تعریف عملیاتی: افرادی ( با دامنه سنی ۲۰ تا ۴۵ سال ) که به مصرف مواد مخدر وابستگی دارند و برای درمان به یکی از مراکز درمان نگهدارنده با متادون شهید فامیلی یا رهایش در شرق تهران مراجعه نموده اند.
درمان نگهدارنده با متادون (MMT)
تعریف مفهومی: متادون یک آگونیست تاثیر گذار بر گیرنده های مو و آنتاگونیست گیرنده های [۲](NMDA) می‌باشد. متادون به صورت خوراکی تجویز می شود و هشتادوپنج تا نود درصد از طریق گوارش جذب می‌گردد. حداکثر غلظت آن در پلاسما دو تا شش ساعت پس از مصرف است. نیمه عمر این دارو در پلاسما ۲۴ ساعت است که در نهایت توسط آنزیم سیتوکروم P450 در کبد متابولیزه می شود (گلانتز[۳] و همکاران، ۲۰۰۲).
متادون از طریق کاهش نشانه های ترک مواد افیونی عمل می‌کند. ایجاد سطح خونی ثابت متادون، ولع مصرف مواد افیونی را متوقف میسازد. از آنجا که متادون دارویی با طول عمر طولانی‌تر از دیگر افیون‌ها (مانند هروئین) است، یک دوز خوراکی آن، روزانه از شروع نشانه های ترک مواد افیونی به مدت بیست وچهار ساعت یا بیشتر جلوگیری می‌کند (عرب، ۱۳۹۰).
تعریف عملیاتی:
افراد موفق در درمان نگهدارنده با متادون: در این پژوهش افرادی هستند که شش ماه بعد از شروع درمان نگهدارنده با متادون ، هنوز در درمان باشند و متادون مصرف کنند. و تست مرفین آن ها منفی شود.
افراد ناموفق در درمان نگهدارنده با متادون: در این پژوهش افرادی هستند که در طی شش ماه بعد از شروع درمان نگهدارنده با متادون، از درمان خارج شده و از مصرف متادون انصراف داده و مواد مصرف کنند.
شخصیت
تعریف مفهومی: شخصیت یک مفهوم انتزاعی است که برخی دانشمندان چنین مفهومی را سازه یا ساختار نامیده اند و شاید به همین دلیل تعریف این مفهوم انتزاعی دشوار است . نظریه پردازانی که به صفات توجه دارند برای شخصیت تعاریف متعددی ارائه می‌دهند . تعریف آلپورت از شخصیت : شخصیت سازمانی پویا و قوام یافته است که از ترکیب سیستم‌های روانی و جسمی فرد که رفتارهای ویژه و بی همتای او را در جهت سازش با محیط تعیین می‌کند ، تشکیل شده است (سیاسی، ۱۳۸۶).
تعریف عملیاتی: در این پژوهش تعیین ویژگیهای شخصیتی افراد مورد مطالعه بر اساس نمره هایی صورت می‌گیرد که افراد آزمودنی در آزمون شخصیتی نئو به دست می آورندبر اساس نتایج حاصل از آزمون، انواع ویژگیهای شخصیتی را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد :
۱ـ روان نژندی : در این پژوهش عبارت است از نمره آزمودنی در عامل روان نژندی آزمون شخصیتی نئو.
۲ – برون گرایی : در این پژوهش عبارت است از نمره آزمودنی در عامل برون گرایی آزمون شخصیتی نئو.
۳ – گشودگی به تجربه: در این پژوهش عبارت است از نمره آزمودنی در عامل گشودگی به تجربه آزمون شخصیتی نئو.
۴ – توافق گرایی: در این پژوهش عبارت است از نمره آزمودنی در عامل توافق گرایی آزمون شخصیتی نئو.
۵ – وجدان گرایی: در این پژوهش عبارت است از نمره آزمودنی در عامل وجدان گرایی آزمون شخصیتی نئو (مک کری و کاستا، ۱۹۸۳).
راهبردهای مقابله:
تعریف مفهومی: لغت مقابله، از کلمه لاتین کالپاس[۴] یعنی تغییر دادن گرفته شده است و چنانچه در فرهنگ وبستر تعریف شده، معمولا در الگوی روانشناختی به کار برده می شود که به صورت برخورد وتلاش برای غلبه بر مشکلات و مسایل بیان می شود (روماس و شارما، ۲۰۰۴).
روش های مقابله با استرس به مثابه ی کوششهایی برای بالا بردن تناسب بین شخص و محیط و یا در حکم تلاشهایی برای اداره ی رویدادهایی که استرس زا درک می‌شوند، تعریف شده‌اند (فالکمن و لازاروس، ۱۹۹۴). از نظر فولکمن و مسکوویتز (۲۰۰۴)، مقابله اشاره دارد به یکسری راهبردهای شناختی و رفتاری که توسط فرد برای اداره موقعیت های استرس زا به کار گرفته شده است(به نقل از کمپل[۵] و همکاران، ۲۰۰۶).
تعریف عملیاتی راهبرد های مقابله:
در این پژوهش منظور از سبکهای مقابله ای میزان نمره ای است که آزمودنی در مقیاس سبکهای مقابله ای لازاروس به دست می آورد. این آزمون دارای دو مقیاس مقابله مسئله‌مدار و هیجان‌مدار است (لازاروس و فالکمن، ۱۹۸۰).
فصل دوم
ادبیات و پیشینه پژوهش
۲-۱- مفهوم شناسی اختلالات مصرف مواد
مواد افیونی[۶]: گروهی از داروها هستند که وابستگی جسمی و روانی به وجود می‌آورند. در حدود بیست آلکالوئید مشخص از تریاک به دست می‌آید که معروف‌ترین آن ها مورفین و کدئین است. مواد مصنوعی افیونی که در آزمایشگاه ساخته می‌شوند مشتمل بر مپریدین، متادون و پروپوکسی فن هستند (کارلسون[۷]، ۲۰۰۱).
وابستگی[۸]: عبارت است از یک حالت روانی و بعضی اوقات جسمی که در نتیجه اثرات مقابل دارو یا مواد مخدر و موجود زنده بر یکدیگر ایجاد گردیده و به وسیله واکنشهای رفتاری و امثال آن مشخص می‌گردد. وابستگی به یک دارو ممکن است که جسمی روانی یا مرکب باشد. وابستگی روانی به میل مستمر یا متناوب برای مصرف دارو برای گریز از آثار خماری یا ناراحتی اطلاق می شود. وابستگی جسمی با نیاز به مصرف ماده برای پیشگیری از وقوع سندرم ترک (کناره گیری) مشخص است (دالی و مارلات[۹]، ۲۰۰۵).
سندرم ترک[۱۰]: به الگوی خاصی که وابسته به نوع داروی مصرفی است گفته می‌شود و معمولا در جهت متضاد و مخالف اثرات مصرف مواد می‌باشد. و معمولا با نشانه هایی چون تهوع، اسهال و استفراغ همراه است که به دنبال قطع مصرف مواد پدید می‌آیند (سادوک و سادوک، ۲۰۰۷).
لغزش: لغزش[۱۱] به یک بار مصرف مواد مخدر بعد از ترک آن گفته می شود که لزوماً به عود و وابستگی مجدد منجر نمی شود. یکی از عوامل مهم در پدیدآیی لغزش وسوسه ها هستند.
عود: عود[۱۲] مصرف مجدد مواد مخدر بعد از ترک آن به صورت منظم می‌باشد که به دنبال لغزش ایجاد می شود و دوباره وابستگی کامل به مواد پدید می اید. در واقع ماهیت اعتیاد یک بیماری مزمن با عودهای مکرر می‌باشد. بنابرین عود باعث ناامیدی درمانگر یا بیمار و خانواده وی می‌گردد TR -DSM -IV (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰).
بهبودی: بهبودی عبارت است از بازگشت به حالت طبیعی یا سالم قبل از بیماری، ولی در مورد اعتیاد کاملا نسبی بوده و بسته به عوامل مختلف می‌تواند از ترک کامل ماده تا کم کردن میزان دفعات مصرف ماده باشد (سادوک و سادوک، ۲۰۰۷).
