تعریف نظری: اختلال بالینی که مشخصه آن از بین رفتن احساس تسلط و تجربه رنج و عذاب شدید است. این اختلال همراه با از دست دادن انرژی و علاقه، احساس گناه، دشوارترین تمرکز، از دست دادن اشتها و افکار مرگ یا خودکشی می باشد. همچنین سطح فعالیت، توانایی های شناختی، تکلم و کارکردهای نباتی از قبیل خواب، فعالیت جنسی و سایر نظم های زیستی تغییراتی پیدا می کنند. این تغییرات تقریباً همیشه موجب مختل شدن کارکردهای بین فردی، اجتماعی و شغلی بیمار می گردد.
اختلالات خلقی ممکن است قبل از مصرف مواد، در طول دوره وابستگی یا بعد از پرهیز از مصرف درمعتادان قابل تشخیص باشند اما اختلال خلقی ناشی از مواد افیونی واختلال خواب ناشی از مواد افیونی را باید از اختلال افسردگی اساسی، اختلال افسرده خوبی، اختلال دو قطبی و نیز نشانه های خلق افسرده در اختلالات اضطرابی تفکیک نمود (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۷).
تعریف عملیاتی: نمره افسردگی فرد در پرسش نامه سلامت عمومی ۲۸ سوالی در سال ۹۳ است.
۳-۶-۱ اضطراب
تعریف نظری: اضطراب هشداری است که فرد را گوش به زنگ می کند و به فرد هشدار می دهد که خطری در راه است و باعث می شود که فرد بتواند برای مقابله با خطر، اقداماتی به عمل آورد. اختلالات اضطرابی طبق متن تجدید نظر شده ویرایش چهارم کتابچه تشخیصی و آماری اختلالات روانی به هشت اختلال تقسیم می شوند. معتادان ممکن است در دوره مسمومیت یا دوره ترک با اختلال اضطرابی ناشی از نوع ماده مصرفی مواجه شوند. در مورد وابستگی به افیون ها این اختلال ممکن است به صورت اختلال مختلط اضطرابی - افسردگی بروز نماید (کاپلان و سادوک، ۲۰۰۷).
تعریف عملیاتی: نمره اضطراب فرد در پرسش نامه سلامت عمومی ۲۸ سوالی در سال ۹۳ است.
۴-۶-۱ اختلال در کنش اجتماعی
تعریف نظری: ۷ ماده را به خود اختصاص می دهد. توانایی فرد در انجام کارهای روزمره، احساس رضایت در انجام وظایف، احساس مفید بودن، قدرت یادگیری و لذت از فعالیتهای روزمره زندگی را بررسی می کند. تعریف عملیاتی: نمره کنش اجتماعی در پرسش نامه سلامت عمومی ۲۸ سوالی در سال ۹۳ است.
۵-۶-۱ رویکرد شناختی ـ رفتاری
تعریف نظری: یک رویکرد روان درمانی است که احساسات ناکارآمد و رفتارها، فرایندها و مضامین شناختی ناسازگارانه را از طریق شماری از روش های سیستماتیک، صریح و هدفدار نشانه میگیرد. این رویکرد با تمرکز بر حل مسأله عهده دار حل مشکلات به خصوصی میشود، و در این رویکرد درمانگر با عمل گرایی تلاش میکند با کمک به مراجع در انتخاب استراتژی خاصی برای مواجهه با مشکل به او کمک کند.
تعریف عملیاتی: در این پژوهش مداخله درمانی گروه درمانی شناختی - رفتاری به عنوان متغیر مستقل بود که در دوازده جلسه برگزار گردید که شامل آموزش های رفتاری، شناختی، مراحل درمان، حل مسأله، با طرحواره ها، انرژی، هیجانها، انگیزه ها، تغییر، کنترل وسوسه، خودیاری، مهارت های اولیه بهبود و پیشگیری عود و خود ارزشمندی بود .
۶-۶-۱ معتاد
تعریف نظری: معتاد عبارت است از شخصی که در نتیجه استعمال متمادی دارو دربدن وی حالت مقاومت اکتسابی ایجاد شده به قسمی که استعمال مکرر آن موجب کاسته شدن تدریجی اثرات آن می گردد و پس از مدتی فرد معتاد میتواند مقادیر سمی دارو را دربدن بدون ناراحتی تحمل کند ودرصورتی که دارو به بدن او نرسد اختلالات روانی وفیزیکی موسوم به سندرم محرومیت حاصل می شود (کفاشیان، ۱۳۸۰). درسال ۱۹۵۰ سازمان جهانی بهداشت، تعریف زیرا را برای اعتیاد ارائه داده است: اعتیاد دارویی، حالتی است که دراثر مصرف دوره ای یا مداوم یک ماده شیمایی (طبیعی یا مصنوعی) که برای انسان یا جامعه مضر میباشد ایجاد شده و ویژگی آن به قرار زیر است :
-
- اشتیاق یا نیاز اجباری به استفاده مداوم آن ماده و ظهور رفتاری اجباری برای پیدا کردن آن به هر وسیله
-
- تمایل به افزودن مقدار مصرف به مرور زمان .
-
- پیدا شدن وابستگی های جسمی و روانی دراثر استفاده از آن ماده .
همچنین براساس ملاک های مطرح شده درراهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی تشخیص وابستگی به مواد افیونی برای وی گذاشته می شود .
تعریف عملیاتی: منظور از معتاد در پژوهش حاضر کسی است که توسط پزشک درمرکز درمان مصرف مواد براساس ملاک های مطرح شده درراهنمای تشخیصی وآماری اختلالات روانی ، تشخیص وابستگی به مواد افیونی برای وی گذاشته شده است .
مواد افیونی: اکثر مواد مخدری که بطور مستقیم و یا غیرمستیم از گیاه خشخاش بدست می آیند و مصرف آنها معمولا با احساس بی حسی و کرختی، تسکین درد و خوابهای عمیق به همراه است را افیون مینامند. که به شکل انواع مختلفی از مواد تولید شده و برای مصارف پزشکی و دارویی و یا مصارف غیرقانونی مورد استفاده قرار میگیرند. مهمترین مواد مخدر افیونی که از خشخاش و محصولات جانبی آن مشتق میشود عبارتنداز: هروئین، تریاک، مرفین، کدئین و متادون است.
فصل دوم:ادبیات و پیشینه نظری
۱-۲ مبانی نظری و پیشینه تحقیق
خصوصیت سیری ناپذیری انسان، باعث تداوم تلاش و پویایی او در زندگی می شود .هرگاه این خصوصیت در مسیر بالندگی و تکامل قرار گیرد، سلامت و بهداشت روانی او سیر ارتقایی را دنبال می کند. اما معمولاً تمام انرژی و استعداد انسان در خدمت رشد و تکامل او قرار نمی گیرد. بعضی اوقات این نیروی حیات بخش به فعاالیت هایی معطوف می گردد که تهدید کننده سلامت روانی افراد است. وقتی سیری ناپذیری انسان با خصوصیت دیگری مثل وابسته شدن همراه شود، زمینه های بروز اختلالات رفتاری و روانی ایجاد می شود. بى تردید اعتیاد یکى از بلاهایى است که همه انسان ها، به ویژه پویایى، فقر، جهل و اعتیاد جوانان را تهدید مى کند.
مثلّث بالندگى، نشاط و خلاقیت را از بعضى جوانان گرفته و از آنها انسان های بیمار و بى خاصیت ساخته است .افزون بر آن، اعتیاد سالانه هزاران انسان را به کام مرگ می فرستد .اعتیاد، گذشته از ایجاد اختلافات خانوادگى که در نهایت به طلاق منجر مى شود، زیان هاى اقتصادى و فرهنگى فراوانى را نیز موجب مى شود. لذا باید در پی درمانی برای این مشکل بود که احتمال عود در آن پایین بوده و باعث بهبود بیماران شده و از خطرات و عوارض آن بکاهد. هنوز مشخص نیست که کدام یک از متغیرها در گرایش به اعتیاد نقش بیشتری دارند.
یکی از مهمترین دستاوردها در طی چند سال اخیر تغییر نگاه مسئولان و کارگزاران نسبت به اعتیاد و مواد مخدر بوده است .اعتیاد را نوعی بیماری روانی تکرار شونده می دانند که معتاد علیرغم تمام عوارض مصرف داروی مخدر، آن را بدون اراده مصرف می کند. در این که آیا اعتیاد را باید بیماری دانست یا یک جرم، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. البته امروزه اعتیاد از نظر سازمان بهداشت جهانی، اصطلاح مقبولی شناخته نمی شود و درسال ۱۹۸۴ به جای اعتیاد اصطلاح وابستگی دارویی را توصیه کرده است .
طبق نظر دوپوند[۵۳] و مک گاورن (۱۹۹۲) اعتیاد، اختلال در سیستم پاداش دهی مغز است که لذّت و درد را کنترل می کند. یک فرد معتاد به دنبال لذّت و تسکین درد و درماندگی خود از مواد مخدر استفاده میکند، اما بیماری و اعتیاد فرد به صورت چاره ناپذیری از لحاظ فردی به رنجی دردناک تبدیل شده و از لحاظ خانوادگی و اجتماعی گاهی به دیگران و اطرافیان به نحو بازگشت ناپذیری آسیب می رساند.
اکثر کسانی که نیاز بدنی خود برای دارو را از دست داده اند، معمولاًپس از مرخص شدن، دوباره به آن روی می آورند. مشکل اعتیاد به عنوان یک پدیده که نتایجش می تواند اثرات بسیار سویی در زمینه های اجتماعی، فرهنگی سیاسی و اقتصادی داشته باشد، درهر جامعه ای مطرح است اعتیاد از یک نظر معضلی فردی - روانی است واز منظری دیگر یک مسئله اجتماعی است.
اگر دردید امنیتی – انتظامی جرم است و قابل پیگیری ولی ازدید روانشناسان وجامعه شناسان آسیبی است درخورریشه یابی وترمیمی است. رشد بی رویه وپرشتاب اعتیاد به مواد مخدر، جوامع مختلف را با مشکلات اساسی روبروکرده است ( صفری، ۱۳۸۲) اعتیاد امروزه صرفاً مشکل معتادان نیست، بلکه مشکل جامعه است و سلامت همه افراد جامعه را به خطر انداخته است. اعتیاد به مواد مخدر یکی از معضلات بهداشتی ، روانی و اجتماعی جهان امروز است .بررسی های اخیر نشان می دهد که بعد ازچندین سال افول، مصرف مواد مخدر درمیان نوجوان در دهه ۱۹۹۰ افزایش یافته و مصرف الکل وسیگار نیز به صورت غیر قابل قبولی بالارفته است (دباغی، ۱۳۸۶).
درمان اعتیاد نیز همیشه با پیچیدگی های زیادی روبرو بوده است که در سطحی ترین آن دوبعدی بودن این بیماری یعنی وابستگی جسمی توام با وابستگی روانی است .درمان این بیماری بدون توجه به یکی از این دومولفه، درمانی ناقص و برگشت پذیر است. تلاش هایی که درجهت یافتن اثر بخش ترین نوع درمان چه درحوزه ی پزشکی و چه درحوزه روانشناسی صورت گرفته کاملا امیدوار کننده بوده اما با توجه به اصل تفاوتهای فردی و دلایل متنوع گرایش به مصرف مواد و همچنین نوع موادی که هر از چند گاه تازه وارد بازار مصرف می شود لزوم ابداع و به کارگیری روش های نوین درمانی به روز را می طلبد همان منبع انواع متعددی از روان درمانی در سایر نا بهنجاریها برای درمان اعتیاد نیز به کار برده می شود .
دراین میان کارایی نسبی روانکاری، رفتاردرمانی و درمانهای انسانگرایانه برای کمک به افراد درجهت شکستن و فروریختن وابستگی به داروهامشخص شده است .به تعبیر آزوبل واکنشهای ترک اعتیاد چیزی بیش از رنج کشیدن از بیماری آنفلونزا نیست .اگر چه معتادان به هروئین زمانی که بستری می شوند ودیگر هروئین دریافت نمی کنند، نشانه های مرضی ترک را طی مدت یک یا دوهفته نشان می دهند. با وجود این اکثر کسانی که نیاز بدنی خود برای دارو را از دست داده اند، معمولاً پس از مرخص شدن، دوباره به آن روی می آورند از این رو بنظر میرسد معتادان به مواد مخدر هنگام ترک علاوه برمشکلات بدنی از مشکلات وعوارض روانشناختی نیز رنج می برند که این امر لزوم اتخاذ یک روشدرمان روانشناختی مفید را برای این بیماران بیش از پیش مشخص می کند (مولودی، ۱۳۸۰).
متخصصان درمان اعتیاد ادعا می کنند ترک اعتیاد موفق دارای سه مرحله می باشد :
-
- سم زدایی یعنی درمان وابستگی جسمی وفیزیولوژیک فردکه به مصرف مواد مخدر دارد و پیشگیری از بروز علایم ومحرومیت دارویی یا سندرم قطع مصرف که روش های گوناگونی دارد مثل دارودرمانی و طب
سوزنی.
-
- قطع وابستگی روانی که نیاز به ارزیابی دقیق روانشناختی شخصیت فرد معتاد وبرنامه های طولانی مدت
مشاوره وروان درمانی فردی وگروهی وخانواده درمانی دارد .
-
- جلوگیری از عود مجدد اعتیاد یا روی آوردن دوباره فرد به مصرف مواد مخدر واین مشکل بسیاری از افراد
معتاد است که بعد از ترک دوباره گرفتار اعتیاد میشوند (محمدزاده فراهانی، ۱۳۸۰).
از موارد مهمی که محققان دربحث جلوگیری از عود مجدد اعتیاد مطرح می کنند عوامل روحی وروانی است. پس دراعتیاد همیشه یک مشکل روانی و شخصیتی وجود دارد، به همین خاطر وقتی فرد معتاد برای درمان سمزدایی می شود، در واقع فقط وابستگی بدنی او به مواد مخدر از بین می رود و وابستگی روانی همچنان در وی باقی است، چون او می پنداشته که برای تحمل فشارهایی که به هر دلیل از جنبه نوروتیک و شخصیتی به او وارد شده است، به این اعتیاد احتیاج داشته است (محمدزاده فراهانی ،۱۳۸۰). با توجه به تمام این تفاسیر یکی از مشکلات اصلی معتادین، میزان بارگرایشی است که آنها بعد از ترک مواددارا می باشند .
پژوهشهای زیادی نیز درمورد درمان اعت یاد انجام گرفته است از جمله: نتایج پژوهش روسنو[۵۴] و همکاران
(۲۰۰۰) حاکی از آنست که درمان مهارتهای مقابله ای در مصرف کوکایین موثر است.کادن[۵۵] و همکارانش (۲۰۰۲) بهبود روابط اجتماعی را در ترک الکل موثر دانستند، مارلات[۵۶] (۱۹۹۸) اثر بخشی دو مداخله درمان شناختی رفتاری را در کاهش میزان عود به اثبات رساندند. همچنین در تعدادی از پژوهشها میزان شیوع همبودی مرضی اختلالهای روانی در بین معتادان بالا گزارش شده است.
این پژوهشها نشان می دهند که در بسیاری از سوء مصرف کنندگان مواد، شواهدی از دست کم یک اختلال همراه وجود دارد ران زویل[۵۷] و همکاران (۱۹۹۲) با توجه به اینکه پژوهشهای انجام گرفته هرکدام جنبه هایی خاص از درمان اعتیاد را در نظر گرفته اند و همچنین با توجه به میزان شیوع اختلالات روانی وشخصیتی همراه در بین معتادان که بیش از جمعیت عادی است و علت اصلی آنها در بازگشت به سوء مصرف مجدد می باشد نوع درمان بکار رفته در مورد آنها باید متفاوت از درمانهای سایر اختلالات روانی باشد، لذا لزوم انجام این تحقیق ضروری به نظر می رسد تا درکنار درمان دارویی ورفع علایم جسمانی اثر بخشی درمانهای روانشناختی را در درمان اختلالات همراه با اعتیاد که از عوامل مهم در بازگشت به مصرف مجدد می باشند مورد آزمایش قرار دهد .
از این رو به نظر می رسد معتادان به مواد مخدر هنگام ترک علاوه بر مشکلات بدنی، از مشکلات و عوارض روان شناختی نیز رنج می برند که این امر، لزوم اتّخاذ یک روش درمانی روان شناختی مفید را برای این بیماران بیش از پیش مشخص می کند اعتیاد به مواد مخدر یا اختلال وابسته به مواد به دلیل ماهیت زیستی - روانی- اجتماعی انسان از پیچیدگی خاصی برخوردار است، به همین علّت درمان این اختلال با تأکید بر یک رویکرد محض اغلب دشوار و ناکارآمد می باشد (شهابی،۱۳۸۴).
کارآمدترین رویکرد درمانی در کاهش یا ترک مصرف مواد اعتیادآور شامل ترکیبی از شیوه های جسمی و روانی می باشد همانگونه که می دانیم مسأله سوء مصرف مواد از بزرگترین عوامل مخرّبی است که زندگی نوین بشر را تهدید می کند و اعتیاد از جمله بیماریهایی است که به سختی درمان می شود. در اغلب موارد هدف کنترل و محدود کردن بیماری است. با این حال موارد موفقیت آمیزی از درمان اعتیاد دور از دسترس نیست. شاید بتوان نخستین اقدامات رسمی در حوزه ی اعتیاد را به زمان صفوی نسبت داد (نابدل، ۱۳۸۴).
در آن زمان به دستور حکومت وقت، به افراد معتاد فرصت داده شد تا به ترک اعتیادشان اقدام کنند. البته هیچ گونه آمار رسمی در زمینه ی میزان کارایی این گونه اقدامات در کاهش نرخ شیوع اعتیاد در دست نیست. توجه به ریشه های روانی، بین فردی و اجتماعی و بدنی این بیماری شرط درمان مؤثر آنهاست. همین جنبه های مختلف و متفاوت پیشگیری و درمان اعتیاد را با دشواری مواجه می کند. تاکنون مدلهای درمانی مختلفی برای درمان اعتیاد مطرح شده اند که هر کدام از آنها بیشتر یک جنبه از این بیماری را مورد توجه قرار می دهد. درمانهای دارویی تأمین نیازهای زیستی و بدنی معتادان را مورد توجه قرار می دهند. درمانهای روان شناختی توجه خود را بر اختلال روانشناختی و برنامه ی رواندرمانی مورد نیاز آن بیماران متمرکز کرده اند. گروه های خودیاری باارائه درمان حمایتی و تأمین حمایت اجتماعی سعی درمان خود را طرح ریزی کرده اند و به افزایش بینش معتاد کمک می کنند. مراکز اقامتی تلاش دارند مشکلات اجتماعی را کاهش داده و بیمار را از محیط خانواده و اجتماع دور نگهدارند. با این وجودو در روش های مختلف مشکلات متعددی در فرایند درمان رخ می دهند که اغلب موجب عود بیماری می شوند (پرینس،۲۰۰۴).
فرم در حال بارگذاری ...
