وبلاگ

رسول خدا(ص) هم با آن تبعیض‌ها(نژادپرستی و قومیت‌گرایی و تعصب ناروا) به مبارزه برخاستند و به تدریج ارزش تقوا را ملاک منصب‌ها و منزلت‌های اجتماعی معرفی کردند: «مردم در اسلام برابرند، به یک اندازه، فرزند آدم و حوایند، عرب را بر عجم و عجم را بر عرب جز به پرهیزکاری و ترس از خداوند برتری نیست»، در همین رابطه آن حضرت(ص) افرادی مانند «زید بن حارثه» را فرمانده سپاه اسلام در سریه­های متعددی از جمله سریه­های عیص، طرف،الجموم، حسمی و قرده، وادی القری و مدینه قرار داده،«بلال حبشی» را مؤذن ویژه خود منصوب نمودند ایشان از «سلمان فارسی» تجلیل کردند و فرمودند: «سلمان از اهل بیت ما است.» و به این ترتیب در جامعه نبوی(ص)، محور نبودن نژاد و قوم به‌ صورت یک ارزش و هویت اسلامی درآمده بود. ۲.پرهیز از منکرات : اسلام برای سالم سازی جامعه و تعالی و رشد انسان­ها، توجه و اهتمام ویژه­ای به پرهیز از برخی اعمال ناپسند دوره جاهلیت نشان داد به گونه ­ای که نماد هویت جامعه نبوی­(ص) شدند، همانند: ۱-۲.تحریم شراب و قمار : از عادت­های زشت عرب جاهلی شراب خواری و قمار بود. این عادات، چنان در جامعه آنان نفوذ داشت که جزء سرشت آن قوم شده بود. علاقه­ آنان به «شراب» به حدی بود که برخی به خاطر نهی اسلام از آن، از گرویدن به اسلام خودداری می­کردند گام بزرگ برای سالم سازی جامعه، بیدار کردن افکار عمومی و توجه دادن جامعه به ضررها و مفاسد شراب و قمار بود. از این رو، تحریم شراب و قمار از نمادهای جامعه نبوی(ص) به شمار می­رود. قرآن کریم درباره حرمت شراب و قمار بیان می­فرماید: «از تو در مورد شراب و قمار مى­پرسند، بگو: در آن دو گناهى بزرگ است و سودهایى براى مردم و گناهشان از سودشان بیشتر است.»( سوره بقره، آیه۲۱۹ ) «تحقیقاً شراب و انواع قمار و بت­پرستى و یا سنگ­هایى که براى قربانى نصب شده و چوبه­هاى قرعه (براى کشف امور غیبى)، پلیدى از کارهاى شیطان است، از آن دورى گزینید، شاید رستگار شوید.» (سوره مائده، آیه۹۰ ) «شیطان مى­خواهد کینه­توزى و دشمنى را از طریق شراب و قمار در میان شما بیفکند و تضادهاى داخلى را تشدید نماید و شما را از یاد خدا و نماز باز دارد، آیا باز هم دست از آن بر نمى­دارید.» ( سوره مائده، آیه۹۱) رسول خدا(ص) هم در این باره فرمودند: «قطعا خداوند شراب و قمار …. را حرام کرده است». ۲-۲.حفظ «عفت عمومی»: بدون تردید حفظ «عفت عمومی» برای سلامت و پایداری هر جامعه ای ضرورتی انکار ناپذیر است. روابـط نـاسـالم مـیـان مرد و زن و قوانین نادرست ازدواج در دوران جاهلیت عرب، عـفـت عـمـومـى را کـمـرنـگ و سـلامـت نسل را به خطر انداخته بود. اسـلام در ایـن جنبه از زندگى جاهلى تحوّلى چشمگیر پدید آورد. مقام انسانى زن را زنده کرد و بـراى وى حـقـوق اجـتماعى ویژه­اى در نظر گرفت. قوانین مربوط به ازدواج و طلاق را معین و مـدوّن سـاخـت وانـواع ازدواجـهـاى عـرب جـاهـلى را کـه پـاکـى و سـلامـت نسل را ازمیان مى برد ممنوع اعلام کرد. قرآن در زمینه رعایت عفت، بانوان رسول خدا(ص) را مورد خطاب قرار داده می‌فرماید: «با نامحرمان (با ناز و کرشمه و هوس انگیز )سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند». (سوره احزاب، آیه۳۲ )سپس چنین می­فرماید: «و شما در خـانـه هـاى خـود بمانید و همچون جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید (و اندام و وسـائل زیـنـت خـود را در معرض تماشاى دیگران قرار ندهید).» ( سوره احزاب، آیه۳۳) همچنین خداوند متعال برای اینکه حریم ناموس مسلمانان حفظ شود، نگاه­های هوس آلود را از طرف زن و مرد نامحرم، ممنوع اعلام کرده می­فرماید: «ای رسول ما! به مردان مومن بگو چشم­­های خود را از نگاه به نامحرمان بپوشانند … و به زنان با ایمان نیز اعلام کن تا دیدگان خود را از هر نامحرمی فروبندند.»( سوره نور، آیات۳۰ – ۳۱) رسول خدا(ص) درباره نگاه­های هوس آلود فرمودند: «نگاه به نامحرم، تیری از تیرهای شیطان است. هر کس آن را به خاطر ترس از خدا ترک کند، خداوند نیز به او ایمانی می‌بخشد که در دلش لذت شیرینی آن را احساس می­ کند.» ، «در مورد زنان مردم عفت بورزید تا دیگران نیز در مورد زنان شما عفت بورزند و زنان شما از تعرض نامحرمان در امان بمانند. ۳.علم و دانش:هنگام طلوع خورشید اسلام در حجاز نشانی از رشد فکری و گسترش علمی نبود. شیوه سخنوری، فن شاعری، و خرافه گویی، ازمظاهر علمی و فرهنگی عرب جاهلی بود. لذا شاخصه ویژه هویت جامعه نبوی­(ص)، توجه بنیادین به علم و دانش است. این اهمیت با توجه به نخستین آیات نازل شده بر رسول خدا(ص) که با «خواندن»، «علم» و «قلم» آغاز می­ شود روشن می­گردد. در این جامعه صاحبان علم برتری داشتند. و رسول خدا(ص) هم مسلمانان را به فراگیری دانش تشویق می­کردند: دانش را بجویید، هر چند در چین باشد؛ زیرا جستجوى دانش، بر هر مسلمانى واجب است. دانش پژوهان محبوب خدایند نگریستن به چهره دانشمند، عبادت است. آن حضرت(ص) شرط آزادى اسیران باسواد را تعلیم ده تن از صحابه و فرزندان آنها قرار دادند. این عمل موجب شد که بسیارى از کودکان مسلمان خواندن و نوشتن بیاموزند که زید بن ثابت در زمره آنان خواندن و نوشتن آموخت. طبق گزارشی رسول خدا(ص) عبداللّه بن سعید را مامور کردند تا در مدینه به مردم خواندن و نوشتن بیاموزد. همین فراگیرى علم و دانش مسلمانان پویایی و پیشرفت جامعه نبوی(ص) را به دنبال داشت. ایمان به خدا (توحید) و رسولش: بی­تردید اساسی­ترین شاخص هویت جامعه نبوی(ص) ایمان به خدا (توحید) و به رسالت رسولش(ص) بود. رسول خدا(ص) با ندای قولوا لااله الا الله تفلحوا، سعادت را برای همه بشارت داد و پرچم اصالت الله را در مقابل همه انواع شرک برافراشت. در جامعه­ای که لذات جسمانی و هواهای نفسانی اصل بود و هدف از خلقت را بهره­ گیری از لذات دنیوی می­دیدند­، آن حضرت(ص) جامعه­ای را بنیان گذاشت که ستون خیمه آن خدامحوری، اطاعت از فرامین الهی و اطاعت از رسولش بود. اینجاست که خط تمایز اسلام و شرک و کفر برجسته می‌شود و نزول سوره کافرون در مکه و نیز آیه برائت در مدینه عملا تجلی بخش تمایز مسلمانان از مشرکان می‌شود.تلاش در ایجاد چنین هویت واحدی در کلام آن حضرت (ص) به خوبی آشکار می کند که فرمودند: «یا معشر قریش ویا معشر العرب، ادعوکم الی عباده الله (وحده) وخلع الانداد والاصنام وادعوکم الی شهاده ان لااله الا الله وانی رسول الله » این انقلاب فرهنگی که به منظور مبارزه با اندیشه های شرک آلود و غیر توحیدی صورت می پذیرفت، زمینه ساز به وجودآمدن نوعی وحدت فرهنگی در محیط آن زمان شد و تشتت و تخالف اعتقادی جای خود را به پیدایش هویت دینی واحد فکری داد که همراه نمادهایی بود مانند: نماز : نماز که در لسان رسول الله (ص) ستون دین شمرده شده، به عنوان مولفه اصلی تربیت دینی نقش اصلی را در ایجاد هویت دینی در جامعه نبوی(ص) ایفا کرد. به وِیژه نماز جماعت و تشکیل صفوف به هم فشرده مسلمانان به خوبی بیانگر هویت جامعه مسلمانان از دیگر جوامع بود. چه از اجتماع کوچک سه نفری رسول خدا(ص) و حضرت علی(ع) و حضرت خدیجه(ع)، در هنگام نماز جماعت در کنار کعبه ، که اولین تجلی هویت اسلامی در مکه بود. و چه زمانی که در مدینه در مساجد در صفوف نماز جماعت و جمعه همه در کنار یکدیگر در برابر پروردگار یکتا روبه سوی یک قبله لب به حمد و ثنای آن یگانه می‌گشودند. و هماهنگ با یکدیگر سرود توحید را زمزمه می‌کردند به هر روی نماز جماعت‌ علاوه ‌بر آثار عبادی ‌و اخلاقی‌‌، فواید سیاسی ‌و اجتماعی ‌بسیاری ‌دارد، از جمله ‌هویت ‌یافتن ‌جامعه اسلامی ‌بود. اذان:اذان یکی از شعارهای مهم اسلام است که ضمن اشاره به اهمیت نماز، وجه ممیز و فصل مشخص دین اسلام و جامعه اسلامی از سایر ادیان و جوامع بود، زیرا در آن روزگار مسیحیان برای فراخواندن هم کیشان خود به کلیسا ناقوس می­نواختند و یهودیان بوق می­زدند، اما در اسلام نیز برای این امر مهم، اذان تشریع شد تا نشانه­ای برای تجمع مسلمانان و آمادگی آنان برا ی نماز باشد. قبله: قبله به عنوان شعار اسلام و عامل هویت بخش مسلمانان از صدر اسلام تاکنون مد نظر قرآن کریم، رسول خدا(ص) و جامعه مسلمان بوده است، و تغییر آن در سال دوم هجرت به دنبال بهانه‌گیری یهود و سرزنش ایشان نسبت به رسول اسلام(ص) ، مرز تشخیص هویت واقعی مسلمانان از غیر آنان شد و به منزله اتمام حجت بر مخالفین پیامبر و اتمام نعمت بر مسلمانان همه اعصار تلقی شد. قرآن کریم انتظار رسول خدا(ص) را به گونه ­ای ترسیم می­ کند که چشم به آسمان دوخته است تا مسئله تغییر قبله از بیت­المقدس که قبله مشترک سه دین اسلام، یهود و مسیحیت بود به گونه ­ای حل شود؛ زیرا یهودیان و حتی مشرکان بخاطر عدم هویت مستقل مسلمانان از یهودیان، مسلمانان را تمسخر می­کردند، تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه موجب شد تا استقلال فرهنگی امت اسلامی تقویت شود و هویت خاصی یابد. امروزه با گذشت هزار و چهار صد و اندی سال از تغییر و تحویل قبله به سمت مکه، مسلمانان با داشتن ملیت­ها و قومیت‌ها و وجوه تمایز متفاوت، همچنان در هنگام انجام اعمال عبادی به این مکان مقدس توجه می‌کنند. و هویت اسلامی و حقانی بودن دین و شریعت خود را برای همگان ثابت می‌کنند و گرچه بعد مسافت آنها را از هم جدا کرده، لکن قبله مشترک، دین، خدا و پیامبر واحد که همگی مظاهر و شعائر اسلام است قلوب آنها رابه هم پیوند زده است. مسجد : مسجد در شکل گیرى، انسجام تقویت فرهنگ و هویت اسلامى جامعه مسلمان حایز اهمیت بسیار است. مسجد مرکز عبادت و تجلی ایمان و عمل مسلمانان است و نیز نقطه تجمع و رجوع مناسک عبادی و معنوی مسمانان می­باشد و مکانی است که انسان مى‏تواند هویت‏ دینی خویش را که در هر سرزمینى باشد بشناسد و آن را در خود تجلی دهد. نخستین مسجدى که در اسلام بر پایه تقوا ساخته شد، مسجد قبا بود. پس از آن، مسجد النبى(ص) در یثرب یا مدینه النبى ساخته شد. به دنبال آن، طوایف عرب هر کدام در ناحیه خود مسجدى بنا کردند. آنان از رسول خدا(ص) مى‏خواستند تا در مسجدشان نماز بگزارد و از باب تبرک، محل نماز آن حضرت را به عنوان مسجد خود انتخاب مى‏کردند. ابن شبه فهرستى از مساجدى که رسول خدا(ص) در آنها نماز خوانده به دست داده است. فرهنگ برادری و همدلی: از ابتکارات بی‌سابقه رسول خدا(ص) جهت اتحاد، همبستگی و همدلی مسلمانان ایجاد اخوت و برادری بود که نتیجه آن به وجود آمدن هویت جدید اسلامی بود. پیمان برادری در ابتداء دو به دو میان نود نفر و به قولی صد نفر از مهاجر و انصار ایجاد شد و در طول ده سال اقامت رسول خدا(ص) در مدینه، ادامه پیدا کرد. رسول خدا(ص) می­فرماید: «المسلمون اخوه تتکافی دماؤهم» مسلمانان با هم برادرند و خونشان برابر است. اصولاً رابطه معنوی و انفکاک‌ناپذیر ملیّت در اسلام، به شکل باشکوه‌تری جلوه می‌کند، زیرا این رابطه جنبه برادری به خود گرفته إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ( سوره حجرات، آیه۱۰). و طبق همین قانون اسلامی وحدت خونی جای خود را به وحدت اساسی‌تر دیگری که از آن به «ایمان» تعبیر می‌کنیم، می‌دهد. از آنجا که این رابطه معنوی و برادری با پذیرش اختیاری ایمان صورت می‌گیرد، لذا همواره ریشه این پیوند که با دل و جان امت آمیخته شده است، همچون منبعی پایدار و استوار، محیط جامعه را حرارت و صفا می‌بخشد و جامعه بزرگ انسانی را به یک محیط امن و لذت‌بخش و با صفای خانوادگی تبدیل می‌کند. ۶.هویت‏سازی بر پایه امّت اسلامی‏ : یکی از اقدامات رسول خدا(ص) در جهت یک هویت جدید امت‌سازی است که همه اعضای جامعه در قبال یک‌دیگر و جامعه احساس مسئولیت می‌کنند. از این رو، قرآن کریم امت اسلامی در عصر پیامبر(ص)را بهترین امت و جامعه‌ای دانسته است که تا آن زمان تشکیل شده بود. (سوره بقره، آیه۱۴۳) از ویژگی‌هایی که قرآن برای امت نمونه و شاهد (همان ) یاد کرده، این است: در کارهای یک‌دیگر نظارت می‌کنند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.( سوره آل عمران، آیه۱۰۴ ) همکاری در کارهای پسندیده و نیک در میان آنها اصالت دارد؛( سوره مائده، آیه۲ ) . ولی همکاری در اهداف باطل و اعمال نادرست و ظلم و ستم مطلقاً ممنوع است. ( همان) برادری ایمانی در میان آنان در آن حد و اندازه است که از خود می‌گذرند و ایثار می‌کنند. ( سوره حشر، آیه ۹) در جستجوی وضعیت یکدیگر به تجسس و جاسوسی اقدام نمی­کنند.( سوره حجرات، آیه۱۲ ) غیبت و تهمت و افتراء در میانشان نیست.همان اختلافات را با رجوع به خدا و رسولش(ص) حل و فصل می­ کنند ( سوره نور، آیه۵۱) در همه امور اصل بر تقوا و عدالت و قسط نهاده می‌شود و عفو و گذشت را حتی نسبت به قاتل در نظر می­گیرند و اصالت را به قصاص و قتل نمی‌دهند هر چند که قصاص و امور دیگری از این دست حق ایشان است.( سوره بقره، آیه ۱۷۸). رضا عارف در مقاله ای با نام ” هویت اسلامی ما ” بیان میدارند :هویت اسلامی ما عبارت است از ” حقیقت جزئیه و مولفه های اصلی مسلمانی ” میزان استحکام این هویت به هماهنگی ، انسجام و سازگاری مولفه ها و اجزای تشکیل دهندۀ آن با هم و با عالم خارج بستگی مستقیم دارد . دستیابی به هویت اسلامی مطلوب ، مستلزم ایجاد هماهنگی و سازگاری میان دو بخش یاد شده برای هویت اسلامی است . پس اگر شخص یا نهادهایی که به نوعی با این موضوع مواجه بوده و در صدد ارائه برنامه ایی در این خصوص برمی آیند ، بخواهند ز مینه های ایجاد هویت اسلامی مطلوب و مستحکم را فراهم کنند ، باید در دو بخش هویت یعنی ” حقیقت جزئیه ” و مولفه های اصلی ” مسلمان بودن ” بازنگری ، بررسی و برنامه ریزی کنند تا علل احتمالی ناهماهنگی ، ناسازگاری ، تعارضات درونی یا بیرونی آن را شناسائی و به رفع آن بپردازند . عارف حقیقت جزئیه را صفات ذاتی که ممیز شخص یا شیء از غیر است و از ترکیب ماهیت یعنی حقیقت کلی شخص حاصل می آید می داند .که این حقیقت واقعیتی عینی است نه ذهنی و مستقل از ادراک یا عدم ادراک آدمی . ایشان همچنین ملاک هایی را جهت سنجش میزان پایبندی نظری و عملی فرد به اسلام به شرح ذیل بیان می دارند (رضا ، عارف ،۱۳۸۹ ،۱۱۱-۱۳۸) ۱-با اهمیت تلقی کردن اسلام و ضرورت اطلاع از آن ۲- احساس بیزاری و تنفر از خدشه وارد شدن به اسلام ۳- علاقه مندی به اسلام و افتخار به آن ۴- باور به جایگاه والای اسلام در میان ادیان دیگر ۵- عضویت و مشارکت در گروه ها و برنامه های اسلامی ۶- پایبندی به باورها و رعایت مقررات و احکام اسلامی ۷- تلاش عملی برای فراگیری اسلام و آشنایی با عالمان اسلامی( محمد باقر آخوندی ، ۱۳۸۳،۶۶) در ایران برخلاف سایر نقاط خاور میانه دین و ملیت عناصر اصلی حیات اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی جامعه ایرانی را تشکیل می داده و در طول تاریخ ایران پس از اسلام ایرانیان این دو عنصر مهم هویتی خود را در براب یکدیگر قرار نمی داده اند . برعکس در اکثر کتابهای تاریخی ایرانیان ، میان ایران باستان و میراث سیاسی و فرهنگی آن و دین اسلام سازگاری وجود داشته است . (حمید احمدی ، ۱۳۸۶،۹۶)