وبلاگ

فکر کردن را داشته باشد ،اگر هدف آنقدر کوچک باشد که انگیزهای برای فرد ایجادنکند هیچ امیدی بدست نمی آید. ” (کوهساریان ،۱۳۸۷ )

“امید یک رفتارشناختی ناآگاهانهای است که به فرد انرژی می دهد ومنجر به عمل برای دست یابی به هدف شده و بحران ها را به فرصت برای رشد تبدیل می کند و ارتباط تنگاتنگ با اطمینان،ارزو وایمان دارد. ” (غیورپور،۱۳۸۹)
ویکتور فرانکل^[۱۲] ۱۹۰۵
وی اعتقاد داشت بدون امید به آینده محمل معنوی زندگی از میان می رود.هر چه میزان عدم معنا برای زندگی پوچ انگاری بیشتر شود ، احساس امید کم تر و میل به زندگی کم تر ، یعنی داشتن معنایی برای زندگی ، برای فرد و احساس امید رابطه وجود دارد .هرچه میزان عدم معنا برای زندگی پوچ انگاری بیشتر شود احساس امید کم تر است .هرچه میزان معنا برای زندگی کم تر شود میل به زندگی کم تر است . این نگرش به انسان امید می دهد که زندگی به رقم موقعیّت های گذرای آن می تواند غنی و سالم باشد . (شولتس ،خوشدل ، ۱۳۸۰)
لوپز ^[۱۳]و همکارانش (۲۰۰۳) بیان می کنند که قدرت امید به عنوان یک نیروی انگیزشی در تمام دوران معاصر مورد بحث بوده ودر قرون گذشته صاحب نظران پزشکی و روان شناسی آن را بررسی کرده اند .( ره انجام ،۱۳۸۹)
ابعاد امید از منظر روان شناسان
نظریه ابعاد امید شامل شش بعد است که آنها را در کنار هم بنا کرده و تغییرات آنها سبب بروز فرایند امیدواری می گردد: (بهاری ،۱۳۸۸)
- بعد شناختی : فرآیندی است که فرد طی آن آرزو ، درک ، تصور ، یادگیری و قضاوت در مورد موضوع امید را عملی می سازد ، این بعد شامل فرآیندی مثل تعریف موضوع امید ، کشف واقعی بودن امید ، تمیز دادن عوامل ارتقاء دهنده امید از موانع آن و تصویر سازی ذهنی است.در این مرحله فرد به بررسی منابع و محدودیت ها پرداخته و توان و قوت خود را بررسی می کند و در صورت عدم توان کافی ، موضوع امید را تعدیل و تغییر میدهد یا مورد جدیدی را انتخاب می کند . ( همان)
- بعد عاطفی : بر احساسات و روحیات فرد دلالت می کند و شامل جاذبه و کشش یک پیامد خوب ، احساس نسبت به اهمیت امید ، اعتماد و یا عدم اطمینان می باشد . این بعد بر تمامی فرایند امید نفوذ دارد و احساسات متفاوتی از دردناک بودن تا آرامش را در بر می گیرد.
ـ بعد رفتاری : این بعد مشتمل بر اعمال و رفتاری است که فرد برای رسیدن به موضوع امید انجام می دهدامید می تواند منجر به افزایش انرژی برای انجام اعمال شود ، این اعمال می تواندفیزیولوژیک ،روانی یا فرهنگی باشد
ـ بعد نسبی : این بعد بر احساس وابستگی و ارتباط با دیگران حکم می کند و شامل تعامل اجتماعی ، تقابل برخورد و امنیت وارتباط با موجودات ، افراد و خداوند می باشد. (بهاری ۱۳۸۸)
ـ بعد زمانی : این بعد بر تجربیات گذشته ، حال و آینده توجه دارد ، امید اگر چه مربوط به آینده است اما گذشته و حال بر فرآینده امید موثر است. موضوع امید گاه متوجه زمان خاصی است و گاه اختصاص به زمان خاصی ندارد. (همان)
ـبعد زمینه ای: که مربوط به موقعیت زندگی فرد است که بر امید موثر است . بعضی موقعیت ها منجر به بروز نا امیدی و یا امید می شوند. ( همان )
۲-۴-امید از منظر فلاسفه
امید یعنی قبول داشتن تمامییّت خود،زیستن به طور سالم و داشتن یک زندگی با مفهوم” (اسلامی نسب ، ۱۳۷۳).
از نظر مارسل۱۹۶۲^[۱۴] امید یعنی احساس امکان داشتن و ممکن بودن هر چیز غیر ممکن،امید یعنی هدف بخشیدن به زندگی از طریق معنویت بخشیدن به خود و پناهنده شدن به اصول معنوی و معنا دادن به زندگی از این طریق .
اکویناس^[۱۵] معتقد بود که امید فضیلتی الهی است پس متعلق به خداست و نفس انسان تنها در سه ساحت (ذهن ،عقل ،اراده) لایق و سزاوار خداست و امید در اراده جادارد و اراده فاعل امید است . (آرائی ،۱۳۹۱ )
اکویناس در کتابی به نام “حقیقت ” افراد را دارای دو نوع استعداد یا آمادگی بالقوه می داند :یکی استعداددرونی ودیگری بیرونی . پرورش استعداد درونی به خودشخص و فعالیت ذهنی او بستگی دارد . (کاردان ،۱۳۹۱)
از نظر اکویناس مهمترین اثر امید قوت و نشاط بخشیدن به عمل انسان است و امید به دودلیل سبب افزایش عمل است : با این که امید سخت و دشوار است لکن انسان میتواندبه آن دست یابد و سبب اشتیاق بیشتر به عمل است . وامید موجب لذت در انسان است که کمک به فعل انسان می کند . (آرائی ،۱۳۹۱)
۲-۵- امید از نظر اندیشمندان اسلامی
امید از منظر ملااحمد نراقی
ضد یاس از رحمت خدا امیدواری به اوست که آن را رجاءگویند .و رجاءعبارت است از انبساط و سرور در دل به جهت انتظار امر محبوبی . نراقی رجاءو امید واری بدون طاعت راحماقت دانسته و می گوید امیدواری به رحمت ومغفرت باید بعداز طاعت و عبادت باشد. (نراقی ، ۱۳۶۷)
امید از منظر عبدالله شبر:
رجا عبارت است از سرور و نشاط قلب به خاطر انتظار آنچه محبوب اوست؛ به شرط آنکه وقوعش متوقع و منتظر بوده و سببى عقلائى داشته، و انتظار انسان به این خاطر باشد که اکثر اسباب آن فراهم است. در این صورت نام رجا براین انتظار، صادق است. ولى اگر کسى بدون سبب، منتظر وقوع محبوب خود باشد، نام غرور و حماقت بر آن صادقتر از” رجاء"است و اگر اسباب آن معلوم الوجود نبوده، و از عدم آنها نیز اطلاعى در دست نباشد بهتر است به جاى رجاء به آن تمنى بگوئیم. ( جباران ،۱۳۷۸)
امید از منظر امام محمد غزالی:
از نظر غزالی امید عامل و انگیزه حرکت انسان به سوی خداست چنان که اگرانسان امیدی به لذت دیدار جمال حق نداشته باشد راه های سخت سیر و سلوک را نمی پیماید(آرائی ،۱۳۹۱)
غزالی امید را درمان درد ،روح و روان انسان می داند،و در مواردی انسانی که نامیدی براو غلبه کرده مثال میزند که عبادتها را ر هاکرده و درعین حال توبه هم نمی کند او آنچنان در شهوات و لذت های حیوانی و پست است که خود راجداودوراز خدامی پندارد و هیچ امیدی به بازگشت به سوی خدا را ندارد لذاتوبه هم نمی کند . ودر برخی موارد انسانی به سبب کوشش بسیارش در طاعت و عبادت خدارنج بسیار می برد تاحدی که به خانواده اش ضرر می رساند این دو حالت عارض برنفس افراط وتفریط اعتدال نفس است پس هر دو انسان بیمار اند و راه درمان هر دو امید است ،پس امید موجب اعتدال نفس است . (آرائی ۱۳۹۱)
امید از منظر امام خمینی
در آیات الهی و روایات نورانی معصومین علیهم السلام از امیدواری به رحمت و لطف خداوند تعبیر به “رجا” شده است که در مقابل آن، صفت “قنوط” یا ناامیدی از رحمت خدا قرار دارد. حضرت امام خمینی در این باره می‏نویسد:
رجاء، از فطریّات است، و نیز مبدأ حصول رجاء حسن ظنّ به خدای تعالی، و مبدأ قنوطِ از رحمت، سوء ظنّ به ذات مقدّس است . گاه ممکن است این ویژگی برجسته و پسندیده در عمل با مفاهیم دیگری اشتباه شود. امام خمینی(ره) در این باره می‏ نگارد:
یکی از اموری که مورد اشتباه است و انسان به واسطه محجوبیّت گول می‏ خورد، تمیز مابین غرور و اَمانی و مابین رجاء و وثوق به حق است. و پر معلوم است که غرور از بزرگترین جنود ابلیس است، به خلاف رجاء که از جنود رحمان عقل است، با اینکه این دو، هم به حسب مبادی و هم به حسب آثار، مختلف و متمیزند. مبدأ رجاء علم به سعه رحمت، و ایمان به بسط فیض و کمال و اسماء و صفات است. و مبدأ غرور، تَهاون به امر الهی، و جهل به عوالم غیب و صور غیبیه افعال و لوازم ملکوتیه صفات نفس است.( امام خمینی ،۱۳۸۰)
گفتنی است که واژه “رجاء” در قاموس کلام الهی و سخنان معصومین علیهم السلام معمولاً با واژه خوف همراه است . فرد مؤمن دایم بین خوف و رجا ء (بیم و امید) قرار دارد؛ بدین معنا که او از یک سو، به فقر و نداری خود نگاه می کند که سرتا پا نقص و کمبود است، از خود هیچ گونه کمال، عزّت و توانایی ندارد و آنچه دارد همه از خداوند است.
او از عبادت های خود بیم دارد، چه رسد به گناهان و نافرمانی هایش از پروردگار؛ و از سوی دیگر، به رحمت گسترده الهی، که تمام عالم را فرا گرفته است، نظر افکنده، امید دارد که این رحمت شامل او نیز می شود. (امام خمینی ،۱۳۸۰ )
امید از منظر استاد مطهری:
استاد مطهری امید و آرزو را به امید وآرزوی صادق و کاذب تقسیم نموده اند و می گویند افرادی که از لحاظ روح و روان سالم و بانشاطند وانحرافی پیدا نکرده اند کمتر به تخیل و به هم بافتن آرزوهای دورودراز و نامعقول می پردازند . همیشه عملی آرزو می کنند ولی افرادی که مبتلا به بیماری روانی هستندبیشتر بر مرکب خیال سوارند . (مطهری ،۱۳۶۹)
در جای دیگر امید را به معنای انتظار بدین گونه گفته اند:
استاد مطهری خصوصیات دو گونه انتظار (مثبت) و (منفی) را این گونه بیان می‌کنند:
انتظار فرج و آرزو و امید و دل بستن به آینده دو گونه است: ‌انتظاری که سازنده و نگهدارنده،‌ تعهدآور, نیرو آفرین و تحرک بخش است, به گونه‌ای که می‌تواند نوعی عبادت و حق‌پرستی شمرده شود؛ و انتظاری که گناه است:‌ ویرانگر,‌ اسارت‌بخش و فلج‌کننده و نوعی (اباحی‌گری) باید محسوب شود.(مطهری ،۱۳۷۷)
امید از منظر ایت الله مصباح یزدی
امید در سلامت روانی انسان نقش مهمی بر عهده دارد. امید، به زندگی انسان معنا می بخشد و هنگام هجوم مشکلات، ناملایمات، رنج ها و اندوه ها و مصایب و ناگواری ها، از فروپاشی روانی انسان جلوگیری می کند و مانع استیلای یأس و دل سردی بر انسان می گردد. بدون امید، زندگی، بی معنا، تلاش ناموجّه، و اضطراب و افسردگی حضور موجّه پیدا می کنند و سیاهی و تاریکی و ابهام افق آینده را می پوشاند. از این رو، امید ربطی به آنچه گذشته است ندارد، جز به لحاظ نتایج بعدی آن.از سوی دیگر، منشأ اصلی امید نیز لذت و شیرین کامی و راحتی است که برای خود انسان حاصل شود، ولی بالعرض. این حالت به چیزهای دیگری هم نسبت داده می شود.برای مثال، گاهی توجه می کند به نعمتی که باعث لذت و راحتی انسان خواهد شد و به آن نعمت دل می بندد و امیدوار می شود، و گاهی توجه می کند به کسی که این نعمت را به وی می دهد و امیدش به اوست، یا به زمان و مکانی که از آن نعمت بهره مند خواهد شد. در این صورت، می تواند امید خود را به آن زمان یا مکان نسبت دهد. ولی آنچه متعلّق اصلی و منشأ نخستین پیدایش این حالت در نفس انسانی است همان التذاذ و تمتّی خواهد بود که برای انسان فراهم می شود؛ یعنی علت آن، درونی و مربوط به خود انسان است(مصباح، ۱۳۷۲)
۲-۶-لزوم داشتن امید
امید، عامل ذاتی و باطنی شالوده زندگی و عامل پویا و دینامیک روان انسان است. چرخ‌های سنگین زندگی با دست‌های نامرئی امید می‌چرخد. قرآن نیز همواره روح امیدواری را می‌دمد و تأکید دارد، که ای بندگان از رحمت خدا مأیوس نشوید.
ای پیامبر! به بندگانم بگو، ای بندگانی که بر نفس خود، ستم روا داشته‌اید، از رحمت خدا ناامید نباشید.( زمر، آیه ۵۳)
و می‌فرماید :ای ابراهیم، هرگز نومید مباش! ابراهیم (ع) گفت: آری، هرگز به غیر از مردم گمراه، کسی از لطف خدا نومید نیست.(سوره حجر ،آیه ۵۶)
اندیش‌مندان بسیاری بر لزوم وجود امید در طول حیات اصرار داشته و دارند. ویکتور هوگو معتقد است امید در زندگی بشر به اندازه بال برای پرندگان اهمیت دارد. محقق معاصر آقای محمد حکیمی بر این باور است که در دوران ناکامی انسان و بشریت فراموش شده، زنده نگه‌داشتن حس امید و انگیزش خوش‌بینی و حالت انتظار، کاری ارزش‌مند و بزرگ است و با توجه به افسردگی مغزها و سرخوردگی نسل‌ها تکلیفی به شمار می‌رود.( حکیمی ، ۱۳۸۲)
امید، حرکت و تلاش را در پی‌دارد و به زندگی و فعالیت می‌ انجامد. کودک به زاده شدن، شیر خوردن، ایستادن و راه رفتن، بیمار به بهبود، زندانی به آزادی و گرسنه به غذا امید دارد. امید، عامل مهمی در تربیت، رشد وسلامت افراد است. زمانی که امید از میان می‌رود، زندگی معنای خویش را از دست می‌دهد. در این باره علی (ع) می‌فرماید:اگر ناامیدی به قلب انسان دست یابد، حسرت و اندوه آدمی را از پای درمی‌آورد.( نهج البلاغه حکمت۱۰)
حقیقت امید به خدا ،آرزوی رحمت و گمان نیک بردن به اوست و یکی از نشانه های شخص امید وار این است که به اطاعت حق مشغول باشد .(جابر ،۱۳۹۰)
“امید به لطف حق ، امید به رحمت دوست ، امید به عنایت او ، امید به خداوندى که بدون درخواست از او انسان را از فیض وجود بهره‏مند نمود و از ابتداى تکوین نطفه ، تا بیرون رفتن از دنیا در همه شؤون حیات ، آدمى را غرق در نعمت و لطف و عنایت خود فرموده است.
امیدِ انسان به حضرت دوست ، میوه یقین او به واقعیّت‏هایى است که از خداوند مهربان نسبت به انسان صادر شده است . و این امید یکى از بهترین سرمایه‏هاى معنوى است که با کمک آن ، انسان به کمالاتى که مافوق تصوّر است مى‏رسد . امید شیرین‏ترین میوه‏اى است که قلب انسان چشیده و برترین سرمایه‏اى است که آدمى به وسیله آن سودمندترین تجارت را انجام داده است
براى به دست آوردن یقینى که سازنده امید است باید سه حقیقت را در نظر گرفت.
ـ رفتار خداوند با انسان
ـ برخورد حضرت حق با گنهکاران پشیمان
ـ توجّه به آیات و روایاتى که درباره امید رسیده است.” ( انصاریان ۱۳۸۶)