شکل ۴‑۲- اثر کاربرد تیمار کود فسفره بر وزن خشک ریشه گیاه ذرت
هدایت الکتریکی خاک
بر اساس نتایج جدول (۴-۱) فاکتور کود فسفره در سطح احتمال ۵ درصد (۰۵/۰≥ρ) بر EC خاک رایزوسفر معنی دار میباشد. در بین کودهای آلی و غیر آلی فسفره، اسید هیومیک و تیمار پودر استخوان EC خاک را نسبت به شاهد افزایش معنی داری داده است (شکل ۴-۳). پودر استخوان و اسید هیومیک با کاهش pH خاک، حلالیت عناصر را تحت تاثیر قرار داده و EC خاک افزایش پیدا می کند.
شکل ۴‑۳- تاثیر کودهای فسفره بر EC خاک رایزوسفر گیاه ذرت
pH خاک
نتایج نشان میدهد اثرات اصلی کاربرد میکوریز و فاکتور کود فسفره بر pH خاک رایزوسفر به ترتیب در سطح احتمال ۱ درصد و ۵ درصد معنی دار میباشند (جدول ۴-۱). تلقیح میکوریز با ریشه گیاه ذرت سبب شد pH رایزوسفر کاهش معنی دار پیدا کند (شکل ۴-۴). میکوریز می تواند pH خاک را با ترشح اسیدهای آلی کاهش دهد (شنوی و کلگودی، ۲۰۰۵؛ کاید و کبیر، ۲۰۰۰؛ جونر و جوهانسن، ۲۰۰۰). هیفهای قارچ میکوریز موادی مانند اسید سیتریک ترشح میکنند که قادرند pH خاک را کاهش دهند (تاواریا و همکاران، ۲۰۰۶). میکوریز با ترشح آنزیم فسفاتاز و اسیدهای آلی نظیر اسید مالیک از ریشه گیاهان تلقیح یافته می تواند pH خاک رایزوسفر را کاهش دهد (طرفدار و مارشنر، ۱۹۹۴).
همچنین کودهای فسفره، pH خاک را کاهش معنی داری دادند. کود شیمیایی دی آمونیوم فسفات و کود آلی پودر استخوان بیشترین کاهش را در pH خاک نشان دادند که با تیمار اسید هیومیک + پودر استخوان اختلاف معنیداری نداشتند (شکل ۴-۵). کاربرد ترکیبات فسفر دار بخصوص کودهای فسفره دارای آمونیوم میتوانند pH خاک را اسیدی کنند، زیرا آمونیوم در خاکهای با pH بالا به آسانی به نیترات اکسیده شده و بدین صورت H+ آزاد می شود (بیغم، ۱۹۹۶).
شکل ۴‑۴- اثر تلقیح میکوریز برpH خاک رایزوسفر گیاه ذرت
شکل ۴‑۵- تاثیر کاربرد کودهای فسفره بر pH خاک رایزوسفر گیاه ذرت
کلونیزاسیون میکوریزی
نتایج تجزیه واریانس داده ها (جدول ۴-۲) نشان میدهد که تلقیح میکوریز موجب معنی دار شدن درصد کلونیزاسیون این قارچ با ریشه گیاه ذرت در سطح احتمال ۱ درصد (۰۱/۰≥ρ) شده است. تلقیح میکوریز با ریشه گیاه ذرت سبب افزایش درصد کلونیزاسیون این قارچ از ۶۳% به ۷۶% شد (شکل ۴-۶). آل کراکی و حمد (۲۰۰۱) و گوپتا و همکاران (۲۰۰۲) در دو آزمایش جداگانه به ترتیب روی گیاهان گوجه فرنگی و نعناع در شرایط مزرعه بیان کردند که گیاهان تلقیح شده با میکوریز دارای درصد کلونیزاسیون ریشه بالاتری بودند. در پژوهشی تعداد اسپورها و کلونیزایی میکوریز در گیاه ذرت در خاک دارای عناصر سنگین سمی مورد بررسی قرار گرفت و هیچ گونه اثر منفی دیده نشد (ویسنهورن و همکاران، ۱۹۹۵). قابل ذکر است که مقادیر مشاهده شده در تیمار عدم کاربرد، مربوط به جمعیت میکوریزی بومی خاک می باشد که قبلاً در خاک حضور داشته اند. اثر متقابل کودهای فسفره بر میزان کلونیزاسیون میکوریز معنی دار نگشت.
شکل ۴‑۶- اثر تلقیح قارچ میکوریز بردرصد کلونیزاسیون ریشه گیاه ذرت
فسفر محلول خاک
نتایج آنالیز داده ها در جدول (۴-۲) نشان میدهد اثرات اصلی فاکتور کود فسفره بر فسفر محلول خاک در گیاه ذرت معنی دار (۰۵/۰≥ρ) است و اثر قارچ میکوریز معنی دار نمی باشد. در بین کودهای فسفره آلی و غیرآلی، اسید هیومیک و دی آمونیوم فسفات، فسفر محلول خاک را افزایش دادند ولی تنها اثر کود شیمیایی دی آمونیوم فسفات در فسفر محلول خاک نسبت به شاهد معنی دار میباشد (شکل ۴-۷). نتایج نشان میدهد کاربرد کود دی آمونیوم فسفات توانست فسفر محلول خاک را به میزان ۳۳/۹ درصد نسبت به شاهد افزایش دهد.
شکل ۴‑۷- تاثیر کاربرد کودهای فسفره بر میزان فسفر محلول خاک در گیاه ذرت
فسفر قابل دسترس خاک
نتایج برگرفته از تجزیه واریانس داده ها (جدول ۴-۲) نشان داد که با اضافه شدن کودهای فسفره در خاک آلوده به سرب، فسفر قابل دسترس خاک، در سطح احتمال ۵ درصد (۰۵/۰≥ρ) معنی دار شده است. در بین کودهای فسفره، بیشترین افزایش نسبت به شاهد در فسفر قابل دسترس خاک مربوط به کود شیمیایی دی آمونیوم فسفات و کاربرد توام اسید هیومیک و پودر استخوان، میباشد (شکل ۴-۸). قول لرعطا (۱۳۸۴) در پژوهش خود بیان کرد افزایش فسفر خاک توسط کودهای شیمیایی به طور معنیداری فسفر قابل جذب خاک را افزایش میدهد. کاربرد توام اسید هیومیک و پودر استخوان توانست فسفر قابل دسترس خاک را به اندازه کود شیمیایی دی آمونیوم فسفات افزایش دهد بطوریکه از لحاظ آماری در یک گروه قرار گیرند. نکته قابل توجه اینکه کاربرد تنهای اسید هیومیک و پودر استخوان افزایش معنی داری بر فسفر قابل دسترس نداشته است در حالیکه کاربرد توام این دو کود، فسفر محلول را افزایش داده است. به نظر میرسد پودر استخوان حاوی مقدار زیادی فسفر میباشد و کاربرد توام آن با اسید هیومیک، در افزایش فسفر قابل دسترس خاک تاثیر گذار است. به هر حال اسید هیومیک با کمپلکس کردن فسفر می تواند از رسوب آن در خاکهای آهکی جلوگیری نماید.
شکل ۴‑۸- تاثیر کودهای فسفره بر فسفر قابل دسترس خاک در گیاه ذرت
غلظت فسفر اندام هوایی
نتایج حاصل از این پژوهش (جدول ۴-۳) نشان میدهد اثرات متقابل قارچ میکوریز و فاکتور کود فسفره بر غلظت فسفر بخش هوایی گیاه ذرت معنی دار است (۰۱/۰≥ρ). همه تیمارها به جز تیمار دی آمونیوم فسفات و تیمار توام اسید هیومیک و پودر استخوان و میکوریز، غلظت فسفر گیاه را نسبت به شاهد (تیمار بدون تلقیح میکوریز) بطور معنی داری افزایش دادند. (شکل ۴-۹). قارچ میکوریز به تنهایی توانست غلظت فسفر را در اندام هوایی گیاه ذرت نسبت به شاهد افزایش معنی داری دهد. تلقیح ریشه گیاهان با میکوریز از طریق افزایش سطح جذب و با افزایش قابلیت جذب فسفر به وسیله هیفهای خارجی، این عنصر را در اختیار گیاه قرار میدهد (پترسو وهمکاران، ۲۰۰۴؛ شنوی و همکاران، ۲۰۰۵). در گیاهان میکوریزی سرعت جریان فسفر به درون گیاه ۳ الی ۶ مرتبه بیشتر از گیاهان غیر میکوریزی است (کلارک و زتو، ۲۰۰۰). در پژوهشی درگیاه سویا نیز تلقیح میکوریز محتوی فسفر گیاه را در سطوح پایین کود فسفر به طور معنی داری افزایش داد (وانگ و همکاران، ۲۰۱۱). توسلی و همکاران (۲۰۱۱) نیز گزارش کردند کاربرد میکوریز محتوی فسفر گیاه نخود را به طور معنی داری افزایش میدهد.
اثر اصلی پودر استخوان و اثر اصلی اسید هیومیک و همچنین اثر اصلی کاربرد توام آنها سبب افزایش غلظت فسفر در اندام هوایی گیاه ذرت نسبت به شاهد شده است (شکل ۴-۹). واگان و همکاران (۱۹۷۹) در پژوهش خود، میزان جذب فسفر را به عنوان یک عنصر موثر در توسعه سیستم ریشه در سلول های ریشه گندم زمستانه در حضور اسید هیومیک بررسی کردند و دریافتند که در غلظتهای ۵ تا ۵۰ میلی گرم در لیتر اسید هیومیک سبب افزایش معنی داری در جذب فسفر شد که البته میزان جذب فسفر در ۵۰۰ میلیگرم در لیتر کاهش یافت.
شکل ۴‑۹- اثراث متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر غلظت فسفر اندام هوایی گیاه ذرت
میزان جذب فسفر اندام هوایی
نتایج نشان دهنده معنی داری (۰۱/۰≥ρ) اثرات متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب فسفر اندام هوایی میباشد (جدول ۴-۳). کاربرد میکوریز سبب افزایش جذب فسفر نسبت به شاهد شده است. همچنین کاربرد توام میکوریز و دی آمونیوم فسفات موجب افزایش جذب فسفر نسبت به کاربرد تنهای این کود شده است (شکل ۴-۱۰). در یک پژوهش، تلقیح گیاه شبدر با قارچ میکوریز به طور معنی داری باعث افزایش رشد اندام هوایی و همچنین افزایش غلظت و محتوی فسفر گیاه شبدر گردید (اصغری، ۱۳۸۶). همزیستی قارچ میکوریز با ریشه های گیاه از طریق جستجوی حجم بیشتری از خاک، جذب فسفر را افزایش میدهد که نتیجه آن افزایش غلظت فسفر در اندام گیاه نسبت به گیاهان غیر همزیست میباشد.
در بین کاربرد کودهای فسفره بدون تلقیح میکوریز تنها پودر استخوان و پودر استخوان + اسید هیومیک جذب فسفر را نسبت به شاهد افزایش معنی دار دادند (شکل ۴-۱۰). وانگ و همکاران (۱۹۹۵) در آزمایشی مزرعهای، اسید هیومیک را به همراه کود فسفر به خاک اضافه کردند و مشاهده نمودند که میزان جذب فسفر ، ۲۵% نسبت به عدم حضور اسید هیومیک افزایش یافت.
شکل ۴‑۱۰- اثر متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب فسفر اندام هوایی گیاه ذرت
غلظت فسفر ریشه
نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که اثر اصلی میکوریز در سطح احتمال ۱ درصد و اثرات متقابل میکوریز و فاکتور کود فسفره در سطح احتمال ۵ درصد بر غلظت فسفر ریشه گیاه ذرت معنی دار است (جدول ۴-۳). تلقیح ریشه گیاه ذرت با قارچ میکوریز موجب افزایش غلظت فسفر ریشه به میزان ۸۱/۲۳% شده است (شکل ۴-۱۱). در پژوهشی استفاده از قارچ های میکوریز گونه موسهآی در خاک آلوده به عنصر سنگین مورد بررسی قرار گرفت و مشخص گردید کاربرد قارچ میکوریز سبب افزایش معنی دار میزان فسفر در بافت ریشه این گیاه، نسبت به گیاهان شاهد (غیر همزیست) شد (لانگ و همکاران، ۲۰۱۳).
در بررسی اثرات متقابل کاربرد قارچ میکوریز و کودهای فسفره، تیمارهای پودر استخوان و پودر استخوان + اسید هیومیک در شرایط عدم تلقیح میکوریز غلظت فسفر ریشه گیاه ذرت را نسبت به شاهد کاهش دادند (شکل ۴-۱۲). بایستی یادآور شد که کمترین غلظت فسفر محلول خاک در شکل (۴-۷) مربوط به همین دو تیمار میباشد.
شکل ۴‑۱۱- تاثیر تلقیح میکوریز بر میزان فسفر ریشه گیاه ذرت
شکل ۴‑۱۲- اثر متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر غلظت فسفر ریشه گیاه ذرت
میزان جذب فسفر ریشه
نتایج برگرفته از آنالیز داده ها (جدول ۴-۳) نشاندهنده آن است که اثر اصلی قارچ میکوریز در سطح احتمال ۱ درصد (۰۱/۰≥ρ) و اثرات متقابل قارچ میکوریز و فاکتور کود فسفره در سطح احتمال ۵ درصد (۰۵/۰≥ρ) بر میزان جذب فسفر ریشه گیاه ذرت معنی دار میباشد. در تیمارهای پودر استخوان و اسید هیومیک + پودر استخوان که با میکوریز تلقیح شده اند نسبت به عدم تلقیح میزان جذب فسفر ریشه گیاه را به طور معنی داری افزایش دادهاند (شکل ۴-۱۳). گارج و سینگلا (۲۰۱۲) در آزمایشی که به منظور بررسی نقش گونه های قارچی Glomus mosseae در گیاه پالایی محیط آلوده به آرسنیک انجام داده اند، بیان کردند که گیاهان همزیست با قارچ در تمامی سطوح آلاینده حاوی مقادیر بالاتری از فسفر در اندام های هوایی خود نسبت به گیاهان شاهد (غیر همزیست) در آن سطوح از آلاینده بودند.
شکل ۴‑۱۳- اثر متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب فسفر ریشه گیاه ذرت
سرب قابل استخراج با کلرید منیزیم ( سرب محلول و تبادلی خاک)
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها (جدول ۴-۴) حاکی از آن است که اثر اصلی فاکتور کود فسفره و اثرات متقابل تلقیح قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر سرب تبادلی خاک در سطح احتمال ۱ درصد معنی دار میباشند (۰۱/۰≥ρ). کاربرد کودهای فسفره دی آمونیوم فسفات، پودر استخوان و اسید هیومیک + پودر استخوان بدون تلقیح میکوریز توانستند به ترتیب ۴/۳۹، ۵۹ و ۳۹ درصد سرب تبادلی خاک را نسبت به شاهد کاهش معنی داری دهند و تنها تاثیر اسید هیومیک بر کاهش سرب تبادلی خاک معنی داری نبوده است (شکل ۴-۱۴). منابع فسفات محلول نظیر کود دی آمونیوم فسفات می تواند فراوانی فسفر محلول را افزایش دهد و در نتیجه کارایی تشکیل ترکیبات معدنی فسفر با فلز سنگین را بالا ببرد (مک گوون و همکاران، ۲۰۰۱). سرب و فسفر اثرات متفاوتی بر روی یکدیگر دارند. فسفر می تواند فراهمی زیستی این عنصر سنگین را در خاکهای مناطق آلوده کاهش دهد و خطر سمیت آن را برای گیاهان کاهش یابد (باستا و مک گوون، ۲۰۰۴؛ پارک و همکاران، ۲۰۱۱). فسفر اضافه شده به خاک، تحرک سرب به وسیله فرآیندهای تبادل یونی و رسوب به شکل کانیهای گروه پیرومورفایت [Pb5 (PO4)3X; X = F, Cl, Br Or OH] را کاهش می دهد. این کانیها حلالیت و زیست فراهمی بسیار پایینی داشته و باعث تغییر شکل سرب از حالت فراهم به غیر فراهم می شود (ونگ، ۲۰۰۳). پایداری کانیهای گروه پیرومورفایت نظیر کلروپیرومورفایت به حدی است که ریشه اکثر گیاهان قادر به جذب فسفر موجود در آن در شرایط کمبود فسفر نمی باشد (عباسپور، ۲۰۱۲). عمویی و همکاران (۱۳۹۱) در مطالعه خود بیان کردند میزان حلالیت فلز سرب توسط فسفات آمونیوم کاهش مییابد به طوری که این تفاوت از لحاظ آماری معنی دار میباشد. این محققان دریافتند ماده فسفات آمونیوم باعث کاهش میزان قابلیت انحلال و دسترسی فلزات سنگین مزبور و به ویژه سرب در خاک گردید. محمدی ثانی و همکاران (۱۳۸۸) در پژوهش خود در زمینه تاثیر سوپر فسفات تریپل بر توزیع سرب بیان کردند اثر سوپر فسفات تریپل در تبدیل سرب از فرمهای قابل استفاده برای گیاه به فرمهای با زیست فراهمی کمتر است. در مطالعه دیگری کاربرد فسفات هیدروژن پتاسیم و سنگ فسفات به ترتیب باعث کاهش ۲۸ و ۱۵ درصدی سرب قابل دسترس شده است ( زونیتزر و همکاران، ۲۰۰۳).
در تیمارهای شاهد و اسید هومیک، تلقیح میکوریز سبب کاهش معنی دار سرب تبادلی نسبت به عدم تلقیح شده است این در حالی است که در تیمارهای پودر استخوان و پودر استخوان + اسید هومیک تلقیح میکوریز سبب افزایش معنی دار سرب تبادلی نسبت به عدم تلقیح شده است. این نشان میدهد که در خاکهای تلقیح شده با میکوریز افزودن ترکیبات فسفردار نتوانسته است اثر کاهشی بر سرب تبادلی داشته باشد. (شکل ۴-۱۴).
شکل ۴‑۱۴- اثرات متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر سرب قابل دسترس خاک
غلظت سرب اندام هوایی گیاه
مطابق جدول تجزیه واریانس داده ها اثرات اصلی فاکتور کود فسفره و اثرات متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره در سطح احتمال ۵ درصد بر غلظت سرب اندام هوایی گیاه ذرت معنی دار میباشد (جدول ۴-۴). کاربرد اسید هیومیک و دی آمونیوم فسفات در شرایط بدون تلقیح میکوریز، کاهش قابل توجه و معنی داری در غلظت سرب اندام هوایی گیاه نسبت به شاهد نشان دادند (شکل ۴-۱۵). اسید هیومیک و دی آمونیوم فسفات به ترتیب ۶۵/۴۲% و ۷۵/۵۲% غلظت سرب گیاه ذرت را نسبت به شاهد کاهش دادند. اثر کودهای پودر استخوان و اسیدهیومیک + پودر استخوان بدون تلقیح میکوریز بر کاهش میزان غلظت سرب اندام هوایی گیاه معنی دار نبود.
در پژوهشی کاربرد اصلاح کننده های شیمیایی مانند سنگ فسفات، سنگ آهک، سوپر فسفات تریپل، اسید فسفریک و اصلاح کننده های آلی به منظور تثبیت سرب مشخص گردید که سوپر فسفات تریپل و اسید فسفریک بیشترین کارایی را در کاهش سرب به شکلهای محلول در آب، قابل استفاده برای گیاه و غلظت آن در بافت گیاهی داشتند (بران و همکاران، ۲۰۰۵). در تحقیق دیگری با کاربرد فسفات کلسیم به عنوان اصلاح کننده مشاهده شد غلظت سرب در بخش هوایی گیاه گندم ۷ برابر کاهش یافت ( چلوپکا و همکاران، ۱۹۹۶). محمدی ثانی و همکاران (۱۳۸۹) بیان کردند گیاهانی که در خاک آلوده همراه با اصلاح کننده ها (زئولیت و کود سوپر فسفات تریپل) رشد کردند کمترین میزان غلظت سرب و روی در آن ها دیده شد.
تلقیح میکوریز غلظت سرب گیاه را کاهش داده است ولی این کاهش از لحاظ آماری معنی دار نبود. همچنین تلقیح میکوریز به همراه کاربرد پودر استخوان و اسید هیومیک + پودر استخوان غلظت سرب اندام هوایی ذرت را نسبت به شاهد و نسبت به عدم تلقیح میکوریز، کاهش داد ولی از لحاظ آماری معنی دار نبود (شکل ۴-۱۵).
شکل ۴‑۱۵- اثرات متقابل قارچ میکوریز و کودهای فسفره بر میزان غلظت سرب اندام هوایی گیاه ذرت
میزان جذب سرب اندام هوایی
نتایج در جدول (۴-۴) نشان میدهد اثرات متقابل میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه ذرت در سطح احتمال ۵ درصد معنی دار میباشد و اثر اصلی آنها معنی دار نیست. کاربرد اسید هیومیک و دی آمونیوم فسفات بدون تلقیح میکوریز، میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه را به ترتیب ۷۴/۴۱ و ۲۲/۵۰ درصد نسبت به شاهد کاهش قابل توجه و معنی داری دادند (شکل ۴-۱۶). تلقیح میکوریز به تنهایی میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه ذرت را نسبت به شاهد کاهش داد ولی از لحاظ آماری معنی دار نبود. کاربرد توام میکوریز و کودهای فسفره نیز نتوانستند میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه را نسبت به شاهد کاهش معنی داری دهند (شکل ۴-۱۶).
شکل ۴‑۱۶- اثرات متقابل میکوریز و کودهای فسفره بر میزان جذب سرب اندام هوایی گیاه ذرت
غلظت سرب ریشه
فرم در حال بارگذاری ...