کز ایدر برو زود روشن روان
بگویش گه ما را چه آمد به سر …
کجا خستگان را کند تن درست
سزد گر فرستی هم اکنون به پی
(همان: ۲۴۱تا۲۴۲)
از متن اینطور استنباط می شود که نوشیدن افشره هوم سبب مستی می‌شده است. اگرچه این موضوع می تواند نشان دهنده قدرت ماورایی هوم باشد، از سویی می توان احتمال داد افشره هوم به همراه ماده دیگری چون «می» نوشیده می شده که قبلا به آن اشاره شد.» (همان: ۱۷۷)
شراب هوم
علاوه برقائل بودن خاصیت درمانی و استقامتی برای درخت هوم، این درخت نمادهای دیگری نیز دارد. برای مثال «شراب هوم خاصیت درمان بخش و غم زدایی دارد. درباره قدرت افشره هوم آمده است : نوشیدن آن مستی نیایش معنوی را گاهی به نوعی بی خودی و مستی خطرناک مبدل می کرد و موجب زد و خوردها و کشمکش ها و خود آزاری‌هایی می شد، از این رو زرتشت نوشیدن آن را در جشن های مذهبی برای پیروان خود ممنوع کرد. شراب در شاهنامه دو نوع است یکی شراب معمولی که از میوه درخت تاک به دست می آید و باعث سرخوشی کوتاه مدت می شود و دیگری شرابی است که قدرت غم زدایی زیادی دارد تا جایی که انسان را از مصیبت های بزرگ می رهاند. به نظر می رسد این همان شراب هوم است.» (همان، ۱۳۸۹: ۱۷۹)
«نمونه دیگر کاربرد هوم در داستان اسفندیار است. رستم به توصیه سیمرغ تیر گز را در شراب پرورش می دهد و سپس به چشم اسفندیار می زند. اگرچه پیشینیان برای شراب خاصیت دوگانه قائل بودند و در ادبیات باستانی ما و جهان، شراب ماده رمز آلودی بوده که خاصیت متعارض زندگی بخش و مرگ آور داشته است.» (اسلامی ندوشن، ۱۳۷۴: ۵۷) «لذا این قوت نیروبخشی افشره هوم است که سبب ایجاد نیروی برتری و شگفت آور در تیر رستم و مرگ اسفندیار رویین تن می گردد و این موضوع نشان دهنده درمان نباتی هوم و افشره آن است. آنچه به رودابه داده می شود تا مست گردد، شراب هوم است که سبب بی هوشی رودابه می شود و این فرصت را در اختیار موبدان قرار می دهد تا پهلوی او را بشکافند:
بیاور یکی خنجر آبگون
نخستین به می ماه را مست کن
بکافد تهیگاه سرو سهی
یکی مرد بینادل پرفسون
ز دل بیم و اندیشه را پست کن
نباشد مر او را ز درد آگهی
(فردوسی، شاهنامه: ۲۳۷و۲۳۸)
هوش بری از مهمترین ویژگی های افشره هوم است نمونه دیگر این ویژگی در هفت خان اسفندیار دیده می شود. اسفندیار برای آگاهی از خان ها و مراحل دشواری که در راه دارد به گرگسار شراب می دهد و گرگسار را از خود بی خود می کند و او خان بعدی را برای اسفندیار شرح می دهد» (موسوی و مددی، ۱۳۸۹: ۱۷۹):
سه جام می لعل فامش بداد
بدو گفت کای مرد بدبخت خوار
چو آهرمن از جام می گشت شاد
که فردا چه پیش آورد روزگار
(فردوسی، شاهنامه: ۱۷۳)
۴-۴-۹) کرم هفتواد
یکی از زیباترین و پیچیده ترین روایات شاهنامه داستان کرم هفتواد است که بسیاری از کنار آن گذشته اند و برخی نیز در شرح آن به بازنویسی داستان اکتفا کرده اند. بعضی تلاش کرده اند تا مصداقی واقع گرایانه برای این روایت بیابند زیرا وجود یک داستان رمزی را در بخش تاریخی موجه نمی دانند، داستان با توصیف شهر کجاران (نام شهری است در ساحل خلیج فارس) آغاز می شود که مردمانی نیک دارد زیرا هر کس از عرق جبین نانی حاصل می کند و روزگار می گذراند.
«در شهر کجاران مردی به نام هفتواد زندگی می کند که هفت پسر دارد به همین دلیل او را به این نام می خوانند:
ج: شاخص فرآیندهای داخلی
-
- استفاده از تکنولوژی های جدید
-
- موفقیت در کاهش هزینه ها
-
- مکانیزم پاسخگویی به شکایات
-
-
- بهره گیری از سیستم برنامه ریزی مناسب برای خطوط
-
-
- دریافت به موقع بودجه
-
- میزان انتشار اطلاعات در بین پرسنل
د: شاخص رشد و یادگیری
-
- تناسب پست های مدیریتی سازمان با تحصیلات و سوابق
-
- میزان جابجایی مدیران از طریق کمیسیون
-
- میزان توانایی کارکنان سازمان در استفاده از نرم افزارهای تخصصی
-
- میزان تناسب سطح تخصصی(میزان تحصیلات)نیروی انسانی با اهداف سازمان
۵-۳-۲ سوال فرعی دوم
-
- اهمیت و اولویت بندی هریک از مناظر BSC چگونه است ؟
در پژوهش حاضر به این سوال به دو صورت پاسخ داده شده است.ابتدا از روش محاسبه امتیازات کارت امتیازی متوازن که نشان داده است شاخص مشتری با میانگین ۳٫۳۸ در بالاترین میزان اهمیت قرار دارد و سایر شاخص‌ها نیز بدین شرح اند که شاخص مالی با میانگین ۳٫۲۴ جایگاه دوم، شاخص فرآیندهای داخلی با میانگین ۳٫۱۹ جایگاه سوم، و نهایتا شاخص رشد و یادگیری با میانگین ۳٫۱۳ در جایگاه چهارم قرار دارد.
در روش دوم نیز فرایند ANP نتایج حاصل از BSC را مورد تایید قرار داده است. بدین صورت که شاخص مشتری با ضریب اهمیت ۰٫۵۵در بالاترین میزان اهمیت قرار دارد و سایر شاخص‌ها نیز بدین شرح اند که شاخص مالی با ضریب اهمیت ۰٫۲۸جایگاه دوم، شاخص فرآیندهای داخلی با ضریب اهمیت ۰٫۱۱ جایگاه سوم، و نهایتا شاخص رشد و یادگیری با ضریب اهمیت ۰٫۰۴ در جایگاه چهارم قرار دارد.
۵-۳-۳ سوال فرعی سوم
-
- اولویت بندی سازمان های حوزه حمل و نقل شهرداری رشت (تاکسیرانی، اتوبوسرانی، پایانه و حمل و نقل ترافیک) بر اساس عملکرد با بهره گرفتن از روش ANP به چه صورت است؟
نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که بر اساس روش ANP ،در میان سازمان های حوزه حمل و نقل ترافیک شهرداری رشت ، سازمان حمل و نقل ترافیک با ضریب اولویت ۰٫۵۸ در جایگاه اول، سازمان تاکسیرانی با ضریب اولویت ۰٫۲۵ در جایگاه دوم، سازمان اتوبوسرانی با ضریب اولویت۰٫۱۱ در جایگاه سوم، سازمان پایانه با ضریب اولویت ۰٫۰۵ در جایگاه چهارم قرار دارد.
۵-۴ نتیجه گیری و بحث
مشکلات حمل و نقل در استان گیلان، بالاخص در شهر رشت از دید کارشناسان پوشیده نیست،بدیهی است که بهترین راهکار در این راستا، استفاده بهینه از امکانات، منابع و ظرفیت‌های بالقوه موجود در بخش‌های مختلف سازمان است و دستیابی به این مهم بدون شناخت وافی و کافی مدیران از میزان مطلوبیت و مرغوبیت امکانات، فعالیتها و نتایج عملکردشان در محیطهای پیچیده و پویای کنونی امکان‌پذیر نمی‌باشد. از این رو پژوهش حاضر با هدف ارزیابی عملکرد سازمان های حوزه حمل و نقل شهرداری رشت بر مبنای BSC و اولویت‌بندی برمبنای ANP صورت پذیرفته است. نتایج حاصل از تحقیق در بخش تکنیک کارت امتیازی متوازن نشان داده است که عملکرد سازمان های حوزه حمل و نقل شهرداری رشت از حد متوسط فراتر رفته و سیر صعودی را طی می‌کند و در عین حال تا حد ایده آل خود فاصله زیادی دارد. چرا که سازمان های حمل و نقل به صورت یک مجموعه واحد در کلیه شاخص های کارت امتیازی متوازن موفق به کسب امتیاز بیشتر از ۳(عملکرد متوسط) گردیده اند(مالی ۳٫۲۴، رشد و یادگیری ۳٫۱۳، فرآیندهای داخلی،۳٫۱۹، مشتری،۳٫۳۸). با این حال در هیچ یک از این شاخص ها این میزان به عدد ۴(عملکرد مطلوب) و ۵(عملکرد ایده آل) نرسیده است.این مطلب حاکی از آن است که استراتژی های این سازمان برای طی سیر صعودی از عملکرد متوسط به عالی، نیازمند بازنگری کارشناسانه می باشد.
نتایج تحقیق همچنین نشان می دهد که خروجی روش ANP حاکی از آن بوده است که شاخص مشتری با ضریب اهمیت ۰٫۵۵ ، بیشترین اهمیت را به زعم کارشناسان در ارزیابی عملکرد سازمان‌های حوزه حمل و نقل شهرداری رشت ایفا می کند، وجود این شاخص در سطح متوسط آسیب بسیاری به نمره عملکرد سازمان ها وارد ساخته است. این بدان معناست که چنانچه سازمان ها قصد بازنگری و اصلاح استراتژی های خود را دارند، ابتدایی ترین و در عین حال موثر ترین اقدام آنها می تواند شاخص های حوزه مشتری را هدف قرار دهد و با توجه به جایگاه دوم شاخص های مالی با ضریب اهمیت ۰٫۲۸، اقدام بعدی متوجه اصلاح در این بعد مهم می گردد. اگر چه نتایج در بعدی دیگر، حاکی از آن است که اصلاح رفتار سازمان در مواجه و به کارگیری درست شاخص های مشتری خود منجر به آوردهای مالی نیز می شود.
نتایج تحقیق همچنین نشان داده است که در میان سازمان های حوزه حمل و نقل ، سازمان حمل و نقل با ضریب اولویت ۰٫۵۸ دارای بالاترین میزان عملکرد بوده است.در تبیین نتایج به دست آمده می توان اذعان داشت که نگاهی به مقایسات زوجی شاخص های کارت امتیازی متوازن در این سازمان نشان می دهد که این سازمان در کلیه شاخص‌ها عملکرد مطلوب تری نسبت به سایر سازمان ها از خود نشان داده است.لذا تکنیک ANP در مرحله ارزیابی این سازمان را به عنوان الگویی ایده آل برای سایر سازمان ها معرفی کرده است.
همچنین یافته های حاصل از اولویت بندی زیر شاخص های مالی نشان داده است که در میان ۶ زیر شاخص(تناسب بودجه با حجم فعالیت های سازمان، حد دقت لازم در برآورد هزینه فعالیت ها، جذب منابع تخصیص یافته ،میزان افزایش درآمد،میزان ضایعات سازمان و هزینه اجرایی خدمات برای هر مسافر) زیر شاخص جذب منابع تخصیص یافته با ضریب اهمیت ۰٫۴۲ درصدی بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است که در تبیین نتیجه به دست آمده می توان عنوان داشت که چنانچه منابع تخصیص سافته با مدیریت صحیح به درستی جذب و بهره گیری شوند، خود منجر به کاهش هزینه فعالیت ها و افزایش درآمد سازمان ها خواهد شد. همچنین در زیر شاخص مشتری مشاهده شده است که بالاترین ضریب اهمیت را سطح مطلوبیت دریافت خدمات توسط مشتریان با ضریب ۰٫۴۸ به خود اختصاص داده است و بیانگر این مطلب مهم است که، چنانچه مشتریان خدماتی را که دریافت می کنند از آن راضی باشند،اعتمادشان به سازمان مزبور بیشتر شده و این خود منجر به ارتقای عملکرد آن سازمان می گردد. در بعد فرآیندهای داخلی نیز شاخص بهره گیری از سیستم برنامه ریزی مناسب برای خطوط بالاترین ضریب اهمیت(۰٫۴۷) را به خود اختصاص داده است که مبین آن است که اگر سازمان ها از سیستم برنامه ریزی مناسب برخوردار باشند موفق به کاهش هزینه ها و پاسخگویی بهتر به مشتریان خود خواهند شد. در نهایت اولویت بندی زیر شاخص‌های رشد و یادگیری بالاترین میزان اهمیت را برای شاخص تناسب پست های مدیریتی سازمان با تحصیلات و سوابق با ضریب اهمیت ۰٫۵۹ قائل شده است و بیانگر آن است که به زعم کارشناسان مدیریت و تجربه و تحصیلات مرتبط وی در زمینه کاری می تواند سازمان های حمل و نقل شهرداری رشت را در عملکرد هرچه بهتر آن یاری رساند.
لازم به ذکر است که پژوهش حاضر در حوزه حمل و نقل و با تکنیک ترکیبی BSC و ANP ، برای اولین بار در شهرداری رشت صورت پذیرفته است و جنبه نوآوری پژوهش حاضر میباشد لذا امکان مقایسه نتایج تحقیق با سایر تحقیقات برای محقق وجود نداشته است.
۵-۵ پیشنهادات اجرایی تحقیق
با توجه به نتایج به دست آمده و تحلیل های صورت گرفته در شاخص های کارت امتیازی متوازن در سازمان های حوزه حمل و نقل شهرداری رشت،بر اساس چهار شاخص کارت امتیازی متوازن، پیشنهادات بر اساس اهمیت و اولویت مناظر چهارگانه طبقه بندی شده است:
۵-۵-۱ بر اساس بهبود شاخص مشتری
-
- افزایش اطلاع رسانی صحیح و به موقع به شهروندان در ارتباط با خدمات ویژه حمل و نقل
-
- حداقل سازی زمان ارائه خدمات به مشتریانی با بهره گیری از سیستم های حمل و نقل سریع السیر
-
- برون سپاری تصدی بخشی از فعالیتها جهت ارائه خدمات متنوع ومطلوب مثل تاکسی بیسیم بانوان و…
۵-۵-۲ بر اساس بهبود شاخص مالی
-
- متناسب سازی بودجه اختصاص به سازمان ها بر اساس حجم فعالیت ها و نتایج به دست آمده از ارزیابی عملکرد
- محاسبه دقیق هزینه های اجرایی خدمات برای هر مسافر بر اساس تکنیک های آماری
ا چکیده
هدف ازپژوهش حاضر نحوه ی گذراندن اوقات فراغت معلمان شهریزد با تاکید بر فعالیت های ورزشی و ارتباط آن با فرسودگی شغلی در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ می باشد. این پژوهش از نوع توصیفی بیانی بوده و شیوه ی جمع آوری داده ها و اطلاعات، مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و مطالعات میدانی و همچنین ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه ای، شامل دو بخش که بخش اول شامل پرسشنامه ی چندگزینه ای محقق ساخته دارای ۱۷ گویه است .جهت به دست آوردن نظر معلمان شهریزد که روایی پرسشنامه توسط ۱۲ نفر از اساتید تربیت بدنی سنجیده و پایایی آن ۸۱% به دست آمده است،و بخش دوم آن، پرسشنامه فرسودگی شغلی ماسلاچ که دارای ۲۲ گویه که ضریب آلفای کرونباخ مورد محاسبه قرار گرفت و پایایی آن به میزان ۸۱% محاسبه شد.جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه معلمان شهر یزداست که تعداد آنها ۳۹۳۴ نفر می باشد، از طریق جدول مورگان و بر حسب نسبت تعداد معلمان هر منطقه و به صورت خوشه ای تعداد ۶۰۰ نفر(۳۰۰ زن و مرد۳۰۰) به عنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی(جداول فراوانی و نمودار میلهای) و آمار استنباطی خی۲ و فریدمن استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد که زمان فراغت معلمان بین ۲ تا ۳ساعت در روز بوده است. به ترتیب اولویت تماشای تلویزیون،مطالعه ورسیدگی به فرزندان جزوه فعالیت های فراغتی معلمان قرار داشت. معلمان علت عدم پرداختن به ورزش را کمبود وقت ،بی انگیزگی و بی حوصلگی بیان کردند. اکثر معلمان در اوقات فراغت خود به فعالیت های ورزشی می پردازند.انگیزه اصلی معلمان از پرداختن به ورزش،سلامتی جسمانی، تناسب اندام وسلامت روان بود.محل انجام ورزش باشگاه و منزل است . نتایج در مورد فرسودگی شغلی نشان داد معلمان شهر یزد تنهادر زیر مقیاس کفایت شخصی در پرسشنامه فرسودگی شغلی ماسلاچ ارتباط معنی داری وجود دارد.ولی زیر مقیاس های خستگی هیجانی و مسخ شخصیت در پرسشنامه فرسودگی ارتباط معنی داری وجود ندارد. همچنین تفاوتی بین فرسودگی شغلی زن و مرد وجود نداشت .
واژگان کلیدی: اوقات فراغت، تربیت بدنی، معلمان، فرسودگی شغلی، شهر یزد.
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
دسترسی فزاینده انسان به فن آوری جدید و یافتن راهکارهای ساده تر باعث شده است ،از حدود ۱۴۰سال پیش تاکنون،اوقات بی کاری تا حدود دو برابر افزایش یابد.از سوی دیگر،آلودگی های محیط،پیچیدگی های ارتباطات اجتماعی،افزایش عامل های فشارهای شغلی و تنگناهای اقتصادی زندگی مدرن،سلامتی جسمی و روحی انسان را آسیب پذیر ساخته است.(کریمیان ،۱۳۸۷)
زندگی ماشینی به عنوان یکی از مشکلات اصلی بشریت قلمداد می شود، چرا که نتیجه آن کاهش تحرک و فعالیت افراد است. از جمله مفاهیم نوینی که معنای واقعی خود را با پیدایش انواع تکنولوژی و صنعتی شدن جوامع در زندگی مردم پیدا نموده است، اوقات فراغت و نحوه ی گذراندن آن است. ورزش های تفریحی با ورزش های مربوط به اوقات فراغت از مناسب ترین و شاید ضروری ترین گونه های گذران اوقات فراغت در عصر حاضر است.(کریمیان،۱۳۸۷)
فراغت می تواند نقش نیرومند و در عین حال دوگانه در تحول سطح فرهنگی جامعه داشته باشد، به این معنا که می تواند در ارتباط با نیازهای فکری و عملی انسان، سازگاری یا ناسازگاری اجتماعی و پیشرفت یا واپسماندگی فرهنگی باشد . فعالیت های فراغتی می تواند با رفع خستگی، صدمات جسمی و روانی ناشی از هیجانات مداوم کار و انجام وظایف اجتماعی را جبران نماید و با تفریح از کسالت ناشی از یکنواختی کار روزمره رهایی یابد و فرصتی برای پرورش استعدادهای ذهنی و روانی، جسمی و عاطفی خود فراهم سازد لذا فعالیت فراغتی می تواند باعث ارتقاء فرهنگ جامعه یا سقوط آن گردد. همان گونه که کار جوانان را از گناه و افسردگی می رهاند، فراغت نیز بر نشاط، شادی و طراوت آنان می افزاید و اراده آنان را برای تداوم زندگی تقویت می بخشد.پس به جای پر کردن اوقات فراغت باید به پر بار کردن آن اندیشید.)آبکار،۱۳۸۸)
بهره گیری شایسته از اوقات فراغت منوط به برنامه ریزی دقیق و متناسب با نیازها است . در غیر اینصورت خواه ناخواه بخش هایی از عمر پر ارزش انسان در وادی پوچی از بین خواهد رفت . امروزه در نتیجه بخش هایی از عمر پر ارزش انسان، همچنین در نتیجه افزایش میزان اوقات فراغت در زندگی افراد به ویژه جوانان، نوعی اخلاق تفریح بروز نموده وبحران هویت را تشدید کرده است. لذا مدیران باید آگاه باشند که باید اوقات فراغت را درجامعه هدفمندکنند. ورزش های تفریحی با ورزش های مربوط به اوقات فراغت از مناسبترین و شاید ضروری ترین گونه های گذراندن اوقات فراغت در عصر حاضر است.(کریمیان و همکاران،۱۳۸۷).در حقیقت ،گذراندن اوقات فراغت با انجام فعالیت های ورزشی از متداولترین روش های موجود در جهان است.تحقیقات متعددی ،ارتباط همبستگی بین سطح آمادگی های عمومی بدنی با سلامت روانی ،سلامتی جسمانی،تنیدگی،تحلیل رفتگی شغلی و عامل های تشدید کننده آنها را به دست آورده اند.(امیرتاش،۱۳۸۷)
در دهه های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه فناوری و صنعت، موجی از استرس را به ارمغان آورده که سبب کاهش سلامت جامعه شده است .استرس بر فعالیت های انسان در زمینه های گوناگون همچون روانشناختی، جسمانی و خانوادگی تاثیر سوء می گذارد.کاهش تولید نارضایتیهای حرفه ای، افزایش تصادف ها و خطاها و کاهش سلامت عمومی افراد از جمله نشانه های استرس اند.هر چند بسیاری از مشاغل همراه با فشار روانی هستند اما افراد شاغل در این حرفه ها می دانند که چگونه با فشار های تنش زا مقابله کنند با وجود محرک های تنش زا که روزانه با آن مواجه اند روش های اجتناب از آثار زیان بار این محرک ها را می دانند.اما بعضی از این افراد تا این حد توانایی و امکان لازم را برای مقابله و فرار از محرک های تنش زا را ندارند و همواره در معرض محرک های تنش زا هستند.ساعتچی(۱۳۷۶).همچنین توجه به استرس شغلی و مطالعه روی این مقوله گسترش روزافزون یافته است زیرا شیوع استرس شغلی بروز بیماری های روان تنی، مانند فشارخون و مشکلات گوارشی شده است .
سازمان بهداشت جهانی(۱۹۸۷) اعلام کرد که ۹۰ درصد از کارمندان از شغل خود ناراضی اند و معتقدند که شغل شان در جهت اهداف زندگی آنان نیست و ۷۵ درصدکسانی که به مشاوره های روان پزشکی نیازمندند به دلیل عدم رضایت شغلی و عدم توانایی در انجام دادن کارشان است.هر شغل با استرس همراه است،اما برخی مشاغل به سبب حساس بودن نوع وظایف و مسئولیت های آن بسیار پراسترس هستند.که حرفه معلمی و تدریس نیز ازجمله مشاغل پراسترس ویژه ذکر شده است.فرسودگی شغلی یکی از نتایج استرس های گوناگونی است ،که به صورت علائم جسمانی (سردرد، زخم معده)،علائم روانی(افسردگی، خشم) و علائم رفتاری(افت کاری و غیبت)ظاهر می شود.(روشن،۱۳۹۰)
مفهوم فرسودگی شغلی برای اولین بار از سوی فرودنبرگر در سال ۱۹۷۴ معرفی شد. وی فرسودگی شغلی را حالتی از خستگی و ناکامی می داندکه ناشی از ارتباطات و روابط شغلی است که به وصول نتیجه دلخواه منجر نمی شود.(محمدی و همکاران،۱۳۹۱)
فرسودگی شغلی یکی از نشانگان روان شناختی است و بیشتر باشغل هایی که ساعات زیادی با انسانها در ارتباط هستند دیده می شود. فرسودگی شغلی سندرمی روان شناختی مشتمل بر سه محور خستگی هیجانی، مسخ شخصیت،احساس عدم کفایت شخصی و دارای عوارضی مانند : خستگی مزمن، اختلالات خواب، علا ئم جسمی مختلف، تمایلات منفی و بدبینانه نسبت به همکاران و مراجعین،احساس گناه، کاهش عملکرد شغلی می باشد.(خمرنیا وهمکاران،۱۳۸۹)
همه ما ساعت های خسته کننده و طولانی کار را به امید روزهای تعطیل و اوقات فراغت سپری می‌کنیم. اوقات فراغت، به معنای فراغت از کار و زمان راحتی از دل مشغولی هاست. روز تعطیل آخر هفته، روزهایی به یاد ماندنی است که دست کم شاغلان سراسر جهان انتظار رسیدن آن را دارند. فراغت تجربه ای است که فرد هنگام رهایی از الزامات کار روزانه براساس نیازها و علاقه های شخصی، داوطلبانه و متناسب با نیاز و ذوق خود آن را انتخاب می کند تا جسم، فکر و شخصیت او فرصت رشد و پرورش پیدا کند. فراغت این امکان را به فرد می دهد تا با بازسازی انرژی وتوان از دست رفته، با قدرت و توان حرکتی مضاعف شروع به فعالیت کند. به همین علت است که چگونه گذراندن اوقات فراغت، یک نیاز ضروری تلقی می شود و نهادهای مختلف جامعه برای این که آن را به فرآیندی هدفمند، اصولی و برنامه ریزی شده تبدیل کنند، در تلاشند. برنامه ریزی های عملی سازنده برای گذران اوقات فراغت می تواند همه افراد جامعه، بخصوص معلمان رادرجهت انرژی بیشتر،روحیه ی شاداب ترونیروی خلاقانه پیش برد.درعین حال، بی توجهی به این امرنیز ممکن است سبب ، کاهش انرژی انگیزه ودرنتیجه به فرسودگی شغلی بینجامد.
اوقات فراغت باید نیازهای درونی انسان رابرآورده کند واورا از قید وبندها رهاسازد. انسان در اوقات فراغت، ازتعیین نوع فعالیتش توسط دیگران آزاد است که این موجب تمایزآن از کارمی شود.به نحوی که انسان به معنای واقعی کلمه، آن گونه که مایل است رفتارمی کند.
باعنایت به مطالبی که گفته شد اوقات فراغت یکی ازمسائل حیاتی درپویایی فرایند آموزش وپرورش است وپرداختن به این موضوع می تواند گره گشای تنگناها وکلیدی برای حل مسائل آن ودرنهایت راهبردی برای برنامه ریزی در جهت پرکردن اوقات فراغت آنهابه نحو مطلوب وشایسته می باشد.
۱-۲- بیان مساله
با پیچیده تر شدن روز افزون جوامع امروزی ،رسالت سازمان ها برای برآوردن انتظارات جوامع،حساس تر و مهمتر می شود.به طوری که می توان اذعان کرد که دنیای ما دنیای سازمان هاست و آنچه امروز بین اهل فن و به اتفاق نظر به یقین تبدیل شده ،نقش اساسی نیروی انسانی به عنوان عامل گرداننده اصلی سازمان هاست.به عبارت دیگر،انسان ها به کالبد سازمان جان می دهند.بی تردید نیروی انسانی کارآمد و خودانگیخته برای رشد خود و توسعه و دستیابی به هدف برنامه ریزی شده سازمان ،بیشترین کارایی را داشته باشد.با توجه به حساسیت سازمان آموزش و پرورش ،برای دستیابی و اجرای موفقیت آمیز هر فعالیت آموزشی ،افزون بر منابع مالی ،وسایل و فناوری،وجود نیروی انسانی سالم و متعهد،نقش اساسی را ایفا می‌کند. به عبارت دیگر تعهد کاری و واکنش عاطفی فرد نسبت به کار وهمچنین بالا بودن سلامت روانی،میزان تولید و قابلیت کار رابالا می برد.(زارع،۱۳۹۱)
پژوهش هایی که در دهه های ۱۹۸۰تا۱۹۹۰صورت گرفته است ، تایید نموده اند که مشکلات روانی و اجتماعی همگی در ایفای نقش اجتماعی به عنوان یک عامل بازدارنده تلقی می شود.در غالب این پژوهش ها ضمن التفات به آثار مخرب مشکلات مذکور، بر ضرورت کشف و شناخت علل و عوامل موثر از جمله فرسودگی شغلی که در سطح معناداری می توانند شاخصی برای ارزیابی میزان سلامت عمومی باشند،به وضوح دیده می شوند.(تویتز،۱۹۹۵)
سازمان بهداشت جهانی(۱۹۹۸)،درتعریف فرسودگی شغلی اظهار داشته است که فرسودگی شغلی عبارت است از یک فرایند روانشناختی که شرایط استرس شغلی شدید حادث می شودو خود را به صورت فرسودگی عاطفی،مسخ شخصیت،کاهش انگیزه و پسرفت(تضعیف عملکرد)نشان می دهد.همچنین،همین سازمان،سلامت عمومی را برخورداری از آسایش کامل جسمی ،روانی و اجتماعی و نه فقط نداشتن بیماری ونقص عضو تعریف کرده است.(لست،۱۳۶۷ )
به جرات می توان گفت از زمانی که انسان پا به عرصه حیات نموده است تمام فعالیت هایش در جهت تامین رفاه بیشتر در زندگی بوده است.بدون تردید انجام فعالیت های ورزشی و تفریحی در زمان فراغت اگر به روش صحیح و با رعایت مصالح جامعه توام باشند، دارای کارکردهای فردی و اجتماعی مفیدی هستند.دراین میان فعالیت های ورزشی به سبب اثرات مثبت و مطلوبی که در ارضای نیازمندی های روانی و جسمی افراد دارد حائز اهمیت بسیاری بوده و به نحوه مطلوبی می تواند مفید وسازنده واقع شود.افراد شاغل با توجه به فشار عصبی شدید ناشی از ماهیت ،نوع یا وضعیت نامناسب کاربه پیدایش حالتی منجر می شوند که فرسودگی شغلی نامیده می شود.در این حالت کار ماهیت خود را از دست می دهد.به این ترتیب بیماری های روان پزشکی ناشی از استرس های شغلی و محیط شغلی و همچنین تحلیل رفتگی افراد می تواند باعث کاهش کارایی افراد در سازمان گردد. متاسفانه شواهد نشان می دهد که با همه نقش و اهمیتی که معلمان در توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه از طریق تربیت و هدایت صحیح نوجوانان و جوانان جامعه دارند،بنا به عللی از جمله مشکلات اقتصادی،اجتماعی نه تنها اوقات فراغت بلکه بخش عمده ای از وقت روزانه خویش را صرف تامین نیازهای مادی و اقتصادی می نمایند به طوری که که عملا فرصت لازم برای رشد علمی و معنوی و مهارتی و تامین سلامت جسمی و روانی.آنها وجود ندارد.با این حال از اوقات فراغت معلمان می توان به عنوان یک پتانسیل در رسیدن به اهداف آموزشی وتربیتی و همچنین کاهش فرسودگی شغلی آنان استفاده نمود و با مساعدت آموزش و پرورش زمینه لازم را دراین راستا با ارائه راهکارهای مناسب فراهم نمود. با توجه به اهمیت موضوع،ضرورت داشت که نحوه ی گذراندن اوقات فراغت معلمان با تاکید برفعالیت های ورزشی و ارتباط ان با فرسودگی شغلی مورد تحقیق و بررسی قرار بگیرد.
۱-۳- ضرورت و اهمیت تحقیق
امام رضا (ع) می فرمایند:
کوشش کنید اوقات روز شما چهار ساعت باشد.ساعتی برای عبادت و خلوت خدا،.ساعتی برای تامین معاش، ساعتی برای آمیزش و مصاحبت برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عبودیتتان واقف می کنند و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارندو ساعتی را به تفریحات و لذائذ خود اختصاص بدهیدتا از مسرت و نشاط ساعات تفریح نیروی انجام وظایف ساعات دیگر را تامین کنید.(نجفی،۱۳۷۶)
تحولات ودگرگونی های سریع صنعتی با پیامدهای اجتماعی واقتصادی فراوانی همراه بودوتأثیرات مهمی بر چگونگی اوقات فراغت مردم برجای گذاشت به عنوان مثال، مکانیزه شدن صنایع وایجاد امکانات رفاهی ونظایر آن موجب تغییر سبک زندگی مردم از قبیل کوچک تر شدن ابعاد خانواده وتغییرروابط همبستگی افراد بایکدیگرشد، درحالی که در گذشته، روابط همبستگی وخانوادگی افراد بایکدیگر نقش بارزی درگذراندن اوقات فراغت مردم داشت.علاوه بر این، مکانیزه شدن وسایل رفت وآمد،ظهور سینما واختراع تلویزیون نیز اوقات فراغت انسان ها را متاثر ساخت.گرچه پیشرفت تکنیک تنها عامل نبوده واحتیاجات اجتماعی، روابط میان قدرت های اجتماعی زمان ومحیط اجتماعی واقتصادی هم برمیزان زمان آزاد وانتخاب نوع امکانات فراغتی به شدت اثر گذاشته است.تحول دیگر اهمیت خاصی است که درحیات فردی واجتماعی احراز کرده است،چنان که زمان کار از زمان فراغت به کلی جدا شده واوقات فراغت ارزشی ذاتی پیداکرده است.بدین ترتیب از مشخصات اساسی فراغت در جهان کنونی آن است که دیگر تنها به طبقات ممتاز اختصاص ندارد وبه طبقات دیگر هم تعمیم یافته است.(آقازاده،۱۳۸۵)
در سازمان های آموزشی نیز مانند سایر سازمان ها هرفرددر نخستین تماس حرفه ای خود با محیط کار امیدوار است که با جوی مناسب مواجه شود، تا بتواند نیازهای اقتصادی، اجتماعی و روانی خود را به نحوی مطلوب برآورده سازد.
یکی از اقشار جامعه که باید به سلامت روانی آن اندیشید،معلمعین و دبیران هستند. معلمعین و دبیران در رشد و توسعه هر کشور و تعلیم و تربیت و پرورش آینده سازان آن نقش بسیار حساس و بنیادین دارد. به وجود آوردن شرایط آرمانی فرهنگی که زمینه تفکر و پژوهش در آن فراهم شود و فرایند یاددهی و یادگیری به طور مطلوب صورت پذیرد ، مستلزم آن است ، که معلمین و دبیران از روحیه شاداب و قوی برخوردار باشند و حداقل مشکلات و سختی ها را در زندگی شغلی و اجتماعی داشته باشند .
معلمین و دبیران با استرس های گوناگون مواجه اند. از نتایج این استرس ها بروز فرسودگی شغلی در میان آنان است که تاثیر نامطلوب در سازمان خانواده و زندگی اجتماعی و فردی بر جای می گذارد.از مهمترین آن ها می توان غیبت کارکنان از کار ،تاخیر متوالی، شکایت های مختلف روان تنی، کشمکش و تضاد در محیط کار، تغییر شغل و در نهایت ترک خدمت را می توان نام برد.هنگامی که فرسودگی شغلی رخ می دهد ، فقدان روزافزون واقع بینی،کاهش انرژی در ادامه فعالیت های سودمند، از دست دادن فلسفه نهایی زندگی و فقدان احساس همدردی و اختلالات روحی و جسمی ظهور پیدا می کند.برای فائق آمدن بر این مشکلات باید با استرس های روانی وفرسودگی مقابله کرد. راهبردهای متفاوتی برای پیشگیری و درمان فرسودگی شغلی در منابع گوناگون پیشنهاد شده است. اهمیت این پژوهش دراین است که ابعاد گوناگون فرسودگی را در جامعه فرهنگیان روشن می کند وروشهای مقابله ای موثر در برابر استرسهای شغلی و روانی و فرسودگی شغلی را نشان میدهد.
معلمان به واسطه ماهیت شغلی خود ،با مشکلات عدیده ای مواجه هستند،مشکلاتی مانند پرحجمی کار، افت تحصیلی دانش اموزان، حقوق و مزایای ناکافی، عدم علاقه دانش اموزان به تحصیل ،نادیده گرفتن نیازهای آنها از طرف سازمان های آموزشی و کلاس های پرجمعیت، این مشکلات همگی بر سلامت آنها تاثیر گذار بوده و با استمرار این مشکلات آسیب گریزی آنها را بالا برده ونهایتا ممکن است منجر به فرسودگی شغلی در میان آنان شود.(هاکانن جی،۲۰۰۴: گریسن،۲۰۰۸)
ازسوی دیگر ،شواهد تحقیقاتی نشان می دهد که فرسودگی شغلی با غیبت های مکرر بازنشستگی زودرس، عملکرد نامناسب و کاهش کیفیت تدریس، عزت نفس پایین و از لحاظ روان شناختی از قبیل افسردگی، اضطراب و مشکلات جسمانی از همبستگی مثبت و بالایی برخوردار است.(رستمی و همکاران،۱۳۸۷).همچنین،نابه سامانی و سرگردانی انسان در اوقات فراغت،به ویژه در محیطهایی که آکنده از عاملهای تنش آور است زندگی شخصی و شغلی انسان هارابا بحران های متفاوتی روبرو می سازد،همچنین روشن ساخته اندکه پرداختن به تفریحات سالم در اوقات بی کاری ،به ویژه فعالیت های ورزشی،آثارمثبت و فراوانی در بهبود این وضعیت دارد.نتایج این تحقیقات باعث شدند،سازمان ها و ارگان های گوناگون،برنامه ریزی های وسیعی برای گذراندن اوقات فراغت کارکنان خود انجام دهند.این توجه جهانی،موجب پیدایش صنعت عظیمی شدکه هدف مستقیم آن ،فراهم آوردن امکانات برای گذراندن اوقات فراغت است. (امیرتاش،۱۳۸۳)
بنابراین با توجه به مطالب ذکر شده و در جهت دستیابی به اهداف فوق ،انجام این پژوهش از نظر پژوهشگر ضروری شناخته شده و سعی گردیده است تا با روشن نمودن اثرات عملکرد و کیفیت برنامه های اوقات فراغت معلمین ودبیران شهر یزد با تاکید بر فعالیت های ورزشی و ارتباط آن با فرسودگی شغلی گامی در جهت پربارکردن اوقات فراغت معلمین ودبیران شهریزد وکاهش فرسودگی شغلی و بالا بردن کیفیت زندگی آنهابرداشته شود.
۱-۴-اهداف تحقیق
۱-۴-۱- هدف کلی تحقیق
” چگونگی گذراندن اوقات فراغت معلمین ودبیران شهریزد با تاکید بر فعالیت های ورزشی و ارتباط آن با فرسودگی شغلی است. “
۱-۴-۲- اهداف اختصاصی
۱-توصیف نحوه ی گذراندن اوقات فراغت معلمان شهریزد
۲-بررسی تفاوت بین نحوه گذراندن اوقات فراغت و اطلاعات جمعیت شناختی (سن، سطح تحصیلات، جنس وضعیت تاهل، سابقه خدمتی)
تعیین مدت زمان فعالیت های ورزشی در اوقات فراغت معلمان شهر یزد-۳
تعیین نوع فعالیت های ورزشی در اوقات فراغت معلمان شهر یزد -۴
۵-تعیین سطوح فرسودگی شغلی در میان معلمان شهر یزد
۶-تفاوت بین نحوه گذراندن اوقات فراغت و میزان فرسودگی شغلی معلمان شهر یزد
۷- میزان تفاوت فرسودگی شغلی معلمان زن و مرد شهر یزد
۱-۵- سؤال های تحقیق
۱-۵-۱- سؤال اصلی تحقیق
آیابین نحوه گذراندن اوقات فراغت معلمین و دبیران شهر یزد باتأکیدبرفعالیت های ورزشی و فرسودگی شغلی تفاوتی وجود دارد ؟
۱-۵-۲- سؤال های فرعی تحقیق
۱-نحوه ی گذراندن اوقات فراغت معلمان شهر یزد چگونه است؟
۲-آیابین نحوه گذراندن اوقات فراغت و اطلاعات جمعیت شناختی (سن، سطح تحصیلات،جنس، وضعیت تاهل، سابقه خدمتی)تفاوتی وجود دارد؟
۳- معلمان شهریزد چه زمانی را صرف فعالیت های ورزشی می کنند؟
۴- معلمان شهریزد چه نوع فعالیت های ورزشی انجام می دهند؟
۵-سطوح فرسودگی شغلی در میان معلمان شهر یزد چگونه است؟
نتیجه اکثر تحقیقات نیز نشان داده است که ساختار سازمانی مناسب، نقش مهمی در افزایش بهرهوری، رضایت شغلی و دستیابی به اهداف سازمانی ایفا می کند (کانتر[۱۹۱]، ۱۹۸۹).
۲ ـ ۲ ـ ۱ ـ ۲ ـ پژوهشهای داخلی
بر اساس جستجوی انجام شده توسط پژوهشگر، تاکنون در ایران پژوهشی که به طور مستقیم به نوع ساختار سازمانی تواناساز و بازدارنده بپردازد، انجام نشده است. بلکه تحقیقات چندی در رابطه با ساختار سازمانی و انواع آن توسط محققین داخلی انجام شده، که نتایج برخی از آنها بی ارتباط با موضوع این پژوهش نیست. لذا در ادامه به مواردی از آن اشاره شده است.
در پژوهش انجام شده توسط غلامی و همکاران (۱۳۸۳) این نتیجه به دست آمد که ساختارهای زنده و پویای سازمان دارای تاثیر مثبتی بر خلاقیت و نوآوری افراد میباشند. کسرایی و علیرحیمی (۱۳۸۸) طی گزارش پژوهشی خود بیان کردند، بین ساختار سازمانی مکانیکی با عدم مسئولیت پذیری و وجود جوی از بی اعتمادی در بین افراد رابطه معناداری وجود دارد. عباسی (۱۳۷۷) و زهرابیان (۱۳۸۰) نیز بر اساس نتیجه به دست آمده از پژوهش خود، اظهار داشتند که رابطه معکوسی بین ساختار سازمانی مکانیکی و بهرهوری افراد در سازمان وجود دارد. حمیدی (۱۳۸۲) نیز طی پژوهشی خود، به این نتیجه دست یافتند که ساختار سازمانی مناسب بر کارامدی افراد، افزایش انگیزه، تعهد سازمانی و جلوگیری از خودبیگانگی موثر میباشد.
در مجموع و مطابق با شواهد پژوهشی، میتوان گفت ساختار سازمانی از مفاهیم اساسی در شکل گیری هر سازمانی از جمله دانشگاههاست که با ارائه الگوهایی از روابط اجتماعی و سازمانی بر میزان خلاقیت، نوآوری، توانمندی، تعهد و رضایتمندی ذینفان آموزشی و در نهایت اثربخشی دانشگاه، بقا و موفقیت آن در محیط کمک خواهد کرد. بر این اساس توجه به شناسایی نوع ساختار سازمانی موجود در دانشگاهها امر مهمی است که باید از طریق پژوهش مورد بررسی قرار گیرد.
۲ ـ ۲ ـ ۲ ـ سرمایه اجتماعی
۲ ـ ۲ ـ ۲ ـ ۱ ـ پژوهشهای خارجی
کلمن (۱۹۹۰) در پژوهشی به این نتیجه رسید که سرمایه اجتماعی به عنوان یک پدیده اجتماعی دارای تأثیر مثبتی بر بروز خلاقیت، ایدهپروری، تسهیل رفتارهای نوآورانه و ریسکپذیری میباشد. بولینو[۱۹۲] و همکاران (۲۰۰۲) در پژوهش دیگری به این نتیجه دست یافتند که بین سرمایه اجتماعی و تعهد اعضا، انعطافپذیری سازمان، مدیریت مناسب کنش جمعی و ایجاد سطوح بالایی از سرمایه فکری رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. برت[۱۹۳] (۲۰۰۰) در پژوهشی گزارش کرد که بین اندازه شبکه (تعداد تعاملات و پیوندها) با نوآوری و خودنوسازی و نقش شبکه در تقویت نوآوری و توسعه ایدههای جدید رابطه معناداری وجود دارد. در پژوهش دیگری که توسط پوتنام (۱۹۹۳) انجام گرفت، این نتیجه بهدست آمد که توسعه سرمایه اجتماعی با حل مشارکتی مساله و مدیریت اثربخش سازمان در رابطه میباشد. علاوه بر این، بنا بر دیگر یافتههای پژوهشی، افزایش سرمایه‌ی اجتماعی در محیطهای آموزشی از طریق روابط اجتماعی، به افزایش دستاوردهای تحصیلی فراگیران خواهد انجامید، لذا بین سرمایه اجتماعی بالا و استمرار تحصیل و یادگیری رابطه مثبتی و معناداری وجود دارد (کلمن،۱۹۹۰ب؛ ۱۹۹۸). نارایان و کسیدی (۱۹۹۹) نیز بیان کردند، مشارکت، امنیت، توانمندی و انسجام اجتماعی از جمله مزایای سرمایه اجتماعی محسوب میشوند.
۲ ـ ۲ ـ ۲ ـ ۲ ـ پژوهشهای داخلی
بر اساس مطالعه علوی (۱۳۸۰) این نتیجه به دست آمد که بین توسعه سرمایه اجتماعی در یک سیستم با کاهش هزینه های مدیریتی نظیر نظارت و کنترل رسمی، رایزنیهای مدیریتی، کندیهای ناشی از سیستمهای بوروکراتیک رابطه معناداری وجود دارد. حسینیبهشتی و هادوی (۱۳۸۵) نیز طی گزارش پژوهشی خود بیان کردند، توسعه سرمایه اجتماعی دارای رابطه معناداری با افزایش سطح اعتماد متقابل افراد به یکدیگر و میزان دانش و آگاهی آنها میباشد. همچنین بنا به نظر این دو محقق، توسعه سرمایه اجتماعی و روابط بین افراد علاوه بر اینکه باعث افزایش مدارای اجتماعی در بین آنها می شود، زمینه کاهش سوءظن آنها و در نتیجه کاهش میزان عیبجویی آنها از یکدیگر را نیز فراهم می آورد. کاظم‌زاده (۱۳۸۹) نیز بر اساس یافته پژوهشی خود اظهار داشت، سرمایه اجتماعی از طریق توسعه روابط اجتماعی و همکاری بین افراد، زمینه پیش بینیپذیری افراد، اعتماد، همکاری و تعاون را نیز میسر میسازد.
امیرکافی (۱۳۸۰) گزارش نمود که میان تعاملات افراد، امنیت، سرمایه اجتماعی، تعهد به یک رابطه، تعهد درونی، مقبولیت اجتماعی، دگرخواهی و اعتماد اجتماعی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. دهقان و غفاری (۱۳۸۳) نیز در گزارش پژوهشی خود بیان کردند بین مشارکت و اعتماد اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. در پژوهش دیگری که توسط عباسزاده (۱۳۸۳) انجام گرفت، این نتیجه حاصل گشت که بین امنیت اجتماعی، پایبندی به نقش اجتماعی، همکاری، تعاملات، اعتماد اجتماعی و سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. اکبری (۱۳۸۳) نیز بیان نمود که افزایش سطح اعتماد اجتماعی با گسترش میزان مشارکت و همیاری افراد در عرصه های اجتماعی و کاهش آسیبهای اجتماعی در رابطه میباشد. بنا بر گزارش ارائه شده توسط خائفالهی و متقی (۱۳۸۶) نیز مؤلفه های سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد، مشارکت و همکاری پیشنیاز تسهیم دانش به شمار میآیند.
لازم به ذکر است، با وجود اینکه عمدتاً برآثار و پیامدهای مثبت سرمایه اجتماعی برای افراد و اجتماعات تأکید شده است، سرمایه اجتمای دارای آثار منفی نیز میباشد (کمیسیون بهرهوری استرالیا، ۱۳۸۷). محققان از دو جنبه به پیامدهای منفی سرمایه اجتماعی توجه کرده اند: یکی تأثیر سرمایه اجتماعی در تقویت نابرابریهای اجتماعی، به این نحو که افرادی که دارای تعاملات بیشتری میباشند از مزایای بیشتری برخوردار خواهند شد. و دیگری نقش سرمایه اجتماعی در حمایت از رفتارهای ضد اجتماعی مانند همبستگی اجتماعی بین گروه های مخرب اجتماعی یا گروه های دارای مقاصد خاص (صیدایی و همکاران، ۱۳۸۸). با توجه به این، میتوان به طور موجز پیامدهای منفی سرمایه اجتماعی را به شرح زیر ذکر کرد:
تثبیت نابرابریهای اجتماعی
از دست دادن خلاقیت و آزادی افراد در پی حمایت گروهی و تقویت همبستگی
تشویق و ترغیب نژادپرستی در پی تأکید بیش از حد بر گروه ها و شبکه های اجتماعی خاص
اثر سوء قدرت شبکه های اجتماعی جهت ارضاء نیازهای احساسی و کم شدن وابستگیها
ابزار شدن سرمایه اجتماعی برای نخبگان جامعه جهت افزودن دامنه اختیارات خود.
با نظر به آنچه گفته شد، میتوان گفت، تعاملات سازمانی نیروی حیاتی سازمان به شمار میآیند که کیفیت آنها بر چگونگی و اثربخشی دانشگاه مؤثر میباشد. لذا چنانچه الگوی روابط موجود در سازمان بر قوانین و فرایندهای منعطف، مشارکت و نوآوری و ایجاد جوّی از اعتماد بین اعضا مبتنی باشد، به بقای سازمان و افزایش میزان کارایی و اثربخشی آن منجر خواهد شد. بر این اساس، انتظار میرود مدیران و برنامه ریزان دانشگاهی، از طریق شناسایی وضعیت سرمایه اجتماعی در دانشگاه خود، از طریق توسعه شبکه های اجتماعی و ایجاد جوی از اعتماد، به بقا و موفقیت خود در محیط کمک کنند.
۲ ـ ۲ ـ ۳ ـ رضایت تحصیلی
۲ ـ ۲ ـ ۳ ـ ۱ ـ پژوهشهای خارجی
بر اساس مطالعات مختلف انجام شده توسط محققان آشکار گردیده است که بین رضایت تحصیلی با عناصری مانند تعاملات آنها با همدیگر و اساتیدشان، انواع پشتیبانیهای مادی و معنوی، آزادی دانشجو، کیفیت تکنولوژی آموزشی و همچنین میزان خودکارآمدی دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد ( آرشینو[۱۹۴]، ۲۰۰۷؛ بولیگر و مارتین داله، ۲۰۰۴؛ شاین[۱۹۵]، ۲۰۰۷؛ رینهارت و چنیدر[۱۹۶]، ۲۰۰۱). در مطالعه دیگری که توسط گروهی از محققان انجام شد، این نتیجه بهدست آمد که تعاملات افراد در محیطهای یادگیری از جمله عوامل پیش بینیکننده رضایت تحصیلی محسوب میشوند (بری، آوکی و دلاجوش[۱۹۷]، ۲۰۰۸؛ چجلک، ۲۰۰۶؛ کیلِر[۱۹۸]، ۲۰۰۶؛ رودرایز و رابلس[۱۹۹]، ۲۰۰۶).
علاوه بر این، بر اساس گزارش هاچر، کریتر، پروس و فیتزجرالد[۲۰۰] (۱۹۹۲)، بین رضایت تحصیلی با کیفیت اساتید و فرصتهای موجود جهت خلاقیت و بهسازی علمی آنها رابطه معناداری وجود دارد. آستین (۱۹۹۳ الف و ب) نیز در گزارش تحقیقی خود، بیان کرد که رضایت تحصیلی هم متأثر از ویژگیهای درونی دانشجویان میباشد و هم تحت تأثیر ویژگیهای محیط دانشگاهی قرار دارد. تسوئی و کایفدکار (۲۰۰۷) گزارش کردند که رضایت تحصیلی از جمله ویژگیهای رفتار فردی محسوب می شود که به واسطه فرهنگ، موجب شکل گیری نگرشها و رفتار سازمانی افراد میشود. بنا به گزارش کینیکی، مکیرایان، شریشم و کارسون[۲۰۱] (۲۰۰۲) نیز رضایت تحصیلی دانشجویان با عناصری مانند انسجام گروهی، همبستگی گروهی، میزان مشارکت افراد، ساخت و جوّ سازمانی، خودمختاری و میزان صمیمیت و استقلال افراد در رابطه میباشد. سیمور (۱۹۹۳) و گردس، مالینسکرات[۲۰۲] (۱۹۹۴) نیز در گزارش پژوهشی خود بیان کردند، بین آگاهی از نیازهای دانشجویان و توجه به انتظارات آنها با یادگیری اثربخش رابطه معناداری وجود دارد. آیتکن[۲۰۳] (۱۹۸۲) نیز گزارش کرد، عملکرد علمی یکی از شاخص های بسیار مهم در تعیین رضایت تحصیلی دانشجویان به شمار می آید. بر اساس گزارش دونوهه و وونگ[۲۰۴] (۱۹۹۷) نیز بین رضایت تحصیلی با سطوح انگیزشی دانشجویان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
علاوه بر این، گروه دیگری از محققان با تمرکز بر نقش اساتید و گروه های آموزشی در تسهیم رضایت تحصیلی، گزارش کردند آن گروه از دانشجویانی که با اساتید خود به منظور انجام امور پژوهشی رابطه برقرار می کنند نسبت به سایر دانشجویان، از رضایت تحصیلی بالاتری برخوردار میباشند (آمبچ و پورتر[۲۰۵]، ۲۰۰۲؛ گرانوالد و پیترسون[۲۰۶]، ۲۰۰۳؛ توماس و گلابوس[۲۰۷]، ۲۰۰۴). هلگسن و نست (۲۰۰۷) نیز در تحقیقی پیرامون رضایت تحصیلی ضمن اینکه به شواهد تجربی پیرامون ارتباط رضایت تحصیلی با کیفیت خدمات، اطلاعات آموزشی و راهنمایی، تعاملات اجتماعی دانشجویان، رضایت از تجهیزات مالی و تعهد دانشجویان دست یافتند، بیان کردند علاوه بر اینکه رضایت تحصیلی از همدلی دانشجویان و اعتبار دانشگاه تاثیر میپذیرد، بر آنها نیز اثر مثبتی خواهد گذاشت.
بر اساس یافته کارا[۲۰۸] (۲۰۰۴) نیز رابطه مثبت و معناداری بین تجارب دانشگاهی دانشجویان، رضایت تحصیلی و تمایل آنها به ماندن وجود دارد. همچنین وی گزارش کرد، اصل مشتریمحوری از طریق توجه به خواسته ها و نیازهای فراگیران به عنوان بهترین عامل در جلب رضایت تحصیلی به شمار می آید. کیوانی و یانگ[۲۰۹] (۱۹۹۷) نیز با ارائه مدلی بیان کردند که رابطه متقابلی بین رضایت تحصیلی و تمایل افراد به ماندن وجود دارد. همچنین در حالی که کاتلر و فوکس[۲۱۰] (۱۹۹۵) گزارش کردند که تجارب مثبت دانشجویان، دارای تاثیر مثبتی بر رضایت تحصیلی و تمایل آنها به ماندن میباشد. کارا (۲۰۰۴) بر اساس یافته پژوهشی خود، بیان کرد، عملکرد اساتید، قضاوت در مورد عملکرد آنها و کلاس درس بر کسب تجارب مثبت علمی و دانشگاهی و به طور کلی بر رضایت تحصیلی دانشجویان اثر مثبت و معناداری می گذارد. آزین و فیشباین[۲۱۱] (۱۹۸۰) نیز گزارش کردند، دانشجویانی که دارای تجارب مثبت دانشگاهی میباشند نسبت به کسانی که از این تجارب برخوردار نبودند از رضایت تحصیلی بالاتری برخوردار بودند.
تحقیقات انجام شده بر روی دانشجویان در مؤسسات و مراکز آموزشعالی نیز با توسعه چارچوبهای مفهومی پیرامون رضایت تحصیلی، بیان کردند، سازگاری اجتماعی دانشجویان از عوامل مهم در پیش بینی میزان رضایت و ماندگاری دانشجویان به حساب می آید (مالینکروت[۲۱۲]، ۱۹۸۸؛ گردس[۲۱۳] و مالینکروت، ۱۹۹۴). تحقیقات دیگری نیز نشان دادند که انتظارات دانشجویان قبل از نامنویسی از جمله متغیرهای پیشبین برای تمایل به ماندن و رضایت تحصیلی آنان محسوب میشود (بیکر، مکنایل و سرکی[۲۱۴]، ۱۹۸۵). علاوه بر موارد مذکور، گروه دیگری از محققان نیز بیان کردند، ضمن اینکه بین سن دانشجویان و رضایت تحصیلی آنها رابطه معناداری وجود دارد، تفاوت معناداری بین سطوح رضایت تحصیلی فراگیران در گروه های سنی مختلف نیز وجود دارد (کراس، هارتلی، جیمز و مکآینس[۲۱۵]، ۲۰۰۵).
تحقیقات چندی نیز با بررسی پیامدهای رضایت تحصیلی دانشجویان، گزارش کردندکه رضایت تحصیلی دانشجویان بر عواملی چون پیشرفت تحصیلی، بهبود یادگیری، بهسازی شخصی و علمی، میزان مشغولیت و کاهش میزان افسردگی دانشجویان مؤثر میباشد (آستین، ۱۹۹۳ب؛ بایلی، بومن و لاتا[۲۱۶]، ۱۹۹۸؛ بنجامین و هولاینز، ۱۹۹۵). الیوت و شاین (۲۰۰۲) نیز در گزارش پژوهشی خود نشان دادند که رضایت دانشجویان بر انگیزش آنها، تمایل آنها برای ماندن در دانشگاه و میزان تلاش آنها مؤثر خواهد بود (کارا، ۲۰۰۴). رینهارت و چنیدر (۲۰۰۱) به این نتیجه رسیدند که رضایت دانشجویان نه تنها به افزایش میزان تعهد آنها به یادگیری و انگیزش آنها جهت دنبال کردن دوره های بالاتر تحصیلی منجر خواهد شد بلکه به ارائه تصویر مطلوب از کیفیت دوره های تحصیلی و دانشکده به سایرین نیز کمک خواهد کرد.
همچنین بنابر یافته پژوهشی گروه دیگری از محققان رابطه معناداری بین رضایت تحصیلی دانشجویان با ماندگاری، موفقیت علمی و رتبهی علمی آنها وجود دارد (تییامن[۲۱۷]، ۱۹۹۷؛ الیوت و هیلای، ۲۰۰۱؛ دیشلدز و همکاران، ۲۰۰۵؛ هلگسن و نست، ۲۰۰۷؛ پایکه[۲۱۸]، ۱۹۹۱).
از نظر گروه دیگری از محققان، نارضایتی علاوه بر اینکه منجر به کاهش نرخ ثبتنام می شود، ممکن است باعث افزایش هزینه های روانی، مالی و تحصیلی دانشجویان نیز گردد (هچر و همکاران، ۱۹۹۲؛ آکون، کارداش، استوک، سندلر و بومن[۲۱۹]، ۱۹۸۶). از طرفی از نظر بنت (۲۰۰۳) و اورپن[۲۲۰] (۱۹۹۰) چنین امری علاوه بر اینکه منجر به اتلاف هزینه های مالی و ضعف توانایی رقابتی دانشگاه به دلیل شهرت بیمارگونه آن می شود، می تواند منجر به ادراک منفی آنها از دانشگاه و در نهایت کاهش نرخ ثبتنام در آینده و افت تحصیلی نیز آنان شود.
۲ ـ ۲ ـ ۳ ـ ۲ ـ پژوهشهای داخلی
سیادت، شمس، همایی و غریبی (۱۳۸۴) در تحقیقی با عنوان رضایت دانشجویان و مدرسان دوره تحصیلات تکمیلی از عملکرد مدیریت خدمات آموزشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به این نتیجه رسیدند که مدرسان و دانشجویان دوره تحصیلات تکمیلی از هیچ یک از چهار حیطهی عملکرد آموزشی، اداری، کیفیت پاسخگویی و نظارت و راهنمایی مدیریت خدمات آموزشی دانشگاه علوم پزشکی رضایت نداشتند.
کبریایی و رودباری (۱۳۸۴) نیز در مطالعه ای در دانشگاه علومپزشکی زاهدان به این نتیجه دست یافتند که از نظر دانشجویان بین وضعیت موجود و مطلوب خدمات آموزشی در ابعاد پنجگانه خدمت در زمینه های تضمین، پاسخگویی، همدلی، اطمینان و بعد فیزیکی و ملموس تفاوت معناداری وجود دارد و اکثر دانشجویان (۶/۸۱%) قائل به وجود شکاف منفی کیفیت بودند.
جورابچی (۱۳۸۱) نیز در گزارش پژوهشی خود بیان کرد که از دیدگاه دانشجویان مامایی دانشگاه علومپزشکی قزوین، خدمات آموزشی ارائه شده به آنها از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست. محمدیان و خانبابازاده (۱۳۸۸) نیز در پژوهشی با عنوان بررسی میزان رضایت دانشجویان از عملکرد واحدهای مختلف دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، بیان کردند در حالیکه میانگین رضایت دانشجویان از خدمات دانشکده ها و مدیریت آموزشی در حد متوسط بود، میانگین رضایت آنها از خدمات مدیریت دانشجویی ـ فرهنگی و مرکز مشاوره در حد پایینی قرار داشت. همچنین در این پژوهش آنها به این نتیجه دست یافتند که تفاوت معناداری بین میانگین رضایت دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی از خدمات آموزشی، مدیریت دانشجویی ـ فرهنگی و مرکز مشاوره وجود دارد.
منصوریان (۱۳۸۳) نیز در تحقیقی با عنوان مدیریت کیفیت جامع خدمات آموزشی و دانشجویی دانشکدهی علومپزشکی گناباد و انطباق آن با رضایت دانشجویان به این نتیجه رسید که بیشترین امتیاز مدیریت کیفیت جامع به ترتیب مربوط به امور آموزشی و کتابخانهی مرکزی و کمترین آن مربوط به امور خوابگاهها و سلف سرویس میباشد. علاوه بر این، در این تحقیق مشاهده شد که رابطه مثبت و معناداری بین نمرهی مدیریت کیفیت جامع واحدهای ارائه دهنده خدمات و رضایتمندی دانشجویان وجود دارد.
سیادت (۱۳۸۴) نیز در مطالعه خود بر روی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان کرد که نه تنها دانشجویان نسبت به عملکرد مدیریت آموزشی در چهار حیطهی اداری، کیفیت پاسخگویی و نظارت و راهنمایی رضایت ندارند بلکه معتقد بودند که مدیریت آموزشی وظایف خود را در حد متوسطی انجام داده است.
مطابق با گزارش پژوهشی شهسواری (۱۳۸۰) نیز ضمن اینکه ۶۰ درصد دانشجویان دانشگاه صنعتی اصفهان از خدمات رایانه در کتابخانهی مرکزی رضایت داشتند، بین میزان رضایت آنها از این خدمات و آگاهیشان از خدمات رایانهای نیز رابطه معناداری مشاهده شد. مطابق با گزارش پژوهشی رستمینژاد (۱۳۸۳) نیز تفاوت معناداری بین میانگین رضایت دانشجویان دختر و پسر از وضعیت کارآموزی وجود دارد. محمدی (۱۳۸۷) نیز در تحقیقی با هدف بررسی نقش برنامهی درسی تجربه شده بر رضایت دانشجویان مهندسی و علوم پایه به این نتیجه دست یافت که برنامهی درسی تجربه شده واسطه معناداری برای رضایت دانشجویان محسوب می شود. به این معنی که هر چه برنامهی درسی تجربه شده توسط دانشجویان مثبتتر باشد، رضایت بیشتری از دوره تحصیلی خود خواهند داشت.
صفری، یزدانپناه، غفاریان و یزدانپناه (۱۳۸۵) نیز در تحقیق خود تحت عنوان مقایسه تأثیر تدریس به روش سخنرانی و مباحثه بر میزان یادگیری و رضایت دانشجویان به این نتیجه دست یافتند که با وجودیکه در مجموع میزان رضایت از دو روش تدریس بالا بوده اما تفاوت معناداری بین میانگین رضایت دانشجویان از این دو روش مشاهده نشد.
سنایی نسب، رشیدیجهان، توکلی، دلاوری و رفعتی (۱۳۸۹) نیز در تحقیقی با عنوان میزان رضایت دانشجویان دوره کارشناسی مدیریت خدمات بهداشتی ـ درمانی از رشته تحصیلی خود به این نتیجه رسیدند که از بین دانشجویان گروه نمونه، ۵۴/۶۸% از دروس اصلی و تخصصی خود راضی و تنها ۱۱/۱۰% آنان ناراضی بودند. علاوه بر این، به ترتیب ۴۷/۵۰% از دانشجویان نسبت به نحوه تدریس اساتید دروس اصلی و تخصصی خود ابراز رضایت نمودند و ۲۲/۲۰% دانشجویان از امکانات آموزشی و کمک آموزشی دانشگاه راضی بودند. مطابق با گزارش پژوهشی خان و فرید (۲۰۰۱) نیز تفاوت معناداری بین نمرهی آزمون دانشجویان در دو روش سخنرانی و یادگیری مبتنی بر حل مسأله مشاهده نشد.
لازم به ذکر است بر اساس جستجوی به عمل آمده در این پژوهش، در موتورهای جستجوی یاهو[۲۲۱]و گوگل[۲۲۲] و همچنین سایتهای مختلف[۲۲۳]، با کلید واژه های سرمایه اجتماعی، ساختار سازمانی، نوع ساختار سازمانی دانشگاه، رضایت تحصیلی و ترکیبات مختلف آنها[۲۲۴] و … پژوهشی مبنی بر رابطه بین نوع ساختار سازمانی، سرمایه اجتماعی و رضایت تحصیلی در پژوهشهای داخلی و خارجی یافت نشد.
بر اساس پژوهشهای انجام شده، میتوان گفت، علل و عوامل چندی بر میزان رضایتمندی دانشجویان مؤثر میباشد که شناسایی آنها مستلزم اتخاذ رویکردی سیستمی است. با این وجود مشاهده می شود که تا کنون نه تنها پژوهشی پیرامون رضایت تحصیلی دانشجویان در دانشگاهها صورت نگرفته است، بلکه تحقیقات انجام شده نیز با نگاهی تک بُعدی به این مفهوم پرداختهاند. لذا شایسته است با توجه به اهمیت جلب رضایت دانشجویان به عنوان اصلیترین مخاطبان دانشگاهی، در حفظ و بقای دانشگاه، با رویکردی جامع و سیستمی به این موضوع پرداخته شود. تا از این طریق هم به افزایش نرخ ماندگاری دانشجویان در دانشگاه کمک شود و هم با ورود دانشجویان به محیط، به بهبود تصویر بیرونی دانشگاه یاری شود.
۲-۳- جمعبندی
مأموریت دانشگاهها، مؤسسات و مراکز آموزشعالی علاوه بر انتقال دانش، کمک به رشد و بهسازی همه جانبهی دانشجویان میباشد. از جمله اقداماتی که به مراکز دانشگاهی جهت انجام احسن این مأموریت یاری میرساند، گردآوری اطلاعاتی پیرامون رضایت تحصیلی دانشجویان است که از آن به عنوان یک پیامد (آستین، ۱۹۹۳ب) یا ابزار طراحیشده جهت بهبود کیفیت تجارب دانشجویان (هاروی، پلیمر، مونو گیِل، ۱۹۹۷؛ آلدریج و رولی، ۱۹۹۸) یاد می شود. در واقع، دانشگاهها جهت تحقق اهداف و حفظ و بقای معنادار خود در محیط، میبایست به شناخت و درک عمیقی از انتظارات و خواستهی مخاطبان خود به ویژه دانشجویان دست یابد تا از این طریق و با فراهم آوردن امکانات و تسهیلات درخور و شایسته، هم رضایت دانشجویان را تأمین کند و هم بستر مناسب برای بقا و استمرار دوام خود در محیط را فراهم آورند. با این وجود، تأمین رضایت تحصیلی دانشجویان و تضمین بقای دانشگاه به خودی خود محقق نمی شود، بلکه مستلزم وجود بستر و شرایط مناسب و مطلوبی از جمله وجود شبکه هایی گسترده از روابط مثبت و مشارکتی بین ذینفعان آموزشی به خصوص اساتید و دانشجویان است که از آن به عنوان سرمایه اجتماعی یاد می شود.
سرمایه اجتماعی منبعی اجتماعی است که در روابط بین افراد یافت می شود و مشتمل بر شبکه های اجتماعی، ساختار حمایتی، مشارکت اجتماعی و مدنی و همچنین اعتماد بین افراد و سیستمهای اجتماعی است (اسپیلبرگ، ۲۰۰۱). در واقع سرمایه اجتماعی یک دارایی یا کالای عمومی استکه هم می تواند منجر به تحقق منافعی برای سیستم و اعضای آن می شود و هم این امکان را به وجود می آورد تا افراد مسائل جمعی را راحتتر حل کنند و با احساس مسئولیت متقابل، وظایف خود را به خوبی انجام دهند (قلیپور و همکاران، ۱۳۸۷).
لازم به ذکر است که هر چند سرمایه اجتماعی بر میزان رضایتمندی دانشجویان از تحصیل دارای اثر تعیینکننده ای میباشد، اما کیفیت و ماهیت این متغیر و همچنین میزان رضایتمندی دانشجویان از تحصیل، تحت تأثیر عوامل و عناصر دیگری نیز میباشد که از مهمترین آن میتوان به نوع ساختار سازمانی تواناساز و بازدارنده (هوی و میسکل، ۲۰۰۸) اشاره کرد. مطابق با برخی یافتههای پژوهشی، در حالیکه در ساختار سازمانی بازدارنده به مسائل و مشکلات به عنوان تهدیدی علیه سازمان نگریسته می شود و در صورت مشاهده کمکاری به تنبیه و مجازات افراد پرداخته می شود، در ساختار سازمانی تواناساز به دلیل تأکید بر مشارکت و همکاری افراد، فراهم آوردن زمینه های خلاقیت و نوآوری و دیدن مسائل به عنوان فرصتی برای رشد (هوی و میسکل، ۲۰۰۸)، هم زمینه برای ارتقاء میزان اعتماد و توسعه سرمایه اجتماعی فراهم است و هم بستر مناسب برای جلب و افزایش میزان رضایتمندی دانشجویان و تمایل آنها به ماندن در دانشگاه ایجاد می شود.
با این وصف و با توجه به تأثیر مستقیم و تعاملی هر دو متغیر نوع ساختار سازمانی و سرمایه اجتماعی در ایجاد بستر مناسب جهت جلب رضایتمندی دانشجویان، در پژوهش حاضر تلاش شد با ارائه چارچوبی مفهومی (شکل شماره ۲)، به بررسی رابطه این سه متغیر پرداخته شود. لذا در حالیکه در این پژوهش سرمایه اجتماعی دارای سه بُعد پنهان شبکه اجتماعی، هنجار اجتماعی و اعتماد اجتماعی و نوع ساختار سازمانی دارای دو بُعد پنهان تواناساز و بازدارنده میباشد، تلاش شد ضمن بررسی رابطه مستقیم هر یک از این متغیرها با رضایت تحصیلی دانشجویان که دارای شش بُعد رضایت از تحصیل؛ رضایت از استاد؛ رضایت از همکلاسیها؛ رضایت از پیشرفت تحصیلی؛ رضایت از شیوه ارزیابی آموزشی و رضایت از محیط تحصیل (ترکزاده، ۱۳۸۶) میباشد، به بررسی رابطه تعاملی هر دو متغیر جهت پیش‌بینی میزان رضایت تحصیلی دانشجویان پرداخته شود.
رضایت تحصیلی
جدول۳-۲-۴- همبستگی بین تفکر انتقادی و مولفه هیجانی نگرش
| شاخص های آماری متغیرها |
تعداد | مقدارپیرسون | سطح معناداری |
| تفکرانتقادی مولفه هیجانی نگرش |
۲۱۰ | ۰۱۴۴/۰ | ۱۱۳/۰ |
همانطور که از نتایج جدول مشاهده می شود رابطه معناداری بین دو متغیر تفکر نقادو مولفه هیجانی نگرش وجود ندارد. مقدار پیرسون مشاهده شده برابربا۰۱۴۴/۰می باشد واین مقداردارای سطح معناداری ۱۱۳/۰
می باشد که بزرگتر از مقدار ۰۵/می باشد که می توان گفت که بین دو متغیر رابطه معناداری مشاهده نشده است.
فرضیه ۴:بین تفکرانتقادی و مولفه رفتاری نگرش درباره مواد روان گردان رابطه وجود دارد.
جدول۴-۲-۴همبستگی بین تفکرانتقادی و مولفه رفتاری نگرش
| شاخص های آماری متغیرها |
تعداد | مقدارپیرسون | سطح معناداری |
| تفکرانتقادی مولفه رفتاری نگرش |
۲۱۰ | ۳۱۹/۰ | ۰۵/۰ |
جدول فوق به بررسی رابطه بین دو متغیر تفکر نقاد و مولفه رفتاری نگرش می پردازدکه رابطه معناداری بین دو متغیر مشاهده می شودکه مقدار پیرسون مشاهده شده برابر با ۳۱۹/۰می باشد که این مقدار در سطح ۰۵/۰معنادار می باشد و مثبت است. بدین معنی که هر چه نمره تفکر نقاد بالاتر باشد مولفه رفتاری نگرش نیز افزایش می یابد و بر عکس.
در این فصل به هر یک از فرضیات مطرح شده در تحقیق که در فصل چهارم به تفصیل و با ذکر آمار و ارائه جدول شرح داده شد،به شکل کلی پرداخته شده و نتایج حاصل از این تحقیق با مبانی نظری و نتایج به دست آمده در مطالعات قبلی پیوند داده شده است.پیشنهادات کاربردی و تحقیقی لازم جهت تجدید نظر و اصلاح ارائه شده است .در پایان محدودیت هایی که پژوهشگر در انجام پژوهش با آن مواجه شده است،آمده است.
خلاصه و جمع بندی :
همانگونه که در فصل اول تحقیق اشاره شد هدف از انجام این پژوهش بررسی رابطه تفکر نقاد با نحوه نگرش درباره مواد روان گردان در دانش آموزان دختر اول دبیرستان شهرستان شهریار به تعداد نمونه ۲۱۰ نفر می باشد که در سال تحصیلی ۹۱- ۹۰مشغول به تحصیل بودند .
هدف کلی از این پژوهش ،تبیین رابطه تفکر نقاد با نحوه نگرش درباره مواد روان گردان در دانش آموزان دختر است .
این پژوهش از جمله طرح های غیر آزمایشی بوده و از نوع همبستگی می باشد.روش نمونه گیری به شکل نمونه گیری در دسترس بوده است و از دو ابزار پژوهش استفاده شده است .یکی از این ابزارها ،آزمون مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا فرم (ب) بوده است .این آزمون هادر دو فرم (A)و(ب) موجود هستندکه از نظر ساختاری آماری موازی و هم ارز می باشند .فرم آ این آزمون طی سالهای ۱۹۹۰-۱۹۸۰ و فرم ب این آزمون در سال های ۱۹۹۲-۱۹۹۱توسعه یافته و تعیین اعتبار گردیده است. این آزمون جنبه عمومی داشته و بر پایه اطلاعات عمومی استوار است و شامل ۳۴ سوال چند گزینه ای با یک پاسخ صحیح در ۵ بعد مهارت های شناختی امل توانایی تحلیل ،استنباط ،ارزشیابی ،استدلال قیلسی ،استدلال استقرایی است.در ایران این آزمون اولین بار توسط اسلامی (۱۳۸۲) اجرا و هنجار یابی و تعیین اعتبار گردیده و روایی آن۷۳ ./.گزارش شده است.
ابزار دومی که به عنوان نگرش سنج استفاده شده است پرسشنامه ۳۴ سوالی ساخته رحمتی (۱۳۸۳) است که پایایی آن را به دو طریق تعیین کرده است . ضریب پایایی حاصل از روش باز آزمایی ۸۰۳ /به دست آمده و ضریب پایایی حاصل از روش هماهنگی درونی با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ قبل از اصلاح ۷۳/.و بعد از حذف سوالات ضعیف ۸۰۳/.به دست آمده است و به منظور دستیابی به اعتبار مورد نظر در پژوهش حاضر ،از طریق اعتبار صوری ،پرسشنامه و شاخص های تحقیق در اختیار تعداد ۵ نفر از داوران قرار گرفت. پس از انجام اصلاحات مورد نظر آنان ،اعتبار صوری تحقیق حاصل شد.
برای تجزیه وتحلیل داده های این پژوهش از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد و نرم افزار آماری برای وارد نمودن و تحلیل داده ها مورد استفاده قرار گرفت.
ابزار دوم برای تعیین نحوه نگرش دانش آموزان درباره مواد روان گردان ساخته شده است .مواد روان گردان، مواد شمیایی هستند که عملکرد هیجانی ،ذهنی یا رفتاری فرد را تغییر می دهند و انواع گوناگونی دارند که عبارتند از :داروهای مخدر ،داروهای آرامبخش ،داروهای محرک،داروهای توهم زا و کانابیس.
سوء مصرف این مواد یکی از معضلات بهداشتی ،درمانی و اجتماعی جهان امروز بوده و به جرات می توان ادعا کرد که تمامی جوامع کم و بیش با آن درگیری دارندو به عنوان یک مشکل اساسی در سطح ملی و بین المللی توجه بسیاری از مراکز علمی و پژوهشی را به خود جلب کرده است چرا که صرفنظر از پیامدهای منفی اقتصادی این مشکل، معمولا” سوء مصرف مواد با بسیاری از مشکلات اجتماعی و در نهایت اختلالات روانی ارتباط می یابد.
نوجوانان ،حساس ترین قشر جامعه در برابر خطرسوء مصرف مواد را تشکیل می دهند چرا که در این دوران عوامل گوناگونی از جمله تغییرات سریع جسمانی و اختلال تصویر از خود و نیاز به پذیرفته شدن از طرف دوستان و استقلال ،نوجوان را به طرف رفتارهایی مانند سیگار کشیدن یا سوء مصرف مواد سوق می دهد.لذا بیشترین تاکید برنامه های رویکردهای پیشگیرانه باید روی این گروه متمرکز گردد.
اما مصرف کنندگان مواد تنها مردان نیستند بلکه چند سالی است که پدیده اعتیاد به مواد مخدر جدید در دختران جوان نیز رو به افزایش نهاده است و این تغییر الگوی جنس مصرف کننده از نظر کارشناسان حوزه اعتیاد زنگ خطری برای خانواده ها ومسئولان است چرا که زنان معتاد در مقایسه با مردان ،احتمال بیشتری دارد دچار ایدز و بیماری های ناشی از روابط جنسی شوندو در خصوص موانع درمان نیز ،بر اساس نگرش اجتماعی و فرهنگی به اعتیاد زنان بیشتر از مردان ،انگ منفی زده می شود و هم چنین مراقبت از بچه، متمرکز بودن برنامه های درمانی برای مردان و فقدان حساسیت درباره اعتیاد زنان ،درونی کردن این عقیده رایج که اعتیاد یک سقوط اخلاقی است موجب اجتناب زنان از درمان می شود لذا ضرورت پیشگیری در زنان بیشتر احساس می شود.
با توجه به پژوهش های انجام شده یکی از متغیرهایی که که در مصرف مواد مخدر نقش مهمی دارد نحوه نگرش نسبت مواد مخدر است.آلپورت (۱۹۳۵)، نگرش را یک حالت عصبی و آمادگی که از طریق تجربه سازمان داده می شود و تاثیر آن روی پاسخ های فرد به اشیا و موقعیت هایی که به آن مربوط می شود مورد توجه قرار می گیرد ،تعریف می کند .
در مورد شکل گیری و تغییر نگرش اعتقاد کلی یر این است که نگرش ها آموخته می شوند و همانگونه که شکل گیری آنها تابع اصول یادگیری است ،تغییر آنها نیز از قواعد و اصول یادگیری تبعیت می کند. به عقیده فیش بین (۱۹۶۷) ، مصرف مواد مخدر تحت تاثیر نگرشی است که نوجوانان به مواد دارند. شکل گیری نگرش مثبت یا منفی ناشی از ترکیب دانش ،اطلاعات ،باورها و عواطف نوجوانان درباره مواد مخدر از یک سو و میزان ارزشمندی است که برای آنها قائل هستند .
هر چند مطالعات انجام شده در همه موارد نشان دهنده همبستگی بالا میان نگرش و رفتار الزاما” به معنای این نیست که نگرش در همه حال می تواند به رفتار بینجامد ،اما در مجموع شواهد بیانگر آن است که نگرش ها بر رفتار تاثیر دارند.
نگرش نسبت به اعتیاد دارای سه عنصر شناختی ،رفتاری و عاطفی است که به طور سه جانبه و تعاملی بر یکدیگر اثر می گذارند .هر عنصر می تواند جنبه منفی یا مثبت داشته باشد.در مورد مولفه شناختی نگرش ،نگرش مثبت، باور غلط و خوش باورانه نسبت به اعتیاد و مواد مخدر و نگرش منفی، باور صحیح و بدبینانه نسبت به اعتیاد و مواد مخدر است .
کارشناسان برای یافتن راه حل این معضل به بررسی هایی پرداخته اند که نتیجه این بررسی ها نشان می دهد که بسیاری از آسیب های اجتماعی مانند سوء مصرف مواد ناشی از کمبود مهارت های روانی –اجتماعی لازم برای برخور موثر با مشکلات زندگی هستند.
