وبلاگ

علامه طباطبایی در تفسیر آیه می فرمایند: “این آیه، مردم را از پیروی کردن آن چه بدان آگاهی ندارند، نهی کرده است. زیرا که تعبیر “ما لیس لک به علم” اطلاق دارد و شامل همه باور ها، کردارها و گفتار ها می شود.”^[۶۹]
قرآن کریم، همچنین در آیه ۱۵ سوره نور می فرماید:"…وَ تَقُولُونَ بِأَفْواهِکُمْ ما لَیْسَ لَکُمْ بِهِ عِلْمٌ …"( سوره نور، آیه ۱۵)؛ با دهان خود سخنى مى‏گفتید که به آن یقین نداشتید.
و لذا پایه اصلی تفکر و تعقل درست، علم و آگاهی است و بی خبری و نا آگاهی، موجب لغزش انسان می شود:
” بَلْ کَذَّبُوا بِما لَمْ یُحیطُوا بِعِلْمِهِِ وَ لَمَّا یَأْتِهِمْ تَأْویلُهُ کَذلِکَ کَذَّبَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَانْظُرْ کَیْفَ کانَ عاقِبَهُ الظَّالِمین” (سوره یونس ، آیه ۳۹)؛ ولى آنها از روى علم و دانش قرآن را انکار نکردند) بلکه چیزى را تکذیب کردند که آگاهى از آن نداشتند، و هنوز واقعیتش بر آنان روشن نشده است! پیشینیان آنها نیز همین گونه تکذیب کردند پس بنگر عاقبت کار ظالمان چگونه بود.
و یکی از بزرگترین آثار منفی لغزش عقل در پیروی از ظن و گمان، انکار قیامت و معاد است. قرآن کریم در این باره می فرماید: ^[۷۰]
” وَ قالُوا ما هِیَ إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلاَّ الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّون” (سوره جاثیه ، آیه ۲۴)؛ آنها گفتند: «چیزى جز همین زندگى دنیاى ما در کار نیست گروهى از ما مى‏میرند و گروهى جاى آنها را مى‏گیرند و جز طبیعت و روزگار ما را هلاک نمى‏کند!» آنان به این سخن که مى‏گویند علمى ندارند، بلکه تنها حدس مى‏زنند (و گمانى بى‏پایه دارند).
۱-۳-۵-۳٫ تمایلات و هواهای نفسانی
خواسته ها و انگیزه ها و انفعالها^[۷۱] و عواطف انسان در تفکر او تاثیر می گذراند و باعث می شوند که انسان در دام خطاهای ناشی از هوادارای بی جا بیفتد. قرآن کریم، به تاثیر هوای نفس^[۷۲] در انسان و انحراف تفکر او از گرایش درست که در نتیجه آن، انسان راهش را گم می کند و از فرق گذاشتن میان حق و باطل، نیکی و بدی و هدایت و گمراهی، عاجز می شود، اشاره کرده است: ^[۷۳]
” فَإِنْ لَمْ یَسْتَجیبُوا لَکَ فَاعْلَمْ أَنَّما یَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَیْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ…"( سوره قصص، آیه ۵۰)؛ اگر این پیشنهاد تو را نپذیرند، بدان که آنان تنها از هوسهاى خود پیروى مى‏کنند! و آیا گمراهتر از آن کس که پیروى هواى نفس خویش کرده و هیچ هدایت الهى را نپذیرفته، کسى پیدا مى‏شود؟! مسلّماً خداوند قوم ستمگر را هدایت نمى‏کند.
قرآن کریم در آیه ۲۳ سوره جاثیه می فرماید: “أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ… “( سوره جاثیه، آیه ۲۳)؛ آیا دیدى کسى را که معبود خود را هواى نفس خویش قرار داد.
همچنین در آیه ۲۳ سوره نجم می فرماید:” إِنْ هِیَ إِلاَّ أَسْماءٌ سَمَّیْتُمُوها أَنْتُمْ وَ آباؤُکُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ بِها مِنْ سُلْطانٍ إِنْ یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ ما تَهْوَى الْأَنْفُسُ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدى‏"(سوره نجم، آیه ۲۳)؛ اینها فقط نامهایى است که شما و پدرانتان بر آنها گذاشته‏اید (نامهایى بى‏محتوا و اسمهایى بى مسمّى)، و هرگز خداوند دلیل و حجتى بر آن نازل نکرده آنان فقط از گمانهاى بى‏اساس و هواى نفس پیروى مى‏کنند در حالى که هدایت از سوى پروردگارشان براى آنها آمده است.
قرآن کریم، برای تزکیه نفس و تعدیل تمایلات درونی، سهم بزرگی در رسیدن به رستگاری و درک حقایق قائل شده است؛ و در مقابل بی توجهی به تربیت نفس و رها کردن آن را عامل زیان کاری و انحطاط می شناسد . قرآن کریم در این باره می فرماید:

“وَ نَفس و ماسَواها فَالهمها فُجورَها و تَقویها قَد اَفلَح َمَن زََکّاها و قَد خابَ مَن دَسّاها” (سوره شمس، آیات ۱۰-۷ ) و قسم به جان آدمى و آن کس که آن را (آفریده و) منظّم ساخته، سپس فجور و تقوا (شرّ و خیرش) را به او(انسان) الهام کرده است، (۸)که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده (۹)و آن کس که نفس خویش را با معصیت و گناه آلوده ساخته، نومید و محروم گشته است.
فصل دوم: باور های غیر منطقی و تحریف های شناختی در حوزه روان شناسی
گروهی از درمانگران که به درمانگران شناختی معروف هستند، به باور های اشتباه آلود یا ادراک های غلطی که افراد درباره منابع مشکلات خویش دارند، تاکید می ورزند. ” کلی” ( ۱۹۹۵)، “الیس” ( ۱۹۶۲)، “گلاسر” ( ۱۹۶۵)، ” بک” (۱۹۷۶) و “میشن بام” (۱۹۷۷) از درمانگران مشهور این رویکرد درمانی هستند. در واقع “آی وی” و “مورگان” ( ۱۹۹۳ )، نظریه پردازان فوق را تحت تاثیر دو زیرگروه معرفی می کنند که عبارت اند از:
الف: شناخت گرایان رفتاری، با اساس رفتاری؛ شناخت گرایان رفتاری با اساس رفتاری، همچون “اسکینر” و “میشن بام” شدیدا معتقد به ایده پیشرفت و ایمان به علم برای حل مشکلات بشر هستند.
ب: شناخت گرایان رفتاری، با اساس شناختی؛ ریشه نظریات شناخت گرایان رفتاری با اساس شناختی، در نظریه"اپیکتتوس” فیلسوف رواقی است که بر این باور بود که وقایع انسان را پریشان نمی سازد، بلکه نگرش انسان نسبت به وقایع او را پریشان می سازد. نظریه پردازان گروه دوم تلاش می کنند که ایده های افراد درباره جهان را با عمل در جهان، درمان کنند که درمان عقلانی- عاطفی- رفتاری الیس”^[۷۴]، “شناخت درمانی بک”^[۷۵] و “واقعیت درمانی گلاسر”^[۷۶] از پیشگامان این رویکرد تلقی می شوند. ^[۷۷]
۲-۱٫ باور های غیر منطقی^[۷۸] در حوزه روان شناسی
باورهای غیر منطقی، عقایدی است که در نگرش و برداشتهای افراد شدیداً بر اجبار، الزام و وظیفه تاکید میکند و اختلالاتی در طرز تفکر، استدلال و در برخورد با حالات فرد یا مسائل زندگی او ایجاد میکند.^[۷۹]
از آن جایی که باورهای غیر عقلانی در نظریه عقلانی- عاطفی- رفتاری “آلبرت الیس” بیان شده است، لذا پیش از ورود به بررسی باورهای غیر عقلانی، اشاره ای به این نظریه و عوامل دخیل بر آن می شود.
۲-۱-۱٫ درمان عقلانی- عاطفی- رفتاری آلبرت الیس
درمان عقلانی- عاطفی- رفتاری در دهه ی ۱۹۵۰ توسط روان شناس بالینی به نام “آلبرت الیس”^[۸۰] ابداع شد که از روان کاوی ناراضی بود. رویکرد وی عمدتا رویکردی شناختی است که جنبه های رفتاری و هیجانی مهمی دارد.
“آلبرت الیس"، بنیان گذار و توسعه دهنده “درمان عقلانی- عاطفی- رفتاری” در سال ۱۹۱۳ در پیتسبورگ متولد و چهارده سال بعد به نیویورک برده شد .پدر بازرگان الیس غالبا دور از خانه و مادرش به قول خود الیس ، از خانواده غافل بود. الیس در مورد دوران کودکی اش ، می گوید: “من از روی ذاتم رفتار درمانی عقلانی هیجانی را اختراع کردم ؛ چون این در درونم بود. الیس در سال ۱۹۳۴ مدرک کارشناسی خود را از، سیتی کالج نیویورک گرفت . او در سال ۱۹۴۷ از دانشگاه کلمبیا، مدرک دکترای خود را اخذ کرد . با اینکه الیس بین سال های ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۳ به روان کاوی مشغول بود ولی به تدریج از آنها ناراضی شد. وی حس می کرد علی رغم بهتر شدن حال برخی از مراجعان، معمولا نشانه های مراجعان برطرف و کنترل آنان روی زندگی شان بیشتر نمی شود؛ او که از ۱۶ سالگی به فلسفه علاقه داشت برای تغییر دادن دیدگاه های فلسفی انسان ها و مبارزه با رفتار های خود مخرب انسان ها به فلسفه بازگشت . در سال ۱۹۵۶ در مجمع سالانه انجمن روان شناسی آمریکا، نخستین مقاله اش را در باب درمان عقلانی که “رفتار درمانی عقلانی هیجانی” شد، ارائه داد. ^[۸۱] الیس، معتقد است که رفتار درمانی عقلانی هیجانی، اولین درمان شناختی رفتاری نوین است و همراه با درمان شناختی رفتاری، مشهورترین درمان دنیا محسوب می شود. زیرا این درمان به افراد کمک می کند که بین تفکر معقول و نامعقول فرق گذارند. تفکر معقول به هیجانی شدن سالم و تفکر نامعقول به هیجانی شدن ناسالم منتهی می شود.^[۸۲]
۲-۱-۱-۱٫ تاریخچه تحول فکر الیس
الیس در عین حال که تمام نظریه اش را مرهون تجارب شخصی می داند، معتقد است که پاره ای از مفاهیم نظریه او در افکار و اندیشه های فلاسفه و متفکران و جامعه شناسان قدیم ریشه دارد. از این رو، چون الیس ریشه افکار خود را به گذشتگان منسوب می داند، نظریه خود را یک پدیده ی انقلابی نمی انگارد، اما از حیث شکل و قالبی که به نظریه اش داده است و از حیث کاربرد هایی که افکار پیشینیان در زمینه درمان به عمل آورده است، نظریه خود را انقلابی و رادیکال به حساب می آورد. سر منشا فلسفی نظریه الیس به افکار برخی از فلاسفه رواقی، به خصوص “زنو”^[۸۳]، “سیسرو”^[۸۴] و “اپیکتتوس”^[۸۵] بر می گردد."اپیکتتوس"، که در قرن چهارم قبل از میلاد می زیست، معتقد بود که انسان ها به وسیله اشیاء برآشفته نمی شوند، بلکه نگرشی که نسبت به امور پیدا می کنند، آنها را برآشفته می کند. در عین حال از فلاسفه اروپایی نیز که به مساله خوشبختی و خردمندی می پرداختند، تاثیر پذیرفته بود؛ مثل “باروخ اسپینوز”^[۸۶]، “نیچه"، و “امانوئل کانت” و مفهوم دنیا به مثابه اراده و ایده “آرتور شوپنهاور". از میان روان درمانگران جدید، “الیس” نظریه خود (درمان عقلانی- عاطفی- رفتاری) را با روان شناسی “آلفرد آدلر”^[۸۷] هماهنگ و موازی می داند و از افکار او تا حد زیادی متاثر بوده است.^[۸۸]
۲-۱-۱-۲٫ عوامل بنیادی در نظریه الیس
الیس به برخی عوامل دخیل در تحول شخصیت فرد و اختلالات شخصیت مانند جنبه های زیست شناختی، عوامل اجتماعی و آسیب پذیری در برابر اختلال، اشاره می کند. به عقیده او،گر چه انسان از نظر بیولوژیکی، تمایل شدیدی به مضطرب کردن خود و تخریب نفس دارد و گر چه او در اجتماعی زندگی می کند که سبب پاره ای از نابسامانی های رفتاری اوست و آن ها را تقویت می کند،اما آسیب پذیری انسان ها در برابر اختلال روانی به فراخور عوامل زیست شناختی و اجتماعی متغیر است.^[۸۹]
مرکز نظریه شخصیتی” درمان عقلانی- عاطفی- رفتاری “، مدل a-b-c است که در این نظریه (a) به معنی رویداد بیرونی ^[۹۰]، (b) به معنای نظام باور های شخصی^[۹۱] ، و © پیامد هیجانی^[۹۲] است. به عنوان مثال شخصی که مصاحبه شغلی دارد، را در نظر بگیرید. مصاحبه شغلی همان رویداد بیرونی (a) است و چیز هایی که شخص قبل از مصاحبه به خودش می گوید ( نمی دانم این کار را به من می دهند؛ اما من سعی و تلاش خودم را می کنم یا این فکر: اگر من در این مصاحبه رد شوم، خودم را ضایع کرده ام.) و این همین نظام باور ها (b) است . و پیامدی که از این باورها، عاید او می شود (اگر مصمم باشد، هیجان سالمی نصیب او می شود و اگر باور های درونی او غیر منطقی باشد، واکنش هیجانی منفی برای او، تولید می کند.) همان پیامد هیجانی © است.^[۹۳]
۲-۱-۱-۳٫ ماهیت انسان در نظریه الیس
الیس در زمینه ماهیت انسان نظری بسیار مشابه با نظر پیروان مکتب اصالت وجود دارد. او با آنها در این که انسان آزاد است و می تواند خود را تعریف و توجیه کند و می تواند فردیت خود را به مظهر ظهور برساند، و در ارتباط و همگام با دیگران به زندگی اش ادامه دهد، هم عقیده است. الیس، فرد را در مرکز عالم قرار می دهد و او را مسئول اعمال و احساسات خویش می داند. او معتقد است که فرد می تواند میان آنچه که از محیط می گیرد و بازده عاطفی خویش مداخله کند. بنابراین، انسان موجودی تلقی می شود که کنترل قابل ملاحظه ای بر افکار، احساسات و اعمال خود دارد.^[۹۴]
۲-۱-۱-۴٫ اضطراب و بیماری های روانی در نظریه الیس
الیس، اضطراب و اختلالات عاطفی را نتیجه طرز تفکر غیر منطقی و غیر عقلانی می داند. به نظر او، افکار و عواطف کنش های متفاوت و جداگانه ای نیستند. از این رو، تا زمانی که تفکر غیر عقلانی ادامه دارد، اختلالات عاطفی نیز به قوت خود باقی خواهند بود. و لذا افرادی که خود را اسیر و گرفتار افکارغیر عقلانی خویش می کنند، خود را در حالت احساس خشم، مقاومت، خصومت، دفاع، گناه، اضطراب، بی ثمری، سستی و رخوت مفرط، عدم کنترل و ناشادی قرار می دهند.^[۹۵]
۲-۱-۱-۵٫ باور های غیر منطقی در نظریه الیس
الیس،معتقد است که معمولا انسان ها می خواهند از تنهایی خویش، روابط اجتماعی خویش و یا از کار کردن و تفریحات خویش لذت ببرند؛ ولی عقاید معیوب آنان اجازه نمی دهد به هدفشان برسند. به همین دلیل وجود چند اعتقاد در ذهن فرد را غیر منطقی می داند و خود علت غیر عقلانی بودن آن را بیان می کند:
باور غیر منطقی اول: اعتقاد فرد به اینکه لازم و ضروری است محبوب و مورد تایید دیگران واقع شود .این تصور غیر عقلانی است،زیرا فردی که به دنبال چنین خواسته ای باشد،کمتر خودرهبر و بیشتر ناامن و مضطرب و ناقض نفس خویش خواهد بود.
باور غیر منطقی دوم: اعتقاد فرد به اینکه لازمه احساس ارزشمندی وجود حداکثر لیاقت، کمال و موفق شدن است. این تصور نیز امکان پذیر نیست و تلاش وسواسی در راه کسب آن، فرد را به اضطراب و بیماری روانی مبتلا می کند و در زندگی احساس حقارت و ناتوانی به فرد دست می دهد.
باور غیر منطقی سوم: اعتقاد فرد به اینکه مردم اصلا نباید غیر منصفانه و زننده عمل کنند و وقتی غیر منصفانه و زننده عمل کردند، باید آنها را سرزنش کرد و آنها را آدم های پست و بدی دانست. این عقیده غیر عقلانی است، زیرا معیار مطلقی برای درست و نادرست موجود نیست ^[۹۶] و انسان آزادی زیادی در انتخاب ندارد. تمام انسان ها دچار خطا و اشتباه می شوند و لذا سرزنش و تنبیه موجب اختلال عاطفی بیش تر و رفتار بدتر می شود. بنابراین،فرد عقلانی، خود و دیگران را سرزنش نمی کند.
باور غیر منطقی چهارم: اعتقاد فرد به اینکه اگر وقایع و حوادث، مطابق میل فرد پیش نرود، باید اوضاع را افتضاح، وحشتناک، هولناک و فاجعه بار دانست. این طرز تفکر غلط است؛ زیرا ناکام شدن احساس طبیعی است ولی حزن و اندوه شدید و طولانی یک موضوع، غیر منطقی است.
باور غیر منطقی پنجم: اعتقاد فرد به اینکه بدبختی و عدم خشنودی او به وسیله عوامل بیرونی به وجود آمده است و انسان توانایی کنترل غم و اندوه و اختلالات عاطفی خود را ندارد و یا اینکه توانایی او در این زمینه اندک است. این باور نیز غیر عقلانی است؛ زیرا، آدم ها و اتفاقات بیرون در بدترین حالت فقط می توانندصدمه جسمی بزنند و نمی توانند موجب ناراحتی و آزار فرد شوند؛ مگر آن که فرد خودش بخواهد تحت تاثیر آنان قرار گیرد و عکس العمل هایی در قبال آن ها بروز دهد؛ مانند این که فردی با تلقین این موضوع به خود که چقدر وحشتناک است که کسی طرد شود و مورد دوستی قرار نگیرد، خود را می آزارد.
باور غیر منطقی ششم: اعتقاد فرد به اینکه چیز های خطرناک و ترس آور موجب نهایت نگرانی می شود و فرد همواره باید کوشا باشد تا امکان به وقوع پیوستن آنها را به تاخیر بیندازد. این باور نیز یک تصور غیر عقلانی است؛ زیرا اضطراب و ناراحتی زیاد، مانع ارزشیابی عینی حوادث خطرناک و ترس آور می شود و لذا اگر اتفاقی بیفتد، مانع از مقابله منطقی با آن می شود. و یک فرد عقلانی می داند در اغلب موارد نمی تواند از وقوع حوادث غیر قابل پیش بینی جلوگیری کرد.
باور غیر منطقی هفتم: اعتقاد فرد به این که اجتناب از برخی از مشکلات زندگی و شانه خالی کردن از زیر بسیاری از مسئولیت های زندگی برای او، آسان تر از مواجه با آن هاست و می تواند زندگی بسیار رضایت بخشی داشته باشد. این تفکر نیز غیر عقلانی است؛ زیرا مواجه نشدن با مشکلات باعث می شود در مورد سختی ها و ناراحت کننده بودن آن ها اغراق شود و باعث کاهش اعتماد به خود می شود.
باور غیر منطقی هشتم: اعتقاد فرد به اینکه تجارب و وقایع گذشته و تاریخچه زندگی، تعیین کننده مطلق رفتار کنونی هستند و اثر گذشته را در تعیین رفتار کنونی به هیچ وجه نمی توان نادیده گرفت. این عقیده غیر عقلانی است؛ زیرا رفتارهای گذشته ممکن است در حال حاضر هیچ گونه کاربرد و ضرورتی نداشته باشد. و ممکن است این تصور که رفتار گذسته در پیدایش رفتار کنونی تاثیر دارد به منزله بهانه ای به کار رود و مانع تغییر رفتار شود. فرد سالم بیش از آن چه که به گذشته توجه دارد، به حال و وضعیت موجود توجه می کند.
باور غیر منطقی نهم: اعتقاد فرد مبنی بر این که مردم و چیزها حتماً باید از آن چه هستند بهتر باشند و اگر فرد نتواند حقایق تلخ زندگی را عوض کند، افتضاح و وحشتناک می شود. چنین تصوری هم نادرست است. زیرا فرد عقلانی، به جای اضطراب و نگرانی درباره رفتار دیگران، تلاش می کندکه واقع بین باشد و کمال گرا نباشد و در صورت امکان به دیگران کمک کند تا رفتارشان را تغییر دهند و چنان چه نتواند چنین کمکی بکند، آن را می پذیرد و تحمل می کند.
باور غیر منطقی دهم: اعتقاد فرد به اینکه با رخوت و عدم تحرک یا با خوش بودن منفعلانه و عاری بودن از تعهد می توان به اوج شادکامی رسید. الیس معتقد است که این باور به چند دلیل نامعقول است؛ اول این که مردم جز در حد فاصل دو تلاش سخت و پر زحمت، به ندرت می توانند احساس شادی و نشاط کنند. دوم این که آدم های باهوش، با غرق شدن در فعالیت های نشاط آور، سرزنده و شادمان می مانند.آن ها فقط برای امور پیچیده، جذاب و غرق کننده و چالش انگیز زیاد وقت می گذارنند. سوم این که شادمانی تا حدودی از غرق شدن در آدم ها و وقایع بیرون از خود، نشات می گیرد.^[۹۷]
از نظر الیس ( ۱۹۷۱ ) فرد ضمن قبول نکردن واقعیت و جذب شدن در فرایند افکار غیر منطقی، در برتری جویی مفرط خود، مبتلا به عوارض نسبتا شدیدی می شود که اغلب آنرا “اختلال عاطفی” می نامند. وقتی فرد به چنین عقایدی توسل می جوید، در نگرش و برداشت های خود شدیدا بر اجبار، الزام و وظیفه تاکید دارد و اگر خود را از این قید ها برهاند، به احتمال قوی در جهت سلامت و رشد شخصیت، حرکت خواهد کرد .^[۹۸]
۲-۱-۱-۶٫ راه های مقابله با باور های غیر منطقی در نظریه الیس
الیس معتقد است که رفتار درمانی عقلانی هیجانی بر مردم نشان می دهد خودشان خالق بسیاری از باور های نامعقول، غیر منطقی، خرافی، غیر واقع بینانه و غیر عملی خود هستند و از این باور ها در راه ناکام کردن خودشان استفاده می کنند. لذا او چند راهکار برای مقابله با باور های غیر منطقی ارائه می دهد و اذعان می کند، که اگر این باورهای نامعقول را تغییر دهید زندگی عاقلانه تری خواهید داشت:
راهکار اول: زیر سوال بردن مطلق اندیشی
باور های نامعقول و ناراحتی های توام با آن، همیشه به یک رشته باید های مطلق می رسد؛ و برخی از باید های پنهان، همه یا هیچ اندیشی و کمال گرایی است. به عنوان مثال “من باید در همه ی کارهایم موفق شوم” یا “من هیچ وقت خودم را نمی بخشم".
الیس معتقد است که تقریبا هیچ کس نمی تواند در اکثر زمینه ها قابل و استاد باشد و تقریبا هیچ کس نمی تواند کاملا موفق باشد؛ فرد به جای این که تاکید کند باید کار ها را کاملا خوب انجام دهد، بر عمل خود تاکید کند. اگر می خواهد با مسئله موفقیت برخورد معقولی داشته باشد به جای آنکه خود را به شدت نیازمند کند، دنبال بهتر کردن عملکردش باشد.

۲ ـ گاهی بعلت عدم رعایت خاص طبیعت گردی باعث تخریب چشم اندازهای طبیعی می شود .
۳ ـ تخریب بناهای قدیمی موجود در روستاها .
۴ ـ ۴ روستاهای هدف گردشگری شهرستان سنقر :
۴ ـ ۴ ـ ۱ روستای چرمله علیا :
موقعیت جغرافیایی:
روستای چرمله علیا از توابع مرکزی شهرستان سنقر در استان کرمانشاه با مختصات جغرافیایی ۴۷ درجه و ۴۶ دقیقه طول شرقی و ۳۵ درجه عرض شمالی است که در ۳۱ کیلومتری شمال شرقی شهر سنقر قرار دارد .
این روستا از شمال به ارتفاعات بیر، ( بدر ) و از شمال غرب به ارتفاعات پریشان محدود می شود و ارتفاع ان از سطح دریا ۲۱۸۰ متر است و آب وهوای کوهستانی و خشک دارد در بهار و تابستان معتدل و مطبوع و درزمستان سرد است .چرمله علیا از روستاهای قدیمی کرمانشاه است که سابقه سکونت نسبتا طولانی دارد.
زبان و دین مردم چرمله علیا :
مردم روستای چرمله علیا به زبان کردی سخن می گویند ، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفر ی هستند براساس سر شماری سال ۱۳۷۵ روستای چرمله علیا ۴۷۹ نفر جمعیت داشته که در سال ۱۳۸۵ به ۳۶۸ نفر کاهش یافته است .
اقتصاد روستا : اقتصاد این روستا بر فعالیتهای زراعی استوار است . محصولات زراعی این روستا شامل گندم، جو، نخود ، باقلا، شبدر، یونجه است . به سبب وجود مراتع غنی و حاصلخیز ، دامداری نیز در روستا رونق دارد . فرواده های لبنی از قبیل شیر ، ماست ، کره و روغن حیوانی است .
بافت مسکونی روستا :چرمله علیا کوهستانی بوده، بافت مسکونی متمرکز دارد، و کوچه های پیچ در پیچ و نسبتا پهن و اکثر خانه های روستا یکی طبقه است . سقف خانه ها مسطح و پنجره های آن ها کوچک ، دیوراهای خشتی همرنگ با طبیعت است که نشانه درآمیختگی فضای روستایی با طبیعت پیرامون است در ساخت خانه های روستایی علاوه بر عوامل طبیعی ، نحوه معیشت افراد و فعالیتهای روزانه آنها نیز تاثیر گذار است .چنانچه فرم وسعت و کاربری خانه های افرادی که به مشاغل دامداری وزراعت اشتغال دارند خانه های اشخاصی که به کارهای خدماتی و غیره می پردازند متفاوت دارد .
جاذبه های گردشگری روستای چرمله :
روستای چرمله علیا به دلیل موقعیت طبیعی و اقلیم مناسب ، مناظر و جلوه های جذاب کم نظیری دارد . کوه های بدر و پریشان به خصوص دربهار و تابستان و پاییز چشم انداز زیبا و دل انگیز دارند.
آب آبشار پریشان پس از طی مسافتی در حدود ۲ کیلومتر به نواحی بالا دست روستا می رسد، که از آب آن برای آبیاری باغات و مزارغ کشاورزی استفاده می شود .

آبشار پریشان : یکی از زیباترین دیدنی ترین آبشارهای استان است با ارتفاعی بیش از ۳۰ متر که ارتفاعات پریشان سرچشمه می گیرد مناظر اطراف این آبشاربه خصوص در بهار و تابستان و بسیار تماشایی و جالب توجه است .
کوه بدر : که دارای صخرهای زیبا به ارتفاع ۲۸۵۰ متر است، که در شمال روستا قرار دارد، در فصل زمستان پوشش برف شکوه خاصی به آن می دهد . در بهار و تابستان نیز با رویش انواع گیاهان رنگارنگ مانند: لاله واژگون ، کنگر و گل سرخ ، از بو ، یوشان ، ودرختچه های مانند کوچه سبز ، گویچ ، توت ، انجیر ، بید و… مناظر و چشم اندازهای بسیار زیبایی در این کوه پدید می آید .
ارتفاعات پریشان درشمال غرب روستا با چشمه ساران فراوان و آبشار زیبای پریشان زیستگاه گونه های متنوع گیاهی از قبیل گیاهان دارویی ، گل گاو زبان ، شاتره ، گل سفید ، شیرین بیان ، خاکشیر ، آویش است . جانورانی مانند شغال ، گرگ ، روباه ، خرگوش،خرس،خوک در آنجا زندگی می کنند. در روستای چرمله علیا ساختمان حمام قدیمی بجای مانده است که قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد و هنوز هم مردم روستا از آن استفاده می کند .
آداب رسوم :
مراسم جشن سده تحت عنوان (کوسه کوسه) یا کوسه ناقلوی اجرا می شود . این جشن در روزگار قدیم مخصوص چوپان وگله داران بود .
از مهمترین بازیهای ورزشی روستای چرمله علیا می توان، به بازی گرزان اشاره نمود ، این بازی که نوعی ورزش رزمی است معمولا در بین مردان قوی هیکل با چوبهای خاصی آن را انجام می دادند .
غذاهای محلی :
از مهمترین غذاهای بومی این روستا می توان به ماس آو اشاره کرد که ترکیبی از بلغور گندم و دوغ ترش است . قالی بافی مهمترین صنایع دستی روستای چرمله است. در کنار زنان روستایی فعالیتهای زراعی دامداری به بافت قالی نیز می پردازند . مهمترین سوغات این روستا انواع فرآورده های لبنی از قبیل دوغ ، ماست ، کره و کشک است دسترسی به روستای چرمله علیا از طریق شهرهای همدان ، اسد آباد ، سنقر و قروه می باشد این راه ها اتومبیل رو وآسفالت است. (زنده دل ، ۱۳۸۶ ، ۱۲۷ و ۱۳۱)
۴ ـ ۴ ـ ۲ روستای ورمقان :
موقعیت جغرافیایی روستای ورمقان روستای ورمقان ازتوابع بخش مرکزی دهستان گاورود شهرستان سنقر با مختصات جغرافیایی ۴۷ درجه و ۴۲ دقیقه طول شرقی و ۳۵ درجه و ۲ دقیقه عرض شمالی در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهر سنقر قرار دارد .
این روستا در کوههای بلند بدر با ارتفاع ۲۸۵۰ متر از سطح دریا قرار دارد آب و هوا در بهار و تابستان معتدل و مطبوع در زمستان سرد است .
شهرستان سنقر در دوره سلاجقه ی و اهمیت زیادی داشته است . در عصر شاه طهماسب صفوی حکومتی بنام سنقر و کلهر ایجاد و به خوانین زنگنه تفویض شد . این شهر تا دوره قاجاره مورد توجه ویژه بود و همواره شاهزادگانی در آنجا حکومت می کردند ، روستای ورمقان یا ورمکان که در محدوده جغرافیایی سنقر قرار دارد از ییلاقات خوانین و مردم سنقر بوده است .
زبان و دین مردم روستای ورمقان :
مردم این روستا به زبان کردی و لهجه کلهر سخن می گویند دین آنها اسلام و مذهب شیعه جعفری هستند .
جمعیت : براساس نتایج سرشمارس سال ۱۳۸۵ جمعیت این روستا ۲۱۶ نفر گزارش شده است . اقتصاد روستا : مشاغل غالب مردم این روستا زراعت و دامداری است . برخی نیز به تولید صنایع دستی اشتغال دارند .
گندم ، جو ، انگور ، گردو ، زر د آلو ، آلو ، آلبالو از محصولات زراعی و باغی روستای ورمقان است و فراورده های لبنی ، گوشت و پشم گوسفند نیز از محصولات دامی این روستا ست .
بافت مسکونی روستا :
روستای کوهستانی ورمقان با بافت مسکونی متمرکز در شیبی ملایم استقرار یافته است ، منظره ساختمان های روستا با سقف های مسطح و دیوارهای سنگی و گلی همرنگ طبیعت، نشانگر کمال در آمیختگی فضای روستایی با محیط طبیعی اطراف آن است خانه های روستایی از شرایط طبیعی نوع فعالیت و معیشت روستائیان متاثر شده و شکل گرفته است . مصالح عمده به کار رفته دراین خانه ها غالبا خشت ، گل ،سنگ و چوب است . درساخت خانه های جدید از مصالح آهن ، آجر ، سیمان و گچ استفاده می شود .
جاذبه های گردشگری روستای ورمقان :
روستای ورمقان به دلیل برخورداری از موقعیت طبیعی و اقلیم مطلوب، مناظر و چشم اندازهای بسیار و کم نظیر دارد درختان انبوه و سرسبز ، مراتع غنی، چشم اندازهای کوهستانی اطراف در همه ی فصل ها زیبایی های شگفت انگیزی دارد .
کوهستان بدر باقله ۲۸۵۰ متری در فصل زمستان با پوشش برف ودر بهار و تابستان با سبز شدن مراتع و رویش گیاهان خودرو در دامنه ها مناظری طبیعی شگفت انگیزی ایجاد می کند این کوهستان قابلیت های ارزشمندی برای طبیعیت دوستان و علاقمندان به ورزشهای کوهستانی دراد .
آبشار گیشنابسند که از دیواره های صخره ای کوهستان بدر سرازیر می شود، یکی از زیبا ترین آبشارهای استان کرمانشاه است . اطراف آبشار در فصول مساعد سال طراوات و زیبایی فراوانی برای گردشگران به ارمغان می آورد . در داخل روستا چشمه های بسیار زلال و گوارایی وجود دارد که آب آشامیدنی و کشاورزی مردم روستا را تامین می کند. این چشمه ها در پیدایش و سرسبزی مراتع حاصلخیز نقش ارزشمند دارند .با رویش گیاهانی همچون ، ریواس ، از بو ، یوشان ، گل بابونه ، گل کو ، در کوهستانهای اطراف این روستا برخی گونه های نایاب جانوری وجود دارد که بدلیل اهمیت ارزش زیست محیطی قلمرو زیستی آنها بخشی از مناطق حفاظت شده بشمار می آید. و سازمان محیط زیست شکار این گونه های ارزشمند جانوری را ممنوع اعلام کرده است اطراف روستا از باغ ها و جنگل ها ی بلوط و بادام کوهی پوشیده شده، این جنگل ها و باغ های زیبا ارزشمند از پرجاذبه ترین مناطق طبیعی روستا محسوب می شوند .
آداب و رسوم مردم روستا :
شال درکی یا شال اندازی یکی از رسوم زیبا و جالب توجه مردم این روستا در شب عید است که در غروب روز قبل سال جدید جوانان بعد از روشن کردن آتش بربام خانه ها دستمال یا شال خود ار از منافذی به درون خانه ها می فرستاند و صاحب خانه به آنها عیدی می داد .
در روستای ورمقان همانند سایر مناطق کرد نشین موسیقی جایگاه ویژه ای دارد. در مراسم عروسی و عزاداری از انواع آلات موسیقی از جمله سرنا ، دهل و اجرای موسیقی گورانی چر یکی از انواع متداول موسیقی در این روستا است .
صنایع دستی روستا : از انواع صنایع دستی و هنری روستا می توان به قالی ، گلیم ، جاجیم و سجاده اشاره کرد که با نقشه مرغابی ، مار ، عروسک ، … است .
غذاهای محلی روستا :
از غذاهای رایج این روستا دوغینه یا آش ترخینه سفت است. این غذا ترکیبی از بلغور گندم ، آب گوجه فرنگی تازه ، دوغ ترش ادویه جات و غیره می باشد که آن را خشک کرده و در فصل زمستان روی آن روغن می ریزند و مصرف می کنند .
راه های ارتباطی :
روستای ورمقان از طریق شهرهای سنقر و کامیاران در استان کرمانشاه قروه در کردستان قابل دسترسی می باشد جاده های منتهی به این روستا از شهرهای مذکور قسمتی آسفالت می باشند. (زنده دل، ۱۳۸۶، ۲۰۴)
در ۵۰۰ متری غرب روستای ورمقان اخیرا غاری کشف شده که بعلت وجود آب زیاد نتوانسته اند به آثار موجوددر آن دست یابند تا مسافت ۱۵۰ متر که درانتها به ۶ دالان تقسیم می شود بیش رفته اند. این غار در زیر کوه و صخره های بزرگ نمایان شده است با کشف و شناسای دیگر آثار موجود در این غار علاوه بر طبیعت بکر و زیبای این روستا می تواند بعنوان یک قطب توریستی مهم در شهرستان سنقر واستان مطرح شود از دیگر آثار طبیعی جالب توجه این روستا ، چشمه ی کانی شاه بسند است با وجود دامنه های متعدد که درآنها چشمه های آب آن سمت پایین روان است ، سرسبزی زیبایی را به پایین دست خود ارزانی می دارد. اصلی ترین چشمه که در ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر از سطح دریا بر بالای کوه بدر واقع در شرق روستای ورمقان بنام (کانی شابسند ) که همچون نگینی سرافراز بر بالای کوه اهالی روستا و دیگر گردشگران را بطرف خود جلب می کند و برای دیدن این چشمه هر سال. گردشگران زیادی از اقصی نقاط ایران به انجا می آیند یکی از امکانات خوب در این مکان آسان بودن مسیر این چشمه کوه و آبشار است. چشمه شاه پسند در تابستان هوای بسیار خنک و لطیفی بگونه ای که بهمراه داشتن لباس گرم برای اتراق شبانه از ملزومات است. دمای آب این چشمه به گونه ای است که برداشتن چندسنگریزه از چشمه ونگه داشتن دست در داخل آب برای چند ثانیه بسیار دشوار است که گاه این کار درمیان گردشگران به مسابقه گذاشته می شود . د رتشبیهی ساده اگر عسل را باموم چند دقیقه در آن نگهداریم مثل آب نبات می توان آنرا خورد .
از دیگر نقاط دیدنی این روستا وجود صخره های سنگی دورتر از مراکز سکونت مردم است که ومی تواند جای مناسبی برای استفاده کوهنورادن و صخره نوردان باشد .
۴ ـ ۴ ـ ۳ روستای گلویچ :
موقعیت جغرافیایی روستایی گلویچ در جنوب غربی شهرستان سنقر با طول ۲۷ ، ۴۷ و عرض ۴۴ و ۳۴ بر روی تپه سنگی قرار دارد، این روستا جز دهستان سراب است . درفاصله ۵/۱۸ کیلومتری سنقر قرار دارد .
جاذبه های طبیعی گلویچ روستای گلویچ برروی تپه باستانی که زیر کلیه ساختمانها مسکونی آن غاریا زاغه وجود دارد وجود سراب زیبایی گلویچ در قسمت شمالی روستا که از آب معدنی خاصی بر خوردار است هر چه بیشتر بر منظر بکر و طبیعی این روستا افزوده است.
در کنار سراب یک درخت چنا رموج وجود دارد که قدمت آن طبق گفته بزرگ روستا که نسل به نسل منتقل شده بیش از ۹۵۰ سال می باشد این درخت که امروزه دو تا از شاخه های اصلی آن از بین رفته است و شکل اولیه خود را از دست داده مردم اهالی روستا می گفتند. درسال ۱۳۵۴ قبل از انقلاب داخل این درخت کاملا خالی بود و تخت سنگ بزرگی که در کف آن وجود دارد با تراشیدن درخت و درب ورود و خروج برای آن درست کرده اند و از آن بعنوان مدرسه استفاده می کردند با مصاحبه با یکی از دانش آموزان آن زمان می گفت ۱۲ نفر همراه معلم در داخل این درخت که کاملا سر پوشیده بود درس می خواندند. مردم روستا اعتقاد خاصی به آن بعنوان درخت متبرکه دارند .

بهداشت

۳۳۴ نفر

۱۹/۲۲

دانشگاه خلیج فارس

۳۴۰۴ نفر

۱۰۰

علوم انسانی

۱۴۰۰ نفر

۱۳/۴۱

علوم پایه

۶۶۳ نفر

۴۸/۱۹

مهندسی

۱۱۷۰ نفر

۳۷/۳۴

معماری و شهرسازی

۱۷۱ نفر

۰۲/۵

۲-۳-۱. روش محاسبه حجم نمونه و تعداد آن
نمونه‌گیری به شیوه طبقه‌ای تصادفی از تمامی گروه‌های آموزشی از دانشکده‌های پزشکی و دندان‌پزشکی، پیراپزشکی، پرستاری و مامایی، بهداشت دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و گروه‌های آموزشی دانشکده‌های علوم انسانی، علوم پایه، مهندسی و معماری و شهرسازی دانشگاه خلیج فارس که در شهر بوشهر واقع‌اند، انجام شد. حجم نمونه نیز در این پژوهش به طور تقریبی عبارت است از ۳۰۴ نفر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و ۳۴۴ نفر از دانشجویان دانشگاه خلیج فارس که با توجه به حجم جامعه آماری بر اساس جدول مورگان تعیین شد ولی از آنجایی ‌که به دلیل برخی مسائل ممکن است تمام پرسشنامه‌ها بازگردانده نشوند، حجم نمونه را برای هر دانشگاه ۳۵۰ نفر در نظرگرفته شد. در هر دانشگاه نیز نسبت تعداد دانشجویان هر دانشکده به کل دانشجویان دانشگاه محاسبه شد و این نسبت در ۳۵۰ نفر به دست آمد؛ بنابراین تعداد آزمودنیهای هر دانشکده به نسبت تعداد دانشجویان هر دانشکده انتخاب شده است (پیوست شماره ۴ و پیوست شماره ۵).

ابزارها و مراحل گردآوری اطلاعات
برای گرد‌آوری داد‌‌ه‌ها از پرسشنامه‌هایی استاندارد در زمینه هوش هیجانی و اضطراب کتابخانه‌ای استفاده شد. پرسشنامه هوش هیجانی مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه هنجاریابی شده سیبریاشرینک^[۹۸] بود و برای سنجش اضطراب کتابخانه‌ای، نسخه بومی‌سازی شده پرسشنامه اضطراب کتابخانه‌ای بوستیک^[۹۹] استفاده شد. این دو پرسشنامه به همراه سؤال‌های جمعیت‌شناختی مانند جنسیت، نام دانشگاه، نام دانشکده، رشته تحصیلی و سال ورود، هم‌زمان در اختیار دانشجویان قرار گرفت (پیوست شماره ۱). به منظور ایجاد اطمینان درخصوص محرمانه‌ ماندن اطلاعات شخصی دانشجویان از آنان خواسته شد از ذکر نام و نام خانوادگی خودداری نمایند و در صورت تمایل برای آگاهی از نتایج، آدرس الکترونیکی خود را در اختیار پژوهشگر قرار دهند تا در صورت امکان از نتیجه آزمون آگاهی یابند. به علاوه به آنها اطمینان داده شد اطلاعات آنها در اختیار هیچ کس جز خودشان قرار نخواهد گرفت. در زیر به توصیف هر کدام از این پرسشنامه‌ها می پردازیم:

پرسشنامه سیبریاشرینک
این پرسشنامه استاندارد می‌باشد و به منظور اندازه‌گیری میزان هوش هیجانی توسط منصوری (۱۳۸۰) هنجاریابی شده است. فرم اصلی و اولیه این آزمون دارای ۷۰ گویه در دو قسمت بود. قسمت اول دارای ۴۰ گویه و قسمت دوم دارای ۳۰ گویه است. قسمت دوم این پرسشنامه به دلیل نداشتن تطابق فرهنگی حذف شده است. در اجرای این آزمون از قسمت اول که شامل ۴۰ گویه بود استفاده شده است. تعداد ۷ گویه به علت همبستگی اندک با نمره کل آزمون حذف شده‌اند. بنابراین این پرسشنامه با ۳۳ گویه مؤلّفه‌های هوش هیجانی شامل مؤلّفه‌های خودآگاهی، مدیریت خود، هوشیاری اجتماعی، خودانگیزی، مهارت‌های اجتماعی را در اندازه‌های پنج درجه‌ای لیکرت ‌از نمره یک (همیشه) تا پنج (هیچ‌وقت) اندازه‌گیری می‌کند. هر آزمودنی ۶ نمره جداگانه دریافت می‌کند که ۵ نمره آن مربوط به هر کدام از مؤلّفه‌ها و ۱ نمره به صورت کل می‌باشد. گویه‌های ۶، ۱۰، ۱۲، ۱۴، ۲۴، ۲۷، ۳۲ و ۳۳ مؤلّفه خودآگاهی، گویه‌های ۱، ۹، ۱۵، ۲۰، ۲۱، ۲۶ و ۳۱ مؤلّفه خودانگـیزی، گویه‌های ۲، ۵، ۱۱، ۱۶، ۱۸، ۲۳ و ۳۰ مؤلّفه مدیریت خود، گویه های ۳، ۴، ۱۷، ۲۲، ۲۵ و ۲۹ مؤلّفه هوشیاری اجتماعی، گویه‌های ۷، ۸، ۱۳، ۱۹ و ۲۸ مؤلّفه مهارت‌های اجتماعی را اندازه‌گیـری می‌کند (پیوست شماره ۲). پاسـخ‌ها به صورت ۵ درجه‌ای و ترتیبی می‌باشند. در گویه‌های این پرسشنامه چنانچه آزمودنی گزینه “همیشه” را انتخاب کند نمره ۱ و چنانچه گزینه “هیچ وقت” را انتخاب کند نمره ۵ می‌گیرد و بالعکس. اگر آزمودنی در گویه‌های ۱، ۹، ۱۲، ۱۴، ۱۸، ۲۰، ۲۲، ۲۸، ۳۱ و ۳۳ گزینه “همیشه” را انتخاب کند، نمره ۵ می‌گیرد و چنانچه آزمودنی “هیج وقت” را انتخاب کند نمره ۱ می‌گیرد. سایر نمره‌ها را به صورت معکوس وارد می‌شود؛ به این صورت که در ‌این گویه‌ها برای “هیچ وقت” نمره ۵ و “همیشه” نمره ۱ در نظر گرفته شد (منصوری، ۱۳۸۰).
بر اساس مطالعه‌ پیشینه‌های مرتبط، از بین پرسشنامه‌های مطرح شده در زمینه هوش هیجانی، پرسشنامه‌ هوش هیجانی سیبریاشرینک و پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن به دلیل مدنظر قرار دادن جنبه‌های متنوع‌تر و وسیع‌تری از مؤلّفه‌های هوش هیجانی- چه در بُعد کُنش‌های میان‌فردی و چه در بُعد ویژگی‌های شخصی‌سازی‌شده- به نسبت سایر پرسشنامه‌ها کاربرد بیشتری دارند (کراسکیان، ۱۳۸۹). از آنجا که پرسشنامه بار-آن بیشتر در فرآیندهای جذب و استخدام افراد و یا پیشبرد ابتکارات و توسعه توانمندی‌های کارکنان یا مدیریت در سازمان‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد (گنجی‌نیا و حبیب‌زاده، ۱۳۸۹)، در پژوهش حاضر مورد استفاده واقع نشد. در مقابل با توجه به ویژگی‌ها و مؤلّفه‌های شخصی‌سازی‌شده پرسشنامه سیبریاشرینک – که با ماهیت این پژوهش سازگاری بیشتری دارد- و همچنین کاربرد غالب آن در بین پژوهشگران ایرانی، برای سنجش هوش هیجانی دانشجویان مورد مطالعه از پرسشنامه مذکور استفاده شد.

مقیاس اضطراب کتابخانه‌ای بوستیک
در پژوهشی جوکار و طاهریان (۱۳۸۷) با بهره گرفتن از مقیاس ۴۳ گویه‌ای اضطراب کتابخانه‌ای که در سال ۱۹۹۲ از سوی بوستیک ارائه شد، پرسشنامه‌ای مطابق با محیط‌های فرهنگی دانشگاه‌های ایران - که ۳۸ گویه دارد- طراحی شد. برای پژوهش حاضر این پرسشنامه مجددا مورد بررسی قرار گرفت و گویه‌هایی که به کتابخانه‌های ایران ارتباط نداشت و همچنین گویه‌هایی که در کتابخانه‌های دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و دانشگاه خلیج فارس کاربردی نداشت، حذف شده است. این پرسشنامه حاوی ۳۳ گویه می‌باشد (۱۰ گویه از پرسشنامه بوستیک حذف شده است). بوستیک در پرسشنامه خود عوامل اضطراب‌زا را به پنج گروه کلی تقسیم‌بندی می‌کند:

• عوامل ناشی از تعامل با کتابداران^[۱۰۰]: این عوامل از درک کاربران از کتابداران به عنوان افرادی که رفتاری دوستانه و صمیمی از خود نشان نمی‌دهند و یا به دلیل مشغله کاری زیاد، فرصتی جهت کمک به آنها ندارند، ناشی شده و باعث ایجاد اضطراب در آنها می‌شود.

• عوامل عاطفی^[۱۰۱]: احساس داشتن توانایی و کفایت هنگام کار در کتابخانه که به دلیل دارا نبودن مهارت‌های کتابخانه‌ای و یا فقط به دلیل ترس از محیط کتابخانه ایجاد می‌شود.

• نداشتن احساس راحتی در کتابخانه^[۱۰۲]: نداشتن احساس آرامش و راحتی هنگام حضور در کتابخانه که موجب می‌شود کاربر قبل از پایان پژوهش خود، کتابخانه را ترک و یا از رفتن به کتابخانه خودداری نماید.

• نداشتن مهارت‌های کتابخانه‌ای^[۱۰۳]: آشنایی نداشتن با مهارت‌های کتابخانه‌ای و اطلاع‌یابی، ساختمان کتابخانه، منابع و خدمات گوناگون و مانند آن که باعث ایجاد ترس و اضطراب در کاربر می‌شود. این مؤلّفه با عنوان مؤلّفه دانش کتابخانه‌ای نیز به کار برده می‌شود.

• عوامل مکانیکی^[۱۰۴]: اضطراب ناشی از تعامل و استفاده از ابزار مکانیکی در محیط کتابخانه مانند رایانه، چاپگر، دستگاه کپی، دستگاه میکروفیلم و میکروفیش‌خوان و غیره(Bostick, 1992; Lee, 2011) .

بنابراین پرسشنامه اضطراب کتابخانه‌ای با ۳۳ گویه، مؤلّفه‌های اضطراب کتابخانه‌ای شامل عوامل ناشی از تعامل با کتابداران، عوامل عاطفی، نداشتن احساس راحتی در کتابخانه، نداشتن مهارت‌های کتابخانه‌ای، عوامل مکانیکی را اندازه‌گیری می‌کند. هر آزمودنی ۶ نمره جداگانه دریافت می‌کند که ۵ نمره آن مربوط به هر کدام از مؤلّفه‌ها و ۱ نمره به صورت کل می‌باشد. گویه‌های ۷، ۸، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳، ۱۴، ۱۷، ۲۰، ۲۱، ۲۴ و ۲۸ مؤلّفه عوامل ناشی از تعامل با کتابداران، گویه‌های ۱، ۲، ۳، ۴، ۶، ۱۸، ۲۵، ۲۷، ۲۹ و ۳۱ مؤلّفه عوامل عاطفی، گویه‌های ۵، ۹، ۱۵، ۱۹، ۲۶ و ۳۰ مؤلّفه نداشتن احساس راحتی در کتابخانه، گویه‌های ۱۶، ۲۲ و ۲۳ مؤلّفه نداشتن مهارت‌های کتابخانه‌ای و گویه‌های ۳۲، ۳۳ عوامل مکانیکی را اندازه‌گیـری می‌کند (پیوست شماره ۳). در این مقیاس از طیف ۵ گزینه‌ای لیکرت استفاده شده است که برای “کاملا مخالف” نمره ۱ و “کاملا موافق” نمره ۵ تعیین شد. از آنجایی که اضطراب مفهومی منفی است و گویه‌های این پرسشنامه هم غالبا منفی هستند، برای گویه‌های مثبت شامل ۹، ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰، ۲۱، ۲۲ و ۲۳ ، نمره‌ها به صورت معکوس وارد می‌‌شود؛ به این صورت که در ‌این گویه‌ها برای “کاملا مخالف” نمره ۵ و “کاملا موافق” نمره ۱ در نظر گرفته شد.
برای سنجش اضطراب کتابخانه‌ای از دو پرسشنامه اضطراب کتابخانه‌ای بوستیک و پرسشنامه اضطراب کتابخانه‌ای ون کمپن استفاده می‌شود که برای انجام این پژوهش، پرسشنامه اضطراب کتابخانه‌ای بوستیک استفاده شد.
پرسشنامه بوستیک در پژوهش حاضر از آن جهت مورد استفاده قرار گرفت که این پرسشنامه در مقایسه با پرسشنامه ون‌کمپن، بر جنبه‌های انسانی و همچنین محیط فیزیکی کتابخانه تأکید بیشتری دارد (Van Kampen, 2003)؛ موضوعی که برای پژوهشگر نیز در راستای برقراری پیوند با بحث هوش هیجانی مناسب‌تر بوده و از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. به علاوه گویه‌هایی که در پرسشنامه بوستیک مطرح می‌شود بیشتر با محیط کتابخانه‌های دانشگاهی ایران مطابقت دارد. همچنین پرسشنامه ون کمپن بسیار طولانی می‌باشد و از این رو ضمیمه کردن آن به پرسشنامه هوش هیجانی، احتمال پاسخ‌گویی مخاطب را بیش از اندازه کاهش می‌دهد. پس از آنجایی که در این مطالعه تلاش می‌شود ارتباط بین اضطراب کتابخانه‌ای و هوش هیجانی بررسی شود، تصمیم گرفته شد که از پرسشنامه بوستیک که توسط طاهریان و جوکار (۱۳۸۷) برای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران بومی‌سازی شده، استفاده شود.

اولین تعامل بین APها در طول Handoff و توسط پروتکل IAPP رخ می‌دهد، و فرم دوم از تعامل بین AP و سرور Radius است.
IAPP نقش قابل توجهی طی یک Handoff دارد. دو هدف اصلی به دست آمده توسط IAPP عبارتند از:
حفظ یک مرکز ارتباط ثابت برای شبکه بی­سیم.

انتقال امن اطلاعات بین APها درگیر در ایجاد ارتباط دوباره سرویس گیرنده، که می‌تواند شامل IP، زمینه‌های امنیتی، فشرده سازی هدر و اطلاعات حسابداری AAA باشد.
هنگامی که AP اول فاز ارتباط را انجام می‌دهد، AP به صورت پخش همگانی دیگر APها را از این موضوع مطلع می‌کند. پس از دریافت این پیام، APها اطلاعات فاز ارتباط خود را به روز می‌کنند.
در آغاز فاز ارتباط مجدد، AP جدید به صورت انتخابی می‌تواند پیام Security Block را برای AP قدیمی ارسال کند، که با دریافت پیام Ack-Security-Block از صحت ارسال مطمئن­ می‌شود. این پیغام حاوی اطلاعات امنیتی به منظور ایجاد یک کانال ارتباطی امن بین APها است. AP جدید یک پیام Move-Notify به ایستگاه AP قدیمی می‌فرستد به منظور آگاه ساختن AP قدیمی از اطلاعات جدید[۱۶].

شکل ۳-۱ : پروتکل IAPP[16]
این راه حل از روش‌های قبل ضعیف‌تر می‌باشد، احراز هویت از آن نیاز به ارتباط امن بین APها دارد، و برای تغییر محیط بین سرورهای که مشابه نیستند غیر ممکن است.

۳-۱-۳ کاهش تاخیرReauthentication در Handoff

در این پروتکل، تمام ارتباطات بین سرویس گیرنده متحرک و نقاط دسترسی از اتصال بی‌سیم استفاده می‌شود[۱۷]. نقاط دسترسی به صورت مستقیم با یکدیگر ارتباط ندارند. با این وجود، افزونگی و سربار ارتباطات بی‌سیم نسبتاً کوچک است. برای ارتباط APها از پروتکل‌های ۸۰۲٫۱۱ استفاده شده است. در این پروتکل داده‌ها با کم‌ترین هزینه انتقال داده می‌شوند. و این به این معنی می‌باشد که پیام‌های فرستاده شده رابط‌های ارتباطی را افزایش نمی‌دهد.
لازم به ذکر است که برخی از پروتکل‌های متحرک اجازه می‌دهد کاربر متحرک با نقطه دسترسی‌های قدیمی مذاکره داشته باشد، مثل GSM. ممکن است کاربر متحرک در خارج از پوشش شبکه حرکت کند و وابسته به یک نقطه دسترسی جدید شود. از این رو، ارتباطی با AP برقرار می‌شود تا اطلاعات آن را به روز کند. شکل زیر به تشریح این پروتکل پرداخته است. کاربر متحرک اعتبارنامه‌ای از AP1 دریافت می‌کند، که در آن با موفقیت تصدیق شده است. هنگامی که کاربر متحرک وارد محیط AP2 جدید می‌شود، این گواهی‌نامه را به AP2 تحویل می‌دهد؛ و برای امنیت این گواهی‌نامه رمزنگاری شده است. این کار می‌تواند از پروتکل درخواست و پاسخ باشد. AP2 با بررسی این اعتبار نامه اجازه دسترسی به شبکه را برای درخواست کننده صادر می‌کند.

شکل ۳-۲- حرکت سرویس گیرنده بین APها[۱۷]
این روش از الگوریتم بسیار سریع استفاده کرده است، اما تا حدودی در تأیید هویت ضعیف است، و به طور بالقوه احراز هویت به آهستگی صورت می‌گیرد. اگر دومین پروتکل اعتبار نامه را تائید نکند (به این معنی است که متقاضی در احراز هویت اول تقلب کرده است)، سپس AP از دسترسی به شبکه جلوگیری می‌کند. در صورت شکسته شدن این پروتکل ضعیف دسترسی افراد غیر مجاز به شبکه امکان پذیر خواهد شد، و تنها برای چند ثانیه به عنوان پروتکل ظاهراً قوی می‌تواند عمل کند این طرح نیازی به ارتباطات بین APها ندارد، و به آسانی قابل پیاده سازی می‌باشد. از سوی دیگر، رویکرد خوش بینانه به معنای حداقل از دست دادن امنیت می‌باشد، که ممکن است برای برخی از برنامه‌های کاربردی کسب و کار غیر قابل قبول باشد.

۳-۱-۴ کاهش تاخیر Handoff با بهره گرفتن از روش FHR^[80]

برای کاهش تأخیر احراز هویت طرح FHR پیشنهاد شده است. در این طرح، اطلاعات مربوط به احراز هویت متقاضی فعالانه به APهای متعدد توزیع می‌شود.
برای پیش بینی الگوی تحرک متقاضی، مفهوم منطقه تغیرات مکرر (FHR) معرفی شد[۱۸]. FHR مجموعه‌ای از APها است که با احتمال زیادی در آینده نزدیک توسط متقاضی بازدید خواهد شد. FHR بر اساس فراوانی Handoff و اولویت متقاضی را در سیستم متمرکز ساخته شده است. FHR به راحتی می‌تواند بر اساس مدل IEEE 802.1x اجرا شود[۳]. پس از مطالعات مختلف، تعداد APها مرتبط با متقاضی در طول زمان خدمت خود را به طور معمول به ۲ یا ۳ محدود می‌شوند. بنابراین، در طرح FHR، اطلاعات مربوط به احراز هویت متقاضی به زیر مجموعه‌ای از APهای مجاور که در فاصله حداکثر دو هاب از AP فعلی واقع شده‌اند تحویل داده می‌شوند.
طرح استفاده از FHR در شکل ۳-۳ نمایش داده شده است، در این مثال، سرویس گیرنده مرتبط با AP4 در مرحله ورود^[۸۱] به سایت است، و FHR شامل AP0، AP4، AP7 و AP8 است. بنابراین، اطلاعات احراز هویت به چهار AP ( AP0، AP4،AP7 و AP8) فرستاده می‌شود. اگر متقاضی به یکی از AP های انتخاب شده حرکت کند، هیچ روش احراز هویتی از طرف سرور احراز هویت مورد نیاز نیست. به هر حال، اگر متقاضی بهAP دیگری (به عنوان مثال، AP2 در شکل ۳-۳b-) حرکت کند که در عملیات احراز هویت پیش بینی نشده است، تأیید هویت جدید باید از طریق سرور انجام شود. علاوه بر این، پس از انجام Handoff به AP2، FHR جدید، متشکل از AP1، AP2، AP3 و AP5 ساخته می‌شود.

شکل ۳-۳- طرح FHR [18]
این طرح دارای مشکلاتی می‌باشد، از جمله این که امنیت بسیار پایینی دارد، در واقع این طرح بیشتر برای کاهش زمان دسترسی ارائه شده است نه بالا بردن امنیت. و در شبکه‌های ناهمگون که APها مختلف در کنار هم قرار دارند پیاده سازی این ایده مشکل خواهد شد، زیرا نیاز به پیام‌های کنترلی زیادی می‌باشد، و با حرکت بیشتر سرویس گیرنده‌ها این پیام‌ها بیشتر خواهد شد زیرا با ورود به هر AP همسایگان جدید درست خواهد شد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که در شبکه‌های شلوغ این طرح پاسخگو نخواهد بود.

۳-۱-۵ کاهش تاخیر Handoff با بهره گرفتن از روش PNC^[82]

به جای استفاده از سیستم متمرکز، طرح پیشگیرانه بر اساس ساختار cache توزیع شده معرفی شد. این طرح به عنوان طرح PNC نامیده می‌شود[۱۹]. طرح PNC از یک گراف همسایه استفاده می‌کند، که به صورت پویا، برای پیش بینی Handoff کاربر متحرک استفاده می‌کند. طرح PNC تضمین می کند که Handoff یک هاب جلوتر پیش بینی شود، و در نتیجه تأخیر Handoff کاهش می‌یابد.
گراف همسایه با بهره گرفتن از اطلاعات مبادله شده در طول Handoff متقاضی ساخته شده است. به تازگی، طرح PNC از خصوصیات IAPP استفاده می‌کند، که یک پروتکل استاندارد برای ارتباطات بین APها است. بهره برداری از طرح PNC در شکل ۳-۴ نشان داده شده است. وقتی متقاضی وارد محیط AP4 می‌شود، این AP اطلاعات متقاضی را به تمام APهای همسایه (به عنوان مثال، AP0، AP2، AP5، AP7 و AP8) ارسال می‌کند. وقتی متقاضی به AP2 حرکت می‌کند، هیچ گونه احراز هویتی انجام نمی‌شود زیرا پیش‌تر انجام شده است، در عین حال، اطلاعات متقاضی از دیگر APهای غیر همسایه (به عنوان مثال، AP0، AP7 و AP8) برداشته می‌شود.

شکل ۳-۴- طرح PNC [19]
در طرح PNC، اطلاعات متقاضی به تمام APهای همسایه در هر زمان که ارتباط ایجاد می‌شود ارسال خواهد شد. بنابراین، طرح PNC ممکن است منجر به سربار بالای شود، به ویژه هنگامی که تعداد زیادی سرویس گیرنده در شبکه‌های بی‌سیم IEEE 802.11 وجود داشته باشد. علاوه بر این، مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که حتی در مورد جایی که یک تعداد از APها مستقر هستند، حداکثر ۲ یا ۳ تا از APها هدف اصلی از Handoff می‌باشند. بنابراین، انتشار اطلاعات متقاضی به زیر مجموعه‌ای از APها همسایه غیر ضروری می‌باشد. و دیگر مشکل این طرح امنیت پایین آن می‌باشد، زیرا در صورت شکست احراز هویت اول نفوذگر بدون هیچگونه مانعی می‌تواند به شبکه دسترسی پیدا کند. علاوه بر موارد فوق ممکن است در شبکه‌های ناهمگون که APهای که توسط سرورهای مختلف کنترل می‌شوند، در کنار هم باشند دچار مشکل می­شوند، زیرا همسایگان از حرکت درخواست کننده بین APها انتخاب می‌شوند و ممکن است این APها متعلق به یک سرور نباشند، این شرایط پیچیدگی را افزایش می‌دهد.
الگوریتم PNC[20] بشرح زیر است:

۳-۱-۶ کاهش تاخیر Handoff با بهره گرفتن از روش SNC^[83]

به منظور کاهش سربار، طرح ذخیره همسایه انتخابی SNC پیشنهاد شد[۲۰]. طرح SNC طرح پیشرفته‌تر PNC با اضافه کردن یک مفهوم جدید با عنوان وزن همسایه است.
وزن همسایه نشان دهنده احتمال Handoff برای هر AP همسایه است. بر اساس وزن همسایه، اطلاعات متقاضی تنها به APهای همسایه انتخاب شده فرستاده می‌شود. به عنوان مثال، به APهای همسایه که وزن معادل یا بیشتر از یک آستانه از پیش تعریف شده دارند. نمودار همسایه و وزن همسایه به راحتی می‌توان با نظارت بر الگوهای Handoff در میان APها ساخته شود. هنگامی که ما شکل ۳-۴ با شکل ۳-۵ را مقایسه می‌کنیم، طرح SNC شامل عملیات انتقال کمتری است. برای مثال، وقتی متقاضی با AP4 ارتباط دارد، تنها سه همسایه به عنوان مثال، AP2، AP5 و AP8 اطلاعات متقاضی را دریافت می‌کنند. اگر متقاضی وارد یکی از APهای همسایه انتخاب شده شود، طرح SNC همان کاهش تأخیر طرح PNC را موجب می‌شود. اگر مقدار آستانه با دقت انتخاب شود می‌تواند عملکرد خوب Handoff را ارائه دهد. علاوه بر این، اگر cache در AP محدود است، طرح SNC نسبت به طرح PNC ترجیح داده می‌شود.

شکل ۳-۵- طرح SNC [20]
الگوریتم SNC [20] بشرح زیر است:

۳-۱-۷ استفاده از روش سرورهای موقتی^[۸۴]

در دسته­ دیگر راهکارها برای بهبود تاخیر Handoff ، استفاده از سرورهای موقت LAS^[85] محلی می­باشد[۲]. برای این کار از یک مجمع امنیتی (^[۸۶]SA) همانند IPSEC استفاده می‌شود که SA حکم یک رابط بین سرویس گیرنده و سرور را دارد که می ­تواند به عنوان یک سرور موقت نیز کار سرور اصلی AAA را انجام دهد. این طرح در شکل ۳-۶ نمایش داده شده است. در همین حال، روند پردازش احراز هویت تاثیر زیادی بر QoS دارد مانند زمان تأخیر احراز هویت به دلیل هزینه سربار اضافی که دارد. وقتی کلید عمومی / خصوصی مکانیزم احراز هویت اعمال می‌شود، پیچیدگی محاسبات بالایی دارد.

شکل ۳-۶ طرح LAS [2]
از سوی دیگر، در احراز هویت بر اساس کلید مخفی، با توجه به عدم وجود SA بینMU^[87] و سرور AAA که در خارج شبکه قرار دارد، اطلاعاتMU ها رمزگذاری شده و توسط انتقال هاب- هاب به شبکه خانگی خود که سرور AAA در آن قرار دارد منتقل می‌شود، که باعث بالا رفتن هزینه می‌شود، و تأخیر طولانی احراز هویت رخ می‌دهد.
در روش LAS نحوه برخورد با گره سیار طبق فلوچارت شکل ۳-۷ است:
شکل ۳-۷ فلوچارت طرح LAS [2]
هر گره سیار با ورود به سلول نقطه دسترسی جدید وجود وجود یا عدم وجود کانال امن توسط سرور ^[۸۸]LAS مورد بررسی قرار میگیرد. درصورتیکه وجود داشت احراز هویت میگردد و در غیر اینصورت به منظور احراز هویت به سمت سرور HAS^[89] ارسال میگردد.

۳-۱-۸ کاهش تاخیر Handoff با بهره گرفتن از روش ANC^[90]

به منظور کاهش سربار و جستجوی موثرتر AP بعدی جهت Handoff، روش ANC پیشنهاد شده است[۲۱]. هنگامیکه یک گره سیار در حال حرکت است مسیر معینی را طی می­نماید تا به مقصد برسد در این میان از محدوده جغرافیایی آنتن­دهی APهای مختلفی عبور می­نماید. حال گره سیار برای انجام عملیات Handoff باید از میان APهای مختلفی یکی را که مستعدتر است، انتخاب نماید. در این روش مفهومی بنام ^[۹۱]CL را معرفی می­ کند که حاوی لیستی از APهای مستعد می­باشد. در واقع ANC بعنوان فرم کلی از دو روش PNC وSNC است. این روش نسبت به روش های قبلی زمان انتقال^[۹۲] کاهش داده و مستعدترین AP را از بین APهای همسایه انتخاب می­ کند. ANC از active scanning استفاده می­ کند. هنگامیکه گره سیار، APهای مستعد را پیش ­بینی کرد سپس گره سیار مقدار ProbeRequest برای کانال ارتباطی آنها ارسال می­ کند. در نتیجه هیچ مقدار MinChannelTime تحت تاثیر قرار نمی­گیرد. شایان ذکر است با بهره گرفتن از active scanning با دریافت اولین پاسخ ProbeRequest از طرف APهای مستعد آنرا بعنوان AP بعدی انتخاب می­نماید و سایر پاسخ­ها را درنظر نمی­گیرد. این روش نه تنها منجر به کاهش سربار احراز هویت IAPP می­گردد بلکه باعث کاهش تاخیر EAPOL می­ شود.
همان‌طور که در این فصل بیان شد، تأخیر به وجود آمده در زمان احراز هویت، کیفیت دسترسی به شبکه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به طوری که خدمات رسانی در شبکه افت خواهد کرد، و طرح‌های ارائه شده برای رفع این مشکل غالباً با مشکل امنیتی روبرو هستند به دلیل این که سیاست‌های امنیتی قوی مانند رمزنگاری معمولاً نیاز به پردازش‌های قوی دارند و پردازش قوی نیز زمان‌بر خواهد و این زمان بالا مشکل تأخیر را نیز بیشتر خواهد کرد.
پیشنهاد رفع مشکل بالا، ارائه یک چارچوب و معماری، احراز هویت و دستیابی کاربران در معماری AAA در کمترین زمان ممکن صورت گیرد که وابستگی بسیار کمی به تعداد شبکه ­های واسط و تعداد کاربران داشته باشد، در این ساختار دو عامل مهم QoS و امنیت از کیفیت بالایی برخوردار خواهند بود که این معماری بر پایه استاندارد Radius خواهد بود.
یک روش پیشنهادی، می تواند به‌کارگیری یک موتور Cache در APها می‌باشد، که این امر منجز به کاهش زمان احراز هویت است، ضمن آنکه تمام عملیات مربوط به سرور نیز به طور کامل انجام خواهد گرفت، بنابراین امنیت دچار مشکل نخواهد شد. علاوه بر این با کاهش زمان تأخیر می‌توان از پروتکل‌های امنیتی قوی در ارتباط با سرور AAA استفاده کرد. در این راستا، می توان از ارتباط VPN نیز بهره گرفت.
موضوع افزایش پهنای باند کاربر پس از احراز هویت، می ­تواند بعنوان یکی دیگر از پارامترهای روش پیشنهادی مورد توجه قرار گیرد.
همچنین ایجاد نوعی سیستم برای کاربران خوش رفتار، به گونه ­ای که بدون هیچ­گونه عملیات احراز هویت بتوانند به شبکه دسترسی داشته باشند ولی یک ناظر برای آنها وجود داشته باشد تا با انجام کوچکترین عملیات مشکوک، با کاربر متخلف برخورد شود نیز یکی دیگر از ویژگیهای روش پیشنهادی خواهد بود. روش­های بیان شده همگی سعی در کاهش Handoff داشتند در نتیجه Authentication سریعتر انجام می­گیرد. ولی هیچ کدام بر ارتقا امنیت تاکیدی نداشتند. بعنوان مثال:
Pre-Authentication با ذخیره کردن کلید در cache ،

بررسی رابطه علیت بین مصرف انرژی و رشد اقتصادی (قبادی، ۱۳۷۸)
در این تحقیق رابطه کوتاه‌مدت بین مصرف انرژی و رشد اقتصادی با بهره گرفتن از تکنیک علیت گرینجر مورد بررسی قرار گرفته و سپس رابطه همگرایی بلندمدت بین دو متغیر بررسی و با کاربرد مدل تصحیح خطا، سرعت تعدیل انحراف از تعادل بلندمدت برای هرکدام از متغیرها محاسبه شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که انرژی و درآمد ملی یک رابطه علیت دوطرفه در فاصله زمانی کمتر از یک سال بر هم دارند. بنابراین اثر هر شوک وارده بر متغیر در کمتر از یک سال به متغیر دیگری منتقل می‌شود. همچنین بررسی رابطه همگرایی وجود یک رابطه بلندمدت بین دو متغیر را تأیید می کند. با کاربرد مدل تصحیح خطا سرعت تعدیل حرکت به سوی تعادل بلندمدت برای هرکدام از متغیرها محاسبه شده و ضریب جمله تصحیح خطای درآمد ۶۵% به دست آمده که بیانگر این است در صورتی‌که درآمد از مسیر بلندمدت خودش منحرف شود نوسانات مصرف انرژی موجب می‌شود پس از یک سال و نیم این انحراف تصحیح شود. در صورتی‌که درآمد قادر به تعدیل انحراف مصرف انرژی است و علت آن نیز غیرواقعی بودن قیمت انرژی ذکر شده است.

رابطه علی بین رشد اقتصادی و مصرف انرژی در اقتصاد ایران (طاهری‌فرد، رحمانی، ۱۳۷۸)
در این تحقیق با بهره گرفتن از تکنیک هم‌تجمعی (Cointegration) و تشکیل مدل تصحیح خطا و نیز آزمون علیت رو به روی گرنجر به بررسی روابط بلندمدت و کوتاه‌مدت متغیرهای تولید ناخالص داخلی (به قیمت‌های ثابت) مصرف انرژی و موجودی سرمایه برای کشور ایران در دوره ۱۳۷۳-۱۳۴۶ پرداخته شده است. در این بررسی رشد اقتصادی در قالب مدلی به صورت تابعی از مصرف انرژی (EC) و سرمایه درمی‌آید و دو مدل (GDP-EC) و (GDP-Capital) مورد بررسی قرار گرفته شده‌اند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد که رابطه بلندمدت بین مصرف انرژی، موجودی سرمایه و تولید ناخالص داخلی وجود دارد. به عبارت دیگر در بلندمدت مصرف انرژی و موجودی سرمایه بر رشد اقتصادی تأثیر مثبت می‌گذارند. اما نتایج حاصل از تخمین مدل تصحیح خطا و آزمون علیت گرنجر بیانگر عدم وجود ارتباط کوتاه‌مدت بین مصرف انرژی و موجودی سرمایه با تولید ناخالص داخلی است.
ارزیابی رابطه انرژی با سایر نهاده‌های تولیدی در فرایند تولید صنایع ایران (در سالهای ۷۲-۱۳۴۵) (شرزه‌ای، حقیقتی، ۱۳۷۸)
این مقاله به بررسی روابط مکملی و جانشینی بین نهاده‌های انرژی و سایر نهاده‌های تولیدی در فرایند تولید صنایع نه‌گانه کشور ایران در دوره (۷۲-۱۳۴۵) می‌پردازد.
بر اساس نتایج حاصله از تحقیق، مواد انرژی‌زای گازی و مایع، مواد انرژی‌زای گازی و نیروی کار، مواد انرژی‌زای گازی و سرمایه، مواد انرژی‌زای مایع و نیروی الکتریکی، نیروی کار و نیروی الکتریکی، سرمایه‌ و نیروی الکتریکی عوامل جانشین، و نیروی کار و سرمایه، مواد انرژی‌زای گازی و نیروی الکتریکی، مواد انرژی‌زای مایع و نیروی کار، عوامل تولید مکمل در فرایند تولید صنایع می‌باشند. در بین کشش‌های قیمتی استخراج شده از تابع هزینه‌ ترانسلوگ، مواد انرژی‌زای گازی کشش‌پذیرترین عامل تولید (۲۳۸/۱-) و مواد انرژی‌زای مایع کمترین کشش (۴۴۵۸/۰-) را دارند.
۲-۱۰-۲ تحقیقات خارجی
رهیافت داده- ستانده برای تحلیل انرژی و سیاست‌های اقتصادی در اوکلاهاما (گهی برمدین، شرند، ۱۹۸۳)
در این تحقیق با تجزیه ماتریس داده- ستانده، به دو بخش انرژی و غیر انرژی به بررسی نقش انرژی در اقتصاد اوکلاهاما پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که وابستگی شدیدی بین منابع انرژی، گاز طبیعی و محصولات پتروشیمی داشته و انتخاب گزینه‌های مختلف انرژی به شکل صحیح، موجب افزایش وابستگی مذکور می‌گردد که این نکته در سیاست‌های اقتصادی اوکلاهاما با توجه به انتخاب پروژه‌های انرژی اهمیت بسزایی دارد.
بخش‌های مصرفی و انرژی و مراحل توسعه اقتصادی (یک تحلیل مقایسه‌ای داده- ستانده) (بوکام، ۲۰۰۰)
در این تحقیق ارتباطات معنی‌داری بین بخش معدنی و انرژی با سایر بخش‌های اقتصادی در سه کشور آمریکا، استرالیا و شیلی در مراحل مختلف توسعه بررسی شده است. بدین منظور از ضرایب پیوندی پسین و پیشین و ضرایب فرایندی درآمدی به کار رفته است. نتایج تحقیق بر نقش معنی‌دار بخش‌های معدنی و انرژی در مراحل توسعه اقتصادی تأکید دارد.
اثرات اقتصادی منطقه:‌ روش‌های غیرآماری، شبه آماری و کاملاً آماری به کار رفته برای بخش توزیع انرژی در بخش شمالی کشور هلند (اوستر ماون، نیف و اوینگ، ۱۹۹۸)
در این تحقیق اثر بخش انرژی در اقتصاد منطقه شمال کشور هلند بررسی شده است. در این خصوص با بهره گرفتن از روش‌های غیرآماری، شبه آماری، کاملاً آماری و با به کار بردن پنج جدول داده- ستانده منطقه‌ای شمال هلند در سال ۱۹۹۰ و براساس شاخص‌های پیوندی پسین و پیشین، ضرایب فزاینده، تولید، مصرف و درآمد بررسی مقایسه‌ای صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تفاوت‌های معنی‌داری روش شبه آماری با سایر روش‌ها دارد.
بررسی تجزیه فضای ساختاری تقاضای انرژی چین و ژاپن (۱۹۹۰-۱۹۸۵) (کاگاوا، گریلا، موری گوچی، اینامورا،‌۲۰۰۲)
این تحقیق اثرات تغییرات پیوندهای درون و بین‌کشوری در تقاضای مجسم شده انرژی در کشورهای چین و ژاپن می‌پردازد. در این خصوص از جداول داده- ستانده بین کشوری چین- ژاپن در سالهای ۱۹۸۵ و ۱۹۹۰ و با قیمت ثابت سال ۱۹۹۰ مطالعه شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که با لحاظ کردن اثرات بازخوردی بین کشور چین و ژاپن در سال‌های ۱۹۸۵ و ۱۹۹۰، پیشرفت تکنولوژیک چین موجب افزایش ۳۹ درصدی نیازمندی‌های انرژی کشور چین شده است.
همچنین به شکل ملایمی در افزایش ۲ درصدی در تغییر کل نیازمندی‌های مجسم انرژی کشور ژاپن نیز نقش داشته است.
فصل سوم
مروری بر ادبیات
تحلیل داده- ستانده
به منظور شناسایی و تعیین بخش‌های کلیدی یک اقتصاد، روش تحلیل داده ستانده ابزار مناسبی به شمار می‌آید چرا که در این شیوه، بخش‌های اقتصادی براساس پیوستگی‌های پسین و پیشین مورد بررسی قرار گرفته و براساس قوی‌ترین پیوندها، بخش یا بخش‌های کلیدی شناسایی می‌شوند از این رو در بخش جدول داده- ستانده مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۳-۱ جدول داده- ستانده
همانطور که ذکر شد جدول داده- ستانده جهت تعیین بخش‌های کلیدی اقتصاد به کار می‌رود، لذا یکی از اهداف این تحقیق تعیین بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران با بهره گرفتن از جدول داده- ستانده است. از این رو این بخش به معرفی جدول داده- ستانده اختصاص دارد. قسمت اول این بخش به بررسی تاریخی داده- ستانده می‌پردازد و در قسمت بعد فروض و ساختار جدول داده- ستانده معرفی می‌شود. در قسمت سوم ضرایب فنی داده- ستانده و معکوس ماتریس لئونتیف مورد بررسی قرار می‌گیرد و نهایتاً در قسمت آخر، شاخص‌های پیوندی پسین و پیشین معرفی می‌شوند.
۳-۲ سابقه تاریخی جدول داده- ستانده
۳-۲-۱ در جهان
منشأ تحلیل داده- ستانده، جدول «فرانسوا کنه» اقتصاددان، جراح و پزشک معروف فرانسوی در سال ۱۷۵۸ میلادی است که داد و ستد میان سه طبقه اجتماعی آن دوران را نمایان می‌سازد. تحلیل جدول داده- ستانده متأثر از نظریه تعادل عمومی «لئون والراس» است براین اساس مجموعه اقتصاد یک منطقه، یا کشور و یا حتی اقتصاد کل جهان به صورت نظام واحدی مدنظر گرفته شده و بر اساس آن تحلیل صورت می‌گیرد.
نخستین جدول داده- ستانده در اوایل دهه ۱۹۳۰ میلادی توسط «واسیلی لئونتیف» و همکارانش در دانشگاه هاروارد و با بهره گرفتن از آمارهای ۱۹۱۹ و ۱۹۲۹ ایالات متحده آمریکا ساخته شد. (توفیق، فیروز، ۱۳۷۵).
پس از این کار، تلاش‌های گسترده‌ای توسط کشورهای جهان جهت تدوین جدول داده- ستانده انجام شد و همچنین تحولات وسیعی در زمینه بسط و گسترش ساختار مبدل داده- ستانده صورت گرفت. در دهه ۱۹۵۰ میلادی تهیه و تدوین و کاربرد جدول داده- ستانده به دوران شکوفایی خود رسید. در این دهه جدول داده- ستانده در کشورهای اروپای غربی و ژاپن و سپس با کمی تأخیر در اقتصادهای متمرکز و پس از آن در کشورهای در حال توسعه یکی پس از دیگری تدوین و مورد استفاده قرار گرفت. (توفیق، فیروز، ۱۳۷۱)
دهه ۱۹۶۰ دوره بسط و گسترش جدول داده- ستانده است. در این دهه «ریچارد استون» با بهره گرفتن از مباحث و تئوری‌های درآمد ملی «کینز» و چارچوب جدول داده- ستانده لئونتیف،‌ ماتریس جدیدی به نام ماتریس حسابداری اجتماعی «SAM» (Social Accounting Matrix) ارائه نمود. در این ماتریس روابط تولید و روابط مالی در هم ادغام و ماتریس جدید با ضرایب جدید محاسبه گردید. در این ماتریس پس‌اندازها و سرمایه‌گذاری‌ها و نظایر آن مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و به طور کلی مورد استفاده از جدول مذکور در حوزه‌های توزیع درآمد و اشتغال است. (عین‌افشار، مهناز، ۱۳۷۹)
«استون» در اواخر دهه ۱۹۶۰ موفق شد فعالیت‌ها و حرکت متقابل جمعیتی را نیز وارد سیستم لئونتیف نموده و ماتریس جدیدی با نام ماتریس حسابداری جمعیتی «PAM» (Population Accounting Matrix) را ارائه نماید. ماتریس مذکور در زمینه‌های جمعیت‌شناسی، برنامه‌ریزی در بخش درمان و بهداشت و برنامه‌ریزی در آموزش و پرورش، قابلیت‌های کاربردی زیادی دارد.
در دهه ۱۹۷۰، واسیلی لئونتیف با پرداختن به مسایل ویژه اقتصادی پیشرفته مانند بحران انرژی و مسایل محیط زیست، فصل جدیدی را در داده- ستانده بنا نهاد. تلاش‌های وی حساب‌های محیط‌زیست و ارتباط متقابل آن با سیستم‌های تولیدی و جداول داده- ستانده انرژی را به وجود آورد. (بانویی، علی‌اصغر، ۱۳۷۶)
از دهه ۱۹۸۰ به بعد، موج تعدیل ساختاری چه در سطح بخش و چه در سطح کلان بوجود آمد به طوری‌که با ترمیم‌های اساسی بر الگوی داده- ستانده می‌توان انواع رفتارهای اقتصادی، مالی و پولی را مورد ارزیابی قرار داد. اخیراً این نوع الگوها در سیستم‌های مالیاتی، رابطه بین آزادسازی اقتصادی و تجارت خارجی در سطح ملی و سطح بخش به طور قابل ملاحظه‌ای مورد استفاده قرار گرفته‌اند. (بانویی، علی‌اصغر، ۱۳۷۶)
در دهه ۱۹۹۰، با شدت گرفتن اهمیت مسائل زیست‌محیطی ایده لئونتیف در دهه ۱۹۷۰ به شکل عمده وارد سیستم حسابداری ملی شده و نظام حسابداری محیط‌زیست و اقتصاد پدیدار گشت.
NAMEA) : (National Accounting Matrix Environment Accounts (جهانگرد، اسفندیار، ۱۳۷۹)
همچنین در این دهه جدول داده- ستانده در سطح بنگاه تولیدی نیز اهمیت بیشتری یافت.
(بانویی، علی‌اصغر، ۱۳۷۶)
۳-۲-۲ در ایران
اندیشه تدوین جدول داده- ستانده در ایران به اوایل سال ۱۳۳۳ ه. ش. برمی‌گردد که مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد قصد تنظیم آن را داشت ولی به علت فقدان آمار و اطلاعات مورد نیاز در سطح ملی و بخش‌ها، اندیشه‌ مذکور عملی نشد. (بانویی، ۱۹۹۱)
پس از آن وزارت اقتصاد و دارایی با مشاوره پروفسور لئونتیف و ماهالانوبیس اولین جدول تجربی برای سال ۱۳۴۱ را تهیه و سپس در سال ۱۳۴۴ تکمیل نمود. دفتر آمار وزارت اقتصاد و دارایی دو جدول غیرآماری برای سالهای ۱۳۵۱ و ۱۳۵۶ به قیمت خریداران (قیمت خریدار مبلغی است که توسط خریدار پرداخت می‌شود) براساس جدول سال ۱۳۴۱ تهیه نمود. بانک مرکزی ایران نیز سعی کرد جدول داده- ستانده سال ۱۳۴۸ را به طور تجربی به قیمت تولیدکنندگان (قیمت تولیدکننده برابر است با قیمت خرید منهای افزوده‌های بازرگانی و حمل و نقل) تهیه و تدوین که در سال ۱۳۵۵ کار آن به اتمام رسید.
مرکز آمار ایران جدول جداگانه‌ای برای سال ۱۳۵۱ به قیمت جاری تولیدکنندگان و با همکاری مهندسین مشاور یکم در سال ۱۳۵۶ تدوین و محاسبه کرد. (عین‌افشار، مهناز، ۱۳۷۹) در سال ۱۳۵۶ اداره آمارهای ملی و محاسبات ملی مرکز آمار ایران جدول جداگانه‌ای را برای سال ۱۳۵۲ به قیمت جاری تولیدکنندگان تدوین نمود. کمی بعد از آن اداره حسابداری اقتصادی بانک مرکزی ایران سعی کرد جدول دیگری را برای سال ۱۳۵۳ تهیه و تدوین نماید ولی سال انتشار آن مشخص نیست. (بانک مرکزی ایران، ۱۳۵۳)
بعد از انقلاب اسلامی ایران، سازمان برنامه و بودجه نیز جداول مستقلی به قیمت خریداران و تولیدکنندگان برای سال ۱۳۶۳ محاسبه نمود. برای تنظیم جداول مذکور از جداول به قیمت تولیدکنندگان و خریداران سال ۱۳۵۳ و با بهره گرفتن از روش غیرآماری «RAS» یا «RAS» تعدیل شده برای سال ۱۳۶۳ بهنگام نمود. (سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۶۸) علاوه بر این سازمان برنامه و بودجه جدول غیرآماری دیگری نیز با بهره گرفتن از جدول سال ۱۳۵۳ برای سال ۱۳۶۴ تنظیم نموده است.
(سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۶۹)
از سال ۱۳۶۵ به بعد چندین جدول داده- ستانده توسط دفتر حساب‌های اقتصادی مرکز آمار ایران و اداره حساب‌های اقتصادی بانک مرکزی و سایر مراکز و نهادها تدوین شده است که این جداول به جدول‌های داده- ستانده نوین معروف هستند.
در جدول داده- ستانده سنتی جداول برمبنای بخش‌های اقتصادی تدوین شده ولی در شیوه نوین جداول به صورت جداول بخش در کالا (ماتریس ساخت)، کالا در بخش (ماتریس جذب) و کالا در کالا (ماتریس خالص) تهیه می‌شوند. حسن جداول نوین در پوشش آماری است که جداول پیشین قادر به چنین کاری نبودند. به عنوان مثال در شکل نوین جداول، آمار صنایع متوسط و کوچک به شکل بخش جداگانه‌ای لحاظ می‌شود اما در جدول پیشین چنین تقسیم‌بندی مشاهده نمی‌شود و این در حالی است که آمارگیری از صنایع کوچک و متوسط صورت گرفته است. (بانویی،۱۹۹۱)
اولین جدول داده- ستانده نوین توسط مرکز آمار ایران برای سال ۱۳۶۵ تهیه و تدوین گردید. این جدول به صورت جداول بخش در کالا و کالا در بخش و جدول خالص محاسبه شده‌اند. (مرکز آمار ایران، دفتر حساب‌های اقتصادی، ۱۳۷۴) بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران جدول جداگانه‌ای از نوع جداول نوین برای سال ۱۳۶۷ تدوین نموده است که این جدول همانند جدول ۱۳۶۵، به صورت بخش در کالا و کالا در بخش و جدول خالص تهیه شده است. (بانک مرکزی ایران،۱۳۷۵)
جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۰ سومین جدول تهیه شده توسط مرکز آمار ایران پس از جداول سال‌های ۱۳۵۲ و ۱۳۶۵ است. در این جدول ضمن استفاده از آمار و اطلاعات تولید شده در مرکز آمار ایران که بخش اعظم اطلاعات مورد نیاز جدول را تشکیل می‌دهد و از آمارهای ثبتی معتبر نیز استفاده شده است، در مورد اطلاعات بخش داد و ستد بین صنایع که دسترسی به داده‌های تفضیلی آن ممکن نبوده با بهره گرفتن از روش RAS تعدیل شده از جدول داده- ستانده سال ۱۳۶۵ حاصل شده است. (مرکز آمار ایران، ۱۳۷۶)
در سال ۱۳۷۶، سازمان بازرسی و نظارت بر قیمت و توزیع کالا و خدمات، جدول داده- ستانده غیرآماری را برای سال ۱۳۷۲ اقتصاد ایران به هنگام نمودند. در تهیه این جدول سال ۱۳۶۵ مرکز آمار ایران به عنوان پایه محاسبات استفاده شده است. (وزارت معادن و فلزات، شرکت ذوب آهن اصفهان، ۱۳۷۷)
در سال ۱۳۷۷، برای اولین‌ بار در تاریخ جدول داده- ستانده ایران، جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۳ برای شرکت ذوب‌آهن اصفهان تهیه و تدوین شد. این جدول بر اساس جدول داده- ستانده سال ۱۳۷۰ مرکز آمار ایران به روز شده است. ۱۸ بخش از ۴۳ بخش این جدول مربوط به شرکت ذوب آهن اصفهان بوده که به قیمت تولیدکنندگان تهیه شده است. (وزارت معادن و فلزات، شرکت ذوب آهن اصفهان، ۱۳۷۷)