وبلاگ

با توجه به جدول4-3، نتایج تحلیل رگرسیون سلامت جسمانی، حاکی از آن است که بخشش (0001/0= p، 25/0 =β)، خوش‌بینی (0001/0= p ، 24/0 =β)، درک عواطف (0001/0= p، 36/0 =β)، پیش‌بینی کننده مثبت و معنادار؛ و دلسوزی (008/0= p، 16/0- =β) پیش‌بینی کننده منفی و معنادار سلامت جسمانی هستند. علاوه بر این ابعاد درستکاری، مسئولیت‌پذیری، کنترل عواطف و مهارت‌های اجتماعی نتوانسته‌اند به صورت معناداری بعد سلامت جسمانی از کیفیت زندگی را پیش‌بینی کنند. لازم به ذکر است، مجموع متغیرهای پیش بین41/0 از واریانس سلامت جسمانی را پیش بینی می‌کنند (p=0/001، F= 25/31 (. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون سلامت روان، حاکی از آن است که بخشش (001/0 = p، 22/0 =β)، خوش‌بینی (0001/0 = p، 44/0 =β) و درک عواطف (000/0 = p، 30/0 =β) به صورت مثبت و معنادار می توانند سلامت روان را پیش بینی کنند. علاوه بر این ابعاد درستکاری، مسئولیت پذیری، دلسوزی، کنترل عواطف، مهارت‌های اجتماعی نتوانسته اند به صورت معناداری سلامت روان از ابعاد کیفیت زندگی را پیش بینی کنند. لازم به ذکر است، مجموع متغیرهای پیش بین51/0 از واریانس سلامت روانی را پیش بینی می‌کنند (p=0/001، F= 37/47 (. نتایج، تحلیل رگرسیون کیفیت محیط زندگی بر اساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی، حاکی از آن است که، خوش‌بینی (0001/0 = p، 24/0 =β)، بخشش (01/0 = p، 19/0 =β)، و درک عواطف (0001/0 = p، 25/0 =β)، به صورت مثبت و معنادار می‌توانند کیفیت محیط زندگی و دلسوزی (001/0 = p، 23/0- =β) به صورت منفی و معنادارآن را، پیش‌بینی کنند. علاوه بر این ابعاد درستکاری، مسئولیت پذیری، کنترل عواطف، مهارت‌های اجتماعی نتوانسته اند، به صورت معناداری کیفیت محیط زندگی را پیش‌بینی کنند. لازم به ذکراست، مجموع متغیرهای پیش بین30/0 از واریانس سلامت روانی را پیش بینی می‌کنند (001/0 p= ، 10/16 F=). و در آخر نتایج تحلیل رگرسیون روابط اجتماعی بر روی ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی، حاکی از آن است که بخشش (01/0 = p، 19/0 =β)، خوش بینی (0001/0 = p، 29/0 =β)، و درک عواطف (008/0 = p، 17/0 =β)، به صورت مثبت و معنادار می‌توانند روابط اجتماعی از ابعاد کیفیت زندگی را، پیش بینی کنند. علاوه بر این ابعاد درستکاری، مسئولیت پذیری، دلسوزی، کنترل عواطف، مهارت‌های اجتماعی نتوانسته‌اند، به صورت معناداری، روابط اجتماعی را پیش‌بینی کنند. لازم به ذکراست، مجموع متغیرهای پیش بین 25/0 از واریانس سلامت روانی را پیش بینی می‌کنند (001/0=p، 23/12 F= (. بنابراین بخشی از فرضیه‌های اول و دوم پژوهش مورد تایید قرار می‌گیرد. نتایج بدست آمده در نمودار 4-1 آورده شده است.

سلامت جسمانی
مسئولیت پذیری
بخشش
دلسوزی
سلامت روان
خوش بینی
درک عواطف
کیفیت محیط زندگی
کنترل عواطف
مهارت‌های اجتماعی
*p<05/0
**p<001/0
ارتباطات اجتماعی
نمودار4-1: پیش بینی ابعاد کیفیت زندگی بر اساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی
4-3-2- پیش‌بینی همدلی، بر اساس ابعاد هوش عاطفی (خوش‌بینی، درک عواطف خود و دیگران، کنترل عواطف) و ابعاد هوش اخلاقی( درستکاری، مسئولیت پذیری، عفو، دلسوزی)
به منظور بررسی فرضیه سوم و چهارم یعنی پیش‌بینی معنادار همدلی بر اساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی از رگرسیون چندگانه به شیوه همزمان استفاده گردید که نتایج در جدول4-4 نشان داده شده است (مرحله دوم بارون و کنی، 1986).
جدول4-4: نتایج پیش‌بینی همدلی، براساس ابعاد هوش عاطفی و ابعاد هوش اخلاقی

متغیرهای پیش بین

متغیرملاک

F

P

R

R²

β

t

P

درستکاری

همدلی

85/11

001/0

50/0

25/0

02/0-

20/0

84/0

فهرست منابع
الف) منابع فارسی
۱- آذر، عادل و مومنی، منصور،(۱۳۸۴)، آمار و کاربرد آن در مدیریت” جلد دوم، تهران، انتشارات سمت، چاپ هشتم.
۲- احدیان، فاطمه، (۱۳۷۹)، بررسی رابطه بین سود مشمول مالیات ارائه شده توسط شرکت ها و سود قطعی شده توسط ممیزین مالیاتی، دانشگاه تهران.
۳- اسدی، ابراهیم، (۱۳۸۸)، بررسی پدیده تهور مالیاتی در ایران، مجله مالیات، شماره۱۲.
۴- پورحیدری، امید، افلاطونی، عباس، (۱۳۸۵)، بررسی انگیزههای هموارسازی سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، بررسیهای حسابداری و حسابرسی، شماره۴۴، ص۷۰.
۵- جهانخانی، علی و ظریف، احمد، (۱۳۷۴)، آیا مدیران از معیارهای مناسبی برای اندازه گیری ارزش شرکت استفاده میکنند؟، تحقیقات مالی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران شماره ۷و۸.

۶- حساس یگانه، مرشید خیر الهی، (۱۳۸۶)، حاکمیت شرکتی و شفافیت، فصلنامه حسابرس سال ۲۳، شماره ۲۰۳.
۷- حساس یگانه، یحیی، باغومیان، رافیک، (۱۳۸۵)، نقش هیأت مدیره در حاکمیت شرکتی، ماهنامه حسابداری، شماره۱۷۳، ۳۰-۳۳.
۸- خاکی، غلامرضا، (۱۳۸۷)، روش تحقیق با رویکردی بر پایان نامه نویسی، انتشارات مرکز تحقیقات علمی کشور.
۹- خورشیدی، غلامحسین، (۱۳۷۸)، مالیه عمومی و تنظیم خطمشی مالی دولت، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، ویراست دوم، ص۳۵ .
۱۰- دلاور، علی، (۱۳۷۸)، مبانی نظری و علمی تحقیق در علوم انسانی و اجتماعی، چاپ اول، تهران، انتشارات رشد.
۱۱- دوانی، غلامحسین،(۱۳۸۲)، حسابداری مالیاتی، تهران،انتشارات کیومرث، چاپ چهارم، ص۴.
۱۲- رحیمیان، نظام الدین و جعفری، محبوبه، (۱۳۸۵)، معیارها و ساختارهای کیفیت سود، مجله حسابدار شماره۱۷۴ ، مردادماه.
۱۳- ریاحی بلکویی، احمد،(۱۳۸۱)، تئوری های حسابداری، ترجمه علی پارساییان، تهران، دفتر تحقیقهای فرهنگی ، چاپ اول.
۱۴- سازمان بورس و اوراق بهادار تهران، (۱۳۸۴)، پیش نویس اصول حاکمیت شرکتی.
۱۵- سفیری، محمد رضا، (۱۳۸۰)، علل مغایرت سود ابرازی اشخاص حقوقی حسابرسی شده توسط سازمان حسابرسی با سود مشمول مالیات قطعی شده آن ها توسط سازمان تشخیص مالیات استان آذر بایجان شرقی، دانشکده امور اقتصادی دارایی.
۱۶- شاهویسی، فرهاد، (۱۳۸۸)، تعامل استانداردهای حسابداری با قوانین مالیاتی، فصلنامه حسابرس، سازمان حسابرسی، شماره هفتم.
۱۷- شایانی، علی اصغر،(۱۳۷۳)، مالیات بر درآمد شرکتها و اشخاص حقوقی، مجله مالیات، شماره چهارم، ۲۰-۲۴.
۱۸- شمسی جامخانه، ابولفضل؛ پورزمانی، زهرا، (۱۳۸۸)، بررسی دلایل اختلاف بین درآمد مشمول مالیات ابرازی شرکت های بازرگانی و درآمد مشمول مالیات تشخیصی توسط واحدهای مالیاتی، فصلنامه تخصصی مالیات، شماره۵.
۱۹- صفری، احمد، (۱۳۸۵)، بررسی دلایل اختلاف بین سود ابرازی مودیان و سود تشخیص توسط مأموران مالیاتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده حسابداری.
۲۰- عباس زاده، محمدرضا؛ منظر زاده، هاشم،(۱۳۸۸)، فصلنامه بررسی های حسابداری و حسابرسی، دوره ۱۸، شماره۶۳.
۲۱- عمران نژاد، محمد تقی؛ شایانی، علی اصغر،(۱۳۷۲)، سیاستگزاری و اصلاح نظام مالیاتی در کشورهای در حال توسعه، مجله مالیات، شماره ۱،۳۲-۳۸.
۲۲- فغانی ماکرانی، خسرو و رضا اندرواژ (۱۳۹۱)، تبیین رابطه بین اقلام تعهدی اختیاری با درآمد مشمول مالیات ابرازی اشخاص حقوقی و تشخیص شده مامورین مالیاتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات مازندران.
۲۳- کردتبار، حسین، (۱۳۸۷)، بررسی رابطه بین اعضای غیرموظف هیأت مدیره و سرمایه گذاران نهادی یا رفتار مدیریت سود شرکت ها، دانشکده علوم و اقتصادی و اداری، تهران.
۲۴- کریمی، ولی الله، (۱۳۸۹)، “تاثیر ساختار هیأت مدیره بر عملکرد شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران"، دانشگاه پیام نور.
۲۵- ماسگریو، ریچاردا،(۱۳۷۲)، مالیه عمومی در تئوری و عمل. ترجمه محمدی، مسعود؛ ابراهیمی فر، یدالله ،تهران، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، جلد اول ،۳۱۴،۵۶۰ص.
۲۶- محمد بابایی، رضا،(۱۳۸۳)، ” بررسی علل مغایرت بین سود مشمول مالیات ابرازی و درآمد مشمول مالیات قطعی شده شرکت های خارجی در ایران"، دانشگاه آزاد اسلامی واحدعلوم و تحقیقات،تهران.
۲۷- مهرانی،کاوه ،علی کردلر و محمد حلاج ،(۱۳۹۰) ” بررسی رابطه بین اقلام تعهدی غیر منتظره و محافظه کاری در حسابداری در بورس اوراق بهدار تهران ” ، بررسی ها ی حسابداری وحسابرسی ،دوره ۱۸ ، شماره ۶۳.
۲۸- مومنی، منصور، (۱۳۸۶)، تحلیل های آماری با بهره گرفتن از SPSS، تهران، انتشارات کتاب نو.
۲۹- ویلیامز، دیوید، (۱۳۸۹)، ترفند ستیزی مالیاتی وروند آینده آن، ترجمه عرب مازاد، علی اکبر، مجله مالیات، شماره ۱۸.
۳۰- هیزمی، حسین، (۱۳۸۷)، بررسی رابطه تناسب اعضای غیرموظف هیأت مدیره در ترکیب هیأت مدیره با کیفیت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز.
ب) منابع انگلیسی
۱-Andreoni, J., Erard, B., Feinstein, J., 1998. Tax compliance. Journal of Economic Literature 36 (2), 818–۸۶۰.
۲-Armstrong, C.S., Blouin, J.L., Larcker, D.F., )2010(. The Incentives for Tax Planning, Working Paper, SSRN: http://ssrn.com/abstract=1416422.
۳-Beasley, M.S., 1996. An empirical analysis of the relation between the board of director composition and financial statement fraud. The Accounting Review 71 (4), 443–۴۶۵.
۴- Benjamin C. Ayers , Stacie K. Laplante and Sean T. McGuire (2007) , “Credit Ratings and Taxes: The Effect of Book/Tax Differences on Ratings Changes “ , The University of Georgia.
۵-Berle, A .A .Jr.,& Means, G .(1932) The Modern Corporate and Property .New YORK:MacMillan.
۶-Boyed, B .K (1995).CEO Duality and Firm Preformance :A Contingency model .Strategic Management journal, 16(4),301-312.
۷-Byrd j w and k a hickman (1992) “do outside directors monitor managers “journal offinancial economics ,No 32.
۸- Cadbury, A Report of the Committee on the Financil Aspect of Corporate Governance .London :Gee Pablishing.
۹-Carlsson,R.H.(2001).Ownership& Value Creation :StrategicCorporateGovernance in the New Economy.Chichester, England :John Wiley & Sons.
۱۰-Chen, K.P., Chu, C.Y.C., )2005(. Internal control vs. external manipulation: a model of corporate income tax evasion. RAND Journal of Economics 36 (1), 151–۱۶۴.
۱۱-Chen, S., X. Chen, Q. Cheng, and T. Shevlin. )2010(. Are family firms more tax aggressive than non-family firms? Journal of Financial Economics 95: 41-61.
۱۲-Crocker, K.J., Slemrod, J., )2005(. Corporate tax evasion with agency costs. Journal of Public Economics 89, 1593–۱۶۱۰.
۱۳-Davies. A(1999).A Strategic Approach to Corporate Governance .London :Gower.
۱۴-Desai, M.A., Dharmapala, D., )2006(. Corporate tax avoidance and high-powered incentives. Journal of Financial Economics 79,145–۱۷۹.
۱۵-Donaldson, L., & Davis. J .H(1994). Boards and Company Performance– ResearchChallenges the Conventional Wisdom .Corporate Governance :An International R65-91.

- بیحرکتی آمیخته با حیرت: بیشتر افراد توانایی انجام فعالیتهای جسمانی و ذهنی را ندارند.
- بیعلاقگی و افسردگی: بهنظر میرسد که حادثه یا عامل تنشزا روی شخص بیتأثیر است.
- وابستگی مطیعانه: شخص رفتاری شایسته از خود نشان نمیدهد و بهشدت مطیع است.
- تحریکپذیری توأم با پرخاشگری: در این واکنش فرد بهعامل خطر یا تنش حمله میکند.
هریک از این واکنشها کارایی جسمانی و ذهنی افراد را کاهش میدهند.
۲-۲-۱۰-۵- الگوی بیوشیمی
سلیه پزشک و متخصص غدد درونریز بود و برداشت او از استرس بیشتر مفهوم فیزیولوژیکی و ریشه در جریآنانی بیولوژیک ارگانیسم داراست. الگوی ارائه شده وی به نشانگان سازگاری کلی معروف است. این الگو در سال ۱۹۳۶ ارائه شد. او در زمان دانشجویی، با بیمارانی مواجه شد که از علائم و نشانگان مشابهی همچون کاهش وزن، بی اشتهایی، کم شدن نیروی عضلات و فقدان امید و آرزو رنج میبردند. او مشاهده کرد که در برخورد با بیماری و حملات آن علائمی چون بزرگ شدن غدد، زخمهای معده و رودهای به وجود میآید که اینها علائم ثابت و پایداری بودند. این تغییرات نشانگان عینی استرس شناخته شدند و پایههایی را برای رشد کامل مفهوم استرس فراهم آوردند.

همانگونه که قبلاً نیز اشاره شد، نظریه سلیه تحول پیدا کرد و نشانگان سازگاری کلی با سه مرحله مطرح شد که تظاهر بالینی وضعیت استرس است:

1. 1. مرحله هشدار: در این مرحله ارگانیسم بهسوی دستهای از محرکهایی که فرد بهطور ناگهانی در معرض آنان قرار میگیرد و با آنان سازگار نیست، واکنش نشان میدهد و خود دارای دو زیر مرحله است:

الف .مرحله شوک: واکنش اولیه و بیدرنگ بهعامل تنشزا که موجب بروز علائمی چون تپش قلب، فقدان آهنگ ماهیچهها، کاهش حرارت بدن و فشار خون میشود.
ب .مرحله ضدشوک: واکنشی است که نیروهای دفاعی بدن را بهکار میاندازد. در این مرحله غده فوق کلیوی فعالیت میکند و ترشح هورمونهای کورتیکوئید افزایش مییابد. این هورمونها در واقع ضد هیجاناند. سلیه و همکاران^[۸۳] (۱۹۳۶) این مواد را عامل سازگارکننده میدانند، زیرا وجودشان به ارگانیسم امکان میدهد تا تأثیر مخرب محرکهای گوناگون داخلی و خارجی را خنثی کنند.

2. 2. مرحله پایداری: در این مرحله ارگانیسم کاملاً با عوامل تنشزا سازگار شده، در نتیجه، موجب کاهش و رفع علائم استرس میشود.

2. 2. مرحله فرسودگی: چون قدرت سازگاری ارگانیسم محدود است، عوامل تنشزای شدید، طولانی و سخت موجب فرسودگی میشوند. درصورتیکه علائم ظاهرشده ناشی از عوامل تنشزا یا نشانگان استرس ادامه یابند، منجر به ایجاد آسیب در ارگانیسم میشوند. همانطورکه مشاهده میشود، ارگانیسم نمیتواند در مرحله اول (هشدار) باقی بماند و ضرورت دارد که از آن وضع خارج شود، چون این مرحله موجب اتلاف نیروهای زیادی میشود و صرف انرژی نمیتواند برای مدت زیادی ادامه یابد، چرا که انرژی سازگاری فرد انرژی محدودی است. آزمایش روی حیوانات نشان میدهد ظهور و وجود عوامل تنشزا برای مدت مشخصی قابل تحمل است. بعد از خستگی و فرسودگی ناشی از عوامل تنشزای سخت، فقط خواب و استراحت است که میتواند پایداری موجود زنده را حفظ کند و اغلب سازگاری را بهسطوح قبلی برساند. بههر حال، ارگانیسم در اثر مصرف انرژی زیاد، بهتدریج فرسوده خواهد شد. انرژی سازگاری به دو نو ع تقسیم میشود که عبارتند از:

2. 2. انرژی سازگاری سطحی که بیدرنگ مورد استفاد واقع میشود.

2. 2. انرژی سازگاری عمیق که برای مقابله با عوامل تنشزا صرف میشود.

انرژی سطحی فقط میتواند فرسودگی را تا حدودی تخفیف دهد و برای سازگاری عمیقتر و کامل باید عوامل تنش را شناسایی و رفع کرد.
۲-۲-۱۰-۶- الگوی دوهرنوند
دوهرنوند^[۸۴] (۱۹۶۱) با تغییراتی که در الگوی بیوشیمی سلیه انجام داد، الگوی خود را برای مطالعه اختلالات روانی در محیط اجتماعی ارائه داد. بهنظر او عوامل متعددی در واکنش به عامل تنشزا و بروز نشانگان استرس نقش دارند که مهمترین آنان عبارتند از:

1. 1. متغیرهای بیرونی که تعادل ارگانیسم را مختل میسازند؛

1. 1. عوامل واسطهای که میتوانند تأثیر عوامل تنشزا را تغییر دهند؛

1. 1. تعامل بین عوامل واسطهای و تنشزا که به بروز نشانگان استرس میانجامد؛

1. 1. تلاش ارگانیسم برای فائق آمدن بر عوامل تنشزا.

او تأکید کرد عوامل واسطهای درونی و بیرونی را نباید از نظر دور داشت. برداشت دوهرنوند (۱۹۶۱) از استرس دربرگیرنده کلیه عوامل درونی و بیرونی است که استرس ایجاد میکند.
۲-۲-۱۰-۷- الگوی متغیرهای روانشناختی و اختلالهای جسمانی
این الگو در سال ۱۹۷۱ توسط لوی و کاگان ارائه شد. آنان الگویی برای واسطه های روانی اجتماعی بیماریها ارائه دادند. هر تغییر روانی میتواند بهعنوان عاملی تنشزا یا محرکی که برانگیزاننده پاسخی بیولوژیک است، عمل کند. این محرکها در فرد تمایل به عمل را ایجاد می‌کنند و این تمایل متأثر از عوامل محیطی و ژنتیکی است. این تمایل ارگانیسم را برای انواع فعالیتهای جسمانی در موقعیتهای مختلف آماده میکند. بعضی از این فعالیتها ناسازگارند و به ایجاد استرس منجر میشوند. این پاسخ ناسازگار، پیشآگهی اختلال در عملکردهای فیزیولوژیکی و روانی است و اگر محرک همچنان ادامه داشته باشد، به بیماری منجر میشود. بیماری، ناتوانی یا شکست سیستم جسمانی- روانی در انجام وظایف اساسی خود است. لوی و کاگان همچنین فرض کردهاند که بین متغیرهای روانی، فیزیولوژیکی، ژنتیکی و محیطی تعامل وجود دارد که میتواند جریان بیماری را تسهیل کند (دابسون ، ۱۹۸۳ ؛ به نقل از کوهن و ویلیامسون^[۸۵] ، ۱۹۹۱).
بهدنبال کارهای سلیه ۱۹۳۶و طرح نشانگان سازگاری کلی، این ایده مطرح شد که مهمترین عامل در چگونگی و نوع نشانگان استرس، تصورات شخصی و میزان ارزش و اهمیت موضوعی ویژه نزد فرد است، زیرا عامل تنشزایی که برای فردی منبع استرس و عامل بروز نشانگان استرس است، چه بسا برای شخص دیگری بههیچ وجه استرس ایجاد نکند. بههمین دلیل از سال ۱۹۶۰ به بعد لازاروس و فولکمن (۱۹۸۴) مفهوم «ارزیابی شناختی» را بهکار بردند. این اصطلاح در مورد ارزشگذاری مجدد و قضاوتهای مداوم شخص از خواسته ها و محدودیتهای خود در روند تعامل با محیط، توانایی های بالقوه و بالفعل خود بهکار برده شد. در واقع، لازاروس (۱۹۸۲) بنیانگذار این فرضیه است که دیدگاه ها، پدیده ها را به وجود میآورند. پدیده ها بهخودی خود خنثیاند، این دیدگاه ها هستند که به پدیده ها معنا و مفهوم میبخشند. این الگو برای ارزیابی شناختی مراحلی قائل است:
- مرحله ارزیابی اولیه: ارزیابی اولیه به فرآیندهای شناختی ارزشگذاری مربوط میشود. افراد به این پرسش که آیا درحالت مطلوب یا رنج بهسر میبرند، بهگونهای متفاوت پاسخ میدهند، این مواجهه میتواند سه نتیجه در بر داشته باشد:

1. 1. واکنش نامربوط یا بیارتباط: مواجههای است که برای فرد هیچ گونه معنای ویژهای در بر ندارد. بنابراین، میتواند مورد غفلت و فراموشی واقع شود.

1. 1. واکنش مثبت و بیخطر: دربرگیرنده قضاوتهایی است که بیان کننده موضوع مطلوب و سودمندی است.

1. 1. واکنش تنشزا: شامل قضاوتهایی است که صدمه و نیستی را بهدنبال دارد، فرد را مورد تهدید قرار میدهد یا او را بهنحوی درگیر میکند (کوتاش ، ۱۹۸۵).

- ارزیابی ثانویه: پس از اینکه فرد به این پرسش پاسخ داد که آیا من در حال مطلوب یا رنج بهسر میبرم، به ارزیابی ثانویه میرسد. حال این پرسش مطرح میشود که من در مورد آن، چه کار می‌توانم انجام دهم؟ ارزیابی ثانویه به فرایند قضاوتها، توانایی های بالقوه برای مقابله، امکانات و محدودیتهای فرد اطلاق میشود.
- ارزیابی مجدد: ارزیابی شناختی، فرآیندی ایستا نیست و تغییر جهت پاسخها را نسبت به شرایط بیرونی و درونی موجب میشود. ارزیابی شناختی مجدد به تغییر در قضاوتهای ارزشگذاری فرد از موقعیت منتهی میشود. در مجموع، لازاروس (۱۹۸۲) در پاسخ به این پرسش که چرا افراد در برابر یک عامل تنشزا یا استرس یکسان مانند مرگ والدین یا همسر، واکنشهای متفاوتی نشان می‌دهند، میگوید: رفتار فرد در هر لحظه از زندگی تابع و برآیندی از عوامل زیر است:
- ساختار شخصیت فرد؛
- ارزیابی شناختی فرد از موقعیت؛
- توان بالقوه عامل تنشزا یا محرک .
در این الگو، علاوه بر عامل تنشزا به ارزیابی شناختی شخص نیز توجه شده است. نظریه لازاروس (۱۹۸۲) راهگشای سایر الگوهای شناختی شد. یکی از این الگوها توسط ریچاردسون و ولفلک (۱۹۸۴؛ بهنقل از کوتاش، ۱۹۸۵) مطرح شده است. در این الگو پاسخهای استرس نتیجهی مستقیم عوامل محیطی تلقی نمیشوند، زیرا عوامل محیطی بهخودی خود خنثیاند و نمیتوانند واکنشهای استرس را ایجاد کنند. استرس، حاصل ارزیابی، ادراک و تفسیر ارگانیسم از موقعیتها و رویدادهاست.
خواسته هایی که برای شخص اهمیت زیادی ندارند، با احتمال کمتری استرس ایجاد میکنند و پیامدهای جدی نخواهند داشت. برعکس، خواسته هایی که بههر دلیل برای شخص خیلی مهم جلوه میکنند، موجب بروز استرس میشوند. در الگوی ارزیابی شناختی فرد زنجیرهای از مراحل را برای هدایت عمل سازش یافته پیشبینی میکند که عبارتند از:
۱- مرحله تجسم: شامل ادراک و تفسیر اطلاعات برای تعریف خطر واقعی یا بالقوه است.
۲- مرحله طراحی عمل: شامل برنامه ریزی برای حل مسئله یا مقابله است. این مرحله خود شامل گردآوری، انتخاب و تعیین روش اجرای راه حل و طراحی راه حلهای جایگزین است.
۳- مرحله نظارت: شامل مجموعهای از معیارها بهمنظور ارزیابی پاسخها و کوششهای مقابله شخص در قبال خطرهاست.
این الگو، با قبول این فرض که حداقل دو نوع حلقه پس خوراندی در موقعیتهای استرسزا در جهت خودنظمجویی فعالاند، نظریه پردازش موازی را پیشنهاد کرد. یکی از این حلقه ها، برای تنظیم خطر(مهار خطر) و دیگری برای تنظیم هیجان (مهارهیجان) است. هر کدام از این سیستمها محتویات جداگآنانی دارند. سیستم مهار خطر شامل ادراک تهدید سلامتی و برنامهریزیها و واکنشهای انجام شده برای تغییر تأثیرات تهدید بر شخص است. سیستم مهار هیجان شامل شناخت و ادراک حالت فاعلی و برنامهریزیها و واکنشها به منظور ایجاد تغییر در حالت هیجانی شخص است (دوهرنوند،۱۹۸۶).
۲-۲-۱۱- سبکهای مقابله با استرس
روش های بسیاری برای مقابله با استرس وجود دارد. بسیاری از این روشها ماهیت روان‌شناختی دارند. افراد متفاوت با توجه به ویژگیهای شخصیتی خود، هر یک روشی را برای مقابله با استرس برمیگزینند. برخی سعی میکنند به مشکلات زندگی با دید مثبت بنگرند، بعضی بهدنبال حمایت‌های اجتماعی میگردند و عدهای دیگر از آن میگریزند. به کارگیری راهبردهای مقابلهای مناسب بهمردم کمک میکند تا با استرس و تأثیرات ناشی از آن کنار بیایند.
۲-۲-۱۲- مفهوم مقابله
لازاروس و فلکمن (۱۹۸۶) مقابله را چنین تعریف کردهاند:
«تلاشهای رفتاری و شناختی که بهطور مداوم در حال تغییرند تا از عهده خواسته های خاص بیرونی یا درونی شخص که ورای منابع و توان وی ارزیابی میشوند، برآیند». براساس این تعریف، ۱. مقابله فرآیندی است که دائماً در حال تغییر است؛ ۲. مقابله بهطور خودکار انجام نمیشود، بلکه الگوی آموخته شدهای است برای پاسخگویی به موقعیتهای تنشزا؛ و ۳. مقابله نیازمند تلاش فرد برای مواجهه با استرس است.
در تعریف دیگری که لازاروس (۱۹۸۲) از مقابله ارائه میدهد، آن را تلاشهایی معرفی میکند که برای مهار (شامل تسلط، تحمل، کاهش دادن یا به حداقل رساندن) تعارضها و خواسته های درونی و محیطی که فراتر از منابع شخصاند، صورت میپذیرد. بنابراین تعریف مقابله شامل سازشیافتگی با موارد معمولی و مادی نمیشود، در عین حال علاوه بر آنکه اشاره به بعد کنشی و حل مسئله مقابله دارد، تنظیم پاسخهای هیجانی را نیز مد نظر قرار داده است. براساس این دو الگو مقابله دو عملکرد اصلی دارد: الف) تغییر ارتباط موجود بین شخص و محیط (متمرکز بر مسئله) و ب) مهار هیجانات تنشزا (تنظیم هیجان). منظور از مقابله متمرکز بر مسئله، تلاشهای شخص برای مقابله با منابع استرس از طریق تغییر رفتارهایی است که تداوم مشکل را در پیدارد یا براساس تغییر شرایط محیطی است. منظور از تنظیم هیجان، تلاشهای مقابلهای است که به سمت کاهش ناراحتی هیجانی و حفظ موقعیت مطلوب برای پردازش اطلاعات و انجام عمل، هدفگیری شده است. لازاروس و فلکمن (۱۹۸۶) معتقدند که در مقابله مؤثر، هر دو عملکرد معمولاً همزمان رخ میدهند.
شفر (۱۹۸۲) نیز مقابله را پاسخ سازش یافته جسم و روان درمقابل موقعیتهای استرسزا تعریف میکند. شفر با توجه به آنکه مقابله بتواند استرس را کاهش دهد، حذف کند یا از بین ببرد، یا حتی یک GAS کامل را قبل از آنکه به ارگانیسم صدمهای وارد آید تبدیل به یک مدار کوتاه کند، تحت عنوان مقابلههای مؤثر و نامؤثر طبقهبندی میکند.
۲-۲-۱۳- عوامل مؤثر بر انتخاب سبکهای مقابله
منابع شخصی مقابله، مجموعهی پیچیدهای از عوامل شناختی، شخصیتی و بازخوردی است که بخشی از توانایی روانی فرد را برای مقابله مهیا میسازد. منابع شخصی عبارتند از ویژگیهای زمینهای نسبتاً پایدار که انتخاب روش های ارزیابی و مقابله را تحت تاثیر قرار میدهند. برخی از این ویژگیها عبارتند از تحول من، احساس کارآمدی شخصی، خوشبینی، احساس یکپارچگی، سبکهای شناختی، سبکهای دفاعی و مقابله، و توانایی های حل مسئله (موس و اسکافر^[۸۶] ، ۱۹۹۳).

جدول ۲-۲٫ انواع بار شناختی و ویژگی های آن………………………………………………………………………………………..۶۵
جدول ۴-۱٫ توصیف نمونه آماری پژوهش……………………………………………………………………………………………….۱۰۸
جدول ۴-۲٫ نتایج به دست آمده در دو گروه کنترل و آزمایش در آزمون بار شناختی ………………………..۱۰۸
جدول ۴-۳٫ نتایج آزمون تی مستقل برای فرضیه پژوهش……………………………………………………………………..۱۱۰

فهرست شکل ها
شکل ۲-۱٫ ماتریس هدف محتوا………………………………………………………………………………………………………………..۲۵
شکل ۲-۲٫ انواع ارائه اولیه………………………………………………………………………………………………………………………….۳۰
شکل ۲-۳٫ نظریه شناختی یادگیری چند رسانه ای………………………………………………………………………………….۸۸
فصل اول)کلیات
مقدمه
یکی از نظریه های قدرتمند یادگیری در روان شناسی تربیتی، نظریۀ شناختی است. بر طبق این نظریه، یادگیری انسان از فرآیندهای درونی تأثیر می پذیرد. اصول روان شناسی شناختی بر این مبنا شکل گرفته اند که افراد چگونه اطلاعات را کسب و پردازش می کنند و آن ها را به کار می گیرند. نظریۀ یادگیری شناختی بر مشخص سازی ساختارها، فرآیندها و بازنمایی های شناختی تمرکز دارد که آموزش و یادگیری را تسهیل می بخشند (اسمیت و راگان^[۱]، ۲۰۰۵). نظریه پردازان شناختی معتقدند که فرآیندهای ذهنی یادگیرنده، عامل اصلی در توضیح یادگیری هستند. طریقه ای که یادگیرنده به واسطۀ آن، اطلاعات را مورد پردازش قرار داده، به کار می برد و می تواند اندیشه ها و ساختارهای ذهنی درونی وی را تغییر دهد. یکی از اندیشه های اصلی نظریۀ شناختی، نظریۀ خبر پردازی یا پردازش اطلاعات است. این نظریه به وجود سه نوع حافظۀ حسی^[۲]، فعال یا کوتاه مدت^[۳] و بلند مدت^[۴] در نظام شناختی انسان اشاره دارد (بیابانگرد، ۱۳۹۰).
از جمله مباحثی که در روان شناسی تربیتی بر اساس دیدگاه خبرپردازی برای حمایت از فرایند پردازش داده ها در حافظه فعال ایجاد گردیده است، نظریه بار شناختی^[۵] می باشد. در واقع تلاش اصلی طراحان آموزشی باید طراحی درس ها به طریقی باشد که با فرایند های یادگیری انسان سازگار باشد. استفاده از نظریه بار شناختی، نمونه ای از این تلاش در طراحی آموزشی است.
مفهوم بار شناختی برای اولین بار در سال های ۱۹۵۰ ارائه گردید و بر این فرض استوار است که کانال های ارتباطی ظرفیت محدودی را برای ارسال اطلاعات دارند. این نظریه می گوید که ظرفیت شناختی انسان از محدودیت برخوردار است. ما در آن واحد، می توانیم تعداد محدودی از واحد های اطلاعاتی را پردازش نماییم.
اصطلاح بار شناختی، به میزان باری که در هنگام پردازش اطلاعات بر روی حافظه فعال یا کوتاه مدت وارد می آید، تا بتواند آن اطلاعات را برای جای دهی در حافظه درازمدت رمزگذاری کند، اشاره دارد. این تلاش ذهنی برای پردازش اطلاعات را بار شناختی می نامیم (کالیوگا^[۶]، ۱۳۹۱). نظریه بار شناختی صریحاً بعنوان یک نظریه از طراحی آموزشی بر پایه دانش ما از معماری شناختی^[۷] انسان توسعه داده شده است.
نظریه بار شناختی شامل جنبه هایی از معماری شناختی انسان است که به آموزش، به همراه نتایج آموزشی که از معماری شناختی ناشی می شود، مربوط هستند. تأکید و هدف نهایی این نظریه، این است که بتوانیم از دانش خود در زمینۀ شناخت انسان، برای تهیۀ اصول طراحی آموزشی بهره ببریم (سوئلر و دیگران^[۸]، ۱۹۹۸).
در نظریه بار شناختی، در ابتدا دو منبع مستقل مؤثر بر ظرفیت حافظه ی فعال معرفی شدند؛ ۱- بار شناختی درونی^[۹]، که بر اساس پیچیدگی ذهنی مواد آموزشی مورد یادگیری مشخص می شود (کالیوگا، ۱۳۹۱). بار درونی به عنوان اولین نوع بار شناختی به وسیلۀ کنش پذیری عناصر محتوا مشخص می شود. به عنوان طراح هیچ کنترلی بر کنش پذیری نداریم. اگر بین عناصر، سطح بالایی از کنش پذیری وجود داشته باشد، در آن صورت بار شناختی درونی بالا خواهد بود. اما اگر کنش پذیری سطح پایینی داشته باشد، بار شناختی درونی کم خواهد بود (موریسون و دیگران^[۱۰]، ۱۳۸۷). ۲- بار شناختی بیرونی^[۱۱]، که بر اساس شکل آموزش، می تواند به صور گوناگون (آموزش های نوشتاری، نمایش عملی و غیره)، و انجام فعالیت های مختلف (حل مسأله، مطالعۀ مثال های عملی و غیره) از سوی یادگیرندگان باشد، معین می گردد (کالیوگا، ۱۳۹۱). بار شناختی بیرونی، هنگام طراحی یا آرایش مواد آموزشی عرضه می شود. با کاربرد دقیق طراحی آموزشی و عناصر طراحی پیام می توانیم بار شناختی بیرونی بر یادگیرنده را کنترل کنیم. بنابراین، بار شناختی بیرونی به نحوۀ ارائه آموزش مربوط می شود.
بیان مسأله
در این پژوهش از انواع بار شناختی مطرح شده، بار شناختی بیرونی در آموزش به شیوۀ چند رسانه ای^[۱۲] مورد بررسی قرار می گیرد. بار شناختی بیرونی بیشتر با فعالیت شناختی ناشی از چگونگی سازماندهی و ارائه مواد آموزشی مرتبط می باشد (سوئلر، چندلر، تیرنی و کوپر۱۹۹۰؛ سوئلر و چندلر، ۱۹۹۴). در واقع، در این پژوهش در پی بررسی بار شناختی بیرونی ایجاد شده در چند رسانه ای آموزشی در مقایسه با روش سخنرانی با تأکید و رعایت اصول الگوی طراحی آموزشی مریل هستیم.
هیچ آموزشی بدون آگاهی از اصول طراحی آموزشی اثربخش نخواهد بود. از موارد مهم در طراحی آموزشی نیز آگاهی از نظریه بارشناختی، انواع و اصول آن است. همانطور که ذکر شد، بارشناختی بیرونی مربوط به نحوۀ ارائه آموزش است. در صورتی که طراحان و مجریان آموزشی از اصول مطرح شده نظریه بارشناختی آگاهی نداشته باشند، ممکن است که آموزش ارائه شده بار شناختی زیادی را بر یادگیرندگان در هنگام پردازش اطلاعات وارد کند، و در نتیجه مطالب دشوار گردد و آموزش اثربخش نباشد. استفاده از چندرسانه ای های آموزشی یکی از روش هایی است که در سالیان اخیر برای ارائه آموزش به یادگیرندگان رواج یافته است. در این پژوهش به بررسی می پردازیم که از بین دو روش ارائه آموزش از طریق چندرسانه ای و روش سخنرانی کدام یک بارشناختی بیرونی کمتری برای یادگیرندگان در هنگام پردازش اطلاعات ایجاد می کند.
کولیک^[۱۳] (۱۹۸۶) دریافت که با بهره گرفتن از چند رسانه ای ها، نسبت به زمانی که از آن ها استفاده نمی شود، متوسط زمان یادگیری به میزان زیادی- در مواردی تا ۸۰ درصد- کاهش می یابد و سطح پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بیش از یک انحراف استاندارد بالاتر افزایش می یابد (به نقلِ هافستر^[۱۴]، ۲۰۰۱).
استفاده از مجراهای ارتباطی متنوع مانند: متن، گفتار، تصویر، موسیقی، حرکت و … در چند رسانه ای ها، سبب جذابیت بیشتر برنامه ها و افزایش انگیزه در یادگیرندگان شده است. این امر در عین حال با انطباق ماده آموزشی مورد نظر با انواع هوش های چند گانه سبب می شود که یادگیرندگان مختلف بر اساس تفاوت های فردی خود از آموزش بیشتر بهره ببرند (امیرتیموری، ۱۳۹۰).
با وجود فوایدی که در به کارگیری چندرسانه ای در آموزش وجود دارد، اما در صورتی که از اساس طراحی آموزشی مناسبی برخوردار نباشد، آموزش اثربخش نخواهد بود. در واقع آموزش اثربخش نیاز به طراحی مناسب دارد. اگر معلمان بخواهند فرآیندهای تدریس- یادگیری را مؤثر نمایند، باید دارای تفکر دقیق طراحی باشند. بنابراین، به طور وسیعی بحث بر این است که طراحی آموزشی وظیفه ای فنی برای حل مسایل آموزشی می باشد. وظایف صحیح طراحی آموزشی از طریق انتخاب تکالیف پرمحتوا، مانند یک پروژه طراحی آموزشی که در فراگیران ایجاد انگیزه کرده و آزادانه به گفتگو درباره انتخاب مسایل آموزشی می پردازند، شکل می گیرد (دیناروند، ۱۳۹۰).
در واقع با به کارگیری الگوی مناسب طراحی آموزشی و آگاهی از نظریه بارشناختی و رعایت اصول آن برای طراحی چند رسانه ای آموزشی می توان فرایند تدریس- یادگیری را اثربخش نمود. برای طراحی چندرسانه ای در این پژوهش از الگوی مریل استفاده خواهد شد، زیرا این الگوی طراحی آموزشی برای موضوعات شناختی و همچنین برای استفاده یادگیرندگان به صورت گروهی طراحی شده است.
اهمیت و ضرورت پژوهش
تعیین ماهیت ظرفیت یا منابع ذهن، مستلزم تدوین یک ساز و کار ویژه برای چگونگی پردازش اطلاعات یا معماری شناخت انسان است. در چارچوب الگوی معماری بنیادی شناخت انسان، حافظۀ فعال با محدودیت های ظرفیت و مصرف منابع شناختی مواجه است. مطالعات صورت گرفته در مورد پدیدۀ بار شناختی در طی حل مسائل، نشان داده اند زمانی که بار شناختی بیش از ظرفیت حافظۀ فعال باشد، یادگیری موضوع مورد نظر دشوار خواهد بود و این امر مانع از اکتساب طرحواره و خودکار شدن قاعده ها خواهد شد. بر این اساس، بیان شده است که علت غیر مؤثر بودن تعداد زیادی از مواد آموزشی سنتی، بی توجهی آنها به محدودیت های نظام پردازش اطلاعات انسان، به ویژه محدودیت ظرفیت پردازش حافظۀ فعال می باشد. نظریۀ بار شناختی (سوئلر۱۹۸۸، ۱۹۸۹، ۱۹۹۳، ۱۹۹۴، ۱۹۹۹، ۲۰۰۳، ۲۰۰۴؛ سوئلر و چندلر، ۱۹۹۴؛ سوئلر و ون بائر و پاس، ۱۹۹۸) برخی اصول شناختی مهم و مرتبط با پردازش اطلاعات آموزشی و پیامدهای آن در طراحی آموزشی را مشخص ساخته است.
در تعریف نظریه بار شناختی، ویژگی های زیر را برای این نظریه برمی شمارند که ضرورت پژوهش در این زمینه را روشن می سازد، از جمله این ویژگی ها عبارت اند از؛ ۱- نظریه بار شناختی، یک نظریۀ جامع محسوب می شود. این نظریه در مورد تمامی رسانه ها و محتواهای آموزشی، یادگیرندگان و توسط تمامی متخصصان آموزشی قابل کاربرد است. ۲- نظریۀ بار شناختی بیانگر اصول و راهبردهای طراحی آموزشی است. این نظریه در مورد طراحی و نحوۀ ارائه متن، تصویر یا گفتار آموزشی، توصیه هایی را ارائه می دهد. ۳- نظریه بار شناختی از حمایت پژوهشی برخوردار است. ۴- نظریه بار شناختی، یادگیری اثربخش را مقصد خود قرار می دهد (کالیوگا، ۱۳۹۱).
پژوهش ها نشان داده اند که در صورت توجه به اصول بار شناختی در طراحی و تولید محتوای آموزشی، یادگیری اثربخش تر می شود. این نظریه به محدودیت های شناختی انسان توجه می کند تا یادگیری را به حد اکثر ممکن برساند. نظریه بار شناختی، بیانگر آن است که میزان اطلاعاتی که می تواند در حافظۀ فعال ما در یک زمان مورد ذخیره و استفاده قرار بگیرد، بدون آنکه ظرفیت شناختی این حافظه را بیشتر از حد اشغال کند، مقدار محدود و مشخص شده ای است.
نظریۀ بار شناختی، یکی از مهم ترین نظریه ها در طراحی آموزشی محسوب می شود. این نظریه راهبردهایی را برای طراحی مواد یادگیری که در قالب چند رسانه ای و سایر قالب ها هستند ارائه می کند. هدف نظریه بار شناختی، پیش بینی پیامدهای یادگیری با توجه به قابلیت ها و محدودیت های ساختار شناختی انسان است. این نظریه می تواند در گسترۀ وسیعی از محیط های یادگیری به کار گرفته شود. به علت این گستردگی کاربرد نظریه بار شناختی، پژوهش های وسیعی انجام پذیرفته است که ارتباط میان ساختار شناختی انسان، طراحی مواد آموزشی و یادگیری موفق را به نمایش می گذارند (کالیوگا، ۱۳۹۱).
مطالعات شناختی نحوۀ عملکرد و یادگیری انسان، تأثیر بالقوۀ مهمی بر اصول طراحی آموزشی دارد. به طور کلی، طراحی آموزشی باید درگیری شاگردان با فعالیت های یادگیری فراتر از ظرفیت محدود حافظۀ فعال آنها را به حداقل رساند و با ساختارهای دانش موجود در حافظۀ بلند مدت فرد مطابقت داشته باشد. هنگامی که مواد آموزشی دارای بار شناختی درونی بالا می باشد (یعنی میزان تعامل بین عنصر ها بالاست)، بار شناختی بیرونی ناشی از طراحی آموزشی می تواند برای یادگیری بسیار حیاتی باشد (چندلر و سوئلر، ۱۹۹۶؛ سوئلر و چندلر، ۱۹۹۴).
مطالعات صورت گرفته در مورد نظریه بار شناختی و کاربرد های آموزشی آن نشان داده است که طراحی مواد آموزشی به گونه ای که بار شناختی بیرونی را کاهش دهد، می تواند به طور قابل ملاحظه ای سبب بهبود یادگیری گردد. وجود یک بار شناختی بیرونی اضافی ناشی از طراحی نامناسب مواد آموزشی می تواند برای یادگیری زیان بخش باشد.
هدف پژوهش؛
هدف از این پژوهش، بررسی بار شناختی بیرونی آموزش به شیوۀ چند رسانه ای مبتنی برالگوی طراحی آموزشی مریل است.
سوال­ پژوهش؛
بار شناختی بیرونی در کدام یک از دو روش آموزش به شیوۀ چند رسانه ای و آموزش به شیوۀ سخنرانیِ مبتنی بر الگوی طراحی آموزشی مریل بیشتر است؟
فرضیه پژوهش؛
بار شناختی بیرونی آموزش با چند رسانه ای طراحی شده بر اساس الگوی طراحی آموزشی مریل، کمتر از بار شناختی بیرونی آموزش به شیوۀ سخنرانی مبتنی بر الگوی طراحی آموزشی مریل است.
تعریف مفاهیم؛
تعریف های مفهومی:
- بار شناختی: بار شناختی وارده بر حافظۀ کاری یادگیرنده در هنگام پردازش اطلاعات را بار شناختی می گویند.
- بارشناختی بیرونی: بارشناختی وارده بر حافظۀ کاری یادگیرنده بر اثر نحوۀ ارائه آموزش، در هنگام پردازش اطلاعات را بارشناختی بیرونی می گویند.
- چند رسانه ای آموزشی: به رسانه هائی اطلاق می شود که در آن ها هم از متن (متن چاپی، متن نوشتاری بر روی صفحه نمایش یا به صورت بیانی)، و هم از تصویر (ثابت یا پویا نمایی)، استفاده می شود (مایر، ۲۰۰۱؛ ۲۰۰۵).
- طراحی آموزشی: طراحی آموزشی را می توان تجویز یا پیش بینی روش های مطلوب آموزشی برای نیل به تغییرات مورد نظر در دانشها، مهارت ها و عواطف فراگیران دانست (فردانش، ۱۳۹۲).
تعریف های عملیاتی:
- بارشناختی بیرونی: بارشناختی بیرونی در این پژوهش از طریق نمره ای که آزمودنی ها به پرسشنامه پنج مقیاسی می دادند ( که در پایان هر بخش از آموزش به آنها ارائه می شد) محاسبه گردید. روایی درونی و پایایی این پرسشنامه ترتیب ۸۳/. و ۸۰/. توسط برونکن، پلاس و لیوتنر (۲۰۰۴) محاسبه شده است.
- طراحی آموزشی: استفاده از اصول و توصیه های الگوی طراحی آموزشی مریل در طراحی محتوای فصل (۷) رفتارشناسی کتاب زیست شناسی دوره پیش دانشگاهی رشته علوم تجربی.

نمونه دیگری از عظمت اخلاق رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در ماجرای فتح مکّه متجلّی است; زمانی که پیامبر(صلی الله علیه وآله) و یاران ایشان قریش را به تسلیم وادار نمودند و صفوف کینه توزانه دشمنان اسلام را در سرزمین مکّه درهم شکستند، در چنین روز با شکوهی که اوج پیروزی و عظمت مسلمانان در دوران رسالت پیامبر بود، مسلمانان، به ویژه کسانی که از ستم قریشیان شکنجه دیده بودند، گمان بردند که آن روز با مکّیان معامله به مثل می شود و زمان انتقام فرا رسیده و جان و مال مردم مکّه از احترام برخوردار نیست. به همین دلیل، شعار می دادند: «الیوم یوم الملحمه، الیوم تستحل الحرمه، الیوم اذل اللّه قریشاً» امروز روز انتقام است. امروز روزی است که حرمت دشمنان از بین رفته است. امروز خداوند قریش را به ذلّت و خواری گرفتار ساخته است.هنگامی که گزارش این شعار به پیامبر(صلی الله علیه وآله) رسید، به حضرت علی(علیه السلام)دستور داد، پرچم اسلام را از دست آنان بگیرد و شعار دهد: «الیوم یوم الرحمه، الیوم اعزّ اللّه قریشاً» امروز روز عفو و رحمت است. امروز خداوند قریش را عزّت عنایت نمود^[۴۴۴].
پس از آنکه پیامبر(صلی الله علیه وآله) همراه با حضرت علی(علیه السلام)، خانه خدا را از لوث وجود بت ها پاک کرد، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) بر حلقه در کعبه ایستاد و پس از سخنانی فرمود: مردم قریش! شما بدترین همسایگان پیامبر بودید، به تکذیب او پرداختید، وی را از میان خود طرد نمودید و از سرزمین خودش بیرون راندید و به اذیت و آزار وی اقدام نمودید و باز هم راضی نشدید، بلکه به شهرهایمان یورش آوردید و با ما جنگیدید; اما امروز بروید! شما اکنون آزاد و رها هستید.^[۴۴۵]
بدین سان، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) با گذشت و برخورد کریمانه خویش، کردارهای پلید قریشیان را نادیده گرفت و در پی انتقام آنان برنیامد. این اقدام تاریخی و عفو بی بدیل، در دل های مشرکان مکّه تأثیری عجیب گذاشت و چنان تصویری از شخصیت و اخلاق پیامبر در قلب آنان به وجود آورد که به تعبیر قرآن، فوج فوج رو به اسلام آوردند. آنان با انتخاب و آگاهی، به اسلام گرویدند و بسیاری از ایشان دست از باورهای باطل کشیدند و مسلمان شدند.
آری، رسول خدا با عفو و گذشت بی بدیل خویش، «از دشمنی انتقام نگرفت، هرگز نوکر و یا همسران خود را نیازرد و کسی را با دست خویش تنبیه نکرد… .»^[۴۴۶]
شیوه پیامبر(ص) در برخورد با اهل کتاب نیز ، مدارا و گذشت بود. با همه کارشکنى و کینه ورزى هایى که نسبت به پیامبر اکرم(ص) و مسلمانان به کار مى بستند، آن حضرت، حقوق انسانى آنها را محترم مى شمرد و در رعایت آزادى دینى آنها مى کوشید.
با وجود موارد زیادى از مدارا، که در رفتار و سیره نبوى ملاحظه مى‏شود، نمونه‏هاى برخورد تند و غیرقابل انعطاف نیز در سیره عملى پیامبر وجود دارند. آنجا که اساس و بنیان دین هدف گرفته شود و اقدامات مخالفان در مقابل اصول تغییرناپذیر دین اسلام و به منظور از بین بردن آن باشد، رفتار پیامبر متعصّبانه و انعطاف‏ناپذیر است. تاریخ به خوبى شاهد رفتارهاى همراه با قاطعیت پیامبر در حفظ اهداف و اصول نهضت اسلامى است؛ اصولى مانند: عدالت، ظلم‏ستیزى، مبارزه با شرک و کفر و ستایش خداوند.
در پی چنین رفتار قاطع و محکمی از جانب رسول خدا با برخی از مشرکان و به خصوص برخی از یهودیان معاند ، و دستور قتل برخی از دشمنان سرسخت یهودی ، عده ای از بی خردان و معاندان اسلام و پیامبر، این قضایا را که در برخی از کتابهای تاریخی نیز نقل شده است مستمسکی جهت متهم نمودن پیامبر رحمت به خشونت گرایی قرار داده اند.
اتهامات معاندان به پیامبر اکرم (ص)
از جمله کسانی که اتهامات بی پایه و اساسی را به پیامبر اسلام (ص) نسبت داده است دکتر علی سینا است که در سایت زندیق دست به شبهه پراکنی هایی زده و مطالب و اتهامات خود را نسبت به پیامبر (ص) مطرح نموده است.
دکتر سینا سخنان زشت و زننده ای درباره پیامبر بیان کرده و ایشان را کینه جو ، ظالم ، خشن و فردی سرشار از تنفر می داند و به زعم خود اتهامات و شبهاتی را به پیامبر نسبت می دهد که می توان به موارد ذیل اشاره نمود :
اعدام حدود ۹۰۰ نفر از یهودیان بنی قریظه
تبعید هزاران یهودی و به بردگی گرفتن زنهایشان
برخوردهای خصمانه مبتنی بر اختلافات دینی توسط پیامبر با یهودیان
حمله به کاروان ها و دزدیدن ثروت های بازرگانان مکه و یهودیان یثرب
تشبیه پیامبر به هیتلر در نسل کشی یهودیان ^[۴۴۷]
قبل از اینکه جنگهای پیامبر(ص) را با یهودیان مورد برسی قرار دهیم تا یاوه گویی های دکتر علی سینا و امثال ایشان پاسخ داده شود، نگرشی به خصایص و ویژگی های قوم یهود می اندازیم و بعد از آن جنگهای پیامبر (ص) با یهودیان را بررسی میکنیم تا حقایق برای اهل فکر و خرد روشن گردد.

نگرشی به خصایص و ویژگی های قوم یهود
در میان پیروان ادیان الهى، یهودیان همواره خصوصیات خاصى داشته‏اند. در قرآن به آداب و اوصاف و اعمال و به طور خلاصه سرگذشت «یهود» یا «بنی اسرائیل» به نسبت بیش از دیگر اقوام و امتها اشاره شده است. مرحوم علامه طباطبایی درباه ی علت کثرت اشاره به یهود و بنی اسرائیل در قرآن، نوشته است: «بنی اسرائیل از تمام امتها لجوج تر و کینه توزتر بودند و در برابر حق، سرکشی بیشتری داشتند؛ چنانکه کفار عرب که پیغمبر (ص) مبتلا به آنها بود، نیز چنین اوصافی را دارا بودند^[۴۴۸].»
یهودیان با اندیشه هاى بى بنیان و موهوم، خود را قوم برگزیده ى خداوند می دانستند و از پذیرش نبوت حضرت عیسى(علیه السلام) و پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) امتناع می ورزیدند و با عناد و لجاجت، به صف آرایى در برابر پیامبر الهى می پرداختند; همچنین اندیشه نژادپرستانه و ادعاى بقا و اختصاص دین در آیین حضرت موسى(علیه السلام) را به کتاب مقدس خود نسبت می دادند و براى تأیید تفکر باطل خویش به قسمتهایى از عهد عتیق تمسک می جستند. قرآن کریم در ارتباط با یهودیان گاه با شیوه کنایه و تمسخر برخى از اعتقادات آنان را به نقد مى‏کشد وگاه با برشمردن ویژگیهاى آزار دهنده ایشان، آنان را مورد خطاب و عتاب قرار مى‏دهد.
خصایص و ویژگی های قوم یهود، آنچنان که در قرآن کریم اشاره شده، در ردیف بدترین و زشت ترین رفتار و صفاتی است که ممکن است انسان یا قومی در زندگی دنیایی خویش داشته باشد.
الف ) پیمان‏شکنی
بدون شک یکی از ویژگیهای قوم یهود، پیمان شکنی آنها میباشد. به گونهای که یهود به همین صفت معروف بوده است.
ابن ابی الحدید پس از نقل سخن حضرت علی(ع) در خصوص مروان بن حکم که حضرت فرمود: «دست او مانند دست یهودی است که اگر از روبرو بیعت کند، از پشت سر خیانت خواهد کرد.» مینویسد: « یهود به خیانت و پیمانشکنی معروف است.»^[۴۴۹]
ابن خلدون نیز در خصوص پیمانشکنی یهود مینویسد: «یهود در روزگار عزت و قدرت پیمان خود را با اوس و خزرج شکستند».^[۴۵۰]
خداوند متعال نیز بارها یهود را «پیمان شکن» معرفی کرده است.
از جمله در آیه ۱۰۰ و ۱۰۱ سوره بقره میفرماید:
(أَوَکُلَّمَا عَاهَدُواْ عَهْدًا نَّبَذَهُ فَرِیقٌ مِّنْهُم بَلْ أَکْثَرُهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ * وَلَمَّا جَاءهُمْ رَسُولٌ مِّنْ عِندِ اللّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِیقٌ مِّنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ کِتَابَ اللّهِ وَرَاء ظُهُورِهِمْ کَأَنَّهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ)؛ « و مگر نه این بود که [یهود] هر گاه پیمانى بستند، گروهى از ایشان آن را دور افکندند؟ بلکه [حقیقت این است که‏] بیشترشان ایمان نمى‏آورند. و آنگاه که فرستاده‏اى از جانب خداوند برایشان آمد - که آنچه را با آنان بود تصدیق مى‏داشت - گروهى از اهل کتاب، کتاب خدا را پشت سر افکندند، چنان که گویى [از آن هیچ‏] نمى‏دانند.»
در منابع تفسیری آمده است: این آیه در مذمت پیمانشکنی یهود نازل شده است.^[۴۵۱]
در آیه ۸۳ این سوره نیز از پیمان شکنی بنی اسرائیل با خدا سخن به میان آمده است.
(وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِیمُواْ الصَّلاَهَ وَآتُواْ الزَّکَاهَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلاَّ قَلِیلًا مِّنکُمْ وَأَنتُم مِّعْرِضُونَ )؛ « و چون از فرزندان اسرائیل پیمان محکم گرفتیم که: «جز خدا را نپرستید، و به پدر و مادر، و خویشان و یتیمان و مستمندان احسان کنید، و با مردم [به زبانِ‏] خوش سخن بگویید، و نماز را به پا دارید، و زکات را بدهید»؛ آنگاه، جز اندکى از شما، [همگى‏] به حالت اعراض روى برتافتید».

ب ) نژاد پرستی و حسادت

یکی دیگر از خصوصیات منفی یهود که در طول تاریخ به این صفت مشهور شدهاند، «نژاد پرستی» آنها میباشد.
از جمله علتهایى که یهودیان همواره خود را صاحب امتیاز مى‏دانسته‏اند و به آن تکیه مى‏نموده‏اند، تبار آنها است. آنان خویشتن را از تبار یعقوب فرزند اسحاق مى‏دانند و به این وسیله نسب خود را به پیامبر اولوالعزم الهى حضرت ابراهیم خلیل اللّه‏ مى‏رسانند و به آن مباهات مى‏کنند. از اینرو دیگر اقوام را از خود پست‏تر و حقیرتر شمرده، براى آنان احترامى قائل نیستند.
این تفکر سبب شده بود آنها نسبت به پیامبراکرم(ص)، که از قریش بود، حسادت بورزند. و ایمان نیاورند.
یهود قبل از اسلام خود را سرور جوامع و اقوام می‌دانست و آقایی و فخر بر سایر اقوام و جوامع را حق مسلم خویش می‌پنداشت. در آن روزگار مردم جاهلی جزیره العرب در مقابل یهود مدینه هیچ حرفی برای گفتن نداشتند و همواره مورد سرزنش و گاه تهدید آنها قرار می‌گرفتند. یهود در تورات با صفات پیامبر آینده به خوبی آشنا بودند و می‌دانستند که در جزیره العرب ظهور می‌کند و به همین سبب به مدینه و اطراف آن مهاجرت کرده بودند تا پیامبر آخرالزمان از میان آنها باشد، به همین دلیل در هر شرایطی مشرکان مدینه را به ظهور پیامبر آینده تهدید می‌کردند. مشرکان مدینه نیز به دلیل احساس عجزی که در این زمینه می‌کردند، همواره در برابر علم و دانش یهود سر فرود می‌آوردند، اما هنگامی که آوازه ظهور پیامبر آخرالزمان از میان قومی غیر از آنها به گوششان رسید، بسیار ناراحت و عصبی شدند. به ویژه هنگامی که احساس کردند این پیامبر همان پیامبر بشارت داده شده از سوی تورات است و کتاب او سرشار از حقیقت و تکمیل کننده تورات می‌باشد و چنانچه بخواهند به تورات پایبند بمانند، باید به این پیامبر ایمان بیاورند، این کار برای آنها بسیار سخت و دشوار آمد و تمام تلاش و کوشش خویش را جهت مخالفت با پیامبر اسلام به کار گرفتند. دلیل این امر آن بود که یهودیان اصولاً مردمی حسود و ستم پیشه بودند و زمانی که بافته‌های ذهنی خویش را نقش بر آب دیدند، کینه و حسادت آنها به اوج رسید و هر لحظه به خشم درونی و کفر و طغیانشان افزوده می‌شد. این که قرآن مجید نیز در آیه شریفه می‌فرماید: «آیاتی که به تو نازل شده طغیان آنها را مضاعف می‌کند»، معنایش همین است یعنی چون یهود اصولاً حسود و کینه‌توز می‌باشند، نزول قرآن باعث شد این آتش حسادت و کینه‌ورزی تیزتر شود. به عبارت روشن‌تر، خداوند بزرگ قبیله «قریش» در جزیرهالعرب را بر یهود فضیلت داد و آنها که قبل از این، همه فضائل را خاص خود می‌دانستند، باعث افزایش کینه و حسادت آنها گردید. در چنین شرایطی، جز این نمی‌توان از آنها انتظار داشت و به دلیل این که هر روز به این حسادت و کینه‌ورزی افزوده می‌شود، نباید خود را از شر طغیان و کفر آنها ایمن دانست^[۴۵۲].
در قرآن کریم و در برخی از آیات به این امر اشاره شده است. در آیه ۸۹ و ۹۰ سوره بقره آمده است:
(وَلَمَّا جَاءهُمْ کِتَابٌ مِّنْ عِندِ اللّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ وَکَانُواْ مِن قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِینَ کَفَرُواْ فَلَمَّا جَاءهُم مَّا عَرَفُواْ کَفَرُواْ بِهِ فَلَعْنَهُ اللَّه عَلَى الْکَافِرِینَ بِئْسَمَا اشْتَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ أَن یَکْفُرُواْ بِمَا أنَزَلَ اللّهُ بَغْیًا أَن یُنَزِّلُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ عَلَى مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَبَآؤُواْ بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ وَلِلْکَافِرِینَ عَذَابٌ مُّهِینٌ)؛ « و هنگامى که از جانب خداوند کتابى که مؤید آنچه نزد آنان است بر ایشان آمد، و از دیرباز [در انتظارش‏] بر کسانى که کافر شده بودند، پیروزى مى‏جستند؛ ولى همین که آنچه [که اوصافش‏] را مى‏شناختند برایشان آمد، انکارش کردند. پس لعنت خدا بر کافران باد. به چه بد بهایى خود را فروختند که از روی حسادت به آنچه خدا نازل کرده بود منکر شدند،[ و گفتند] چرا خداوند از فضل خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد [آیاتى‏] فرو مى‏فرستد. پس به خشمى بر خشم دیگر گرفتار آمدند. و براى کافران عذابى خفت‏آور است.»
در آیه ۱۰۹ همین سوره نیز آمده است: ( وَدَّ کَثِیرٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُم مِّن بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّارًا حَسَدًا مِّنْ عِندِ أَنفُسِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُواْ وَاصْفَحُواْ حَتَّى یَأْتِیَ اللّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ)؛ « بسیارى از اهل کتاب -پس از این که حق برایشان آشکار شد- از روى حسدى که در وجودشان بود، آرزو مى‏کردند که شما را، بعد از ایمانتان، کافر گردانند. پس عفو کنید و درگذرید، تا خدا فرمان خویش را بیاورد، که خدا بر هر کارى تواناست.»
در آیه ۵۴ سوره نساء نیز آمده است: ( أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنَآ آلَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَآتَیْنَاهُم مُّلْکًا عَظِیمًا )؛ « بلکه به مردم، براى آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرده حسد مى‏ورزند ؛ در حقیقت، ما به خاندان ابراهیم کتاب و حکمت دادیم، و به آنان ملکى بزرگ بخشیدیم.»
ج ) بهانه جویی
یکی دیگر از ویژگیهای منفی قوم یهود، بهانه جوییهای آنها میباشد. آنان اگر به چیزی گرایش یابند، تمام تلاش خویش را مصروف می‌دارند تا به آن برسند و اگر نسبت به چیزی بیزار شوند، همه راه‌ها را بر آن می‌بندند تا وجود و حضوری نیابد. در سوره بقره و در داستان گاو بنی اسرائیل، به خوبی این ویژگی ترسیم شده است.^[۴۵۳]
از دیگر نمونه‌های بهانه جویی بنی اسرائیل می‌توان به درخواست رویت خداوند از حضرت موسی (ع)^[۴۵۴]، درخواست تنوع خوراکی ها^[۴۵۵]، درخواست ساختن معبودی جسمانی^[۴۵۶]، درخواست فرود آمدن کتاب از آسمان برای آنها^[۴۵۷] و موارد دیگر اشاره کرد که سبب شهرت مثل معروف «بهانه‌های بنی اسرائیلی» شده است.
قرآن کریم به بهانهجوییهای یهود در زمان رسول خدا(ص) نیز اشاره دارد.
(یَسْئَلُکَ أَهْلُ الْکِتابِ أَنْ تُنَزِّلَ عَلَیْهِمْ کِتاباً مِنَ السَّماءِ فَقَدْ سَأَلُوا مُوسى‏ أَکْبَرَ مِنْ ذلِکَ فَقالُوا أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَهً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَهُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْهُمُ الْبَیِّناتُ فَعَفَوْنا عَنْ ذلِکَ وَ آتَیْنا مُوسى‏ سُلْطاناً مُبِینا)؛^[۴۵۸]« اهل کتاب از تو تقاضا مى‏کنند کتابى از آسمان (یک جا) بر آنها نازل کنى (در حالى که این بهانه‏اى بیش نیست) آنها از موسى بزرگتر از این را خواستند و گفتند خدا را آشکارا بما نشان بده، و به خاطر این ستم صاعقه آنها را فرو گرفت، سپس گوساله (سامرى) را پس از آن همه دلایل روشن که براى آنها آمد (به خدایى) انتخاب کردند ولى ما آنها را عفو کردیم و به موسى برترى آشکارى دادیم.»
(الَّذِینَ قالُوا إِنَّ اللَّهَ عَهِدَ إِلَیْنا أَلاَّ نُؤْمِنَ لِرَسُولٍ حَتَّى یَأْتِیَنا بِقُرْبانٍ تَأْکُلُهُ النَّارُ قُلْ قَدْ جاءَکُمْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِی بِالْبَیِّناتِ وَ بِالَّذِی قُلْتُمْ فَلِمَ قَتَلْتُمُوهُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ فَإِنْ کَذَّبُوکَ فَقَدْ کُذِّبَ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ جاؤُ بِالْبَیِّناتِ وَ الزُّبُرِ وَ الْکِتابِ الْمُنِیر)؛^[۴۵۹]« (اینها) همانها (هستند) که گفتند خداوند از ما پیمان گرفته که به هیچ پیامبرى ایمان نیاوریم تا (این معجزه را انجام دهد) قربانى بیاورد که آتش (صاعقه آسمانى) آن را بخورد! بگو پیامبرانى پیش از من دلایل روشن و آنچه را گفتید آوردند پس چرا آنها را به قتل رسانیدید اگر راست مى‏گوئید؟! پس اگر (این بهانه‏جویان) تو را تکذیب کنند (چیز تازه‏اى نیست) رسولان پیش از تو را (نیز) تکذیب کردند همانها که دلایل آشکار و نوشته‏هاى متین و محکم و کتاب روشنى بخش آورده بودند».
د ) تکذیب رسالت انبیاء و کشتن پیامبران الهی
تکذیب رسالت انبیاء و حتی کشتن پیغمبران الهی از دیگر افعال و ویژگی های مذموم یهود است که در آیات متعددی به آنها اشاره شده است.خداوند در سوره مائده می فرماید: (لَقَدْ أَخَذْنا مِیثاقَ بَنِی إِسْرائِیلَ وَ أَرْسَلْنا إِلَیْهِمْ رُسُلاً کُلَّما جاءَهُمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوى‏ أَنْفُسُهُمْ فَرِیقاً کَذَّبُوا وَ فَرِیقاً یَقْتُلُون)؛^[۴۶۰] « ما از بنى اسرائیل پیمان گرفتیم و رسولانى به سوى آنها فرستادیم (ولى) هر زمان پیامبرى بر خلاف هوسها و تمایلات آنها مى‏آمد عده‏اى را تکذیب مى‏کردند و جمعى را مى‏کشتند.»؟!