وبلاگ

شکل ‏۴‑۲- اثر کاربرد تیمار کود فسفره بر وزن خشک ریشه گیاه ذرت

هدایت الکتریکی خاک

بر اساس نتایج جدول (۴-۱) فاکتور کود فسفره در سطح احتمال ۵ درصد (۰۵/۰≥ρ) بر EC خاک رایزوسفر معنی دار می­باشد. در بین کودهای آلی و غیر آلی فسفره، اسید هیومیک و تیمار پودر استخوان EC خاک را نسبت به شاهد افزایش معنی داری داده است (شکل ۴-۳). پودر استخوان و اسید هیومیک با کاهش pH خاک، حلالیت عناصر را تحت تاثیر قرار داده و EC خاک افزایش پیدا می­ کند.
شکل ‏۴‑۳- تاثیر کودهای فسفره بر EC خاک رایزوسفر گیاه ذرت

pH خاک

نتایج نشان می­دهد اثرات اصلی کاربرد میکوریز و فاکتور کود فسفره بر pH خاک رایزوسفر به ترتیب در سطح احتمال ۱ درصد و ۵ درصد معنی دار می­باشند (جدول ۴-۱). تلقیح میکوریز با ریشه گیاه ذرت سبب شد pH رایزوسفر کاهش معنی دار پیدا کند (شکل ۴-۴). میکوریز می ­تواند pH خاک را با ترشح اسیدهای آلی کاهش دهد (شنوی و کلگودی، ۲۰۰۵؛ کاید و کبیر، ۲۰۰۰؛ جونر و جوهانسن، ۲۰۰۰). هیف‏های قارچ میکوریز موادی مانند اسید سیتریک ترشح می‏کنند که قادرند pH خاک را کاهش دهند (تاواریا و همکاران، ۲۰۰۶). میکوریز با ترشح آنزیم فسفاتاز و اسیدهای آلی نظیر اسید مالیک از ریشه گیاهان تلقیح یافته می ­تواند pH خاک رایزوسفر را کاهش دهد (طرفدار و مارشنر، ۱۹۹۴).
همچنین کودهای فسفره، pH خاک را کاهش معنی داری دادند. کود شیمیایی دی آمونیوم فسفات و کود آلی پودر استخوان بیشترین کاهش را در pH خاک نشان دادند که با تیمار اسید هیومیک + پودر استخوان اختلاف معنی­داری نداشتند (شکل ۴-۵). کاربرد ترکیبات فسفر دار بخصوص کودهای فسفره دارای آمونیوم می­توانند pH خاک را اسیدی کنند، زیرا آمونیوم در خاک­های با pH بالا به آسانی به نیترات اکسیده شده و بدین صورت H⁺ آزاد می­ شود (بیغم، ۱۹۹۶).
شکل ‏۴‑۴- اثر تلقیح میکوریز برpH خاک رایزوسفر گیاه ذرت
شکل ‏۴‑۵- تاثیر کاربرد کودهای فسفره بر pH خاک رایزوسفر گیاه ذرت

کلونیزاسیون میکوریزی

نتایج تجزیه واریانس داده ­ها (جدول ۴-۲) نشان می­دهد که تلقیح میکوریز موجب معنی دار شدن درصد کلونیزاسیون این قارچ با ریشه گیاه ذرت در سطح احتمال ۱ درصد (۰۱/۰≥ρ) شده است. تلقیح میکوریز با ریشه گیاه ذرت سبب افزایش درصد کلونیزاسیون این قارچ از ۶۳% به ۷۶% شد (شکل ۴-۶). آل کراکی و حمد (۲۰۰۱) و گوپتا و همکاران (۲۰۰۲) در دو آزمایش جداگانه به ترتیب روی گیاهان گوجه فرنگی و نعناع در شرایط مزرعه بیان کردند که گیاهان تلقیح شده با میکوریز دارای درصد کلونیزاسیون ریشه بالاتری بودند. در پژوهشی تعداد اسپورها و کلونی­زایی میکوریز در گیاه ذرت در خاک دارای عناصر سنگین سمی مورد بررسی قرار گرفت و هیچ گونه اثر منفی دیده نشد (ویسنهورن و همکاران، ۱۹۹۵). قابل ذکر است که مقادیر مشاهده شده در تیمار عدم کاربرد، مربوط به جمعیت میکوریزی بومی خاک می باشد که قبلاً در خاک حضور داشته اند. اثر متقابل کودهای فسفره بر میزان کلونیزاسیون میکوریز معنی دار نگشت.
شکل ‏۴‑۶- اثر تلقیح قارچ میکوریز بردرصد کلونیزاسیون ریشه گیاه ذرت

فسفر محلول خاک

نتایج آنالیز داده ها در جدول (۴-۲) نشان می­دهد اثرات اصلی فاکتور کود فسفره بر فسفر محلول خاک در گیاه ذرت معنی دار (۰۵/۰≥ρ) است و اثر قارچ میکوریز معنی دار نمی ­باشد. در بین کودهای فسفره آلی و غیرآلی، اسید هیومیک و دی آمونیوم فسفات، فسفر محلول خاک را افزایش دادند ولی تنها اثر کود شیمیایی دی آمونیوم فسفات در فسفر محلول خاک نسبت به شاهد معنی دار می­باشد (شکل ۴-۷). نتایج نشان می­دهد کاربرد کود دی آمونیوم فسفات توانست فسفر محلول خاک را به میزان ۳۳/۹ درصد نسبت به شاهد افزایش دهد.
شکل ‏۴‑۷- تاثیر کاربرد کودهای فسفره بر میزان فسفر محلول خاک در گیاه ذرت

فسفر قابل دسترس خاک

نتایج برگرفته از تجزیه واریانس داده ­ها (جدول ۴-۲) نشان داد که با اضافه شدن کودهای فسفره در خاک آلوده به سرب، فسفر قابل دسترس خاک، در سطح احتمال ۵ درصد (۰۵/۰≥ρ) معنی دار شده است. در بین کودهای فسفره، بیشترین افزایش نسبت به شاهد در فسفر قابل دسترس خاک مربوط به کود شیمیایی دی آمونیوم فسفات و کاربرد توام اسید هیومیک و پودر استخوان، می­باشد (شکل ۴-۸). قول لرعطا (۱۳۸۴) در پژوهش خود بیان کرد افزایش فسفر خاک توسط کودهای شیمیایی به طور معنی‏داری فسفر قابل جذب خاک را افزایش می­دهد. کاربرد توام اسید هیومیک و پودر استخوان توانست فسفر قابل دسترس خاک را به اندازه کود شیمیایی دی آمونیوم فسفات افزایش دهد بطوریکه از لحاظ آماری در یک گروه قرار گیرند. نکته قابل توجه اینکه کاربرد تنهای اسید هیومیک و پودر استخوان افزایش معنی داری بر فسفر قابل دسترس نداشته است در حالیکه کاربرد توام این دو کود، فسفر محلول را افزایش داده است. به نظر می­رسد پودر استخوان حاوی مقدار زیادی فسفر می­باشد و کاربرد توام آن با اسید هیومیک، در افزایش فسفر قابل دسترس خاک تاثیر گذار است. به هر حال اسید هیومیک با کمپلکس کردن فسفر می ­تواند از رسوب آن در خاک­های آهکی جلوگیری نماید.
شکل ‏۴‑۸- تاثیر کودهای فسفره بر فسفر قابل دسترس خاک در گیاه ذرت

غلظت فسفر اندام هوایی

نتایج حاصل از این پژوهش (جدول ۴-۳) نشان می­دهد اثرات متقابل قارچ میکوریز و فاکتور کود فسفره بر غلظت فسفر بخش هوایی گیاه ذرت معنی دار است (۰۱/۰≥ρ). همه تیمارها به جز تیمار دی آمونیوم فسفات و تیمار توام اسید هیومیک و پودر استخوان و میکوریز، غلظت فسفر گیاه را نسبت به شاهد (تیمار بدون تلقیح میکوریز) بطور معنی داری افزایش دادند. (شکل ۴-۹). قارچ میکوریز به تنهایی توانست غلظت فسفر را در اندام هوایی گیاه ذرت نسبت به شاهد افزایش معنی داری دهد. تلقیح ریشه گیاهان با میکوریز از طریق افزایش سطح جذب و با افزایش قابلیت جذب فسفر به وسیله هیف­های خارجی، این عنصر را در اختیار گیاه قرار می­دهد (پترسو وهمکاران، ۲۰۰۴؛ شنوی و همکاران، ۲۰۰۵). در گیاهان میکوریزی سرعت جریان فسفر به درون گیاه ۳ الی ۶ مرتبه بیشتر از گیاهان غیر میکوریزی است (کلارک و زتو، ۲۰۰۰). در پژوهشی درگیاه سویا نیز تلقیح میکوریز محتوی فسفر گیاه را در سطوح پایین کود فسفر به طور معنی داری افزایش داد (وانگ و همکاران، ۲۰۱۱). توسلی و همکاران (۲۰۱۱) نیز گزارش کردند کاربرد میکوریز محتوی فسفر گیاه نخود را به طور معنی داری افزایش می­دهد.
اثر اصلی پودر استخوان و اثر اصلی اسید هیومیک و همچنین اثر اصلی کاربرد توام آن­ها سبب افزایش غلظت فسفر در اندام هوایی گیاه ذرت نسبت به شاهد شده است (شکل ۴-۹). واگان و همکاران (۱۹۷۹) در پژوهش خود، میزان جذب فسفر را به عنوان یک عنصر موثر در توسعه سیستم ریشه در سلول های ریشه گندم زمستانه در حضور اسید هیومیک بررسی کردند و دریافتند که در غلظت­های ۵ تا ۵۰ میلی گرم در لیتر اسید هیومیک سبب افزایش معنی داری در جذب فسفر شد که البته میزان جذب فسفر در ۵۰۰ میلی­گرم در لیتر کاهش یافت.
شکل ‏۴‑۹- اثراث متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر غلظت فسفر اندام هوایی گیاه ذرت

میزان جذب فسفر اندام هوایی

نتایج نشان دهنده معنی داری (۰۱/۰≥ρ) اثرات متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب فسفر اندام هوایی می­باشد (جدول ۴-۳). کاربرد میکوریز سبب افزایش جذب فسفر نسبت به شاهد شده است. همچنین کاربرد توام میکوریز و دی آمونیوم فسفات موجب افزایش جذب فسفر نسبت به کاربرد تنهای این کود شده است (شکل ۴-۱۰). در یک پژوهش، تلقیح گیاه شبدر با قارچ میکوریز به طور معنی داری باعث افزایش رشد اندام هوایی و همچنین افزایش غلظت و محتوی فسفر گیاه شبدر گردید (اصغری، ۱۳۸۶). همزیستی قارچ میکوریز با ریشه ­های گیاه از طریق جستجوی حجم بیشتری از خاک، جذب فسفر را افزایش می­دهد که نتیجه آن افزایش غلظت فسفر در اندام گیاه نسبت به گیاهان غیر همزیست می­باشد.
در بین کاربرد کودهای فسفره بدون تلقیح میکوریز تنها پودر استخوان و پودر استخوان + اسید هیومیک جذب فسفر را نسبت به شاهد افزایش معنی دار دادند (شکل ۴-۱۰). وانگ و همکاران (۱۹۹۵) در آزمایشی مزرعه­ای، اسید هیومیک را به همراه کود فسفر به خاک اضافه کردند و مشاهده نمودند که میزان جذب فسفر ، ۲۵% نسبت به عدم حضور اسید هیومیک افزایش یافت.

شکل ‏۴‑۱۰- اثر متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب فسفر اندام هوایی گیاه ذرت

غلظت فسفر ریشه

نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که اثر اصلی میکوریز در سطح احتمال ۱ درصد و اثرات متقابل میکوریز و فاکتور کود فسفره در سطح احتمال ۵ درصد بر غلظت فسفر ریشه گیاه ذرت معنی دار است (جدول ۴-۳). تلقیح ریشه گیاه ذرت با قارچ میکوریز موجب افزایش غلظت فسفر ریشه به میزان ۸۱/۲۳% شده است (شکل ۴-۱۱). در پژوهشی استفاده از قارچ های میکوریز گونه موسه­آی در خاک آلوده به عنصر سنگین مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید کاربرد قارچ میکوریز سبب افزایش معنی دار میزان فسفر در بافت ریشه این گیاه، نسبت به گیاهان شاهد (غیر همزیست) شد (لانگ و همکاران، ۲۰۱۳).
در بررسی اثرات متقابل کاربرد قارچ میکوریز و کودهای فسفره، تیمارهای پودر استخوان و پودر استخوان + اسید هیومیک در شرایط عدم تلقیح میکوریز غلظت فسفر ریشه گیاه ذرت را نسبت به شاهد کاهش دادند (شکل ۴-۱۲). بایستی یادآور شد که کمترین غلظت فسفر محلول خاک در شکل (۴-۷) مربوط به همین دو تیمار می­باشد.
شکل ‏۴‑۱۱- تاثیر تلقیح میکوریز بر میزان فسفر ریشه گیاه ذرت
شکل ‏۴‑۱۲- اثر متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر غلظت فسفر ریشه گیاه ذرت

میزان جذب فسفر ریشه

نتایج برگرفته از آنالیز داده ­ها (جدول ۴-۳) نشان­دهنده آن است که اثر اصلی قارچ میکوریز در سطح احتمال ۱ درصد (۰۱/۰≥ρ) و اثرات متقابل قارچ میکوریز و فاکتور کود فسفره در سطح احتمال ۵ درصد (۰۵/۰≥ρ) بر میزان جذب فسفر ریشه گیاه ذرت معنی دار می­باشد. در تیمارهای پودر استخوان و اسید هیومیک + پودر استخوان که با میکوریز تلقیح شده اند نسبت به عدم تلقیح میزان جذب فسفر ریشه گیاه را به طور معنی داری افزایش داده­اند (شکل ۴-۱۳). گارج و سینگلا (۲۰۱۲) در آزمایشی که به منظور بررسی نقش گونه های قارچی Glomus mosseae در گیاه پالایی محیط آلوده به آرسنیک انجام داده اند، بیان کردند که گیاهان همزیست با قارچ در تمامی سطوح آلاینده حاوی مقادیر بالاتری از فسفر در اندام های هوایی خود نسبت به گیاهان شاهد (غیر همزیست) در آن سطوح از آلاینده بودند.
شکل ‏۴‑۱۳- اثر متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب فسفر ریشه گیاه ذرت

سرب قابل استخراج با کلرید منیزیم ( سرب محلول و تبادلی خاک)

نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ­ها (جدول ۴-۴) حاکی از آن است که اثر اصلی فاکتور کود فسفره و اثرات متقابل تلقیح قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر سرب تبادلی خاک در سطح احتمال ۱ درصد معنی دار می­باشند (۰۱/۰≥ρ). کاربرد کودهای فسفره دی آمونیوم فسفات، پودر استخوان و اسید هیومیک + پودر استخوان بدون تلقیح میکوریز توانستند به ترتیب ۴/۳۹، ۵۹ و ۳۹ درصد سرب تبادلی خاک را نسبت به شاهد کاهش معنی داری دهند و تنها تاثیر اسید هیومیک بر کاهش سرب تبادلی خاک معنی داری نبوده است (شکل ۴-۱۴). منابع فسفات محلول نظیر کود دی آمونیوم فسفات می ­تواند فراوانی فسفر محلول را افزایش دهد و در نتیجه کارایی تشکیل ترکیبات معدنی فسفر با فلز سنگین را بالا ببرد (مک گوون و همکاران، ۲۰۰۱). سرب و فسفر اثرات متفاوتی بر روی یکدیگر دارند. فسفر می ­تواند فراهمی زیستی این عنصر سنگین را در خاک­های مناطق آلوده کاهش دهد و خطر سمیت آن را برای گیاهان کاهش یابد (باستا و مک گوون، ۲۰۰۴؛ پارک و همکاران، ۲۰۱۱). فسفر اضافه شده به خاک، تحرک سرب به وسیله فرآیندهای تبادل یونی و رسوب به شکل کانی­های گروه پیرومورفایت [Pb₅ (PO₄)₃X; X = F, Cl, Br Or OH] را کاهش می دهد. این کانی­ها حلالیت و زیست فراهمی بسیار پایینی داشته و باعث تغییر شکل سرب از حالت فراهم به غیر فراهم می­ شود (ونگ، ۲۰۰۳). پایداری کانی­های گروه پیرومورفایت نظیر کلروپیرومورفایت به حدی است که ریشه­ اکثر گیاهان قادر به جذب فسفر موجود در آن در شرایط کمبود فسفر نمی ­باشد (عباسپور، ۲۰۱۲). عمویی و همکاران (۱۳۹۱) در مطالعه خود بیان کردند میزان حلالیت فلز سرب توسط فسفات آمونیوم کاهش می­یابد به طوری که این تفاوت از لحاظ آماری معنی دار می­باشد. این محققان دریافتند ماده فسفات آمونیوم باعث کاهش میزان قابلیت انحلال و دسترسی فلزات سنگین مزبور و به ویژه سرب در خاک گردید. محمدی ثانی و همکاران (۱۳۸۸) در پژوهش خود در زمینه تاثیر سوپر فسفات تریپل بر توزیع سرب بیان کردند اثر سوپر فسفات تریپل در تبدیل سرب از فرم­های قابل استفاده برای گیاه به فرم­های با زیست فراهمی کمتر است. در مطالعه دیگری کاربرد فسفات هیدروژن پتاسیم و سنگ فسفات به ترتیب باعث کاهش ۲۸ و ۱۵ درصدی سرب قابل دسترس شده است ( زونیتزر و همکاران، ۲۰۰۳).

در تیمارهای شاهد و اسید هومیک، تلقیح میکوریز سبب کاهش معنی دار سرب تبادلی نسبت به عدم تلقیح شده است این در حالی است که در تیمارهای پودر استخوان و پودر استخوان + اسید هومیک تلقیح میکوریز سبب افزایش معنی دار سرب تبادلی نسبت به عدم تلقیح شده است. این نشان می­دهد که در خاک­های تلقیح شده با میکوریز افزودن ترکیبات فسفردار نتوانسته است اثر کاهشی بر سرب تبادلی داشته باشد. (شکل ۴-۱۴).
شکل ‏۴‑۱۴- اثرات متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر سرب قابل دسترس خاک

غلظت سرب اندام هوایی گیاه

مطابق جدول تجزیه واریانس داده ­ها اثرات اصلی فاکتور کود فسفره و اثرات متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره در سطح احتمال ۵ درصد بر غلظت سرب اندام هوایی گیاه ذرت معنی دار می­باشد (جدول ۴-۴). کاربرد اسید هیومیک و دی آمونیوم فسفات در شرایط بدون تلقیح میکوریز، کاهش قابل توجه و معنی داری در غلظت سرب اندام هوایی گیاه نسبت به شاهد نشان دادند (شکل ۴-۱۵). اسید هیومیک و دی آمونیوم فسفات به ترتیب ۶۵/۴۲% و ۷۵/۵۲% غلظت سرب گیاه ذرت را نسبت به شاهد کاهش دادند. اثر کودهای پودر استخوان و اسیدهیومیک + پودر استخوان بدون تلقیح میکوریز بر کاهش میزان غلظت سرب اندام هوایی گیاه معنی دار نبود.
در پژوهشی کاربرد اصلاح کننده­ های شیمیایی مانند سنگ فسفات، سنگ آهک، سوپر فسفات تریپل، اسید فسفریک و اصلاح کننده های آلی به منظور تثبیت سرب مشخص گردید که سوپر فسفات تریپل و اسید فسفریک بیشترین کارایی را در کاهش سرب به شکل­های محلول در آب، قابل استفاده برای گیاه و غلظت آن در بافت گیاهی داشتند (بران و همکاران، ۲۰۰۵). در تحقیق دیگری با کاربرد فسفات کلسیم به عنوان اصلاح کننده مشاهده شد غلظت سرب در بخش هوایی گیاه گندم ۷ برابر کاهش یافت ( چلوپکا و همکاران، ۱۹۹۶). محمدی ثانی و همکاران (۱۳۸۹) بیان کردند گیاهانی که در خاک آلوده همراه با اصلاح کننده ها (زئولیت و کود سوپر فسفات تریپل) رشد کردند کمترین میزان غلظت سرب و روی در آن ها دیده شد.
تلقیح میکوریز غلظت سرب گیاه را کاهش داده است ولی این کاهش از لحاظ آماری معنی دار نبود. همچنین تلقیح میکوریز به همراه کاربرد پودر استخوان و اسید هیومیک + پودر استخوان غلظت سرب اندام هوایی ذرت را نسبت به شاهد و نسبت به عدم تلقیح میکوریز، کاهش داد ولی از لحاظ آماری معنی دار نبود (شکل ۴-۱۵).
شکل ‏۴‑۱۵- اثرات متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر میزان غلظت سرب اندام هوایی گیاه ذرت

میزان جذب سرب اندام هوایی

نتایج در جدول (۴-۴) نشان می­دهد اثرات متقابل میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه ذرت در سطح احتمال ۵ درصد معنی دار می­باشد و اثر اصلی آنها معنی دار نیست. کاربرد اسید هیومیک و دی آمونیوم فسفات بدون تلقیح میکوریز، میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه را به ترتیب ۷۴/۴۱ و ۲۲/۵۰ درصد نسبت به شاهد کاهش قابل توجه و معنی داری دادند (شکل ۴-۱۶). تلقیح میکوریز به تنهایی میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه ذرت را نسبت به شاهد کاهش داد ولی از لحاظ آماری معنی دار نبود. کاربرد توام میکوریز و کودهای فسفره نیز نتوانستند میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه را نسبت به شاهد کاهش معنی داری دهند (شکل ۴-۱۶).
شکل ‏۴‑۱۶- اثرات متقابل میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه ذرت

غلظت سرب ریشه

(سعدی، ۱۳۸۴: ۵۱۲)
نقد و بررسى
تقسیم فضائل به چهار شاخه اصلى که در تحلیل بالا آمده بر خلاف آنچه در ابتدا به نظر مى‏رسد، ریشه اسلامى مسلمى ندارد؛ بلکه نتیجه تحلیل هایى است که دانشمندان اسلام از کلمات حکماى یونان گرفته و آن را تکمیل کرده‏اند، هر چند در بعضى از روایات مرسله اشاره‏اى به آن دیده مى‏شود.
در روایتى که به على علیه السلام نسبت داده شده است چنین مى‏خوانیم:
«الفضائل اربعه اجناس: احدها الحکمه وقوامها فى الفکره، والثانى العفه وقوامها فى‏الشهوه، والثالث القوه وقوامها فى‏الغضب، والرابع العدل وقوامه فى‏اعتدال قوى النفس; فضائل چهار نوع است: یکى از آنها حکمت است که ریشه آن در تفکر مى‏باشد، دومى عفت است که اساس آن شهوت است، سومى قوت است و اساس آن در غضب است، و چهارمى عدالت است و ریشه آن در اعتدال قواى نفسانیه مى‏باشد.»
( مجلسی، ۱۳۵۵: ۸۱) .
این حدیث گرچه هماهنگى کامل با تقسیمات چهارگانه علماى اخلاق ندارد، ولى نزدیک به آن مى‏باشد; و همان‏گونه که در بالا آمد حدیث، مرسل است و از نظر سند خالى از اشکال نیست. به هر حال، آنچه به علماى اخلاق یا حکماى یونان در این تقسیم چهارگانه ایراد مى‏شود، جهات زیر است:
۱- پاره‏اى از ملکات اخلاقى را - که به یقین جزء فضائل است - به زحمت مى‏توان در این چهار اصل جاى دارد; مثلا، «حسن ظن یا خوش بینى‏» یکى از فضائل است و نقطه مقابل آن «بدبینى و بدگمانى و سوءظن‏» است، اگر بنا باشد در شاخه‏هاى بالا جا بگیرد، باید در شاخه حکمت واقع شود، در حالى که حسن ظن را نمى‏توان جزء حکمت‏شمرد; زیرا خوشبینى و حسن ظن با تشخیص صحیح نسبت‏به واقعیات «دوتا است‏» بلکه گاه به روشنى از آن جدا مى‏شود، به این معنى که قرائن ظن-ى بر صدور گناه و خطا از کسى آشکار باشد ولى به حسن ظن و خوش بینى آنها را نادیده مى‏گیرد.
همچنین صبر در برابر مصائب و شکر در مقابل نعمتها، بى‏شک از فضائل است; در حالى که نه مى‏توان آنها را در قوه تشخیص و ادراک جاى داد، و نه در مساله جذب منافع یا دفع مضر، بخصوص اگر شخص صابر و شاکر براى ارزش ذاتى این صفات پایبند به آن باشد، نه براى منافعى که در آینده از آنها عاید مى‏شود. و نیز شاید کم نباشد صفات دیگرى که جزء فضائل است و به زحمت مى‏توان آنها را در آن شاخه‏هاى چهارگانه قرار داد.
۲- «حکمت‏» را جزء اصول فضائل اخلاقى و افراط و تفریط در آن را جزء رذائل اخلاقى شمرده‏اند، در حالى که حکمت، بازگشت‏به تشخیص واقعیت ها مى‏کند و اخلاق مربوط به عواطف و غرائز و ملکات نفس است نه ادراکات عقل، و لذا هرگز در مورد افراد خوش فکر تعبیر به حسن اخلاق نمى‏شود.
اخلاق مى‏تواند ابزارى براى عقل بوده باشد ولى عقل و درک خوب جزء اخلاق نیست; یا به تعبیر دیگر، عقل و قوه ادراک راهنماى عواطف و غرائز انسان است، و به آنها شکل مى‏دهد و اخلاق کیفیت هایى است که بر این غرائز و امیال عارض مى‏گردد.
۳- اصرار بر این که همیشه فضائل اخلاقى، حد وسط در میان افراط و تفریط است نیز صحیح به نظر نمى‏رسد، هرچند غالبا چنین است، زیرا مواردى پیدا مى‏کنیم که افراطى براى آن وجود ندارد; مثلا، قوه عقلیه هر چه بیشتر باشد بهتر است، و افراطى براى آن تصور نمى‏شود; و این که «جربزه‏» را افراط در قوه عقلیه گرفته‏اند صحیح نیست، زیرا «جربزه‏» از کثرت فهم و هوش ناشى نمى‏شود، بلکه نوعى کجروى و انحراف و اشتباه در مسائل به خاطر عجله در قضاوت یا مانند آن است.
پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله از نظر قدرت عقل و فکر به قدرى بالا بود که از ایشان تعبیر به عقل کل مى‏شود، آیا این بر خلاف فضیلت است!
درست است که عقل و هوش فراوان گاه سبب درد و رنج هایى مى‏شود که افراد بى‏خبر و غافل و ناآگاه از آن آسوده‏اند ولى به هر حال جزء فضائل محسوب مى‏شود.
همچنین «عدالت‏» را جزء فضائل اخلاقى شمردند و افراط و تفریط آن را «ظلم‏» و انظلام (پذیرش ظلم) مى‏دانند در حالى که قبول ظلم و تن در دادن به آن هرگز افراط در عدالت نیست، و از مقوله دیگرى محسوب مى‏شود.
بنابراین، مساله حد وسط بودن صفات فضیلت در برابر افراط و تفریط هاى صفات رذیلت گرچه در غالب موارد قابل قبول است، اما هرگز نمى‏توان آن را یک حکم عام شمرد، و آن را به عنوان یک اصل اساسى در بحث هاى اخلاقى پذیرفت.

نتیجه: اصول چهارگانه‏اى که قدماء براى اخلاق شمرده‏اند و در واقع تکمیلى است‏بر آنچه فلاسفه یونان قدیم داشته‏اند، نمى‏تواند به عنوان یک الگوى جامع براى تقسیم صفات اخلاقى شمرده شود، هر چند نسبت‏به بسیارى از مسائل اخلاقى صادق است.

فصل چهارم
یافته ها
مضامین اشعار سعدی
۱- خداپرستی و خضوع
در قلمرو شعر کهن فارسی، نخستین موضوعی که از لحاظ ارزشهای اخلاقی اسلام، حائز اهمیت فراوان است، اندیشه یکتاپرستی و اعتقاد به توحید است که غالبا با فروتنی عابدانه توسط گویندگان فرزانه و پاکدل ما اظهار شده است.
در بیشتر آثار منظوم کهن فارسی، موضوع خداپرستی و بحث صفات جلال و جمال خداوند به گونه ای هنرمندانه مطرح شده و شاعران موحد و حقیقت جوی گذشته، با اعتقاد به این که: «اول العلم معرفه الجبار» بر اصل و آغاز دانش ورزی اشارتها و تاکیدها کرده و با بهره ورزی از سرمایه بلاغت خویش به اثبات وجود پروردگار و توصیف مظاهر صنع او و بیان نظم و عظمت جهان هستی پرداخته و به رغم شیوه های خشک فلسفی و کلامی، با تنوعی دلپذیر و نحوه ای که هم خردها را ارضا می کند و هم احساسات پاک را برمی انگیزد، افکار خویش را درباره آفریدگار جهان و اهداف آفرینش به زیباترین تعبیرات به نظم کشیده اند.
از ویژگیهای آثار گذشتگان ما که حاصل اعتقاد راسخ آنان به خداوند است این کلام ارزنده پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می باشد که فرمود: «کل امر ذی بال لم یبدء فیه ببسم الله فهو ابتر» (سیوطی: ۱۳۵۴: ۶۲۸۵-۶۲۸۴) .
هر کار مهمی که با نام خداوند آغاز نشود ناقص و ناتمام خواهد بود. مشاهده می شود که همه شاعران حقیقت جوی و از آن جمله سعدی شیرازی آثار خود را با یاد و نام مبارک خدا و ستایشهای حکمت آمیز آغاز کرده است: به نام خدایی که جان آفرید سخن گفتن اندر زبان آفرید خداوند بخشنده دستگیر کریم خطابخش پوزش پذیر (سعدی، ۱۳۶۳ : ۳۳) .
شیخ اجل سعدی شیراز، به رهبران اسلام، بویژه امیرمؤمنان امام علی علیه السلام تاسی می کند؛ امام بزرگواری که خود یکه تاز میدان ادب و سخنوری است و دیباچه نهج البلاغه شریفش با چنین کلماتی نغز در ستایش خداوند و وصف نعمتهای بیکران او آغاز شده که «الحمدلله الذی لایبلع مدحته القائلون ولایحصی نعمآءه العادون… سپاس خداوندی را سزاست که ستایش گویندگان تا آخرین حد مبالغه وصف کمالش را کفایت نکند و روزی خواران از شمارش نعمتهای بی پایانش عاجز باشند و هر چه کوشند، یک از هزار آنها را سپاس نتوانند… سعدی در شعر زیر شاهکاری خلق کرده که از لحاظ زیبایی و شکوهمندی چونان تابلوهایی نفیس و رنگین است که نقاشی هنرمند با قلم سحار خود بدانها جان بخشیده و در معرض دید صاحبدلان هوشیاری قرار داده است که در نظرشان «هر ورقی دفتری است معرفت کردگار : آن صانع قدیم که بر فرش کائنات چندین هزار صورت الوان نگار کرد ترکیب آسمان و طلوع ستارگان از بهر عبرت نظر هوشیار کرد بحر آفرید و بر و درختان و آدمی خورشید و ماه و انجم و لیل و نهار کرد الوان نعمتی که نشاید سپاس گفت اسباب راحتی که نشاید شمار کرد از چوب خشک میوه و در نی شکر نهاد وز قطره دانه درر شاهوار کرد مسمار کوهسار به نطغ زمین بدوخت تا فرش خاک بر سر آب استوار کرد اجزای خاک مرده به تاثیر آفتاب بستان میوه و چمن و لاله زار کرد توحیدگوی او نه بنی آدمند و بس هر بلبلی که زمزمه بر شاخسار کرد … لال است در دهان بلاغت زبان وصف از غایت کرم که نهان آشکار کرد (سعدی، ۱۳۴۰ : ۶۹۹) .
به ایثار، مردان سبق برده اند نه شب زنده داران دل مرده اند کرامت جوانمردی و نان دهی است مقالات بیهوده طبل تهی است به معنی توان کرد دعوی درست دم بی قدم تکیه گاهی است سست (بوستان (سعدی ، ۱۳۴۰ : ۸۹)
گرامی داشت عقل، علم و عمل
عقل، علم و عمل سه سرمایه گرانبها هستند که انسان با کاربرد و بهره برداری صحیح آنها راه تکامل و ارتقای معنوی و مادی خویش را هموار می سازد و سعادت دنیا و آخرتش را تامین می کند.از دیگر مضامین ارزنده معنوی موجود در اشعار سعدی، گرانمایگی عقل و علم و عمل از دیدگاه این شاعر فرزانه است:
تمییز باید و تدبیر و عقل و آنگه ملک که ملک و دولت نادان سلاح جنگ خداست گلستان سعدی (همان: ۸۹).
وجود تو شهری است پر نیک و بد تو سلطان و دستور دانا خرد هوی و هوس را نماند ستیز چو بینند سر پنجه عقل تیز.
همچنین شیخ شیرین سخن در بزرگداشت علم می گوید:
داروی تربیت از پیر طریقت بستان کادمی را بتر از علت نادانی نیست
(سعدی، ۱۳۲۰ : ۲۵۰)
و همین طور در گرانمایگی عمل همی گوید:
سعدیا گر چه سخندان و مصالح گویی به عمل کار برآید به سخندانی نیست بار درخت علم ندانم بجز عمل با علم اگر عمل نکنی شاخ بی بری مردان به سعی و رنج به جایی رسیده اند تو بی عمل کجا رسی از نفس پروری نابرده رنج گنج میسر نمی شود مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد هر کو عمل نکرد و عنایت امید داشت دانه نکشت ابله و دخل انتظار داشت.
و در جای دیگر می گوید:
شب گور خواهی منور چو روز از اینجا چراغ عمل برفروز گروهی فراوان طمع ظن برند که گندم نیفشانده خرمن برند بر آن خورد سعدی که بیخی نشاند کسی برد خرمن که تخمی نشاند.
تقوا و پرهیزکاری
«تقوا» در لغت به معنای پرهیزکاری ، ترس کاری ، اطاعت از خداوند ، تملّک نفس ، خویشتن داری ، خداترسی و امقال آن ذکر شده است (فرهنگ معین ، ذیل واژه).
در «شرح تعرّف» آمده است : «اصل تقوا بر دو معنی است : یکی ترسیدن و دیگری پرهیز کردن. تقوای بنده از خداوند بر دو معنی است : یا خوف از عقاب است یا از فراق»
بعضی ازبزرگان گویند : «تقوی از گناه دوری کردن و از نفس جداگشتن است» (سجادی ، ۱۳۶۲ : ۱۱۵).
امام علی ، علیه السلام ، می فرمایند : در جهان زهد را پیشه کن تا باران رحمت بر تو سرازیر شود (نهج البلاغه ، خطبه ۸۱).
امام علی علیه السلام ، نیز می فرمایند : تقوا در راس همه ی ارزش های اخلاقی است.

۶۱٫۴۵۷

۶

۱٫۴۰۶

۴٫۱۳۶

۷۳٫۰۷۱

۱٫۴۰۶

۴٫۱۳۶

۷۳٫۰۷۱

۲٫۵۰۰

۷٫۳۵۳

۶۸٫۸۱۰

۷

۱٫۱۷۹

۳٫۴۶۸

۷۶٫۵۳۹

۱٫۱۷۹

۳٫۴۶۸

۷۶٫۵۳۹

۲٫۴۵۰

۷٫۲۰۶

۷۶٫۰۱۶

۸

۱٫۱۱۷

۳٫۲۸۶

۷۹٫۸۲۵

۱٫۱۱۷

۳٫۲۸۶

۷۹٫۸۲۵

۱٫۲۹۵

۳٫۸۰۹

۷۹٫۸۲۵

در خروجی سوم – یعنی جدول(۶-۴) - قسمت اول با برچسب” Initial Eigenvalues” مربوط به مقادیر ویژه است که عامل ها با مقادیر ویژه بیشتر از یک در تحلیل باقی می مانند و عامل ها با مقادیر ویژه کمتر از یک از تحلیل خارج می شوند. این عوامل، عواملی هستند که حضور آنها باعث تبیین بیشتر واریانس نخواهد شد.
قسمت دوم با برچسب “"Extraction Sums of Squared Loadings مربوط به مقادیر ویژه عوامل استخراجی بدون چرخش می باشد.
قسمت سوم با برچسب” Rotation Sums of Squared Loadings ” مربوط به مقادیر ویژه عوامل استخراجی با چرخش می باشد. بر این اساس با توجه به نتایج حاصله از تحلیل مولفه های اصلی ۳۴ متغییر تحقیق در ۸گروه طبقه بندی گردیدند. ۸ عامل اول استخراج شده از یک بزرگترند و در تحلیل باقی می مانند. اگر به ستون واریانس تجمعی نسبی توجه کنید، این ۸ عامل می توانند ۸۲۵/۷۹ درصد از تغییر پذیری (واریانس) متغیرها را توضیح دهند. توجه داشته باشید که در چرخش عامل های باقی مانده، نسبتی از کل تغییرات که توسط این ۸ عامل توضیح داده شده است ثابت است ولی در روش بدون چرخش درصد عامل اول درصد بیشتری از تغییرات را تعیین می کند. در روش چرخش عامل ها هر یک از آن ها نسبت تقریبا یکسانی از تغییرات را توضیح می دهند. این ویژگی چرخش واریماکس است که تغییرات را میان عامل ها به صورت یکنواخت توزیع می کند.
خروجی چهارم نمودار(۱-۴) با عنوان نمودار scree است . این نمودار تصویر گرافیکی مقدار ویژه در هر یک از عامل های استخراج شده است- داده ی ستون اول در قسمت اول جدول(۶-۴).
نمودار۴-۱ تصویر گرافیکی مقادیر ویژه
مقدار واریانس توجیه شده- مقدار ویژه- با استخراج عامل های بعد از عامل هشتم به بعد افت می کند.مقادیر ویژه ۸ عامل اول بیشتر از یک است و به همین دلیل در خروجی باقی مانده اند.
خروجی پنجم- یعنی جدول(۷-۴)- ماتریس اجزا یا عامل های چرخیده نشده را نشان می دهد که شامل بارهای عاملی هر یک از متغییرها در ۸ عامل باقی مانده می باشد. ولی تفسیر بارهای عاملی بدون چرخش ساده نیست . بنابراین عامل ها را می چرخانیم تا قابلیت تفسیر آن ها افزایش یابد.

جدول۷-۴ ماتریس اجزا یا عامل های چرخیده نشده

Component Matrix^a

۲-۴-عناصر گردشگری
عناصر مهم و تأثیرگذار در صنعت گردشگری بطورکلی در پنج دسته حمل و نقل، غذا، اقامتگاه، خدمات و جاذبه‌ها جای می‌گیرند، البته تأثیر هر نوع از گردشگری بستگی به نوع گردشگری دارد ولی در کل می توان گفت که اهمیت عناصر گردشگری به ترتیب به صورت زیر می باشند :
الف - حمل و نقل
سیستم حمل و نقل در قلب صنعت جهانگردی قرار دارد. این سیستم رابط بین مقصد، میهمان‌خانه، جاذبه‌ها و سایر مکان‌های توریستی می‌باشد. کارآیی، راحت بودن و میزان سلامت و امنیت این سیستم تعیین کننده نوع تجربه و منفعتی است که از سفر به دست می‌آیند.پیاده روی، دوچرخه‌سواری، ماشین‌های شخصی، وسایل نقلیه همگانی، ترددهای ریلی، دریایی و هوایی از اشکال گوناگون حمل و نقل محسوب می‌شوند. تنوع وسایل نقلیه امروزه به اندازه‌ای است که می‌تواند پاسخگوی سلایق و نیازهای گردشگران گوناگون باشد. درکنار وسایل نقلیه موتوری گردشگران سبز فایل با رویکردهای جدید به دنبال یافتن وسایل حمل و نقل راحت تر با آلایندگی کمتر و هزینه پایین تر هستند که در این میان دوچرخه یکی از بهترین گزینه هاست(مهندسین مشاور گذر راه ،۱۳۸۵،۲۹).
ب- غذا و رستوران
پس از هزینه رفت و آمد که بیش از نیمی از هزینه های سفر را به خود اختصاص میدهد، غذا و رستوران هزینه‌ای معمولاً بین ۱۸ تا ۲۰ درصد کل هزینۀ سفر او را تشکیل می دهد(واعظی،۱۳۸۹،۸۵).
ج- اقامتگاه‌ها
خدمات اقامتی، اصطلاحی است برای تهیه تسهیلات خواب و استراحت، با محوریت تجاری که در صنعت گردشگری به کار می‌رود بسیاری از نویسندگان (از جمله هالووی^[۱۹]، مک اینتاش^[۲۰] و گلدنر^[۲۱]، و سنیکلر^[۲۲] و استبلر^[۲۳] ) بر این موضوع تأکید کرده‌اند که خدمات اسکان و پذیرایی در صنعت گردشگری یکی از پیچیده‌ترین و پویاترین بخش‌های این صنعت است(داس ویل^[۲۴] ،۱۳۸۴،۵۶).

د- خدمات
تأثیر عمده اقتصاد گردشگری، از طریق خدمات و تسهیلات برای مسافران ایجاد می‌شود. رستوران‌ها و خدمات غذایی تسهیلات اسکان و پذیرایی، خدمات حمل و نقل، اردوگاه‌ها، خدمات اطلاع‌رسانی، تسهیلات تفریحی – ورزشی و فروشگاه‌ها، بیشترین میزان اشتغال، درآمد و منبع اخذ مالیات هستند. محصولات و خدمات جهانگردی به دو شیوه مستقیم وغیر مستقیم  توزیع می شوند(واحدی،۱۳۸۴،۲۶).
ه- جاذبه‌ها
برای جلب گردشگران از کشورها و مناطق مختلف و با انگیزه‌های متفاوت، وجود منابع و جاذبه‌هایی در مقصد ضروری است. به صرف سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری و فراهم آوردن انواع تسهیلات حمل و نقل و اسکان و سایر خدمات، بدون وجود جاذبه‌های مناسب، نمی‌توان به توسعه این صنعت امیدوار بود؛ به همین دلیل جاذبه‌ها و منابع گردشگری را از جمله ارکان اصلی این صنعت می‌دانند» به اعتقاد مک کانل^[۲۵] (۱۹۷۴) جاذبه گردشگری عبارت است از: «یک رابطه تجربی بین گردشگر ، محل بازدید و وجود راهنما که اطلاعاتی مختص آن محل ارائه می‌کند.» (چاک وای گی^[۲۶] ،۲۰۱۰،۱۱).
در شکل شماره(۲-۱) عناصر گردشگری نشان داده شده است.
شکل(۲-۱) عناصر گردشگری
۲-۵-گسترش حمل و نقل و تأثیرات آن بر گردشگری
با توجه به اینکه صنعت گردشگری در حال تثبیت جایگاه خود به عنوان صنعت اول جهان است و به معنای واقعی کلمه نبضش با نبض حمل و نقل می تپد.اگر تعریفی از محصول جهانگردی در دست باشد شامل حمل و نقل نیز می شود. در سال های اخیر مدیران حمل و نقل شهرهای بزرگ در این اندیشه هستند تا سیستم پیچیده حمل و نقل را به نوعی تحت نظارت،کنترل و مدیریت در آورند تا از تغییرات متعدد و متنوع این سیستم پویا همواره مطلع باشند. از این حیث توجه به طرح شبکه مسیرهای دوچرخه سواری در اکثر شهرهای ایران و جهان مورد بررسی قرار گرفته است تا به این واسطه نقشی موثر در کاهش ترافیک شهری ایفا کنند و با ایجاد امکانات و خدمات مناسب مردم را به استفاده از روش های جایگزین برای جابه جایی شهری به جای استفاده اتومبیل تشویق کنند(الله وردی،۱۳۸۳،۲۲).
امروزه در بسیاری از شهرهای جهان، دوچرخه به عنوان یکی از وسایل مهم حمل و نقل به عنوان وسیله­ای مفید در گذران اوقات فراغت، گردشگری، خرید، کار، ورزش، تحصیل و… مورد استفاده قرار می­گیرد.استفاده از دوچرخه و حمل و نقل نوین شهری حاصل شکل گیری حمل و نقل و شهرسازی انسان گرایانه است. این نوع نگرش محصول ذهن مخالفان روند ماشینی سازی زندگی انسان ها در غرب است که هدف اصلی آن به حداکثر رساندن زوایای مفید انسانی و عمق بخشیدن به ارتباطات انسانی و کاهش اثرات مخرب زندگی ماشینی می باشد. از این رو در کشورهای توسعه یافته اروپای غربی همچون هلند مردم با طرفداری از این نوع سیاست گذاری در معماری و شهرسازی خود روی به استفاده گسترده از دوچرخه به عنوان یکی از عناصر مفید در معماری انسانگرایانه آورده اند (قریب،۱۳۸۳،۲۰).
۲-۶-ورود دوچرخه به دنیای حمل ونقل
پس از اختراع دوچرخه در سال ۱۸۶۷ در ابتدا این وسیله نقلیه به عنوان وسیله تفریحی مورد توجه همگان قرار گرفت ولی با تکامل تدریجی آن کم کم از وسیله­ای تفریحی – ورزشی به وسیله­ای که سرعت جا به ­جایی افراد را به چندین برابر سرعت حرکت پیاده رسانده بود، برای رفت وآمد در سطح شهرها مبدل شد، با آغاز قرن بیستم و پیدایش اتومبیل به عنوان رقیبی برای دوچرخه، تردد با دوچرخه کاهش یافت، گسترش شهرها و تغییر نظام کاربری­ها، مطابق با نگرش نوگرایانه، رکود استفاده از آن را تشدید کرد. سرانجام در دهه ۱۹۷۰ مسأله بحران سوخت و انرژی در جهان به ویژه در اروپا از یک سو و توجه به مسائل زیست محیطی از طرف دیگر موجب گرایش مجدد به استفاده از این وسیله نقلیه در سطح شهرها شد(استراتن^[۲۷]،۲۰۰۹،۱۵).
گسترش دوچرخه سواری به عنوان یک موقعیت سفر، بخشی از حمل و نقل است تا در جای گزینی ماشین شخصی و تشویق به استفاده از آن نقش آفرین باشد به همین منظور بسیاری از شهرها برنامه ریزی گسترده ای را برای تأمین تسهیلاتی از قبیل اختصاص راه های مخصوص دوچرخه سواری به صورت خطوط ویژه عبور و مرور دوچرخه در خیابان ها به اجرا در آورده اند. در این رابطه افزایش استفاده از دوچرخه در حمل و نقل شهری، به واسطه ایجاد مسیرهای مناسب دوچرخه سواری، در کاهش حجم ترافیک شهری و بهبود جلوه و جاذبه شهرها در زمینه گردشگری هم موثر خواهد بود (همان،۴۵).
البته دوچرخه برخلاف سایر مدهای حمل و نقل دارای مشخصه هایی است که موجب کم تر بودن اقبال عمومی به آن می گردد.خستگی استفاده کننده،گرما و سرما، ایمنی پایین و مشکلات فرهنگی از عمده این موارد هستند.اما با ایجاد مسیرهای مناسب دوچرخه سواری می توان بخش عمده ای از این مشکلات را مرتفع کرده و دوچرخه را به عنوان مد جایگزین و یا مد مکمل سایر مدهای حمل و نقل در محدوده سفر ۰ تا ۵ کیلومتر به حساب آورد(مختاری ملک آبادی،۱۳۸۵،۲۴).
۲-۷-پیشینه تاریخی دوچرخه در جهان
۲-۷-۱-تعریف دوچرخه
وسایل نقلیه ای برای ترابری انسان دارای دو چرخ و نیازمند حفظ تعادل توسط راننده است. واژه دوچرخه نخستین بار در فرانسه در دهه ۱۸۶۰ ابداع شد. این وسیله در ابتدایی ترین شکل در۲۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در کشورهایی همچون چین، مصر و هند دیده شده و بر روی دیواره غارها نیز اشکالی از آن موجود است(مجله حمل و نقل،۱۳۸۶،۴۲).
لفظ دوچرخه از کلمه یونانی به نام “KYKLOS” گرفته شده و بعدها این ریشه یونانی در زبان لاتین به کلمه” “ BICYCLE تبدیل گردید،کلمه پیشوند"BI” به مفهوم عدد دو و پسوند ” CYCLE “به معنی دایره و به عبارتی طوقه است. به هر صورت اولین دوچرخه شناخته شده رسمی در تاریخ این وسیله ((سله ریفر))^[۲۸] نام دارد که از دو طوقه چوبی تشکیل شده و با بهره گرفتن از پاها در حالتی شبیه به راه رفتن این وسیله را به طرف جلو و عقب هدایت می کرده اند به نحوی که با زدن پا به زمین و حالت مشابه راه رفتن سرعت حرکتی این وسیله در سطوح افقی و سراشیبی تا ۵ کیلومتر درساعت ثبت (سله ریفر) شده است. این تکه چوب افقی در اشکال مختلف درآن زمان مورد توجه اهالی پاریس واقع نگردید و استقبال شایسته ای از این وسیله برای سنین بزرگسال در فرانسه ذکر نشده است. تصاویر این گونه از دوچرخه در شکل زیر قابل مشاهده است ساختار ساده و چوبی این دستگاه که به آن اسب چوبی گفته می شد و از لفظ“dandy-horse” یا “hobby-horse” گرفته شده است.همچنین فرمان دوچرخه هم طوری طراحی شده بود که فرد راکب همزمان با فشار دادن پاها فرمان را که به چرخ جلو به وسیله یک طناب و غربالک وصل بود به سمت خود کشیده و باعث ایجاد نیروی پیشران مضاعفی می شده است.(www.wiekipedia.org).
شکل شماره (۲-۲) دوچرخه های چوبی اولیه
۲-۷-۲-تاریخچه تکامل دوچرخه
تاریخچه تکاملی و تکمیل دوچرخه را بر اساس تغییر این وسیله در زیر مشاهده می فرمائید:
۱۸۱۶: در این سال فردی آلمانی به نام” کارل دریز”^[۲۹] فرمان را به “سله ریفر”^[۳۰] اضافه نمود ولی کماکان با بهره گرفتن از حرکت پاها بر روی زمین،حرکت آن امکان پذیر بوده است(سرعت به ۱۵ کیلومتر رسید) .نام آلمانی این وسیله “Laufmachine” و به معنای ماشین دونده است.
۱۸۲۱: “لوییس گوهبر”^[۳۱] دوچرخه دیگری را مشابه با دوچرخه ساوربرن ساخت اما به جای طناب از وسیله ای مشابه با زنجیر دوچرخه های امروزی استفاده نمود و این کار موجب شد تا حرکت دوچرخه تسهیل گردد.(www.bikehistory.com)
۱۸۳۴:یک آهنگر اسکاتلندی به نام” مک میلان”^[۳۲] به دوچرخه های موجود پنجه رکاب ابتدایی را اضافه کرد تا دیگر احتیاجی به فشار پا بر روی زمین نباشد. او در طی ۵ سال ،کار جدی بر روی این وسیله در اشکال ویژه ای همانند کالسکه برای استفاده در مزارع و به جای اسب انجام داد.(همان وب سایت)
شکل شماره (۲-۳) سیر شماتیک تحول دوچرخه در سال های بین ۱۸۱۶تا۱۸۶۹
.
شکل (۲-۴) شکل دوچرخه کالسکه ای
۱۸۶۰:کارخانه دار فرانسوی به نام “پیرمیشو”^[۳۳] مهندس جوانی را به نام پیرلالمنت^[۳۴] برای تغییر در ساختار دوچرخه استخدام نمود. او قسمت هایی از دوچرخه را که از چوب ساخته شده بود با لوله های آهنی تعویض کرده و بخش خارجی چرخ های چوبی را با نوارهای پلاستیکی ضخیم پوشانید.
۱۸۶۱: دوچرخه ساخته شده پیرمیشو به نام “ولوسپید”^[۳۵] یا “ولوسی پتل”^[۳۶] معروف گردید. هرچند این وسیله قدیمی نسبت به دوچرخه های امروزی وسیله راحتی نبود اما اولین دوچرخه ترمز دار در دوران خود محسوب می شد(همان وب سایت).
۱۸۶۷: در این سال هنوز طوقه جلو بزرگ تر از طوقه عقب بود و پدال و رکاب به صورت ثابت در چرخ جلو تعبیه شده بودند.طوقه های چوبی را در این زمان با طوقه های آهنی تعویض کردند لذا وزن دوچرخه ،در حدود ۵۰کیلوگرم گردید.نام این دوچرخه جدید “پنی فارتنیک”^[۳۷] لقب یافت.
شکل شماره (۲-۵) دوچرخه انگلیسی معروف به پنی فارتینگ
شکل (۲-۶) شکل تکامل یافته دوچرخه پنی فارتینگ
۱۸۷۳:"هاری لاوسون”^[۳۸] بر اساس الهام از نقاش های” لئوناردو داوینچی” چیزی شبیه به زنجیر را برای دوچرخه طراحی نمود و برای اولین بار نخستین دوچرخه زنجیردار به بازار آمد. زنجیر این چرخ به طوقه عقب وصل می شد و با گردش آن توسط فشار پا، دوچرخه را به حرکت در می آورد اما هنوز لاستیک های آن توپر بودند.
۱۸۸۳: یک آمریکایی به نام توماس استیون^[۳۹] تصمیم گرفت با دوچرخه خود دنیا را دور بزند. این دوچرخه سوار پس از دو سال به وطن خود بازگشت و ادعا کرد که هرجا بر روی کره زمین جاده ای بوده، آن را پیموده است.(همان وب سایت)
۱۸۹۵: با شروع اولین دوره بازی های ورزشی المپیک، رشته دوچرخه سواری نیز به عنوان یکی از رشته های ورزشی مستقل و پر طرفدار آن روز، به جمع رشته های ورزشی افزوده و به شکل رقابتی اجرا گردید.
۱۸۹۱: لوتر.اچ.پورتر کتابی منتشر کرد با عنوان” دوچرخه سواری برای تندرستی و تفریح".پورتر در کتاب خود خاصیت دوچرخه سواری را در کم کردن وزن، افزایش قدرت بدن و بهبود تنفس شرح داده بود. (www.wiekiepedia.org).
۲-۷-۳-جایگاه دوچرخه درجهان
پس از اختراع دوچرخه درسال ۱۲۶۷ هجری شمسی، نخست این وسیله نقلیه، به عنوان وسیله ای تفریحی مورد توجه همگان قرار گرفت، ولی با تکامل تدریجی آن،کم کم از وسیله ای تفریحی- ورزشی به وسیله نقلیه ای که سرعت جابجایی فردی را به چندین برابر سرعت حرکت پیاده رسانده بود، برای رفت و آمد در سطوح شهرها مبدل شد(قیومی،۱۳۸۶،۶۲).

۳

متوسط

۴

زیاد

۵

خیلی زیاد

پرسشنامه طراحی شده برای جمع آوری نظرات پیرامون موضوع تحقیق به شرح زیر می‌باشد:

الف) طراحی قسمت جمعیتی: جهت دریافت اطلاعات فردی مربوط به پاسخ دهنده شامل جنسیت، سن، مدرک تحصیلی، عنوان شغلی، سابقه کار
ب) طراحی سؤالات اصلی تحقیق
در این پژوهش برای اعتبار علمی و افزایش روایی محتوایی پرسشنامه از ابزارهای زیر استفاده شده است:
۱- بررسی و مطالعه پرسشنامه‌ها و سؤال‌هایی که در تحقیقات مشابه مورد استفاده قرار گرفته اند.
۲- مطالعه مقالات و کتب متعدد در رابطه با موضوع مدیریت زنجیره تأمین سبز، محرکه‌ها و عملکردهای آن
۳- جویا شدن نظر خبرگان و افراد صاحب نظر و اخذ راهنمایی از آنان در رابطه با شاخص‌های تحقیق.
(سؤالات پرسشنامه در پیوست “الف” قابل مشاهده می‌باشد.)
۳-۹- روایی و پایایی تحقیق
۳-۹-۱- روایی (اعتبار):
مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه گیری بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را اندازه بگیرد. اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه گیری‌های ناکافی و نا مناسب می‌تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و نا روا سازد. روایی اصطلاحی است که به هدفی که آزمون برای تحقق بخشیدن به آن درست شده است اشاره می‌کند. در تحقیق حاضر، از روش اعتبار یا روایی مفهومی استفاده شده است زیرا هنگامی که اعتبار تجربی امکان پذیر نباشد یا مشکل بتوان از طریق تجربی یا عملی برای یک اندازه اعتبار کسب کرد از اعتبار مفهومی استفاده می‌شود و جهت روایی صوری پرسشنامه و صحت سؤالات، با رجوع به نظر متخصصان و اساتید از روایی ابزار اندازه گیری خود، در سنجش متغیرهای تحقیق اطمینان حاصل نموده و پرسشنامه در جامعه آماری پژوهش توزیع شد.
به منظور سنجش روایی پرسشنامه ی پژوهش روش های زیر به کار گرفته شده اند:
۱- سنجش روایی محتوایی: قبل از اقدام به پاسخ‌گویی به پرسشنامه، نظرخواهی و مصاحبه با تعدادی افراد متخصص در صنایع و در نهایت پس از تعیین نسبت اعتبار محتوای مربوط به پرسشنامه، سؤالات غیرمفید حذف گردیدند.
۲- سنجش روایی متغیرها: بعد از پاسخ‌گویی به پرسشنامه‌های ارسال شده، استفاده از تحلیل عاملی تأییدی، برای بررسی اهمیت سؤالات انتخاب شده و برای اندازه گیری متغیرها به کار می رود، به این شکل که اثر عاملی سؤالات محاسبه گردید. اگر اثر عاملی سؤالات با متغیر خود دارای مقدار t بالاتر از ۹۶/۱ باشد در این صورت این سؤال از دقت لازم برای اندازه گیری آن متغیر برخوردار است لذا می‌توان هم‌سویی سؤالات پرسشنامه برای اندازه گیری مفاهیم را در این مرحله معتبر نشان داد.
۳-۹-۲- پایایی:
ثبات و هماهنگی منطقی پاسخ‌ها در ابزار اندازه گیری را نشان می‌دهد و به ارزیابی درستی و خوب بودن ابزار اندازه گیری کمک می‌کند، به عبارتی آزمون‌هایی که از آن‌ها برای انجام تحقیق استفاده می‌شود باید در هربار استفاده نتایج یکسان و قابل اعتمادی داشته باشند. برای تعیین و محاسبه ضریب پایایی، تکنیک های متعددی وجود دارد: تکرار آزمون (بازآزمایی)، روش معادل سازی (موازی و همتا)، روش تنصیف (دو نیم کردن پرسشنامه و محاسبه همبستگی نمرات دو دسته) اشاره کرد که معروفترین آن‌ها روش آلفای کرونباخ می‌باشد. در این پژوهش، پایایی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد آن با بهره گرفتن از روش اندازه گیری آلفای کرونباخ محاسبه شد. معمولا دامنه ضریب اعتماد این روش از صفر به معنای عدم پایداری تا مثبت یک به معنای پایایی کامل قرار می‌گیرد و هرچه عدد به دست آمده به مثبت یک نزدیک‌تر باشد قابلیت اعتماد پرسشنامه بیشتر می‌شود.
به منظور تعیین پایایی ابزار آزمون روش های زیر مورد استفاده قرار گرفتند:
روش پیش آزمون و ضریب آلفای کرونباخ: این ضریب میزان همبستگی مثبت اعضای یک مجموعه را با هم منعکس می‌کند و برحسب میانگین داخلی میان پرسش‌هایی که یک مفهوم را می‌سنجد محاسبه می‌شود و هرقدر ضریب به عدد یک نزدیکتر باشد اعتبار سازگاری درونی بیشتر است. توزیع پرسشنامه پژوهش بین افراد جامعه موردنظر و محاسبه میزان ضریب پایایی با روش آلفای کرونباخ و به کمک نرم افزار SPSS مقدار آلفای کل پرسشنامه بالاتر از ۷/۰ بود که نشان دهنده اعتبار پرسشنامه و برداشت فکری مناسب و یکسان پاسخگویان از محتوای آن بوده است.
پایایی پرسشنامه مذکور به وسیله آلفای کرونباخ محاسبه گردید که برای هریک از عوامل جداگانه محاسبه، و نتایج در جدول ۳-۳ ارائه شده است. مقادیر ضریب آلفای کرونباخ برای بخش‌های مختلف پرسشنامه استفاده شده نشان می‌دهد که این ابزار از قابلیت اعتماد لازم برخوردار می‌باشد و بیانگر پایایی پرسشنامه طراحی شده است. (ضرایب بالای ۷/۰ مناسب و قابل قبول هستند.)
جدول ۳-۳ : مقدار آلفای کرونباخ

متغیرهای تحقیق

تعداد سؤالات

آلفای متغیرها

فشار داخلی

۴

۹۳۶/۰