مقدار ماده فنول در اسانس گیاه مرزه تابستانه شده است.
- با توجه به مصرف کودهای شیمیایی ترکیبی در تیمار شش - NPK (60،۵۰،۸۰) می توان دریافت که اعمال کودهای شیمیایی در این تیمار باعث افزایش مقدار ماده Di - n – octyl phthalate در اسانس گیاه مرزه تابستانه شده است.
- با توجه به مصرف کودهای شیمیایی ترکیبی در تیمار هفت - NPK (80،۷۰،۸۰) می توان دریافت که اعمال کودهای شیمیایی در این تیمار باعث افزایش مقدار ماده۱ , ۲ – Benzene dicarboxylic acid در اسانس گیاه مرزه تابستانه شده است.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده alpha – Thujene در تیمار شاهد که بدون مصرف کود بود نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده Alpha-pinene در تیمار شاهد که بدون مصرف کود بود نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده beta-myrcene در تیمار شاهد که بدون مصرف کود بود نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده alpha-terpinen در تیمار چهار نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده gamma-terpinene در تیمار پنج نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده Phenol در تیمار پنج نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده bicyclogermacrene در تیمار شاهد نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده bête-bisabolene در تیمار شاهد نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده Di – n – octylph thalate در تیمار شش نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده ۱ , ۲ – Benzene dicarboxylic acid در تیمار کود حیوانی نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده Trance-anethole در تیمار کود حیوانی نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- با توجه به مصرف کودهای آلی و شیمیایی در این تحقیق و مقایسه آن بین تیمارهای مختلف می توان دریافت که ماده Benzen در تیمار کود حیوانی نتیجه بهتر و بالاتری در اسانس گیاه مرزه تابستانه داشت.
- نتایج این تحقیق نشان داد که بیشترین تعداد ترکیبات اسانس گیاه مرزه تابستانه تحت تاثیر کودهای شیمیایی و بالاترین درصد ترکیبات تحت تاثیر کودهای آلی بدست آمد. در این راستا مکی زاده تفنی و همکاران در سال ۱۳۸۷ در تحقیقی با عنوان اثر کاربرد منابع مختلف نیتروژن بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه مرزه گزارش دادند که درصد اسانس به طور معنی داری تحت تاثیر تیمارهای کودی قرار گرفت و کاربرد کود شیمیایی بیشترین درصد اسانس را نسبت به کودهای زیستی به همراه داشت. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده مکی زاده تفنی و همکاران همسویی و مطابقت وجود ندارد.
- نتایج این تحقیق نشان داد که عمده ترین ترکیبهای شناسایی شده از اسانس گیاه مرزه تابستانه ترکیبات فنلی و گاما – ترپینن و … بوده است. در این راستا احمدی و همکاران در سال ۱۳۸۲ در تحقیقی با عنوان مقایسه ترکیب های موجود در اسانس مرزه بختیاری در مراحل قبل از گلدهی و گلدهی کامل در رویشگاه و مرزعه به این نتیجه رسیدند که عمده ترین ترکیبهای شناسایی شده در مرحله گلدهی کامل در مزرعه پارا–سیمن و کارواکرول بوده است. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده احمدی و همکاران همسویی و مطابقت وجود ندارد.
- نتایج این تحقیق نشان داد که عمده ترین ترکیبهای شناسایی شده از اسانس گیاه مرزه تابستانه بی سیکلو هپتان، بنزن دی کربوکسیلیک اسید، فنل، دی ان اکتیل فتالات و گاما – ترپینن می باشد. در این راستا اکبری نیا و همکاران در سال ۱۳۸۶ در تحقیقی با عنوان شناسایی ترکیب های معطر گیاه دارویی مرزه سهندی کشت شده در قزوین گزارش دادند که عصاره مرزه سهندی کشت شده دارای فنول های منوترپن است. تیمول، گاماترپینن و پاراسیمن از ترکیب های اصلی عصاره بودند. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده اکبری نیا و همکاران همسویی و مطابقت وجود ندارد.
- نتایج این تحقیق نشان داد که ترکیبات عمده اسانس مرزه تابستانه بی سیکلو هپتان، بنزن دی کربوکسیلیک اسید، فنل، دی ان اکتیل فتالات و گاما – ترپینن بوده است. در این راستا تجلی و همکاران در سال ۱۳۹۰ در تحقیقی با عنوان بررسی تاثیر مراحل فنولوژیک بر روی درصد و ترکیبات شیمیایی اسانس گیاه مرتعی مرزه تابستانه به این نتیجه رسیدند که سه ترکیب اصلی اسانس گیاه مرزه تابستانه به ترتیب تیمول، گاما ترپینن و کارواکرول می باشد. لذا نتایج حاصل از این تحقیق با نتایج بدست آمده تجلی و همکاران همسویی و مطابقت وجود ندارد.
نتیجه گیری کلی
- کاربرد کودهای آلی (ورمی کمپوست و کود حیوانی گوسفندی) می تواند بر رشد کمی و کیفی پیکر رویشی گیاه و مقدار اسانس گیاه دارویی مرزه تابستانه تاثیر مثبتی داشته باشد.
- کاربرد کودهای آلی در مقایسه با کودهای شیمیایی می توانند سبب بهبود ویژگی های خاک و حاصلخیزی بهتر آن شود. تولید ارگانیک و طبیعی گیاهان دارویی که مصارف غذایی، طبی و آرایشی دارند می تواند سبب تولید محصولات سالم شده و آلودگی های محیط زیست (خاک و آب و …) را کاهش دهد.
- کاربرد اسانس گونه های مختلف گیاهان دارویی به خصوص مرزه تابستانه در فرآورده های دارویی، غذایی و بهداشتی بستگی به ترکیب های شیمیایی موجود در اسانس دارد.
- به طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که به جای مصرف مداوم کود شیمیایی می توان با استفاده بهینه از کودهای آلی به خصوص کود ورمی کمپوست و کود حیوانی در راستای کشاورزی پایدار و کاهش آلودگی ناشی از مصرف کودهای شیمیایی و تولید محصولات سالم زراعی گام برداشت، هر چند که باید در خصوص کاربرد اقتصادی کودهای آلی مثل کود ورمی کمپوست در زمین های زراعی توجه بیشتری صورت بگیرد.
- با توجه به تنوّع ترکیبات موجود در اسانس گیاه مرزه تابستانه و نوع کاشت آن در مناطق مختلف، شناسایی و تعیین نوع و درصد ترکیبات شیمیایی موجود در اسانس آن می تواند در استفاده کاربردی تر از گیاهان دارویی موثر باشد.
- تعداد ۲۸ ماده اصلی از ترکیبات موجود در اسانس مرزه تابستانه در تیمارهای مختلف استخراج شد. بیشترین تعداد ترکیبات اسانس از نظر تنوع و میزان ماده مؤثره در تیمار شاهد، تیمار چهار با کودهای شیمیایی ترکیبی - NPK (60،۵۰،۵۰)، تیمار شش با کودهای شیمیایی ترکیبی - NPK (60،۵۰،۸۰) و کمترین تنوع ترکیبات اسانس در تیمار کود حیوانی، تیمار کود ورمی کمپوست و تیمار هفت با کودهای شیمیایی ترکیبی - NPK (80،۷۰،۸۰) مشاهده شد. بالاترین میزان ترکیبات اسانس نسبت به تیمارهای کودی دیگر در تیمار کود حیوانی، تیمار کود ورمی کمپوست و تیمار هفت با کودهای شیمیایی ترکیبی - NPK (80،۷۰،۸۰) بدست آمد.
- تیمار کود حیوانی و تیمار کود ورمی کمپوست با توجه به میزان رشد کمی و کیفی گیاه دارویی مرزه تابستانه تأثیر بهتری در میان تیمارهای کودی مورد بررسی داشتند.
پیشنهادات
- با توجه به تأثیر خوب کودهای آلی: کود حیوانی و کود ورمی کمپوست در خصوصیات رشدی گیاه مرزه تابستانه پیشنهاد می­گردد از مقادیر مختلف این کودها استفاده شود.
- با توجه به این که مرزه تابستانه در سال دو تا سه نوبت قابل برداشت می باشد پیشنهاد می­گردد که خصوصیات رشدی این گیاه و بازده اسانس و ترکیبات موجود در اسانس آن در برداشت­های دوم و سوم نیز مورد بررسی و مقایسه قرار بگیرد.
- با توجه به اینکه گیاه در مرحله گلدهی حاوی بیشترین مقدار ماده موثره با کیفیت می باشند باید در این مرحله اقدام به برداشت و جمع آوری آن نمود و آماده کردن به موقع و سریع گیاهان دارویی جهت خشک شدن در حفظ کیفیت و حفظ مواد موثره اسانس آن گیاه تأثیر مثبتی دارد با توجه چگونگی خشک کردن گیاهان دارویی پیشنهاد می شود که روش های مختلف خشک کردن گیاهان بر روی کمیّت و کیفیّت اسانس آنها مورد بررسی قرار بگیرد.
- با توجه به اینکه کمیّت و کیفیّت مواد موثره اسانس بدست آمده در گیاهان دارویی مثل: گلها، برگ و ساقه و زمان مناسب برداشت آن متفاوت می باشد، پیشنهاد می­ شود که مطالعه و تحقیق بیشتری در مورد زمان مناسب برداشت و اسانس موجود در اندام­های مختلف پیکر رویشی گیاه مرزه تابستانه از نظر کمیّت و کیفیّت و مقایسه آنها با یگدیکر انجام شود.
- با توجه به کاربردهای مختلف غذایی، طبی و بهداشتی گیاه دارویی مرزه تابستانه و اهمیت اقتصادی آن پیشنهاد می شود تحقیقات جامع تر و دقیق تر علمی و صنعتی بر روی این گیاه و گیاهان شاخص خانواده نعناعیان صورت بگیرید.
- با توجه به ضرورت تولید محصولات گیاهی سالم و اورگانیک در نظام زراعی، به نظر می رسد که استفاده از کودهای آلی: کود ورمی کمپوست و کود حیوانی گوسفندی می تواند به عنوان طرحی مناسب در راستای اهداف و تولید کشاورزی پایدار در تولید محصولات گیاهان دارویی مد نظر واقع شود.
- با توجه به هزینه های بالای استفاده از کودهای آلی در مقابل کودهای شیمیایی در مقیاس بالا در زمین های زارعی، لازم می باشد تا در خصوص استفاده اقتصادی از کودهای آلی مخصوصا کود ورمی کمپوست راهکارهای مناسبی ارائه شود.
- با توجه به ارزش اقتصادی و کاربرد اسانس گیاه دارویی مرزه تابستانه در زمینه های مختلف غذایی، طبی و بهداشتی لازم می باشد تا تحقیقات بیشتری در خصوص استفاده از اسانس مرزه تابستانه صورت پذیرد.
منابع
۱- آذرتیوند، حسین، زراع چاهوکی، محمد علی، ۱۳۸۷، اصلاح مراتع، انتشارات دانشگاه تهران.
۲- اطمینان اقطاعی، اشکان، ۱۳۹۰، شناسایی گیاهان مرتعی، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بافت.
۳- امید بیگی، رضا، ۱۳۷۴، رهیافتهای تولید و فرآوری گیاهان دارویی، انتشارات فکر روز، چاپ اول.
۴- امید بیگی، رضا، ۱۳۸۸، تولید و فرآوری گیاهان دارویی، انتشارات استان قدس رضوی – به نشر، جلد اول، چاپ پنجم.
۵- امید بیگی، رضا، ۱۳۸۸، تولید و فرآوری گیاهان دارویی، انتشارات استان قدس رضوی – به نشر، جلد دوم، چاپ پنجم.
۶- بوت، الکساندرا، بنیتس، خوزه، ۱۳۹۱، اهمیت مواد آلی خاک،عسگری، حمید رضا، انتشارات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
۷- حسنی زاده، حسن، ۱۳۸۹، پرورش سبزی در باغ و خانه، انتشارات کیان ایران.
۸- حکیمی میبدی، محمد حسین، بمان میرجلیلی، علی، ۱۳۸۴، گیاهان مرتعی در مرتعداری، موسسه انتشارات یزد.
۹- جم زاد، زیبا، ۱۳۸۸، آویشن ها و مرزه های ایران، انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، چاپ اول.

در حال حاضر گیاه ذرت با توجه به موارد مصرف زیاد، کیفیت و ارزش غذایی بالا، قدرت سازش با آب و هوای مختلف (بخصوی با تولید هیبریدهای جدید) در اکثر نقاط جهان کشت می شود. به طوری که طی دو دهه گذشته (از سال ۱۹۸۴ به بعد) از لحاظ سطح زیر کشت و میزان کل تولید بعد از گندم و برنج مقام سوم را داشته ولی از سال ۱۹۸۴ به بعد اگر چه از نظر سطح زیر کشت همچنان بعد از گندم و برنج در مقام سوم قرار داشت ولی به علت افزایش سطح زیر کشت (از ۱۲۹۶۲۸ هزار هکتار در سال ۱۹۸۴ به ۱۳۸۷۲۰ هزار هکتار در سال ۱۹۹۸ و ۷/۱۴۲۷۱۴ هزار هکتار در سال ۲۰۰۵) و نیز افزایش متوسط در هکتار (از ۳۴۶۶ کیلوگرم در سال ۱۹۸۴ به ۲۰/۴۰۷۹ کیلوگرم در سال ۲۰۰۵)، از لحاظ میزان کلی تولید جهانی مقام اول را به دست آورد به طوری که برابر آمار سازمان خوار و بار کشاورزی (فائو، ۲۰۰۷) در سال ۱۹۹۸ و ۲۰۰۵ به ترتیب ۷/۶۰۸۰۵۲ و ۸/۷۰۳۴۱۳ هزار تن گزارش شده است. به نظر می رسد کاهش سطح زیر کشت گندم باعث افزایش سطح زیر کشت ذرت شده باشد. به عبارت دیگر در طی این سال ها، علاقه مندی به کشت ذرت افزایش یافته و کشت ذرت به تدریج جایگزین کشت گندم شده است.
ذرت در پنج قاره جهان کشت می شود. از لحاظ وسعت سطح زیر کشت و میزان کل تولید این گیاه، قاره آمریکا مقام اول را داشته و پس از آن قاره های آسیا، آفریقا، اروپا و اقیانوسیه به ترتیب مقام های بعدی را بدست آورد که قاره اروپا با سطح زیر کشت حدود نصف آفریقا تولیدی نزدیک به دو برابر این قاره دارد که عملکرد بالا در اروپا را نشان می دهد. آمار نشان می دهد که طی سال ها به تدریج سطح زیر کشت تولید رد هکتار و نتیجه مقدار کل تولید در کلیه قاره ها افزایش داشته است که این افزایش، حجم عظیم فعالیت های تحقیقاتی برای دستیابی به تولید با کیفیت و کمیت بیشتر و نیز درجه اهمیت ذرت را نشان می دهد.

در سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ ایالات متحده آمریکا، چین، برزیل، هندوستان و مکزیک، نسبت به سایر کشورهای تولید کننده ذرت در جهان، سطح بیشتری از زمین های خود را به کشت این گیاه اختصاص دادند و به ترتیب بیشترین تولید را در جهان داشتند و جزء کشورهای مهم تولید کننده ذرت بودند. کشور فرانسه با آنکه نسبت به کشور نیجریه سطح زیر کشت کمتری (حدود یک سوم) دارد اما به علت بالا بودن عملکرد در هکتار (با متوسط تولید ۹۰/۸۳۷۰ کیلوگرم) از لحاظ میزان کل تولید حدود سه برابر جلوتر هستند.
براساس گزارشات سازمان خوار و بار کشاورزی در سال ۲۰۰۵ سطح زیر کشت ذرت در جهان بالغ بر ۷/۱۴۲۷۱۴ هزار هکتار بوده است که از این نظر در بین غلات پس از گندم و برنج در رتبه سوم قرار گرفته است. در بین کشورهای تولید کننده ذرت در جهان در سال ۲۰۰۵، ایالات متحده آمریکا با سطح زیر کشت برابر ۳۰۳۹۹ هزار هکتار، ۳/۲۱ درصد از سطح زیر کشت جهانی ذرت را به خود اختصاص داده و از این نظر در رتبه نخست جای دارد و پس از آن کشور چین با سطح زیرکشت ۵۰/۲۶۳۷۹ هزار هکتار و ۵/۱۸ درصد در رتبه دوم، برزیل با سطح زیر کشت ۴۳/۱۱۵۴۹ هزار و ۱/۸ درصد در جایگاه سوم قرار گرفتند. ضمن اینکه سهم کشور ایران با ۲۸/۲۷۶ هزار هکتار سطح زیر کشت، ۲/۰ درصد جهان بوده است (فائو، ۲۰۰۷).
در سال ۱۳۴۹ سطح زیر کشت ذرت در ایران ۱۰ هزار هکتار و سال ۱۳۶۳، ۲۱ هزار هکتار بوده است. برابر آمار فائو در سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴ هجری شمسی)، سطح زیر کشت ذرت در ایران ۲۸/۲۷۶ هزار هکتار با متوسط تولید ۹/۷۲۲۱ کیلوگرم و مقدار کل تولید ۲۵/۱۹۹۵ هزار تن اعلام شده است. روند افزایش سطح زیر کشت و افزایش عملکرد در ایران کاملا مشهود است و این خود نشانگر شناخت بیشتر و اهمیت این گیاه است که باعث تشویق کشاورزان و ترویج کاشت روزافزون شده است (میرهادی، ۱۳۸۰).
۱-۵- میزان تولید ذرت در جهان و ایران
براساس آمار منتشر شده از سوی سازمان خوار و بار کشاورزی (فائو) تولید ذرت در سال ۲۰۰۵ در جهان ۸/۷۰۳۴۱۳ هزار تن بوده است. ایالات متحده آمریکا با تولید ۲۸۲۳۱۱ هزار تن و یا ۱/۴۰ درصد از تولید جهانی، در بین کشورهای تولید کننده، رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. کشور چین با تولید ۴۷/۱۳۹۴۹۸ هزار تن و ۸/۱۹ درصد در رتبه دوم و برزیل با تولید ۳۱/۳۵۱۱۳ هزار تن و ۵ درصد تولید جهانی، رتبه سوم را به خود اختصاص داده اند. سایر کشورها نیز هر کدام سهم کمی در تولید داشته اند و ایران با ۲۵/۱۹۹۵ هزار تن تولید، فقط ۳/۰ درصد از تولید جهانی را دارا می باشد.
طبق آمار سایت فائو به روز شده در تاریخ ۱۷ می ۲۰۱۱ تولید ذرت در ایران طبق نمودار(۱-۱) زیر نمایش داده می شود که همانطور که مشهود است تا تاریخ ۲۰۰۷ تولید ذرت در کشور روند افزایشی داشته و بعد از آن در سال های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ روند نزولی به خود گرفته است.
نمودار۱-۱- میزان تولید سالانه ذرت در ایران
طبق آمار منتشر شده از مدیریت تولیدات گیاهی وزارت کشاورزی تولید ذرت طبق جدول(۱-۱) زیر می باشد که تناقضی بین داده های این سازمان و آمار منتشر شده از سازمان فائو دیده می شود.

۳-۴-۱- چارچوبی برای تحلیل نابرابری­های جنسیتی

سه عامل سطح توسعه، منابع سنت­­ها و قراردادهای اجتماعی، نقش اقتصادی و دسترسی به بازار کار؛ مهمترین عواملی هستند که نابرابری­های جنسیتی را تحت تأثیر قرار می­ دهند. آداب و رسوم و عرف­های اخلاقی، قوانین ونرم­ها، در جوامع درحال­توسعه نقشی تعیین کننده در بروز نابرابری­های جنسیتی دارد؛ به طوری­که به راحتی می ­تواند برای ورود زنان به بازار کار، ایجاد یا دسترسی آنان را به منابع مورد نیاز تحت تأثیر قرار دهد. عوامل نام برده ویژگی­های خاصی دارند. بعضی از این نرم­ها بیش از صد سال در میان مردم رواج داشته اند و در فرهنگ مردم نهادینه شده ­اند؛ همین عامل منجر به پایداری قراردادها و رسوم اجتماعی شده است، به طوری که تغییر آ­ن­ها به سختی امکان­ پذیر است. از در تیپ­شناسی ویلیام­سن ، این قراردادها، قراردادهای درجه یک نامیده می­شوند که محدودیت­هایی را بر سطوح پائین اعمال می­ کنند.
سیاست­هایی که هدف آن­ها بهبود دسترسی زنان به آموزش، مراقبت­های بهداشتی، اعتبارات مالی و بازار کار است هزینه­ها و نیازهای فنی بیشتری را طلب می­ کند، اما معمولاً از نظر جامعه راحت­تر پذیرفته می­ شود و این امور، مداخله در زندگی خصوصی­شان تلقی نمی­ شود. اما تغییراتی که مستلزم دخالت در عقاید سنتی و هنجارهای اجتماعی نهادینه شده است، مقاومت بیشتری را ایجاد می­ کند و نیازمند دوره­ زمانی طولانی و حداقل یک دوره­ سی ساله است که بتواند عملی شود.
سوم، کندی این تغییرات به معنای ناتوانی در تغییر شرایط نیست. تجارب کشورهای مختلف مانند تونس، بنگلادش و مکزیک نشان داده است که تغییرات مهم ـ اگرچه کند ـ به نفع زنان در حال وقوع است، به خصوص دختران تحصیل کرده می­توانند به این روند شتاب بیشتری بدهند.

۳-۴-۲- متغیرهای وابسته نابرابری­ جنسیتی

در تمامی کشورها اطلاعات مربوط به نابرابری­های جنسیتی عمدتاً از داده­هایی استخراج می­ شود که در آمار جهانی زنان سازمان ملل و گزارش توسعه انسانی سازمان ملل آمده است. علی­رغم این­که بعضی از شاخص­ های اجتماعی نظیر مرگ­و میر در بالغین یا کودکان تحت تأثیر سطح درآمد مناطق، بین مردان و زنان به شدت متفاوت است؛ اما سنجش نابرابری­های جنسیتی با محاسبه­ی شاخص­ هایی جهت سنجش اختلاف درآمد بین زنان و مردان به نظر کم­اهمیت­تر از محاسبه شاخص­ هایی برای اندازه ­گیری اختلاف در تغذیه، تحصیلات، آموزش و بهداشت می­باشد.
جهت سنجش نابرابری­های اجتماعی جنسیتی، برخی شاخص ­ها از جمله درصد تعداد کودکان مؤنث نسبت به کل کودکان زیر ۵ سال، تفاوت در نسبت وزن به سن بین دختران و پسران زیر ۵ سال، تفاوت در سنوات تحصیلی بین بالغین مؤنث و مذکر، تفاوت در واکسیناسیون و مراقبت­های بهداشتی بین دختران و پسران زیر ۵ سال به کار می رود.^[۱۵۷] اما دراکثر مطالعات صورت گرفته در جهان، عواملی از قبیل اختلاف در برخورداری از آموزش، مراقبت­های بهداشتی، پست­های سیاسی و درآمد را به عنوان عوامل تبعیض در مورد زنان بیان کرده ­اند. در عین حال، شاخص­ های بدست­آمده که بیشتر مورد توجه قرار گرفته است عبارتند از «شاخص توسعه جنسیتی»^[۱۵۸]، «شاخص توانمندسازی جنسیتی»^[۱۵۹] و «شاخص توسعه انسانی»^[۱۶۰]. این سه شاخص از سال ۱۹۹۴ به بعد در گزارشات سالانه­ی سازمان ملل متحد برای کشورهای مختلف محاسبه شده است. در نهایت حاصل کلیه محاسبات «شاخص تبعیض جنسیتی»^[۱۶۱] است.^[۱۶۲]
می‌توان گفت این شاخص ابعاد سه‌گانه بهداشت و سلامت باروری، توانمند‌سازی و مشارکت در نیروی کار را می‌سنجد و بیانگر میزان ضرر وارده بر پتانسیل پیشرفت انسان‌ها (نشأت گرفته از وجود تبعیضات جنسیتی) است.^[۱۶۳]
نتایج مطالعاتی که در سال ۱۹۹۸ با بهره گرفتن از این سه شاخص انجام شده، نشان داده است که برابری در توزیع منافع توسعه بین زنان و مردان در جوامعی که طی سی سال گذشته و قبل از آن به پیشرفت بیشتری دست یافته­اند، بیشتر بوده است و شکاف جنسیتی آنان در بهداشت و تحصیلات به سرعت کمتر شده است. در کشور های درحال­توسعه نیز سطح تحصیلات برای زنان به طور پیوسته درحال­ افزایش است.
الف) شاخص توسعه جنسیتی
دفتر برنامه­ ریزی توسعه سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۵، به انتشار شاخصی تحت عنوان شاخص توسعه جنسیتی در گزارش سالانه خود اقدام کرد. این شاخص میانگین سه پارامتر است که تفاوت جنسیتی را در سه زمینه امید به زندگی در بدو تولد، نرخ با سوادی و هم­چنین درآمد بررسی می کند.
ب) شاخص توانمندسازی زنان
این شاخص نیز به صورت میانگین سه پارامتری محاسبه می­ شود که هر یک اهمیت حضور زنان در جامعه را به نحوی بیان می­دارند. این شاخص درصد زنان در پارلمان نسبت به مردان و نسبت زنان در میان مدیران ارشد، مدیران و متخصصان و کارکنان فنی، تولید ناخالص زنان نسبت به مردان و همچنین نسبت سرانه سهم زنان و مردان از درآمد ناخالص ملی را شامل می­ شود.
ج) شاخص توسعه انسانی
پس از پی بردن به شکاف عمیق بین کشورهای توسعه ­یافته و جهان سوم و عدم مساوات و نیز اختلاف زیادی که گروه ­های مختلف در هر جامعه از بهره­مندی امکانات اولیه دارد، به شاخص­ هایی جهت ارائه سنجش عوامل غیراقتصادی در توسعه ­یافتگی کشورهای مختلف توجه شد.
به همین جهت سازمان ملل متحد هر ساله به محاسبه «شاخص توسعه انسانی» برای تک­تک کشورها می ­پردازد که برای محاسبه این شاخص، میانگینی از عوامل و شاخص­ های گوناگونی مانند متوسط درآمد سرانه، نابرابری درآمدی،‌ میزان بهره­مندی شهروندان از امکانات بهداشتی و نیز آموزشی و نابرابری در دسترسی به امکانات بهداشتی و آموزشی در نظر گرفته می­ شود. علاوه بر آن، نابرابری موجود بین زنان و مردان در دسترسی به امکانات آموزشی و بهداشتی، یکی از پارامترهای مهم مربوط به سنجش نابرابری موجود در هر کشور در نظر گرفته می­ شود.^[۱۶۴]

۳-۴-۳- متغیرهای مستقل نابرابری جنسیتی

۱) نقش اقتصادی زنان: معمولاً برای اندازه ­گیری نقش اقتصادی زنان از شاخص درصد زنان در میان جمعیت فعال استفاده می­ کنند. اندازه ­گیری این شاخص کار مشکلی است و از چند جهت قابل نقد است. یکی این­که اشتغال زنان از نوع خانوادگی و غیرمزدی، به خصوص در نواحی روستایی، در نظرگرفته نمی­ شود. در بیشتر مناطق آسیای جنوبی و آفریقایی، زنان فعال اقتصادی کارگرهای خانوادگی هستند. به علاوه، این شاخص در شرایط مختلف کاری، توانایی سنجش تفاوت بین نحوه­ مدیریت زنان را ندارد. برای مثال، این شاخص تفاوتی بین زنی که به طور مستقیم سهمی از درآمد را ندارد و تحت سرپرستی شوهر کار می­ کند، با زنی که در مزرعه شخصی خود کار می­ کند و پس از فروش محصول، درآمد حاصل را مالک می­ شود قائل نمی­ شود. هم­چنین نمی­تواند مشخص کند تحت شرایط محلی وقومی و نژادی مختلف چه مشکلاتی برای فعالیت زنان پدید آمده است.
در مطالعه­ اخیر کبیر و محمود، این مسئله که درآمد شخصی برای زنان مهم است، نشان داده شده است. بر اساس گزارش تهیه شده از مصاحبه­ انجام شده با کارگران زن در کارخانه­های پارچه­بافی بنگلادش، داشتن درآمد مستقل، روحیه­ی اتکابه­نفس را در زنان افزایش داده ومنجر به کاهش وابستگی آنان به خانواده شده است.^[۱۶۵]
برای سنجش نقش اقتصادی زنان معمولاً از سه متغیر، درصد زنان در شغل­های فنی و حرفه­ای، درصد زنان در بین حقوق­بگیران و درصد زنان در میان کارکنان اداری- اجرایی و مدیران استفاده می­ شود. در مورد جنبه­ های گوناگون اشتغال در کشورهای مختلف، اطلاعات حاصل در سطوح مختلف، بیان­کننده تبعیض گسترده و وسیع در مورد زنان است. از جمله این تبعیض­ها، نرخ پائین مشارکت، نرخ دستمزد پائین­تر زنان در مشاغل مشابه با مردان، نسبت اندک زنان در مشاغل با ایمنی بیشتر و درآمد بهتر می­باشد. در رابطه با بهره ­برداری­های سرمایه انسانی و تفاوت­ها در مهارت، توجهاتی صورت می­گیرد اما تبعیض شغلی تنها قسمتی از تبعیض اجتماعی است و این اختلافات همیشه واقعی نیست. این­که زنان برای رسیدن به مهارت ­ها و سرمایه انسانی، کمتر از مردان ارزش­گذاری نمی­شوند و برای ورود به بازار کار تشویق نمی­شوند، همگی عوامل مهم تبعیض است. بنابراین محدود کردن تجزیه و تحلیل جنسیتی به طرف تقاضا اهمیت زیادی ندارد، بلکه لازم است تا آن را با تبعیض در طرف عرضه دید که توسط جامعه و ساختارهای موجود اجتماعی، مهارت و تحصیلات کمتری را بر زنان تحمیل می­ کند. زنان نسبت کمتری از کل نیروی کار را به ویژه در بخش­های غیرکشاورزی و در مناطق شهری تشکیل می­ دهند و عمدتاً در مشاغل کم­درآمد متمرکزترند. برای مثال در بمبئی نرخ مشارکت زنان در نیروی کار در سال ۱۹۹۱، ۷/۱۰ درصد بود در حالی که همین نرخ برای مردان ۷/۵۳ درصد بود.
نرخ فعالیت زنان در ایران برابر ۲/۱۹ درصد است که پس از پاکستان دارای کمترین نرخ فعالیت در بین کشورهای آسیایی در سال ۲۰۰۵ می­باشد. در بین کشورهای اروپایی، ترکیه با ۸/۲۴ درصد دارای کمترین نرخ فعالیت زنان و دانمارک با ۹/۷۳ درصد دارای بیشترین نرخ فعالیت زنان است.
میزان بیکاری زنان به ویژه در کشورهای که با بحران اشتغال روبرو هستند، جدی­تر، عمیق­تر و وسیع­تر است به طوری­که در مصر، ترکیه و شیلی نرخ بیکاری زنان تقریباً ۳ برابر مردان است. البته میزان بیکاری زنان در همه کشورها بیشتر از مردان نیست. در ایالات متحده بیکاری زنان کمتر از مردان ( ۶ درصد در برابر ۲/۶ درصد) و در بریتانیا ۶/۷ درصد در برابر ۵/۱۲ درصد بیکاری مردان است. مطالعه­ وضعیت نرخ بیکاری و تعداد مردان و زنان بیکار در سال ۸۵ نیز نسبت به دو دهه قبل نیز نشان می­دهد که تعداد بیکاران مرد در این سال به بیشترین میزان خود در دهه قبل رسید یعنی به عدد بیش از ۱/۲ میلیون نفر و زنان نیز به ۸۴۷ هزار نفر که باعث افزایش نرخ بیکاری مردان از ۵/۸ درصد سال ۶۵ به ۸/۱۰ و درمورد زنان نیز از ۳/۱۳ به ۳/۲۳ درصد شد. هم­چنین در این سال تعداد مردان بیکار دارای رشد ۱/۶ درصدی و زنان بیکار نیز دارای رشد ۱/۱۲ درصدی شدند. مسئله­ قابل توجه در ایجاد روند مطلوب در بازار کار زنان، بهبود و اصلاح سطوح تحصیلی و مهارت زنان است، اما باید توجه داشت که تبعیض جنسیتی فقط با افزایش سطح تحصیلات و مهارت زنان قابل رفع نیست. برخی مطالعات گویای این واقعیت است که اگر احتمال استخدام مردی با تحصیلات متوسطه ۷۵ درصد باشد، برای زنی با همان شرایط ۵۰ درصد خواهد بود.
از آن­چه گفته شد می­توان دریافت که تبعیض جنسیتی در بازار کار را باید از نظر اقتصادی و اجتماعی مطالعه کرد. به طور کلی، موقعیت نامطلوب زنان در اشتغال از لحاظ کمی و کیفی ترکیبی از سه نوع تبعیض است: فقدان نسبی تلاش جامعه و خانواده برای بهبود و اصلاح مهارت آنان، توجه نکردن به فرصت­ها برای مشارکت اقتصادی وسیع­تر، و تبعیض در ورود و تحرک صعودی اشتغال. علاوه بر این، اندیشه­ی باطل در مورد برگشت اندک سرمایه در مورد تحصیل دختران که منجر به پائین بودن سطح آموزش و تحصیلات در میان شاغلان زن می­ شود و در نتیجه، کارفرمایان به علت پائین بودن مهارت و تحصیلاتشان از استخدام آنان در مشاغل بالا با درآمد بالا امتناع می­ کنند، از موضوعاتی است که باید به آن توجه شود.
مطالعات نشان داده است که تداوم کسب درآمد برای زنان اهمیتی فوق­العاده دارد. توماس در مطالعاتش دریافت که تأثیر قطع درآمد بر زندگی کودکان در خانوارهایی که درآمد توسط مادر کسب می­شد، ۲۰ برابر بیشتر از خانوارهایی است که پدر درآمد را کسب می­کرده است. هم­چنین درآمد زنان اثرات جانبی بر وضعیت کودکان دارد که مهم­ترین این اثرات به شرح زیر است:
اثرات درآمد زنان در مورد زنده ماندن کودکان، ۲۰ برابر بیشتر از درآمد مردان است.
درمورد سنجش قد به وزن، ۸ برابر بیشتر است.
در مورد سنجش قد به سن، ۴ برابر بیشتر است.
بدین ترتیب، اشتغال و کسب درآمد نه تنها برای زنان بلکه برای خانواده و جامعه اثراتی بسیار مهم به جا می­ گذارد و در نهایت می ­تواند به کاهش نابرابری جنسیتی در جامعه منجر شود.
۲) متغیرهای اجتماعی: این دسته از متغیرها شامل هنجارها و قراردادهای اجتماعی هستند که در مدت زمان طولانی وجود داشته اند. این متغیرها به دو دسته­ی اقتصادی و غیر اقتصادی قابل تفکیک هستند:
الف) متغیرهای غیراقتصادی عبارتند از: آموزش، بهداشت و تغذیه، باروری، قوانین و آداب و رسوم اجتماعی و سن ازدواج.
ب) متغیرهای اقتصادی- اجتماعی شامل: دسترسی به منابع از قبیل مالکیت، کنترل بر درآمد و دسترسی به اعتبارات مالی و غیره. تبعیض­های جنسی در قوانین و تجربه­ رفتار متفاوت با مردان و زنان در کسب منافع و موقعیت­ها در قوانین اکثر کشورهای جهان و حتی کشورهای مردم سالار نیز مشهود است. پژوهشگران از این بحث می­ کنند که اگرچه این امر باعث دسترسی نابرابر جنسیت­ها می­ شود، اما عملاً چنین شرایطی براساس هنجار مردان صورت گرفته است. دسترسی زنان به منابع، نقش اقتصادی آنان را تحت­الشعاع قرار می­دهد. احتمال ارتقای شغلی یا دریافت درآمد بیشتر برای زنانی که به تحصیلات، بهداشت و کار دسترسی دارند بیشتر از افرادی است که به این منابع دسترسی ندارند. در زیر به ذکر اثرات متفاوت متغیرها می­پردازیم:
دسترسی به مراقبت­های بهداشتی: تبعیض جنسیتی در تغذیه در تحقیقات اخیر ملی بسیاری از کشورها مشاهده شده است. در کشورهای در حال توسعه، دختر بچه­ها در مقایسه با پسران خردسال از خوراک و مراقبت­های بهداشتی کمتری برخوردارند. سنت­ها، قوانین و عادات اجتماعی در بسیاری از مواقع دختربچه­ها را به «کودک کم­اهمیت­تر» تبدیل می­ کند. موانع فرهنگی، اجتماعی و حقوقی موجود در برابر روند تکامل دختربچه­ها و زنان بیش از موانعی است که احتمالاً مردان با آن مواجهند.

جدول ۳-۱- نرخ مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال (به ازای هر ۱۰۰۰ تولید)