(روش پژوهش)
۱.۳. مقدمه
هدف از تحقیق حاضر مقایسه ویژگی­های اصلی آنتروپومتریکی، بیومکانیکی، فیزیولوژیکی، روانی و وضعیت قامتی اسکلتی- عضلانی دختران ۱۰ تا ۱۲ سال شهرستان شاهرود می­باشد. در این فصل به شرح و توضیح روش شناسی تحقیق، شامل روش پژوهش، جامعه و نمونه آماری مورد مطالعه، روش نمونه گیری و جمع آوری اطلاعات، روش تجزیه و تحلیل آماری پرداخته شده است.
۲.۳. روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع تحقیق توصیفی– مقایسه­ ای است. از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گرد آوری داده ­ها از نوع میدانی است.
۳.۳. جامعه آماری
جامعه آماری این تحقیق کلیه دانش آموزان دختر ۱۰ تا ۱۲ ساله شهرستان شاهرود است.
۳.۴. نمونه آماری
نمونه گیری به روش خوشه­ای و از میان دانش آموزان دختر مدارس ابتدایی شهرستان شاهرود انجام می­پذیرد. برای این کار از میان مدارس ابتدایی سطح شهرستان شاهرود به طور تصادفی چند مدرسه انتخاب می­گردند. در مرحله بعد از میان دانش آموزان دختر پایه چهارم تا ششم ابتدایی در هر مدرسه ۳ کلاس انتخاب و نهایتا تعداد ۱۴۸ نفر به عنوان نمونه از بین دختران دانش آموز در این سه پایه در مدارس یاد شده انتخاب خواهند شد.

۵.۳. ابزار جمع آوری اطلاعات
وسایل مورد نیاز برای اندازه گیری ویژگی­های آنتروپومتریکی
۱- صندلی برای اندازه گیری­های در حالت نشسته شامل: ارتفاع عمودی از seat pan، پهنای لگن، طول زانو- سرینی، پهنای زانو، چربی زیرپوستی ساق پا، طول پا، پهنای قوزک پا.
۲- ترازو (BEARER) ساخت آلمان برای اندازه گیری وزن.
۳- متر نواری منعطف و استاندارد با دقت ۱/۰ سانتی متر برای اندازه گیری ارتفاع زانو تا زمین، طول زانو- سرینی در حالت نشسته، محیط سر، محیط تنه از سطح سینه، محیط تنه از سطح ناف و لگن، محیط بازو در قسمت فوقانی زیر بغل و بیشترین محیط بازو و ساعد، محیط آرنج، محیط مچ دست، محیط ران در قسمت میانی، محیط زانو، بیشترین محیط عضله ساق پا، محیط کمان پا، فاصله دو بال و قد استفاده خواهد شد.
۴- کولیس (VERINER CALIPER) ساخت چین با خطای ۰۲/۰ میلی متر برای اندازه گیری پهنا­های بدن شامل: پهنای لگن در حالت نشسته، پهنا، قطر و طول سر، پهنای تنه از سطح سینه، ناف و لگن، پهنای آرنج، پهنای مچ دست، پهنای زانو و قطر قوزک­ها و نیز طول اندام­ها شامل: طول ساعد، طول دست- مچ تا انت­های سومین انگشت، طول ران، طول ساق و پا.
۵- کالیپر (چربی سنج VOGEL) ساخت آلمان با دقت ۱ میلی متر برای سنجش چربی زیرپوستی شکمی، سینه­ای و میان ران.
وسایل مورد نیاز برای اندازه گیری ویژگی­های بیومکانیکی
۱- جعبه به ارتفاع ۵/۳۰ سانتی­متر و متر نواری منعطف و استاندارد با دقت ۱/۰ سانتی­متر برای اندازه گیری خمش بدن به جلو.
۲- تشک، کرنومتر و برگ ثبت نتایج برای اندازه گیری شنای سوئدی و درازونشست.
۳- ۴ تکه چوب، کرنومتر و برگ ثبت نتایج برای اندازه گیری چابکی ۹*۴.
۴- سطحی صاف و متر نواری برای اندازه گیری پرش طول جفت.
۵- گچ، متر نواری، سطحی صاف و دیوار برای اندازه گیری پرش سارجنت.
۶- دینامومتر (۴۰۱۲۷ YAGAMI) ساخت ژاپن برای اندازه گیری قدرت عضلات مچ دست.
۷- کرنومتر، برگ ثبت نتایج، صندلی، یک عدد مخروط پلاستیکی و ۸ متر نواری برای اندازه گیری تست تعادل لک لک و زمان نشستن برخاستن.
وسایل مورد نیاز برای اندازه گیری ویژگی­های فیزیولوژیک
۱- پرسشنامه تاریخچه سلامتی برای نوجوانان و جوانان (پرسشنامه محقق ساخته)
۲- کرنومتر و برگ ثبت نتایج برای اندازه گیری ثبت زمان دوی ۵۴۰ متر.
۳- کرنومتر برای شمارش نبض در ۱۵ ثانیه قبل و بعد از فعالیت
وسایل مورد نیاز برای غربالگری و اندازه گیری وضعیت قامتی اسکلتی- عضلانی
۱- صفحه شطرنجی و آزمون نیویورک برای غربالگری وضعیت سر، شانه­ها، ستون فقرات، لگن، گردن، تنه، شکم، کمر، ستون فقرات سینه­ای، انحراف مچ پا به خارج و پای چرخیده به داخل.
۲- کولیس برای ارزیابی پای پرانتزی و پای ضربدری.
۳- پودر تالک و مقوای مشکی برای ارزیابی کف پای صاف و گود.
پرسشنامه ­های مورد نیاز برای ارزیابی ویژگی­های روانی
۱- فرم سلامت روانی GHQ
۲- پرسشنامه خود ارزیابی شخصیتی EPQ
۶.۳. متغیرها
۱- ویژگی­های آنتروپومتریک (قد و وزن، طول، محیط، پهنا و چربی زیرپوستی).
۲- ویژگی­های بیومکانیک (انعطاف پذیری، استقامت عضلانی، قدرت، سرعت، چابکی، توان و تعادل).
۳- ویژگی­های فیزیولوژیک (استقامت قلبی- تنفسی و ضربان قلب).
۴- ویژگی­های روانی (سلامت روانی و خودارزیابی شخصیتی).
۵- وضعیت قامتی اسکلتی- عضلانی (وضعیت سر، شانه­ها، ستون فقرات، لگن، گردن، تنه، شکمی، کمری، ستون فقرات سینه­ای، انحراف مچ پا به خارج، کف پای صاف، کف پای گود، زانو پرانتزی، زانو ضربدری و پای چرخیده به داخل).
۷.۳. روش جمع آوری اطلاعات و روش اجرای آن
ابتدا از والدین آزمودنی­ها می­خواهیم تا فرم اطلاعات فردی را پر نمایند. سپس اندازه­ های آنتروپومتریک (قد، وزن، طول اندام­ها، محیط اندام­ها، پهنای اندام­ها و چربی زیرپوستی) اندازه گیری می­ شود. در مرحله بعد از آزمودنی­ها می­خواهیم پرسشنامه ­های روانی شامل پرسشنامه سلامت روانی و خودارزیابی شخصیتی را پر نمایند. سپس ویژگی­های بیومکانیکی شامل: انعطاف پذیری (خمش بدن به جلو)، استقامت عضلانی (درازونشست و شنای سوئدی)، قدرت (دینامومتر)، سرعت (دو ۴۰ متر سرعت)، چابکی (۹*۴)، توان (پرش سارجنت و پرش طول جفت) و تعادل (تست لک لک و زمان نشستن برخاستن) آزمودنی­ها اندازه گیری می­شوند. در مرحله بعد تست فیزیولوژیکی ۵۴۰ متر برای اندازه گیری استقامت قلبی- تنفسی و ضربان قلب آزمودنی­ها اندازه گیری می­ شود. در پایان غربالگری وضعیت قامتی اسکلتی- عضلانی آزمودنی­ها با بهره گرفتن از آزمون نیویورک و صفحه شطرنجی انجام گرفته و قوس کف پا را با پودر تالک و مقوای مشکی و زانوی پرانتزی و ضربدری با بهره گرفتن از کولیس اندازه گیری می­شوند.
۱.۷.۳. روش اندازه ­گیری ویژگی­های آنتروپومتریک
روش­های اندازه گیری پارامتر­های مختلف آنتروپومتریک بر اساس روش اندازه گیری این
پارامتر­ها در مجموعه پرسشنامه ­های دکتر صادقی می­باشد (در بیشتر پایان نامه­ ها همین اندازه گیری­ها با عنوان روش دانشگاه میشیگان قید شده است).
الف) عمومی

1. 1. قد

برای اندازه گیری قد، آزمودنی­ها صاف، پشت به دیوار و دقیقاً زیر قدسنج دیواری به حالتی
می­ایستد که پشت، کفل­ها و پاشنه­ها در تماس با دیوار باشد. سر در جهت حد تراز فرانکفورت
(حد بالایی حفره گوش و حد پایینی حفره چشمی بر روی یک صفحه هوریزونتال) قرار بگیرد. پیش از اندازه گیری، آزمودنی باید یک نفس عمیق کشیده و در حین اندازه ­گیری آن را نگه دارد.

۲- لایه دارای تخلخل باشد.
۳- لایه به صورت ذرات جدا از هم تشکیل شود. خواص الکتریکی لایه های نازک شدیداً به ساختار آن بستگی دارد. در این میان بهترین رسانایی مربوط به لایه های نازک منسجم و کمترین میزان رسانایی در لایه های با ذرات جدا از هم می باشد. در لایه های فلزی منسجم نیز، رسانایی بسیار بیشتر از لایه های فلزی غیر منسجم می باشد. اما بر خلاف لایه های فلزی منسجم، با افزایش دما رسانایی لایه های فلزی غیر منسجم افزایش می یابد[۷] .
۱-۳-۴ خواص مغناطیسی :
در لایه های نازک آثار پارا مغناطیسی و دیا مغناطیسی به قدری ضعیف است که به سختی آشکار می شود. خواص فرو مغناطیسی به دمای زیر لایه، آهنگ لایه نشانی و اجزای سازنده بستگی دارد.
خاصیت مغناطیسی لایه های نازک به شدت به مرفولوژی و میکروساختار و تا حدودی به شکل هندسی لایه بستگی دارد[۸] .
۱-۳-۵ خواص نوری
معمولاً برای لایه نشانی با اهداف نوری، از روش های فیزیکی استفاده می شود و در مباحث خواص نوری در لایه های نازک، بیشترین کاربرد مربوط به سیستم های چندلایه است که با ترکیب چندلایه با ضخامت ها و ضریب شکست های متفاوت می توان در کاربرد های وسیعی نظیر آینه ها و لایه های ضد انعکاس می توان کاربرد های متفاوتی را ایجاد نمود[۹] .

۱-۳-۶ خواص شیمیایی :
در لایه های نازک به علت سطح تماس زیاد لایه با محیط، واکنش پذیری لایه نسبت به ماده افزایش می یابد، لذا از این خاصیت لایه های نازک می توان به عنوان سنسور شناسایی مواد شیمیایی استفاده نمود[۱۰] .
۱-۳-۷ خواص حرارتی :
لایه های نازک از آنجا که نسبت سطح به حجم بالایی دارند لذا تعداد اتم های سطحی آنها بیشتر است و چون اتم های سطحی ماده آزادی عمل بیشتری نسبت به اتم درون شبکه دارند، به همین دلیل دمای ذوب لایه نازک کمتر از دمای ذوب همان ماده در حالت بالک ماده می باشد.
از بررسی خواص لایه های نازک نتیجه می گیریم که در بررسی خواص لایه های نازک مشخص است که خواص لایه نسبت به توده ماده رفتار متفاوتی از خود نشان می دهد. خواص الکتریکی وابسته به نوع عیوب ایجاد شده خواهد بود. در بحث خواص الکتریکی لایه های نازک گفته شد که رسانایی الکتریکی لایه با کاهش ضخامت آن، کاهش می یابد و در مقابل میزان مقاومت الکتریکی در لایه های نازکتر، مقادیر بزرگتری خواهد داشت. با کاهش ضخامت لایه های نازک میزان مغناطیس شدن آنها نیز کم می شود و در مورد خواص نوری، با کاهش ضخامت لایه، جذب نور در آن افزایش خواهد داشت. همچنین به علت افزایش میزان سطح به حجم در لایه های نازک، تغییر دما و واکنش شیمیایی نسبت به توده ماده با سرعت بیشتری انجام خواهد گرفت[۱۱] .
۱-۴ روش های تهیه لایه های نازک
روش هایی را که برای ساخت لایه های نازک مورد استفاده قرار می گیرد، می توان به شش گروه اصلی دسته بندی کرد :
۱- روش های رسوب فیزیکی بخار PVD
۲- روش های رسوب شیمیایی بخار CVD
۳- روش های رسوب به کمک باریکه یونی
۴- روش های اپی تکسی باریکه مولکولی MBE
۵- روش های رسوب با پالس لیزر PLD
۶- روش های حمام شیمیایی CBD
۱-۵ رسوب فیزیکی بخار PVD :
فرایند رسوب فیزیکی بخار(PVD) در ابتدا فقط برای رسوب دادن بخار فلزات توسط انتقال در خلاء و بدون انجام واکنش شیمیایی مورد استفاده قرار می گرفته است.
سیستم و فرایند PVD از کارایی بسیار بالایی برخوردار بوده و دامنه وسیعی از متغیر ها را در بر می گیرد که برخی از آنها شامل واکنش های شیمیایی نیز می باشد. از این فرایند برای تولید رسوب هایی از فلزات خاص، آلیاژ ها، ترکیبات و سرامیک ها برروی تقریباً انواع مختلف زیر لایه ها با شکل های مختلف استفاده می شود. سرعت تشکیل پوشش در این روش تا ۵۰ میکرون در دقیقه می رسد، دامنه کاربرد این روش در تمام زمینه های صنعتی و تکنولوژی برای ایجاد خواص سطحی مانند خواص الکتریکی نوری، مکانیکی، شیمیایی و غیره است. مهم ترین روش های فیزیکی در ساخت لایه های نازک عبارتند از [۱۲] :
۱)روش تبخیر حرارتی
۲)روش کند و پاش (اسپاترینگ)^۱
۱-۶ روش تبخیر حرارتی :
در روش تبخیر حرارتی از یک منبع بخار و یک زیر لایه در یک محفظه خلاء استفاده می شود. محفظه تا فشاری معمولاً کمتر از ۵ تا ۱۰ تور تخلیه می شود. منبع بخار معمولاً یک بوته گرم شده است. بدین ترتیب ماده پوشش به صورت بخار در آمده و اتم های بخار در خط مستقیم به سمت زیر لایه حرکت کرده برروی آن کندانس شده و رسوب می کند. تبخیر حرارتی مواد به صورت های مختلفی انجام می شود از جمله :
۱-۶-۱ تبخیر حرارتی مقاومتی
ساده ترین روش برای تبخیر مواد استفاده از روش تبخیر حرارتی مقاومتی است. در این روش از یک بوته تبخیر از جنس فلزات مقاوم مانند تنگستن(w)، تانتالوم (Ta) و. . . که دارای نقطه ذوب بالایی هستند، برای تبخیر مواد استفاده می شود[۱۳] .
۱-۶-۲ روش تبخیر حرارتی پرتو الکترونی :
چشمه تبخیری جدیدتر و کارامد تر، تبخیر با پرتو الکترونی است. از این روش برای تبخیر موادی از قبیل اکسید ها، فلزات مقاوم، نیمه رسانا ها و عایق ها استفاده شده است. ماده مورد نظر در داخل یک بوته مناسب که به وسیله جریان آب خنک می شود قرار داده

1. 1. sputtring

می شود، سپس تفنگ الکترونی، پرتوی از الکترون را ساتع می کند که با اعمال ولتاژ زیاد، دارای انرژی جنبشی زیادی می شوند و با هدایت و کانونی شدن روی سطح ماده می تواند ماده را گرم و در نهایت تبخیر برروی بستره جایگذاری کند، در واقع سمت مرکزی ماده هدف با پرتو الکترون گرم و تبخیر می شود، دیواره های ماده که با بوته در تماس هستند با جریان آب سرد خنک می شود و جریان آب سرد باعث می شود تا واکنش های ناخواسته بین مواد مذاب و دیواره ها رخ ندهد، دسترسی به انرژی های زیاد به کمک ولتاژ زیاد، نیز امکان تبخیر مواد برگدازی مانندSio2، Tio2، ITO و. . . را فراهم می سازد[۱۴-۱۳] .
۱-۶-۳ روش تبخیر حرارتی لیزری
در روش رسوب با لیزر، یک پرتو تابش لیزری بر ماده هدف می تابد و باعث گرم شدن ماده و تبخیر آن می شود. فرایند رسوب با لیزر می تواند به سه مرحله تقسیم گردد :
۱) برهم کنش هدف با لیزر
۲) توزیع حبابی شکل ذرات تبخیر شده
۳) رسوب لایه
در این روش منبع ایجاد پرتو لیزری در خارج دستگاه خلاء قرار دارد و با توجه به عمق نفوذ کم لیزر، تبخیر ماده ابتدا از سطح ماده شروع می شود.
۱-۶-۴ روش آنی تبخیر
در روش آنی تبخیر با بهره گرفتن از یک سیستم تغذیه مواد جدید، مواد مورد نیاز برای فرایند لایه نشانی به سرعت روی منبع تبخیر بسیار داغ ریخته می شود.
۱-۶-۵ تبخیر با بهره گرفتن از قوس الکتریکی :
در این روش منبع حرارتی با ایجاد قوس الکتریکی بین دو سیم از جنس ماده پوشان تأمین می گردد و به عبارت دیگر این روش مخصوص پوشش دادن مواد رسانا می باشد. قوس بین دو سیم از جنس ماده پوشان ایجاد می گردد و آنها را ذوب می کند، سپس با بهره گرفتن از یک جریان گاز ذرات برروی زیر لایه قرار می گیرند. این روش سرعت پوشش دهی بسیار بالایی دارد و نسبتاً ارزان می باشد و نیاز به گاز های گران قیمت ندارد. این پوشش ها دارای چسبندگی و پیوستگی خوبی هستند.
۱-۷ کند وپاش
کندو پاش یکی از روش های لایه نشانی از فاز بخار است که به طور عمده برای تولید فیلم فلزات با ضخامت از نانو تا میکرو می باشد و تحت شرایط کنترل شده می توان نانو ذراتی تا حد ۳ نانومتر هم به این شیوه بدست آورد. اما فرایند کندوپاش عبارت است از کندو پاش اتم ها یا مولکول های هدف و ایجاد یک فیلم با یون های یک گاز خنثی که در پلاسما ایجاد شده و در میدان ایجاد کننده پلاسما شتاب می گیرند.
لایه نشانی کندوپاش به طور ذاتی یک روش پوشش دهی خلاء است. در عمل ماده مورد نظر جهت لایه نشانی یا همان هدف در مقابل زیر لایه و در فشار اولیه ۶-۱۰ تا ۱۰-۱۰ تور قرار می گیرند. معمول ترین شیوه تامین یون، عبور مداوم گازی همچون آرگون است که فشار را به ۱ تا ۱۰۰ تور افزایش داده پلاسما را تشکیل می دهد. پتانسیل منفی بین ۵/۰ تا KV 5 به هدف اعمال می شود]۱۵-۱۷[ .
یون های شتابدار انرژی جنبشی بسیار بالایی دارند به طوری که رسیدن به این سطح انرژی با حرارت دادن به نمونه امکان پذیر است. به علاوه لایه ایجاد شده مورد اصابت ذرات مختلف اما کم انرژی مثل اتم های هدف، یون های برگشتی گاز آلاینده و غیره قرار می گیرند. بنابراین اندر کنش یون - سطح تنها منحصر به هدف نیست بلکه در سنتیک جوانه زنی و رشد فیلم نیز تاثیر به سزایی دارد و کنترل بمباران یونی در هدف، خواص و زیر ساختار فیلم را تعیین می کند]۱۸-۱۹[.
۱-۸ رسوب شیمیایی بخار CVD
لایه نشانی بخار شیمیایی عبارت است از یک سری واکنش های فاز گازی که برروی یک زیر لایه جامد صورت می گیرد و موجب لایه نشانی برروی سطح آن می شود روش رسوب شیمیایی فاز بخار مستلزم رسوب گذاری ماده شامل نانوذرات از فاز گازی است. ماده آن قدر گرم می شود تا به صورت گاز درآید و سپس به صورت یک ماده جامد برروی سطح معمولاً، تحت خلاء رسوب گذاری می گردد. به عبارتی دیگر لایه نشانی بخار شیمیایی یک فرایند شیمیایی برای ساخت مواد جامد عملیاتی با خلوص بالاست روش های رسوب شیمیایی از بخار شامل روش هایی است که در آن جریان از گاز که حاوی ترکیبات فرار ماده یا موادی است که می خواهیم پوشش دهیم، وارد یک محفظه خلاء می شود. شرایط درون این محفظه کنترل شده است به نحوی که کنترل شرایط باعث انجام واکنش های شیمیایی در نزدیکی بستر یا روی بستر می شود و پوشش مورد نظر برروی سطح تشکیل می گردد، مواد اضافی حاصل از واکنش های شیمیایی در طول فرایند از سیستم خارج می شوند، لایه های بدست آمده از این روش می تواند لایه های فلزی - آلیاژی و ترکیبات نسوز نیمه هادی باشند. پارامتر های مربوط به فرایند نظیر دمای بستر، فشار گاز، غلظت مواد واکنش دهنده و نرخ جریان گاز تأثیر قابل توجهی بر خواص لایه بدست آمده دارند و با کنترل مناسب این پارامتر ها می توان به خواص مورد نظر دست یافت. به طور کلی واکنش هایی که در فرایند CVD انجام می شود عبارتند از :
یک سیستم CVD به طور کلی از سه قسمت اصلی تشکیل شده است :

ج:زبور مانی:
مانی دارای مجموعه دعاهایی بوده است که تا کنون هیچ یک از آنها به فارسی میانه شناسایی نشده است. در متن سغدی آمده است که این سروده ها تألیف شخص مانی بوده است.
چ:رسائل:دیوان یا مجموعۀ نامه ها به فارسی میانه به نامه هایی که مانی به رهبران جوامع مانوی در زمان ها و مکان های مختلف نوشته است، گفته می شود.ابن ندیم در کتابی به نام رسائل فهرستی از عناوین ۷۷ نامه مانی را آورده است. ^[۵۰]
الف: شرح مانی:
از این کتاب تعدادی برگهای پراکنده در نقاط مختلف به دست آمده است و با کمک آن می توان زندگی نامه می توان زندگی نامه مانی را بازسازی کرد. ^[۵۱]
ب:کفالایا:
یکی ازکتب پیروان مانی «کفالایا» است که کتاب شامل عقاید، تفسیرها و وحی های مانی است. این کتاب به زبان قبطی است و از یونانی به قبطی ترجمه شده و دستورهای مانی را در بر دارد. ^[۵۲]
پ:ارژنگ:
ارژنگ کتابی مصور است که اکثر جنبه های مهم آموزه های مانی را به تصویر کشیده است به شیوه ای که حتی برای بی سوادان نیز قابل فهم است. کتاب مصور را انجیل مانی یا «انگلیون» نیز گفته اند.

الف:اعتراف نامه خستوانی یا اعتراف نامه نیوشکان (سماعون)
ب:اعتراف نامه برگزیدگان:
اعتراف نامه دیگری که خاص برگزیدگان است بزبان سغدی موجود است و درحقیقت یک کتاب دعای مانوی است سروده های فارسی میانه و پارتی ظاهرا به همان سنت یشت های اوستایی تصنیف شده اند و در اثر تماس با شعرهای سامی تغییر اندکی کرده اند وزن ها کیفی اند.نه کمی و قافیه وجود ندارد.بیشتر متن های منظوم مثل بندهای دنباله دار نوشته شده اند. اما در یک گروه از سروده ها به راحتی می توان الگوی شعر را کشف کرد. ^[۵۳]
بررسی دقیق ویژگیهای ادبی اشعار مذهبی مانوی روشن می سازد که سرودهای مذهبی در آنها نفوذ فراوانی داشته اند. این سروده ها دارای خصوصیات گوناگونی می باشند.بعضی از آنها سرودهایی برای خدایان مختلف آیین مانوی است.
الف: سروده های بلند که دارای بخشهای متعددی است.
ب:مدایح بلند دینی بدون داشتن تقسیمات فرعی: این سروده ها خطاب به یکی از ایزدان مانوی یا خود مانی است.
در این آثار مانویان از شیت ها اوستا تقلید کرده اند.هیچ کدام از این سروده ها به طور کامل باقی نمانده است.
ج: سروده های کوتاه: بعضی از این سروده ها به علت کوتاهی، به صورت کامل باقی مانده اند. این سروده ها در ستایش خدایان، بزرگان مانوی و در رثای آنان است یا سروده هایی است که در مراسم روز دوشنبه/ روز مقدس مانویان، یا در جشن سالانه بمه خوانده می شدودرصحرای ترکستان چین، که امروزه «سینک یانگ» نام دارد، صحرایی به نام «تورفان» قرار دارد که در اطراف آن خرابه ها به این سرزمین اعزام شدند و در آنجا در زیر تپه های شن رونده ودر دل معابد عظیم و ویرانه و در درون مغارهایی که راه و روش بسته بود باستان شناسان دست نوشته های متعددی یافتند.به زودی مشخص شد که تورفان باقی مانده شهری است که زمانی یکی از پایتخت های فرمانروایان اویغور به شمار می آمد.صفحات مکشوفه عبارت است از اوراق جدا شده و شیرازه گسسته که به تلاش هیئت های علمی آلمانی - انگلیسی و روسی در سالهای ۱۹۱۴-۱۹۲۰ در خرابه ها و ریگزارهای شهر تورفان که درقسمتی از صحرای گبی ترکستان واقع شده کشف گردیده است. این اوراق صفحات پاره ای شده ای است که بعضی از آنها مصور و مذهب است و به خطوط مختلف پهلوی سغدی و اویغوری است و قسمتی از کتاب شاپورگان مانی در بین این کتب است. ^[۵۴]
۲-۳-۲.داستانهای تمثیلی:
این گونه داستان های بخش مهمی از ادبیات مانوی را تشکیل می دهند.مبلغان مانوی، همچون خود مانی، برای تبلیغ عقاید خود از داستان های تمثیلی محلی استفاده می کردند و در پس آن ها به تبلیغ عقاید مانوی می پرداختند و از این طریق داستان های مشرق زمین به جوامع مختلف در جاهای گوناگون راه می یافت:ازهندوستان و چین و از طریق ایران به شام و سرزمین های غربی مجموعه ای از این داستاه های تمثیلی به فارسی میانه و پارتی و سغدی در دست است. در این مجموعه، داستان ها، گاه خلاصه و فشرده نقل شده است، ظاهرا به این علت که جزئیات آن ها را برای مبلغان معلوم بوده و نقل خلاصۀ آن ها به منزلۀ یادداشتی بوده است، که از روی آن بتوانند همه داستان را در هنگام تبلیغ و موعظه برای شنوندگان خود نقل کنند، مانند داستان «مردی که در دشت سرابی می بیند، با شهر و درخت و بسیار چیزهای دیگر، و دیو او را می فریبد و می کشد» یا داستان « دژی که دشمنان آن را محاصره کرده اند و راه ورود به آن را نمی یابند و میهمانی بر پا می کنند، همراه با سرود و نوای بسیار. ساکنان دژ مفتون ان می شوند. آن گاه دشمنان از پس می رسند و دژ را می گیرند.» یا داستان بازرگانی که دزدان با سخنان شیرین او را می فریبند و او را می کشند و ثروتش را می ربایند.» یا داستان «دوشیزۀ زیبایی که در دژی زندانی است و مرد فریب کاری در پایین دژ نوای حزن انگیز سر می دهد تا آن دختر از اندوه می میرد.»
درمواردی داستان ها با تفضیل بیشتری نقل شده است و ما بعضی از آنها را، با تغییراتی، درمیان داستان های رایج امروز ایران می یابیم، مانند داستان شاهزاده خانمی که به عشق پسری گرفتار شده است و شاه برای رهایی او مردان خود را می فرستد تا آن سیر را پیش او آوردند و آنان نمی توانند جوان را راضی کنند، همه داستانهای تمثیلی، که داستان های عامیانه اند، ساده و روشن بیان شد اند.^[۵۵]
۲-۳-۳.ادبیات موعظه ای:
مانوی ها موعظه گران بسیار خوب و تعلیم دهنده های ساده گویی بودند.کشفیات تورفان شامل متنهای پراکنده ای در وصف زندگی بوده است که با عنوان بارلم وجوساف*یکی از معروفترین قصه های مسیحی قرون وسطی بود.متنهای اویغوری نمایانگر اشکال اسمی بود هیساف* یا بودها ساف است. که هر کدام مشتقی از شکل اصلی کلمه بود هیساتوا*است. ایوداساف*، شکل انتقالی از ایوساف* مسیحی، در آثار نویسندگان عرب قرن نهم مشاهده شده است. بنابراین به نظر می رسد که مانویها از شرح زندگی بودا به همان شکل افسانه ایش به عنوان منبع تهذیب و نمونه اندیشه اخلاقی در مجالس وعظ خود برای مستعمین غیر روحانی استفاده می کردند و به پیروی از روش خودمانی از به کاربردن مضمونهای نامطبوع ونفرت انگیز فروگذار نمی کردند.متون مانوی ترکی و ایرانی شامل داستانهای بسیار است که از ریشه های غیر مانوی روییده اند. بعضی از آنها منعکس کنندۀ مطالب فرهنگ عامه باستانی است، مانند داستان اشکهای مادر. در این داستان مادری می گوید: «تا این زمان نمیدانستم که وقتی بر جسد پسرم می گریستم روح او را می کشتم، پس از این دیگر نمی گریم تا او را نکشم».
یک قطعۀ روسی که با همین مضمون انشاء گردید می گوید که چگونه مادری که دخترش را از دست داد و سه شب و سه روز گریست، شب سوم دخترش را در خواب دید که به طرف او می آید و بسویی در دست دارد. مادر از او می پرسد که داخل این بسو چیست؟ و دختر جواب می دهد که اشکهای او را در آن جمع کرده و بسو تا سرپر شده است.سپس به مادرش می گوید:«پس بیش از این گریه مکن و گرنه اشکهایت از این کوزه لبریز خواهد شد و بر روی زمین خواهد ریخت و در آن دنیا با من بد رفتاری خواهند کرد. اما اکنون همه چیز با من سر آشتی دارد.» مسلما نوعی ارتباط بین این مضمون و مخالفت دین زرتشتی با عزای پس از مرگ، رسمی که در سراسر شرق متداول بوده، موجود است.
علاوه بر این مطالبی نیز که صرفا جنبه افسانه ای دارند، دیده شده است، مانند داستان تاجر مروارید که بهترین روایت آن از ابن مقفع نویسندۀ عرب ایرانی تباراست.
متن مانوی سغدی داستانی را که زمانی مسلما بسیار متداول بوده به صورت تمثیلی در آورده
است. درمانویت داستانی را به شکل حکایت تمثیلی دراز و پر پیچ و خم در آوردن روشی بسیار مطلوب و متداول بوده است ^[۵۶]
۲-۳-۴.نشر کتابهای مانی درجهان:
نکته بسیار جالب توجه این است که در انتشار تدریجی این اصول در عالم دقت کنیم . باعث سرعت انتشار کتاب های مانی درسرزمین بابل بیشتر این بود که چنانکه فرق مختلف در آن دیار بسیار بود و تعلیمات مرقیون و ابن دیصان در آنجا رواج کامل داشت. به همین جهت این عقاید مانویان از آنجا رواج کامل داشت،
به همین جهت این عقاید مانویان از آنجا به سوریه و فلسطین و شمال عربستان و مملکت نبطی ها رفته و انتشار یافته زیرا که اهالی این ممالک به زبان آرامی متکلم بودند و کتاب های مانی هم نخست به این زبان نوشته شده بود.
چندی بعد کتاب های مزبور از آن حدود تجاوز کرد و وارد مصر شد زیرا که در آنجا هم اصول مذهب ارباب معرفت رواج داشت و در آنجا مذهب مانوی در میان راهبان انتشار یافت و راهبان مزبور به وسیلۀ مواعظ خود عدۀ کثیری از مردم را تبلیغ می کردند.
پس از آن کتب مانی به شمال آفریقا نیز رفت و می بایست از راه مصر بدان جا رفته باشد و از اواخر قرن سوم میلادی در قرطاجنه از مذهب مانی ذکری کرده اند. سنت اگوستین که در ابتدای عمر خود تمایلی به این مذهب داشت در دست برگزیدگان مانوی قرطاجنه عدۀ زیادی از کتاب های مانویان را دیده است که اوراق و جلدهای نفیس داشته اند و در مجمع برگزیدگان آنها را علنا می خوانده اند وسپس برای شنوندگان تفسیر و بیان می کرده اند و از این قرار این کتاب ها را به زبان لاتین ترجمه کرده بودند. با وجود مخالفت هایی که بعدها سنت اوگوستن با این مذهب کرده است مدتهای مدیدی در این نواحی باقی مانده زیرا که حتی پادشاهان آن ناحیه که از سلسلۀ واندال ها^[۵۷] بوده اند مانند ژنسرایک^[۵۸] و هونریک^[۵۹] معتقد به این دین بوده اند و حتی در اواخر قرن چهارم که گرگورا کبیر پاپ بوده است این مذهب در آن ناحیه رواج داشته است. در اسپانیا در اواخر قرن چهارم معتقدین به مذهب مانی بسیار بودند و سن ژرم می دانسته است که در ایالت لوزیتانی بسیاری از زنان یکی از کتاب های مانی را می خوانده اند که کتاب گنج نام داشته و در ضمن کتاب های اصحاب معرفت را نیز می خوانده اند.
چیزی نکشید که این مذهب به جنوب گول و به ایتالیا هم سرایت کرد. در شهر رم مانویان بسیار بودند و از سال ۳۷۲ تا ۵۲۳ میلادی از وجود این دین در رم خبر داریم.ظاهرا این مذهب از آفریقا بدان مملکت راه یافته بود. سنت اوگوستن هنگامی که به رم رسیده در خانۀ یک مانوی منزل کرده و اغلب با او در باب این دین بحث کرده است. از طرف دیگر کتاب های مانوی در آسیای صغیر و درمیان طبقات ممتاز رومیه الصغری هم رواج داشته است.
مولفان عیسوی کتابهای بسیار در رد عقاید مانویان نوشته اند. همچنین در ناحیه بابل که مذهب مانی نخست در آنجا بوجود آمده تا اوایل قرون وسطی معتقدین بسیار داشته و مولفین ایرانی و عرب حتی در ابتدای خلافت بنی العباس بدانها اشاره می کنند و ایشان را به نام زندیق می نامند. و در سایر ایالات ایران هم این مذهب لااقل تا ۲۰۰ سال پس از اسلام هوا خواهان داشته و بعضی از رجال ایرانی ظاهرا بدان معتقد بوده اند و از آن جمله احتمال قوی می رود که نویسندۀ معروف ایرانی عبدالله بن مقفع مانوی بود باشد^[۶۰]
۲-۳-۵. آثار مانویان در حفاری تورفان:
درحفاری تورفان وخوچو نمونۀ از صنایع مانویان به دست آمده است. در خورچو غاری یافته اند منقش به نقوش بسیار، که دقیقا نقاشی از آنها هنوز نمایان است. یکی از این صورت ها مرد بزرگی را نشان می دهد (که گویا خود مانی است)، که به هیئت مغولی است با سبیل آویخته و ریش دو شاخ، در پشت سر او به شکل هاله قرص خورشید رسم شده است، که متن آن سرخ و حاشیۀ آن سفید است و قسمت زیرین آن قرص در میان هلالی قرار گرفته. آن شخص کلاهی تاج مانند، که گویا از پارچه زربفت باشد، برسردارد، که قسمت زیرین آن چنان تنگ است، که فقط بالای سر را پوشیده است و به وسیله نواری زیر چانه آن را بسته اند؛ قسمت بالای تاج پهن است. آثار زر دوزی هنوز در حاشیه قبای او پیداست. در سمت راست آن پیشوا، چند صورت کوچکتر کشیده شده، که از طبقه گزیدگان هستند و ظاهرا اغلب آنها از مردم مغرب می باشند،جامه سفید پوشیده اند؛ کلاه آنها به شکل تاج پیشواست، از پارچه سفید ساخته شده، دنبال نوار زیرچانه، که دراصل سرخ رنگ بوده نمایان است.همه این اشخاص دست به سینه ایستاده اند؛ به نحوی که دست راست آنها در آستین چپ و دست چپ در آستین راست نهفته است. این وضعی است که مردم شرق در حال خشوع و احترام می گیرند. نام این اشخاص، که به خط اویغوری در روی تصاویر رسم شده، تا اندازۀ خوانده می شود؛ در پشت سر زنانی به نظر می آیند، که هم از طبقۀ گزیدگان هستند، لباس آنها با مردان یکی است، مگر کلاه، که ظاهرا استوانه شکل است. در پشت سرزنان، نیوشاگان را می توان به زحمت تشخیص داد، که هم زن و هم مرد لباسهای رنگارنگ و کفش سفید پوشیده اند. اما این قسمت به کلی ضایع شده است.
همچنین در این حفریات نمونه هایی از صنعت نقاشی مینیاتور مانویان به دست آمده است. ورقه ای که به خط ترکی نوشته شده، درهر دو جانب دارای تصاویر است. از قبیل شکل روحانیون مانوی ،که لباس سفید در بر و کلاه بلند استوانۀ شکل برسر، در جلو میزهایی که در دست و ورقه کاغذی در پیش رو دارند. حاشیه این صفحه را با نقوش اشجار میوه دار وخوشه های انگور مزین ساخته اند…
این تصاویر که در آنها دقت و لطافت فوق العاده به کار رفته، شخص را به یاد صنعت مینیاتورسازی ایران در زمان اسلام می اندازد و شهادت می دهد، که این صنعت در ایران بسیار قدیم بوده، زیرا که بنا بر قول «کومون» ظاهرا این صنعت را مانویان ازکشور ساسانی به ترکستان نقل کرده اند و در آنجا توسعه یافته شاهکارهای صنعتی تولید کرده است.^[۶۱]
۲-۳-۶.خط مانی
با تحقیقاتی که درباره مانی و آئین او بوسیله دانش پژوهان به عمل آمده است و با آثار بسیاری که اینک از آئین او وسیله کاوش های تورفان و مصر و دیگر نقاط گردیده است این واقعیت مسلم و محرز است که مانی برای گسترش افکارش به نقاشی و خط توجهی خاص معطوف می داشته است.
مانی عقیده داشت که چون خواندن خط پهلوی پارتی و ساسانی و خط اوستائی خواندش برای همگان دشوار است. بخصوص اینکه موبدان مانع از آن بودند که عامه مردم با خط اوستایی آشنا شوند تا هم این امتیاز برای آنها محفوظ بماند و هم مردم را از حقایق یعنی بی خبر بگذارند و از این بی خبری بتوانند در تحمیل نظراتشان موفق باشند. این بود که برای مبارزه با آنان به استخراج قلمی تازه از خطوط کهن ایران باستان دست یازید.مانی با بهره گرفتن از خط (سریانی) و دین دبیره (اوستائی) خطی پدید آورد که خواندن و نوشتن آن به مراتب از خط آم دبیره پهلوی آسان تر بود. در خط مانی نقطه وجود داشت و با توجه به نمونه ای که ابن ندیم از خط او بدست می دهد می بینیم که در خط مانی مانند خط فارسی حروف مصوته وجود دارد.
آثار مانوی جز با خط پارتی و پهلوی ساسانی جنوبی و سغدی نیز نوشته می شد. خط سغدی هم از مضافات خط پارتی است که عمودی نوشته می شده است. ^[۶۲]
خط مانی از فارسی و سریانی استخراج گردیده و مخترع آن مانی است ( و مانویها ) انجیل و کتابهای خود را با آن نوشته و آنرا خط دینی می نامند. ( یعنی دبیره ) ^[۶۳]
فصل سوم
شکل گیری و ظهور مسیحیت
۳-۱.بخش اول : سرگذشت عیسی (ع)
۳-۱-۱. ناصری:
(منسوب بناصره) برتیماوس از عیسی ناصری شنید مر ۴۷:۱۰ و همچنان پطرس زیرا ناصری خوانده اع ۲۲:۲۰ و پولس هم عیسی را بناصری ملقب نمود اع ۹:۲۶ و خود خداوند ما هم خود را بناصری نامید اع ۸:۲۲ و نوشته که بر بالای صلیب وی گذاردند عنوانش عیسی ناصری بود یو ۰۱۹:۱۹
اما قولیکه در کتاب پیغمبران مکتوب است که به ناصری موسوم خواهد شد شامل اشکالست و تفسیر آن از قرار ذیل است اولا که مقصود از نذیره و غیره است اعد ۱۳:۶ لکن مسیح نذیره نبود.که پیغمبرانی که بدیشان اشاره رفته است قولی را که ذکر کرده در کتابهای قانونی مستعمله مرقوم نگشته و این هم با آراء انجیلیان که شهادت مطلب مسطور را از آیات انبیاء می آورند منافات دارد که مقصود از آنچه در انبیاء مذکور است نه فقط قول یک نفر است بلکه مختصر و خلاصۀ اقوال تمام ایشان است و کلیه اشاره بحلم و تواضع مسیح می باشد و از برای این تواضع اشارات متعدد یافت می شود که مشهورترین آنها در باب ۵۳ اشعیا است. اما ناصره در انظار یهود خیلی محقر بود و چنان می نماید که سکنای مسیح در این مدت قلیل الاعتبار اسباب یادآوری متی گشته مطالب و نبوات انبیا را کلاو مختصرا به نظر آورده گفت بناصری موسوم خواهد گشت و این را ملخص و مختصر اقوال انبیا قرار داد.^[۶۴]
۳-۱-۲. ولادت عیسی در انجیل و قرآن (کتب مقدس):
عیسی در بیت لحم زاده شد. مادرش مریم باکره نامزد یوسف نجاری از شهر ناصره بود. داستان تولد عیسی در بیت لحم
زاده شد. مادرش مریم باکره نامزد یوسف نجاری از شهر ناصره بود. داستان تولد عیسی در دو باب آغازین هر یک از انجیل های متی و لوقا موجود است.^[۶۵]
در انجیل متی چنین آمده که مریم(ع) از روح القدس حامله شد و بنا به فرمان فرشته الاهی، که در عالم خواب یوسف ناصری پدیدار گشت، به او امر شد که طفل در رحم را عیسی بنامد. گذشته از برخی اختلافات در تاریخ ولادت عیسی باید گفت تولد حضرت عیسی(ع) را به روزگاری که هرودس پادشاه یهودا بود منتسب می کنند.^[۶۶]

هویت وظیفه، درجه نیازمندی شغل به انجام یک کار مشخص یا به عبارت دیگر، داشتن شغلی است که دارای آغاز و پایان و یک نتیجه ملموس باشد. اگر کارمندی یک محصول را به طور کامل تولید یا مونتاژ کند و یا یک واحد کامل خدمت ارائه دهد، وی کار را معنی دار تر از آن می یابد که فقط بخش کوچکی از تمامی کار را انجام دهد (باکسر و الکساندر، ۲۰۰۸).
پیشینه تحقیق فرضیه دوم:
رمضانی نژاد و همکاران (۱۳۹۳) در بررسی ویژگی ها شغلی داوران به این نتیجه دست یافتند که ویژگی های اهمیت وظیفه، تنوع مهارت و هویت وظیفه مهمتر از سایر ویژگی ها بوده و داوران ایران این شغل را مهم، تخصصی، با ارزش و پر مسئولیت می دانند. آنها یافته های این پژوهش را سرآغاز خوبی برای بررسی ویژگی های شغلی در سایر مشاغل دانسته و بررسی جدیتر آن را پیشنهاد کردند. همچنین حریری و محمدپور (۱۳۹۱) تحقیقی با هدف آگاهی از وضعیت ویژگی های شغلی شامل آزادی عمل، هویت کاری و بازخورد اجتماعی کتابداران کتابخانه های دانشگاه های تابعه وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی مستقر در تهران و تحلیل ویژگی های جمعیت شناختی آن ها انجام دادند. بر اساس یافته های پژوهش، وضعیت آزادی عمل، هویت کاری و بازخورد اجتماعی کتابداران در سطح متوسط ارزیابی شده است و از بین ویژگی های جمعیت شناختی تنها بین بخش محل خدمت با هویت کاری از ابعاد ویژگی های شغلی رابطه معناداری وجود دارد. همچنین بین هویت کاری کتابداران و بازخورد اجتماعی آن ها بر حسب میانگین تفاوت معناداری وجود داشت. بر اساس نتایج: استقلال زیاد کتابداران در شغلشان به واسطه دادن حس موفقیت به آن ها در غیاب نظارت مداوم مدیران باعث افزایش عملکرد و بهره وری آن ها می شود و آن ها را برمی انگیزاند تا برای انجام کارهایشان به تلاش بیشتری دست بزنند. همچنین با به کار گیری درست و تخصصی کتابداران در بخش های مختلف کتابخانه، هویت کاری آن ها نیز افزایش می یابد و سطح معناداری شغل آن ها را بالا می رود و در نتیجه قادر خواهند بود تا با انگیزه درونی، تمایل و علاقه برای انجام فعالیت هایی را داشته باشند که معنای بیشتری به خود و بخش کاری آن ها می بخشد و نیز هویت کاری کتابداران با بیشترین میانگین بالاترین رتبه و بازخورد اجتماعی با کمترین میانگین کمترین رتبه را به خود اختصاص دادند.

شکر کن. نجاریان(۱۳۸۳) درپژوهشی با عنوا ن بررسی رابطه خصوصیات شخصی و ویژگی‌های شغلی با تعهد سازمانی در کارکنان مناطق پنج‌گانه شهرداری شهر اهواز انجام گرفت براساس فرضیه‌های تحقیق بین خصوصیات شخصی با تعهد حسابگرانه، مستمر و هنجاری همبستگی مثبت، بین خصوصیات شخصی با تعهد نگرشی و عاطفی همبستگی منفی و بین ویژگی‌های شغلی با انواع تعهد سازمانی همبستگی مثبت وجود دارد و همچنین ضرایب همبستگی چند متغیری بین خصوصیات شخصی و ویژگی‌های شغلی با انواع تعهد سازمانی از ضریب همبستگی ساده بین هر یک از متغیرهای خصوصیات شخصی و ویژگی‌های شغلی با انواع تعهد سازمانی بالاتر است.
نتایج به دست آمده نشان داد که بین تعداد فرزندان، سابقه استخدام، هویت وظیفه و پس‌خوراند حاصل از شغل با تعهد حسابگرانه، بین هویت وظیفه، پس‌خوراند حاصل از عوامل و نمره توان انگیزشی با تعهد نگرشی، بین هویت وظیفه، اهمیت وظیفه، پس‌خوراند حاصل از عوامل و نمره توان انگیزشی با تعهد عاطفی و بین حقوق ماهیانه، هویت وظیفه، پس‌خوراند حاصل از شغل، پس‌خوراند حاصل از عوامل و نمره توان انگیزشی با تعهد هنجاری رابطه معنی‌دار وجود دارد. بین سایر متغیرهای خصوصیات شخصی و ویژگی‌های شغلی با انواع تعهد سازمانی رابطه معنی‌دار مشاهده نشد. همچنین یافته‌ها نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین ضرایب همبستگی چند متغیری و ساده خصوصیات شخصی و ویژگی‌های شغلی با انواع تعهد سازمانی وجود ندارد.
فرضیه صفر سوم :
بین میانگین جامعه و میانگین نمونه در عامل اهمیت وظیفه تفاوت معناداری وجود ندارد.
زیربنای نظری فرضیه سوم:
مهم بودن شغل، میزان اثربخشی شغل بر زندگی افراد یا کار دیگران در همان سازمان و یا در محیط خارج از سازمان است. کارکنان شعب بانک با دریافت و پرداخت پول و چک سروکار دارند با آن که در شغل آنان تنوع و هویت چندانی نیست ولی به سبب آن که مقدار زیادی پول را جابجا می کنند، شغل خود را مهم می یابند زیرا از نظر افرادی که نیاز به نقل و انتقال پول دارند، این موضوع دارای اهمیت است. در این حال فرد معنی دار بودن کار را بیشتر درک می کند (هوچنز، ۲۰۱۰).
پیشینه تحقیق فرضیه سوم:
پاشا و همکاران (۱۳۸۷) در تحقیقی با عنوان رابطه بین ویژگی های شخصیتی و ویژگی های شغلی کارکنان با تعهد سازمانی آنها در سازمان آب و برق اهواز انجام دادند ، نمونه شامل ۲۰۰ نفر کارکنان سازمان آب و برق اهواز بود که به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده عبارتند از: پرسشنامه شخصیتی NEO-PI-R، پرسشنامه تشخیص شغل(JDS)  و پرسشنامه تعهد سازمانی. نتایج نشان داد که بین اکثر ویژگی های شخصیتی از جمله اهمیت وظیفه با تعهد عاطفی و هنجاری رابطه معنی دار وجود دارد، اما با تعهد مستمر رابطه معنی داری مشاهده نشدبه عبارت دیگر، بین انواع ویژگی های شغلی با تعهد عاطفی و هنجاری رابطه مثبت معنی دار و با تعهد مستمر رابطه منفی معنی دار مشاهده گردید. سطح معنی داری در این تحقیق P<0.05 در نظر گرفته شده است. رحیمی.ع(۱۳۸۶) در پژوهشی با عنوان بررسی ارتباط بین ویژگی های شغل (بر مبنای مدل هاکمن – اولدهام) با رضایت شغلی کارکنان در شرکت توزیع نیروی برق جنوبغرب تهران انجام گرفته است. نتایج این پژوهش نشان داد که بین هویت شغل با رضایت شغلی رابطه مستقیم و معنا داری وجود دارد و همچنین بین اهمیت شغل با رضایت شغلی رابطه مستقیم و معنا داری وجود دارد.ضریب همبستگی محاسبه شده (r=0/32) نشان دهنده آن است که از دیدگاه کارکنان بین استقلال شغل با رضایت شغلی رابطه معنا داری وجود دارد،ضریب همبستگی محاسبه شده (r=0/23) نشان دهنده آن است که از دیدگاه کارکنان بین بازخورد در شغل با رضایت شغلی رابطه مستقیم و معنا داری وجود دارد. جانز۳و همکاران (۲۰۰۴) در نخستین بررسی رابطه بین عملکرد شغلی مدیران درجه اول و تعهد عاطفی آنها و دوام تعهد و رضایت شغلی در یک شرکت بزرگ خدمات غذایی گزارش کردند که بین تعهد سازمانی و تعهد عاطفی با عملکردهای شغلی کارمندان رابطه معناداری وجود دارد.
فرضیه صفر چهارم :
بین میانگین جامعه و میانگین نمونه در عامل استقلال تفاوت معناداری وجود ندارد
زیربنای نظری فرضیه چهارم:
استقلال و یا آزادی عمل یعنی درجه آزادی و اختیار عمل و دخالت داشتن فرد در تنظیم برنامه کاری مربوطه و انتخاب روش های انجام کار است. به عبارت دیگر حدود استقلال و استفاده از بصیرت شخصی مد نظر است که فرد در برنامه ریزی و اجرای کار دارد. خود-مدیریتی ویژگی اساسی کارهای خودکنترل و خودگردان است. در چنین وضعی افراد احساس مسئولیت فردی نیرومندی درباره نتایج کار خود دارند(هوچنز، ۲۰۱۰).
پیشینه تحقیق فرضیه چهارم:
جونگ و همکاران(۱۹۹۸) در پژوهشی با عنوان ویژگی های شغلی با تندرستی کارکنان بخش بهداشت و سلامت بیمارستان های هلند پرداختند،یافته های این پژوهش نشان داد که بین تندرستی کارکنان و ویژگی های شغلی آنها (آزادی عمل ،تقاضاهای کار )رابطه معناداری درد.همچنین نشان داد که بین جنسیت و آزادی عمل رابطه معناداری وجود دارد. ایزدی و همکاران (۱۳۸۹) در تحقیقی به منظور شناخت ویژگی های شغلی دبیران و رابطه آن با توانمندسازی دبیران دبیرستان های دخترانه شهر تهران پایه ریزی و اجرا شده است. یافته های تحقیق وی نشان داد که: ۱- بر اساس تحلیل عاملی، ویژگی های شغلی مطرح شده در مدل هاکمن و اولدهام، به دو عامل قابل کاهش هستند. ۲- پاسخ گویان، ویژگی های شغلی مطرح شده در مدل یادشده را برای شغل معلمی در سطح نسبتا بالایی ارزیابی نموده اند. ۳- بین نظرات مدیران و معلمان در مورد ویژگی های شغل معلمی تفاوت معناداری وجود دارد. ۴- معلمان مورد مطالعه، توانمندی روان شناختی خود را در سطح بالایی ارزیابی نموده اند و بالاخره، بین ویژگی های شغل معلمی و توانمندی روان شناختی دبیران، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
همچنین صنوبری و علی محمد(۱۳۸۹) پژوهشی با هدف بررسی رابطه ویژگی های شغلی و رفتار شهروندی سازمانی با میانجی گری رضایت شغلی انجام دادند. نتایج الگوی نهایی بازنگری شده نشان داد که ۳۹ درصد از متغیر رضایت شغلی توسط متغیرهای اهمیت کار و یکنواختی کار تبیین می شود. علاوه بر آن ۹۰ درصد از وردایی رفتار شهروندی سازمانی به وسیله اثر مستقیم متغیرهای خودکارآمدی شغلی، حالات روحی مثبت و رضایت شغلی و اثر غیرمستقیم متغیرهای اهمیت کار و یکنواختی کار با میانجی گری رضایت شغلی تبیین می شود. لذا پیشنهاد می شود پژوهش حاضر در سازمان پلیس و به خصوص دانشگاه علوم انتظامی انجام و در صورت تکرار نتایج به منظور ارتقای رفتار شهروندی سازمانی کارکنان پلیس از متغیرهای اهمیت کار، یکنواختی کار، خودکارآمدی شغلی، حالات روحی مثبت و رضایت شغلی استفاده شود. همچنین حریری و محمدپور (۱۳۹۱) تحقیقی با هدف آگاهی از وضعیت ویژگی های شغلی شامل آزادی عمل، هویت کاری و بازخورد اجتماعی کتابداران کتابخانه های دانشگاه های تابعه وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی مستقر در تهران و تحلیل ویژگی های جمعیت شناختی آن ها انجام دادند. بر اساس یافته های پژوهش، وضعیت آزادی عمل، هویت کاری و بازخورد اجتماعی کتابداران در سطح متوسط ارزیابی شده است و از بین ویژگی های جمعیت شناختی تنها بین بخش محل خدمت با هویت کاری از ابعاد ویژگی های شغلی رابطه معناداری وجود دارد. همچنین بین هویت کاری کتابداران و بازخورد اجتماعی آن ها بر حسب میانگین تفاوت معناداری وجود داشت. بر اساس نتایج: استقلال زیاد کتابداران در شغلشان به واسطه دادن حس موفقیت به آن ها در غیاب نظارت مداوم مدیران باعث افزایش عملکرد و بهره وری آن ها می شود و آن ها را برمی انگیزاند تا برای انجام کارهایشان به تلاش بیشتری دست بزنند. همچنین با به کار گیری درست و تخصصی کتابداران در بخش های مختلف کتابخانه، هویت کاری آن ها نیز افزایش می یابد و سطح معناداری شغل آن ها را بالا می رود و در نتیجه قادر خواهند بود تا با انگیزه درونی، تمایل و علاقه برای انجام فعالیت هایی را داشته باشند که معنای بیشتری به خود و بخش کاری آن ها می بخشد و نیز هویت کاری کتابداران با بیشترین میانگین بالاترین رتبه و بازخورد اجتماعی با کمترین میانگین کمترین رتبه را به خود اختصاص دادند.
در فرا تحلیلی توسط بریک و مونت (۱۹۹۱) صورت گرفت. به این نتیجه رسیدند که با وجدان بودن بهترین ویژگی شخصیتی پیش بین عملکرد شغلی است و برون گرایی و روان رنجوری نیز پیش بین کننده های خوبی برای خشنودی شغلی هستند. کارک ،شمیر و چن۱ (۲۰۰۳) در تحلیلی ارتباط بین هر کدام از پنج حیطه شخصیت و عملکرد شغلی را مورد بررسی قرار دادند وجدانی بودن را به عنوان قویترین همبستگی با عملکرد شغلی یافتند.
فرضیه صفر پنجم :
بین میانگین جامعه و میانگین نمونه در عامل بازخورد تفاوت معناداری وجود ندارد.
زیربنای نظری فرضیه پنجم:
بازخورد در واقع میزان اطلاعاتی است که افراد مسئول انجام کار دریافت می دارند و آگاه می شوند که تا چه اندازه کوشش های آنان در پدید آوردن نتایج مؤثر بوده است. مسأله بازخورد یا آگاهی از نتایج، کیفیت ملموس تری به بار می آورد. مدیری که کارکنان خود را از نتایج کار آگاه نمی کند، آنان را در کشتی مواجی قرار می دهد که هیچ گونه اراده ای در حرکت، پیشرفت و تعیین جهت آن ندارند (چنگ و فن چیا، ۲۰۱۰).
پیشینه تحقیق فرضیه پنجم:
کرامتی و همکاران (۱۳۸۷) پژوهشی با عنوان رابطه ویژگی های شغلی و نگرشی کارکنان دانشگاه با رضایت شغلی آنان انجام دادند ،تعداد ۱۲۰ نفر از بین ۱۳۰ کارمند رسمی مرد و ۴۶ کارمند رسمی زن به صورت تصادفی انتخاب شدند و پرسشنامه محقق ساخته ویژگی های نگرشی و پرسشنامه استاندارد شده رضایت شغلی بریفیلد و روث را تکمیل نمودند. داده های مربوط به ویژگی های شغلی از پرونده پرسنلی کارکنان استخراج شد. یافته ها نشان داد بین ویژگی های شغلی کارکنان دانشگاه نظیر نوع دانشکده، تجربه کاری، مدرک تحصیلی، مسئولیت اجرایی با رضایت شغلی آنان رابطه معنی داری وجود دارد. این رابطه در خصوص ویژگی مربوط به نوع دانشکده به مراتب معنی دارتر از سه ویژگی دیگر بود. نتایج همچنین حاکی از آن بود که بین ویژگی های نگرشی کارکنان با رضایت شغلی آنان رابطه معنی داری وجود دارد. این رابطه در بعد ویژگی رفتاری به مراتب معنی دارتر از دو بعد عاطفی و شناختی بود. بین ویژگی های نگرشی کارکنان بر حسب جنسیت و تجربه کاری تفاوت معنی داری مشاهده نشد. در حالی که بین ویژگی های نگرشی کارکنان بر حسب مدرک تحصیلی تفاوت معنی دار بود. اسنایدر (۲۰۰۳) در تحقیقی به بررسی تعهد سازمانی ،رضایت شغلی و ویژگی های شغلی پرداختند ،این پژوهش را بین ۲۰۰ نفر از کارکنان سازمانهای طبقه بندی شده صنعتی آمریکا انجام داد.در این پژوهش ویژگی های شغلی و ویژگی های جمعیت شناختی به عنوان متغیر های مستقل در نظر گرفته شده اند.
نتایج این پژوهش نشان داد که ابعاد تعهد سازمانی و رضایت شغلی هر کدام جداگانه با ابعاد ویژگی های شغلی (آزادی عمل،هویت کاری و بازخورد اجتماعی) رابطه معنی داری دارد،نیز تعامل با دیگران از ابعاد ویژگی های شغلی با میانگین (۳۴/۶) از دیدگاه کارکنان در سطح خیلی خوبی ارزیابی شده اند.
اسمیت۴ (۲۰۰۴) اثرات ویژگی های شخصیتی سرپرستان را بر نگرش های زیردستان در۱۳۱ مدیر و ۴۶۷ زیردست بررسی کردند وبه این نتیجه رسیدند که شخصیت مدیران بانگرش های زیردستان در ارتباط است . سطوح بالای توافق پذیری ،ثبات عاطفی و برون گرایی مدیران و سطوح پایین وجدان کاری آنها با میزان رضایت زیردستان نسبت به مدیران ،رضایت کلی ،تعهد عاطفی ،ترک شغل زیردستان در ارتباط هستند. بیرنه و همکاران (۲۰۰۵) به بررسی رابطه بین عملکرد شغلی و ویژگی شخصیتی پرداختند و نتایج نشان داد که وجدانی بودن عملکرد شغلی را به صورت معناداری پیش بینی می کند (به نقل از نعامی ،۱۳۸۴). توماس۲ (۲۰۰۴) در بررسی رابطه بین تعهد سازمانی و عملکرد شغلی ۳۶۳۰ کارمند بدست آورد که با کنترل سن و دیگر متغیرهای جانبی رابطه قوی بین تعهد سازمانی و عملکرد شغلی وجود دارد.
نتیجه گیری از تحقیقات انجام شده:
در عصر حاضر همه چیز از جزئیترین تا پیشرفتهترین واحدها مانند جوامع و سازمانها در حال تحول میباشند. از اینرو در مقابل تحولات پدید آمده، نیاز به افراد با دانش و خلاق بیشتر ضرورت پیدا میکند تا بتوانند جریان این تغییرات را به طور مناسب هدایت کنند چرا که تفاوت یک سازمان موفق با یک سازمان ناموفق، نه در کمبود سرمایه و نه در کمبود نیروی انسانی است بلکه به علت عدم بکارگیری افراد با دانش و مهارت، خلاق و مبتکر در سازمان میباشد که این امر به نوبه خود موجب عدم پیشرفت و شکوفایی خلاقیت در بین افراد شده و مانع از تغییر و تحول اصولی و مفید میشود.
بررسی مطالعات انجام شده در زمینه ویژگی های شغلی نشان میدهد که سازمانی اگر در این زمینه ها فعال باشد میتواند گامی بلند در عرصه رقابت جهانی بردارد و از سازمانهای دیگر به راحتی پیشی بگیرد چرا که توجه به ویژگی های شغلی نقش بسزایی در ایجاد روحیه مشارکت شغلی دارد. همچنین موانعی مانند عدم تفکر سیستمی در سازمان، عدم آموزش درون سازمانی، تغییر مکرر مدیران و بیثباتی مدیریتی، پایین بودن سطح دانش مدیریت در ارتباط با سازمان یادگیرنده، عدم تخصص مدیریت، پذیرش تدریجی مشکلات و تهدیدات، عدم توسعه آرمانهای مشترک بین اعضاء و ارج ننهادن به افراد خلاق و نوآور، دلیل پایین بودن سطح توجه سازمانها به ویژگی های شغلی در سازمانها بوده است.
۳-۱ روش پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ نحوه جمع آوری داده ها توصیفی است که به صورت پیمایشی انجام شده و از لحاظ هدف جمع آوری داده ها، کاربردی و از لحاظ زمان جمع آوری داده ها حال نگر است.
۲٫۳ جامعه و نمونهآماری و روش نمونهگیری
جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارشناسان ادارات کل ورزش و جوانان استان گهکیلویه و بویراحمد که جمعاً ۱۱۲N=n = نفر بودکه به علت محدود بودن جامعه تمامی آنها به عنوان نمونه انتخاب شدند. نمونه پژوهش برابر با جامعه آماری هستند).
با توجه به اینکه نمونه پژوهش برابر با جامعه در دسترس آماری انتخاب گردید پرسشنامه در بین کارشناسان مسئول ادارات کل ورزش و جوانان پخش شد و در پایان تعداد ۱۰۱ پرسشنامه جمعآوری شد
تعاریف عملیاتی متغیرهای پژوهش
۱) متغیر قابلیت ویژگی های شغلی: قابلیت ویژگی های شغلی ؛ نظر آزمودنیها راجع به وضعیت مؤلفه های پنجگانه قابلیت ویژگی های شغلی (تنوع وظیفه، هویت وظیفه ، اهمیت وظیفه، اختیار یا استقلال و بازخورد) میباشد که به وسیله ۲۵ گویه تحت عنوان «سنجش قابلیت‌های ویژگی های شغلی » با یک مقیاس پنج ارزشی لیکرت اندازه گیری میشود. مؤلفه های این متغیر از «الف» تا «د» به شرح زیر میباشد.
الف) تنوع وظیفه: نظر آزمودنیها راجع به تنوع وظیفه که بین کارکنان وجود دارد که در این پژوهش به وسیله گویه های ۲۱-۱۶-۱۱-۶-۱ پرسشنامه قابلیت ویژگی های شغلی سنجیده میشود.
ب) هویت وظیفه: نظر آزمودنیها راجع به هویت و ماهیت وظیفه ای که بین کارکنان وجود دارد وجود دارد، میباشد که در این پژوهش به وسیله گویه های ۲-۱۵-۱۰-۱۹-۲۳ پرسشنامه قابلیت ویژگی های شغلی سنجیده میشود.
ج) اهمیت وظیفه: نظر آزمودنیها راجع به وجود و اهمیت وظیفه ای که در بین کارکنان وجود دارد میباشد که در این پژوهش به وسیله گویه های ۱۷-۱۲-۷-۳-۲۲ پرسشنامه قابلیت ویژگی های شغلی سنجیده میشود.
د) اختیار یا استقلال: نظر آزمودنیها راجع به اختیار یا استقلال کاری در سازمان میباشد که در این پژوهش به وسیله گویه های ۹-۲۴-۱۸-۱۳-۴ پرسشنامه قابلیت ویژگی های شغلی سنجیده میشود.
ه) بازخورد: نظر آزمودنیها راجع به بازخورد کاری در محیط سازمان میباشد که در این پژوهش به وسیله گویه های ۱۴-۸-۲۰-۵-۲۵ پرسشنامه قابلیت ویژگی های شغلی سنجیده میشود.
۲) ویژگیهای دموگرافیک آزمودنیها
۱) جنسیت : عبارت است از جنسیت آزمودنیها که بر حسب نوع جنسیت مرد یا زن، با مقیاس اسمی در پرسشنامه متغیرهای جمعیت شناختی، به وسیله گویه بسته آمده است.
۲) سن : عبارت است از سن تقویمی آزمودنیها بر حسب سال که با مقیاس فاصلهای به وسیله پرسشنامه متغیرهای جمعیت شناختی ، به صورت گویه باز بدست میآید.
۳) سابقه خدمت : سابقه خدمت آزمودنیها بر حسب سال و مطابق با اعلام آنها که با مقیاس فاصلهای به وسیله پرسشنامه متغیرهای جمعیت شناختی، به صورت گویه باز بدست میآید.
۴) میزان تحصیلات : میزان تحصیلات آزمودنیها بر حسب دیپلم، کاردانی (فوق دیپلم)، کارشناسی (لیسانس)، کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) و دکتری که با مقیاس ترتیبی به وسیله پرسشنامه متغیرهای جمعیت شناختی، به صورت گویه بسته بدست میآید.
۵) وضعیت استخدامی : وضعیت استخدامی آزمودنیها بر حسب قراردادی، پیمانی، رسمی آزمایش و رسمی قطعی است که با مقیاس ترتیبی به وسیله پرسشنامه متغیرهای جمعیت شناختی، به صورت گویه بسته بدست میآید.
جمعآوری داده ها
با توجه به اهداف پژوهش بهترین ابزار جهت جمعآوری اطلاعات مورد نیاز، پرسشنامه میباشد. بنابراین در این پژوهش از پرسشنامه زیر استفاده شد.
۱- پرسشنامه قابلیت ویژگی های شغلی : پرسشنامه سنجش قابلیت‌های ویژگی های شغلی که توسط هاکمن و اولدهام در سال (۱۹۷۹) تهیه و تدوین شده است، استفاده خواهد شد. لازم به ذکر است پرسشنامه مذکور در پایان نامه کارشناسیارشد دهقان (۱۳۹۱) در دانشگاه فردوسی مشهد با بهره گرفتن از روش تحلیل عاملی تاییدی و اکتشافی اعتباریابی شده بود. این پرسشنامه شامل ۲۵ گویه برای ۵ قابلیت ویژگی های شغلی (تنوع وظیفه ۵ گویه، هویت وظیفه۵ گویه ، اهمیت وظیفه۵ گویه ، اختیار یا استقلال۵ گویه و بازخورد۵ گویه) میباشد.
۲- پرسشنامه اطلاعات فردی (دموگرافیک)

در صدر اسلام، پیامبر اکرم (ص) بدنبال پایه‌گذاری شیوه نوینی در دادرسی و آوردن روش تازه‌ای در قانونگذاری، برای نگهداری نظم جامعه، تبهکاران را به زندان محکوم می‌ساخت. بنابراین می‌توان بر این عقیده بود که زندان در روزگار پیامبر نیز وجود داشته است.^[۱۸]

اما آنچه از مطالعه کتب بعضی از نویسندگان عرب درباره زندانهای اسلامی استفاده می‌شود چنین بر می‌آید که در زمان پیامبر (ص) و نیز در عهد ابوبکر، ساختمان مخصوصی برای زندان وجود نداشت.^[۱۹]
این امر نیز بیشتر به خاطر عدم گستردگی جامعه اسلامی بود، خصوصاً اینکه در آغاز انقلاب اسلامی تعهد مردم به قوانین بیشتر و متخلف کمتر یافت می‌شود. لذا در آیات قرآن نیز جمله‌ای که نشان دهد در آن عصر زندانی وجود داشته، مطلقاً دیده نمی‌شود.
در آن ایام زندانی کردن کسی عبارت بود از محدود نمودن او بگونه‌ای که نتواند با دیگران رفت و آمد و معاشرت داشته باشد و به اختیار خود بطور آزاد کاری انجام دهد.^[۲۰] گاهی نیز مجرمان را در گوشه‌ای از مسجد زندانی می‌کردند و از آنجا که قفل و بندی در کار نبود، کسی را مراقب او قرار می‌دادند که فرار نکند، یا خطی بدور او می‌کشیدند و به او سفارش می‌کردند که قدم از آن دایره بیرون نگذارد وگرنه مسئول است و او هم به دلایل خاص اجتماعی و اینکه مبادا جرمش سنگین‌تر شود پا از دایره بیرون نمی‌گذارد و شاید تعبیر به “ترسیم” در بعضی روایات اشاره به همین مطلب باشد.
“ملازمت” شکل دیگری از زندان بود، به این ترتیب که مثلاً شخص طلبکار، بدهکار متمکن را همراه خود می‌برد و از او جدا نمی‌شد تا حقش را ادا کند. پیامبر (ص) نیز دستور داد که طلبکار ملازم بدهکار خود باشد و جلوی آزادی او را بگیرد. ابو داوود و ابن‌ماجه در سنن خود از شخصی نام برده‌اند بنام “هرمس” (هرمزبن حبیب) که از قول پدرش نقل می‌کرد که گفته بود: بدهکارم را پیش پیامبر (ص) بردم، حضرت فرمود: «ملازم او باش و از آزادیش جلوگیری کن» و پس از چند روز فرمود: «بالاخره اسیرت چه کرد».^[۲۱]
گرچه بعضی از مورخان اصرار دارند به اینکه در عصر سه خلیفه اول زندان به معنی جای خاص بر نگهداری مجرمان وجود نداشته و تنها در عصر امیرالمؤمنین علی (ع) بود که زندان ساخته شد، اما باید اذعان داشت که این ادعا مخالف روایات بسیاری است که می‌گوید: “عمر” نخستین کسی بود، که اقدام به تأسیس زندان کرد.
در زمان عمربن خطاب که اسلام گسترش یافت و تعداد مسلمین رو به افزایش نهاد، وجود زندان نیز بیش از پیش احساس گردید به همین جهت عمر در مکه خانه‌ای را از “صفوان بن‌امیه” به چهار هزار درهم خرید و آنرا زندان قرار داد و نام آن را “زندان عارم” نهاد.^[۲۲] هرچند که برخی از محققین در این امر تردید کرده‌اند^[۲۳].
اما آنچه مسلم است اینکه امیرالمؤمنین علی (ع) نخستین کسی بود که به ساختن زندان اقدام نمود. بدین ترتیب که آن حضرت ابتدا زندانی از بوریای فارس ساخت که هم نور فراوان داشت و هم هوای کافی و نام آن را “نافع” نهاد. ولی متاسفانه وضع این زندان مورد سوء استفاده قرار گرفته، بطوری که دزدها دیوار آنرا سوراخ، و اقدام به فرار کردند. تا اینکه آن حضرت زندان دیگری از گل و خشت ساخت و نام آنرا “مخیس” گذاشت^[۲۴]. در مورد علت تأسیس زندان توسط علی (ع) گفته شده که در اواخر خلافت عثمان، حکومت دچار نابسامانی و هرج و مرج گردیده و برگرداندن اوضاع به حالت عادی، مستلزم مقداری شدت عمل بود. به همین دلیل امام (ع) اقدام به بنا کردن زندان نمودند^[۲۵]. ایشان برای زندانها نظامی ساده پایه‌ریزی نمودند. بدین ترتیب که اگر زندانی چیزی داشت از او گرفته می‌شد و به خودش پرداخت می‌گردید تا خوراک و پوشاک تابستانی و زمستانی و خوراک ذخیره‌اش تأمین گردد و چنانچه زندانی چیزی نداشت این امکانات را از بیت‌المال تأمین می‌نمودند. از دیگر اقدامات آن حضرت در خصوص رفتار با زندانیان می‌توان به شرکت دادن زندانیان در نماز جمعه، سوادآموزی و آموزش قرآن، استفاده از هدایایی که از بیرون برای زندانی آورده می‌شد، حق ملاقات با دیگران و … اشاره نمود که تمامی آنها در جهت اصلاح زندانی و احترام به شخصیت و مقام والای انسانی صورت می‌گرفت.

گفتار دوم: زندان در عهد امویان

زندان در عصر امویان از مسیر نخستین خود، که در عصر امام علی (ع) داشت و کاملاً بر محور دستورات اسلامی دور می‌زد، بکلی تغییر شکل داده، به کانونی برای مخالفان سیاسی بنی‌امیه تبدیل شد. مخصوصاً گروه عظیمی از علاقمندان اهل بیت و خاندان پیغمبر به جرم این عشق و علاقه به زندان می‌افتادند و سخترین شکنجه‌ها را تحمل می‌کردند. در این دوران کوچکترین بهانه کافی بود تا انسان با شخصیتی را بخاطر آن به زندان بیافکند و گاه تا آخر عمرش در زندان بماند و جان دهد. حتی کسانی را که احتمال می‌دادند عشق به علی و خاندان پیامبر در درون قلبشان باشد به زندان می‌افکندند بگونه‌ای که حتی نام علی را بر فرزندان گذاردن نیز جرم بود و شاید بسیاری در زندان‌ها و سیاهچالهای آنها بسر می‌بردند و تنها گناهشان این بود که نامشان علی یا حسن یا حسین است.
در عهد امویان نظام واحدی برای زندان‌ها از نظر احداث زندان و علت ورود به آنجا، چگونگی رفتار با زندانیان، مدت حبس، انگیزه بیرون آمدن از زندان و بطو کلی مسائل مربوط به آن وجود نداشت. و چه بسا گاهی انسانی را تا آنجا در زندان نگه می‌داشتند که سرانجام مرگش فرا می‌رسید^[۲۶].
تعداد زندانیان در این دوران بسیار زیاد بود تا آنجا که تنها در زندان “واسط” ۰۰۰/۱۸۰ نفر زندانی بود و علیرغم این تعداد کثیر، کمترین امکاناتی برای آنها فراهم نبود بطوری که فی‌المثل همین زندان “واسط” از یک چهار دیواری بسیار بزرگ تشکیل می‌شد که زندانیان از هر قشر و گروه در آن قرار داشتند، نه سقف و سایبانی وجود داشت و نه وسیله‌ای برای مبارزه با گرمای تابستان و سرمای زمستان، و حتی زندانیان از شدت آفتاب حق پناه بردن به سایه دیوار را هم نداشتند. علاوه بر اینکه تفکیکی میان زن و مرد و کودک و بزرگسال هم دیده نمی‌شد^[۲۷].
از دیگر شکنجه‌های هولناکی که در زمان امویان در مورد زندانیان روا می‌داشتند عبارت است از:
۱- غذای زندانیان نان جو بود که آنرا با مقداری نمک و خاکستر مخلوط می‌کردند و هنگامی که زندانیان مدتی از آن تغذیه می‌نمودند بکلی رنگ صورتشان دگرگون می‌شد و گاه بکلی سیاه می‌شدند.
۲- خورانیدن داروهای بیماریزا: بخش دیگری از شکنجه‌های آنها را تشکیل می‌داد… از جمله داروئی می‌خوراندند که زندانیان مبتلا به بیماری شده اسهال شده، لباسهایشان را آلوده کنند و آنها را در همان حال نگه می‌داشتند از این طریق شکنجه می‌دادند.
۳- شکنجه به وسیله حیوانات درنده نمونه دیگری از شکنجه‌های آنها بود.
۴- کتک زدن زندانیان کار رایجی بود. آنها را به زنجیر می‌بستند و آنچنان وحشیانه می‌زدند که گاه چشمانشان نابینا می‌شد یا نقص عضو دیگری پیدا می‌کردند و گاهی نیز در زیر ضربات جان می‌دادند.
۵- شکنجه مهم دیگرشان این بود که مردان و زنانشان را در یک زندان جای می‌دادند، تا آنجا که می‌نویسند در یک زمان واحد در زندان “حجاج” پنجاه هزار مرد و سی هزار زن وجود داشت.
۶- نشان دادن کشته بعضی از زندانیان از خانواده و بستگان آنان بودند نوع دیگری از شکنجه‌های آنان بود.
موجبات آزادی نیز در آن دوران دارای ضابطه خاصی نبوده است، بطوریکه تحقق این امر یا منوط به روی کار آمدن خلیفه جدید و یا از بین بردن حصار زندان و فرار کردن از آنجا. گاهی نیز زندانیان برای آزادی از زندان به حیله‌های دیگری دست می‌زدند، مثلاً به زندانیان آنقدر شراب می‌دادند که کاملاً مست و لایعقل می‌شد، در این موقع از فرصت استفاده می‌کردند تا از زندان فرار نمایند. گاهی نیز افراد را بخاطر گرفتن پول به زندان می‌انداختند و او نیز در مقابل آزادی خویش از زندان مالی را فدیه می‌داد و از زندان بیرون می‌آمد^[۲۸].
با توجه به مطالبی که در خصوص ویژگیهای زندان در عهد امویان عنوان گردید ذکر این نکته ضروری است که در این میان باید دوران حکمرانی “عمر بن عبدالعزیز” را مستثنی کرد.
چرا که اساساً زندانهای زمان او با زندانهای دیگر احکام تفاوت زیادی داشته است. بدین ترتیب که در زندانهای او احکام و قوانینی حکمفرما بود که از شریعت اسلامی مدد جسته بودند. همچنین تمامی زندان‌ها در آن دوران تحت نظام واحدی اداره می‌شدند و زندانبانانی بر آن زندانها نظارت داشتند که احساس مسئولیت می‌کردند و مراقبانی داشتند تا آموزشهایی را که به آنان داده شده است در زندان اجرا کنند. بعلاوه در زمان وی می‌توان نمونه‌هایی از برنامه‌های تنظیمی شریعت اسلام را مشاهده کرد؛ مثلاً می‌بینیم که در آن دوران زندان‌ها بطور صنفی اداره می‌شد و از همه مهمتر زندان زنان از زندان مردان جدا بوده است^[۲۹].به زندانیان بیمار و از کار افتاده و ناتوان توجهات درمانی می‌شد و به دادن دارو و فراهم ساختن خوراکیهای ویژه آنان می‌پرداختند. به خانواده و دوستان زندانی اجازه ملاقات داده می‌شد، ولی با فاصله‌هایی دور و بیشتر در روزهای جشن و عیدها. همچنین به زندانیان اجازه خواندن و نوشتن داده می‌شد و بعلاوه تسهیلاتی را هم در جهت اجرای فرائض دینی برای زندانیان فراهم نموده بود.

گفتار سوم: زندان در عهد باستان

با مطالعه و بررسی متون و نوشته های پراکنده تاریخی، می توان دریافت که بطور کلی در ایران باستان، مجازاتهای بدنی بسیار شدیدو توام با شکنجه بوده است. و در اینکه حبس در این دوران به عنوان مجازات اصلی با موعد معین وجود داشته یا نه اطلاع چندانی در دست نیست^[۳۰] لیکن می توان گفت که در این دوران بدلیل وفور مجازات اعدام و نیز عدم شناسایی زندان بعنوان محل مجازات به ندرت اجرا می گردید^[۳۱] اما آنچه که مسلم است در قلعه ها، زندانهایی بنا می شد و پادشاهان و حکمرانان مخالفین خود را در آنجا زندانی و سپس به وضع فجیع از بین می برند.
حبس در ایران باستان در جرائم مهم اجرا می شد،^[۳۲] در این صورت مجرمین در مکانهای غیربهداشتی و سیاه چالهایی که معمولا جانورانی مثل موش در آنجا رها می کردند، می انداختند و دست و پای محبوسین را می بستند تا نتوانند نسبت به دفع حمله آن جانوران جلوگیری کنند. این حیوانات گرسنه پس از اذیت و آزاد محبوس، بدنش را پاره پاره می کردند، استفاده از این قبیل حبسها، بعضاً برای از میان بردن اشخاص مشهوری که از ناحیه آنها احساس خطری متوجه شاه می شد بکار گرفته می شد. به نقل از مورخین عهد باستان در خوزستان قلعه مستحکمی که «گیل گرد» یا «اندهشن» نام داشت واقع بود که یک نوع قلعه باستیل محسوب می شد و آن را «انوشبرد» یا «قلعه فراموشی» می خواندند زیرا نام زندانیان آنجا و حتی مکان آن می بایستی مکتوم باشد.^[۳۳]
در برخی از جرایم زندانی را با غل و زنجیر به زندان هدایت می کردند تا مجازات او تشدید شود. آرتور کریستن سن در این زمینه نقل می کند: «چون سارقی را در حین ارتکاب جرم دستگیر می کردند او را به محکمه می کشیدند و شیئی را که دزدید، بگردن او می آویختند و او را به زنجیر می بستند و به زندان می افکندند. عده زنجیر بر حسب شدت جرم تغییر می نمود و اعضایی از بدن را که مرتکب آن جرم شده بود، بیشتر مقید می کردند. تحقیقاً این زنجیرها فقط برای جلوگیری از فرار محبوسین نبود بلکه نشانه اجرای عدالت محسوب می شده است.»^[۳۴]

فصل دوم: مبانی مشروعیت زندان در اسلام

به طور کلی مبانی مشروعیت زندان را در دو مبحث با عنوان مبانی نقلی و مبانی عقلی موردتوجه قرار می دهیم.

مبحث اول: مبانی نقلی

در این قسمت آیاتی از قرآن را بیان کرده ایم که در خصوص مشروعیت زندان به عنوان اولین منبع از منابع فقه به آن اشاره شده است و سنت و اجماع نیز به عنوان منابع دیگر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

گفتار اول: آیات الهی

بند اول: آیه ۳۳ سوره مائده:

إنما جزاء الذین یحاربون الله و رسوله و یسعون فی الأرض فساداً أن یتقلوا أو یصلبوا أو تقطع أیدیهم و أرجلهم من خلاف أو ینفوا من الأرض ذلک لهم خزی فی الدنیا و لهم فی الأخره عذاب عظیم (مائده/ ۳۳)
جمعی از مشرکان، خدمت پیامبر اکرم (ص) آمده و مسلمان شدند، اما آب و هوای مدینه به آنها نساخت. رنگ آنها زرد و بدنشان بیمار شد. پیامبر (ص) برای بهبود آنها دستور داد به خارج مدینه، در نقطه خوش آب و هوائی از صحرا که شتران زکات را، در آنجا به چرا می‌بردند، بروند و ضمن استفاده از آب و هوای آنجا، از شیر تازه شتران به حد کافی استفاده کنند، آنها چنین کردند و بهبود یافتند، اما به جای تشکر از پیامبر (ص) چوپانهای مسلمان را دست و پا بریده و چشمان آنها را از بین بردند و سپس دست به کشتار آنها زدند و از اسلام بیرون رفتند. پیامبر (ص) دستور داد آنها را دستگیر کردند و همان کاری که با چوپانها انجام داده بودند، بعنوان مجازات، درباره آنها انجام یافت. آیه فوق درباره این گونه اشخاص نازل گردید.
این آیه، در حقیقت، جزای افراد متجاوزی را که اسلحه به روی مسلمانان می‌کشند و با تهدید به مرگ و حتی کشتن، اموالشان را به غارت می‌برند، با شدت هرچه تمامتر بیان می‌کند و می گوید: «کیفر کسانی که با خدا و پیامبر به جنگ بر می‌خیزند و در روی زمین دست به فساد می‌زنند، این است که (یکی از چهار مجازات در مورد آنها اجرا شود:
نخست) اینکه کشته شوند، (دیگر) اینکه به دار آویخته شوند، (سوم) اینکه دست و پای آنها بطور مخالف (دست راست با پای چپ) بریده شود (چهارم) اینکه از زمینی که در آن زندگی می‌کنند، تبعید گردند.» در پایان آیه می‌فرماید: «این مجازات و رسوائی آنها در دنیاست و (تنها به این مجازات، قناعت نخواهد شد بلکه) در آخرت نیز کیفر عظیم و سختی خواهند داشت.
بنابراین،مجازات محارب یکی از این چهار مورد است:
۱- قتل
۲- صلب
۳- قطع دست راست و پای چپ
۴- نفی بلد. اما منظور از محارب کیست؟ محقق حلبی در شرایع الاسلام، محارب را اینگونه تعریف می‌کند:
المحارب کلّ من جرّد السلاح لإخافه الناس لیلاً کان اونهاراً فی بر او بحر فی مصر و فی غیره.
محارب کسی است که با سلاح عریان قصد ترساندن مردم را داشته باشد.( ایجاد رعب و وحشت و ناامنی) چه در شب و چه در روز، در دریا و یا در خشکی، در شهر و غیرشهر^[۳۵].
یکی از مجازات های چهارگانه در این آیه شریفه، نفی است. درباره معنای نفی ۴ قول وجود دارد:
۱- نفی، تبعید است، از سرزمین اسلام به سرزمین شرک. این قول مالک بن انس، حسن، قتاده و زهری است.
۲- اخراج از شهری به شهر دیگر، این نظر عمر بن عبدالعزیز و سعیدبن جبیر است.
۳- حبس، این قول ابوحنیفه و مالک است.
۴- برای اقامه حدود خواسته شوند و سپس تبعید گردند. این قول ابن عباس و شافعی است^[۳۶].