وبلاگ

۴-۳-۲ آلبوم سر عشق
دستگاه: ماهور
سه تار: پرویز مشکاتیان
نی: محمد موسوی
سال اجرا: ۱۳۶۱
سال انتشار: ۱۳۶۵
ماهور، آوازی است با طمأنینه که اغلب قسمت زیر و اوج ماهور با چهچهه زدن زیاد و هنرنمایی آوازخوان همراه است و گام بزرگ در ماهور بر خلاف گام کوچک نشاط آور و مهیج است. به همین جهت مارش های با هیجان و پرشور نظامی اغلب در گام بزرگ است. ماهور بسیار طرب انگیز و شادی آور است. (خالقی، ۱۳۷۳: ۱۶۰ به نقل از رفیعی، ۱۳۸۷: ۲۴۸)
طبق نظر استاد مجید کیانی، ماهور، آغاز روز و آغاز زندگی، شور و جوانی، غرور و توانگری، بی نیازی، سلحشوری و استغناست. (مقام استغنا در هفت وادی عرفان)
بنا به گمان استاد محمدرضا شفیعی کدکنی: «مقام ماهور برگرفته از شعر معروف «ماه و خورشید» باربد است. این مقام در ابتدا «ماه و خور» بوده است که در اثر گذر زمان به ماهور تبدیل شده است و آن را مادر همه مقام های موسیقی ایرانی می دانند.» (ستایشگر، ۱۳۷۶: ۳۰۰)
آواز: سر عشق
کلام: سعدی
مشخصات عروضی:
وزن: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن
بحر: مجتث مثمن مخبون محذوف

درآمد ماهور با این بیت آغاز می شود که از اشعار عاشقانه سعدی شیرازی است، بنابراین فضای این اثر، عاشقانه است. اقراری از سر عجز در مقابل عشق و رضایتی که از این ناتوانی و عجز دارد کاملاً در لحن و ملودی کلام محسوس است. قبل از آنکه به سراغ شعر برود، تحریر بلندی را که در واقع بدون کلام است و به عنوان شروع درآمدها اجرا می شود، در پنج قسمت اجرا می کند. سه قسمت اول آن خیلی آرام، متین و لطیف است. دو جمله ی آخر آن با حالتی جدی تر و با نتی بالاتر اجرا می شود که این حالت اجرایی، زیبایی خاصی دارد. حالتی که در ساختار کلی همه آوازها و دستگاه ها وجود دارد و این شکل و ساختار در اجزای آوازها هم موجود می باشد، در واقع حالتی صعودی که از نتی پایین شروع می شود و به تدریج به نت های بالاتر صعود می کند و مجدداً به همان نت اول فرود می آید.

به لحاظ اهمیت موضوع و تأکید بر مضمون، شعر را دوبار می خواند، تأکیدهایی که در متن بیت روی واژه های «هزار»، «جهد»، «سر عشق»، «سر آتش» و «بجوشم» دارد نقاط ویژه و برجسته ی آن به لحاظ تلفیق شعر و آواز محسوب می شوند. دوبار خواندن این بیت، تأکیدی است بر کل غزل که محوریت موضوعی آن می باشد.

این بیت در گوشه «گشایش» اجرا می شود که از گوشه های آغازین ماهور است و تأکیدهای کلی بر روی بیت دارد. یعنی هر کدام از مصراع ها را ۲ بار می خواند و این باز به لحاظ اهمیت موضوع و مفهوم است. تأکیدهای داخلی بیت بر روی واژه ها و ترکیب های، «به هوش بودم»، «که دل به کس نسپارم»، «شمایل تو»، «عقل» و «هوشم» از ویژگی های تلفیقی این بیت است و هم چنین انتخاب این بیت برای گوشه «گشایش» بسیار مناسب است و با لحن «گشایش» و موضوع شعر پیوند زیبایی دارند.

این مصراع را به تنهایی اجرا می کند و اشاره به گوشه فیلی دارد که آغاز فراز بالاتری از ماهور است. به لحاظ مضمون، غزل وارد فضای دیگری می شود و این انتخاب، بسیار بخردانه است. البته از آنجایی که این اجرا بصورت بداهه اجرا شده است، اشتباهی در آن بوجود آمده است و (جانِ من آمد) (جان آمد) خوانده شده است. البته این گونه اشتباهات ممکن است مربوط به (نسخه) باشد، یا در چاپ، این اشتباهات بوجود می آید و از چشم ویراستار پوشیده می ماند یا اینکه مربوط به خوشنویسِ نسخه مربوطه است و یا اینکه بدلیل بداهه بودن از چشم خواننده پوشیده می ماند.