وبلاگ

شکل ۱-۲-۹: اندازه دولت (نسبت مخارج دولت به تولید ناخالص داخلی) در سال ۲۰۱۱

منبع: داده ­های بانک جهانی

با توجه به آنچه که در ارتباط با سهم بخش کشاورزی در اقتصاد کشور، اشتغال بخش وسیعی از شاغلان کشور در این بخش، لزوم توجه به بهره­وری این بخش، و مخارج دولت آورده شد و نهایتاً با توجه به مطالعات نظری و تجربی که بر اثرات متفاوت مخارج دولت بر بهره­­وری بخش­های مختلف اقتصادی تأکید دارند در این تحقیق به بررسی تأثیر مخارج جاری و عمرانی دولت بر بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی کشور با بهره گرفتن از داده ­های سالانه ایران طی دوره ۱۳۸۷-۱۳۵۲ می­پردازیم.

ضرورت و اهمیت انجام تحقیق
بخش کشاورزی به لحاظ دارا بودن قابلیت­ها و ظرفیت­های قابل توجه از اهمیت خاصی در اقتصاد کشورها برخوردار است. نقش بخش کشاورزی در تأمین مواد غذایی و تهیه مواد اولیه برخی از صنایع قابل توجه است. این موضوع زمانی از اهمیت بیشتری برخوردار می­گردد که ویژگی چندگانه این بخش و تأثیری که در تأمین توسعه روستایی ایفا می­نماید نیز مدنظر قرار گیرد. بخش کشاورزی در کشورهای کمتر توسعه یافته و در حال توسعه از جمله ایران به عنوان یکی از بخش­های قدیمی در اقتصاد مطرح می­باشد و در زمینه تولید، اشتغال، امنیت غذایی، مبادلات خارجی و مزیت­های نسبی از جایگاه ویژه­ای برخوردار بوده و دارای نقش­های کلیدی در جریان توسعه اقتصادی است (نصابیان و خلج، ۱۳۸۲).
از سوی دیگر مطابق مطالعات اقتصادی دستیابی به رشد اقتصادی از طریق افزایش بهره­وری از مهمترین اهداف اقتصادی هر کشور به شمار می­رود. در سطح جهانی دستیابی به توسعه و لزوم افزایش بهره­وری در تعامل با یکدیگر قرار دارند، به طوریکه افزایش بهره­وری به عنوان مقدمه­ای برای دستیابی به توسعه اقتصادی مطرح می­گردد. از این رو و با توجه به سهم عمده بخش کشاورزی در اقتصاد ایران شناسایی عوامل مؤثر بر بهره­وری در این بخش ضروری به نظر می­رسد. از سوی دیگر با توجه به سهم عمده دولت در اقتصاد کشور شناسایی اثرات مخارج دولت بر جنبه­ های مختلف اقتصاد کشور حائز اهمیت است. با توجه به مطالعات انجام شده در کشورهای مختلف پیرامون اثرات مخارج دولت بر بهره­وری بخش­های اقتصادی و از جمله بخش کشاورزی، چگونگی این رابطه ممکن است مثبت، منفی و یا بی معنی باشد. شرایط اقتصادی کشور ما تا حدود زیادی متفاوت از کشورهایی است که مطالعاتی در این زمینه در آنها صورت گرفته است. با توجه به شواهد اقتصادی به نظر می­رسد که مانند آنچه که در کشورهای توسعه یافته دیده می­ شود بخش دولتی و بخش خصوصی در ایران مکمل همدیگر نیستند. از طرف دیگر وضعیت ما با آن دسته از کشورهای در حال توسعه که مخارج دولت از مالیات­های بخش خصوصی تأمین می­گردد تفاوت دارد، زیرا مخارج بخش دولتی تا حدود زیادی از محل درآمدهای نفتی تأمین می­گردد. با توجه به شرایط فوق چگونگی تأثیر مخارج دولتی بر بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی نامشخص به نظر می­رسد. همچنین به منظور مطالعه دقیق­تر این ارتباط لازم است مخارج عمرانی و مصرفی بخش دولتی تفکیک گردد.

اهداف تحقیق
بررسی تأثیر مخارج جاری دولت بر بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران.
بررسی تأثیر مخارج عمرانی دولت بر بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران.
فرضیات تحقیق
مخارج جاری دولت دارای تأثیر معناداری بر رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران است.
مخارج جاری دولت در بلندمدت دارای تأثیر معناداری بر رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران است.
مخارج جاری دولت در کوتاه­مدت دارای تأثیر معناداری بر رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران است.
رابطه علیت از مخارج جاری دولت به رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران در بلندمدت وجود دارد.
رابطه علیت از مخارج جاری دولت به رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران در کوتاه­مدت وجود دارد.
مخارج عمرانی دولت دارای تأثیر معناداری بر رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران است.
مخارج عمرانی دولت در بلندمدت دارای تأثیر معناداری بر رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران است.
مخارج عمرانی دولت در کوتاه­مدت دارای تأثیر معناداری بر رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران است.
رابطه علیت از مخارج عمرانی دولت به رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران در بلندمدت وجود دارد.
رابطه علیت از مخارج عمرانی دولت به رشد بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی ایران در کوتاه­مدت وجود دارد.
تعریف واژگان و اصطلاحات کلیدی
بهره­وری عوامل تولید:
مفهوم بهره­وری در کلیه نظام­های اقتصادی و اجتماعی مطرح بوده به شیوه ­های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است. در سال ۱۹۵۰ سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی (OECD) به طور رسمی بهره­وری را بدین شرح تعریف کرد که “بهره­وری حاصل کسری است که از تقسیم مقدار یا ارزش محصول بر مقدار یا ارزش یکی از عوامل تولید به دست می ­آید و بر این اساس می­توان از بهره­وری سرمایه، مواد اولیه و نیروی کار صحبت کرد". این مفهوم به تدریج تکامل یافته است و مفاهیم کارائی و اثربخشی را نیز شامل گردیده است.
اگر چه تعاریف نخستین بهره­وری عمدتاً در برگیرنده مفهوم بهره­وری جزئی عوامل تولید بود، لیکن از دیدگاه سیستمی بهره­وری عبارت است از نسبت مجموع خروجی­های یک سیستم به مجموع ورودیهای آن، که خروجی­ها می ­تواند شامل حجم و مقدار محصول تولید شده تعداد افراد فارغ­التحصیل شده و امثالهم بوده و مخرج کسر یعنی نهاده­ها نیز در برگیرنده کلیه عوامل تولید نظیر مواد اولیه، ساعات کار (تعداد) نیروی انسانی، ماشین­آلات و غیره باشد و یا این که بر حسب معیارهای ارزش مالی یا واحد پول رایج کشورها اندازه ­گیری شود.
بنابراین بهره­وری مقدار تولید یا ستانده نیست بلکه اندازه­ای است که نحوه ترکیب و به­ کارگیری عوامل تولید در راستای اهداف بنگاه، به نحوی که بیشترین نتایج و بازدهی با کمترین هزینه حاصل شود را ارائه می­دهد. بر این اساس بهره­وری به صورت نسبت ستانده به نهاده است و می ­تواند نهاده­های بسیاری را شامل شود؛ این نهاده­های متعدد و مؤثر، در هر کدام از این نسبت­ها، می ­تواند متضمن کیفیت، گستردگی عملیات، میزان مصرف مواد اولیه، موجودی و ظرفیت تولید تجهیزات سرمایه­ای، میزان مهارت نیروی کار و غیره باشد (عباسیان و مهرگان، ۱۳۸۶).

روش و ابزار گردآوری اطلاعات
تحقیق حاضر از نظر ماهیت و روش توصیفی و از نظر هدف کاربردی است. دراین تحقیق برای جمع­آوری مباحث تئوریک، از روش کتابخانه­ای (کتب و مقالات)، اسنادکاوی و فیش­برداری استفاده شده است.
منبع گردآوری داده ­های تحقیق به صورت زیر است:
تولید ناخالص داخلی: آمار و داده ­ها، بانک مرکزی
تولید بخش­های اقتصادی: آمار و داده ­ها، بانک مرکزی
مخارج جاری و عمرانی دولت: بانک اطلاعات سریهای زمانی اقتصادی بانک مرکزی
صادرات بخش کشاورزی: بانک اطلاعات سریهای زمانی اقتصادی بانک مرکزی
بهره­وری کل عوامل تولید بخش کشاورزی: محاسبات تحقیق؛ در این تحقیق این متغیر با بهره گرفتن از مقاله مهرآرا و احمدزاده (۱۳۸۸) محاسبه شده است. به این صورت که از کشش عامل کار و کشش عامل سرمایه در مقاله مذکور برای بخش­های اقتصادی کشور محاسبه شده است، برای بخش کشاورزی کشش­ عامل نیروی کار و سرمایه هر دو برابر ۴/۰ برآورد شده است. در تحقیق حاضر مقادیر مذکور در تابع تولید کاب­-داگلاس جاگذاری شده و بهره­وری کل عوامل تولید در بخش کشاورزی محاسبه شده است.
ضریب مکانیزاسیون بخش کشاورزی: داده ­های بانک جهانی