هزینه: به طور تاریخی هزینه به عنوان مهمترین عامل توسط کارفرمایان در نظر گرفته می شود. بیشتر کارفرماها به دنبال ارزش پول هزینه شده هستند. یکی از نتایج این امر این است که هزینهای که از طریق قیمت پیشنهادی ارائه شده توسط پیمانکار محاسبه شده است، غالبا به عنوان یگانه ملاک انتخاب پیمانکار، مورد نظر قرار میگیرد. اکثریت وسیعی از پروژه ها، با این وجود با هزینه ای بیشتر از قیمت پیشنهادی اصلی به پایان میرسند.
کیفیت: کیفیت در پروژه، به عنوان “کلیت خصوصیات که یک محصول یا خدمت به منظور ارضا یک نیاز معین احتیاج دارد” تعریف می شود. همیشه یک رابطه جایگزین میان هزینه، زمان و کیفیت وجود دارد، به نحوی که کارفرما تلاش می کند تا موازنهای بین این متغیرها و اهمیت منتصب شده به هر یک که توانایی چیرگی بر روی تصمیم انتخاب پیمانکار را داراست، بر قرار سازد(هالت[۶] و همکاران،۱۹۹۵).
در این تحقیق تلاش می شود تا با مروری وسیع بر ادبیات موضوع انتخاب پیمانکار، شاخصهای جامعی برای انتخاب پیمانکار پروژه های فضای سبز شهرداری معرفی گردند. این امر نخستین گام برای ارائه یک مدل کاربردی و اثربخش انتخاب پیمانکار میباشد.
در حقیقت بسیاری از مدل های موجود، تنها بر معیارهای کمی انتخاب پیمانکار تمرکز می کنند؛ در حالی که برخی از معیارهایی که در این پژوهش با آن روبرو خواهیم شد کیفی خواهند بود. به عبارت دیگر معیارهای انتخاب پیمانکار هم کیفی هستند هم کمی.
با توجه به آنچه ذکر شد به راحتی میتوان نتیجه گرفت که ماهیت انتخاب پیمانکار به عنوان یک مسئله چند معیاره مطرح می شود. در نتیجه برای انتخاب و اولویت بندی گزینه ها بر اساس معیارهای انتخاب شده، مدلهای تصمیم گیری چند معیاره[۷] کاربرد دارند. روش TOPSIS یکی از متدهای تصمیم گیری چند معیاره است که اولین بار توسط هوانگ در سال ۱۹۸۱ مطرح شد. اما آنچه حایز اهمیت است این است که در دنیای امروز داده ها، معمولاً واضح و شفاف نیستند و قضاوتهای انسانی بعضاً مبهم بوده و نمی توان آنها را با مقادیر عددی بیان کرد. بنابر این میتوان گفت که تصمیم گیران در مسئله انتخاب پیمانکار با شرایط عدم اطمینان روبرو هستند، در این راستا، استفاده از منطق نادقیق یا اصطلاحا Fuzzy Logic می تواند کارساز باشد. استفاده از این منطق و این نوع نگرش نسبت به پدیده های طبیعی اولین بار در سال ۱۹۶۵ توسط دکتر لطف الله عسگری زاده پیشنهاد گردید(کاسکو، ۱۳۷۷).
در این پژوهش، به طور خاص به دنبال رتبه بندی پیمانکاران فضای سبز شهرداری با رویکرد تصمیم گیری گروهی چند معیاره فازی با بهره گرفتن از روش TOPSIS فاصلهای هستیم.
به طور کلی برای ارزیابی و رتبه بندی پیمانکاران مجموعه فضای سبز شهرداری به روش TOPSIS فازی فاصلهای ، پس از مشخص شدن پیمانکاران و تعیین معیارها توسط کارشناسان و مدیران، باید از متغیرهای زبانی مناسب برای وزندهی و رتبه بندی استفاده شود. متغیرهای زبانی باید با بهره گرفتن از جداول حاوی اصطلاحات زبانی به اعداد فازی تبدیل شوند (چن[۸] و سایرین،۲۰۰۵) برای تبدیل واژه های زبانی به اعداد فازی مقیاسهای مختلفی وجود دارد منظور از معرفی مقیاسهای مختلف انتخاب ساده یکی از اشکال بر حسب تعداد واژه های زبانی است که تصمیم گیرندگان استفاده می کنند.(مومنی،۱۳۸۵)
۱-۲ ضرورت و اهمیت پژوهش
با توجه با آلودگی شدید هوای شهر تهران، ناشی از تردد وسایط نقلیه موتوری، دود دودکش منازل و آلودگی حاصل از سوخت های فسیلی کارگاه های صنعتی و با توجه با اینکه سالانه چندین نوبت آلودگی شدید هوا به دلیل وارونگی در زمستان و آلودگی گرد و غبارهای بیابانی در تابستان رخ میدهد؛ فضای سبز شهر تهران شامل محوطه سازی برای کاشت درختان،چمن کاری و گل کاری نقش بسیار مهمی در تعدیل و تلطیف آلودگی هوا به عهده دارد. از طرفی با توجه به اینکه فضای سبز و زیبا سازی شهر نقش بسیار مهمی در سلامت روحی و جسمی شهروندان دارد، لذا باید به توسعه و نگهداری فضای سبز در کلان شهری مثل تهران توجه ویژهای شود.
در بازار پر رقابت امروز و با توجه به سیاست دولت مبنی بر برونسپاری فعالیتها هر روز شرکتهای پیمانکاری بیشتری برای مشارکت در پروژه های گوناگون شهرداری و از جمله پروژه های مربوط به فضای سبز اقدام می کنند؛ و این تعدد شرکت های پیمانکاری باعث گشته تا انتخاب پیمانکار شایسته به عنوان امری خطیر و تعیینکننده برای شهرداری به عنوان کارفرما رخ نماید. لذا انتخاب صحیح پیمانکاران اولین گام در راه رسیدن به هدف مطلوب کارفرمایان یعنی اجرای پروژه در محدوده زمانی دلخواه با هزینه مشخص و کیفیت مورد نظر است.
مدیران امور توسعه و نگهداری فضای سبز برای انتخاب پیمانکار با یک مسئله تصمیم گیری چند معیاره مواجه هستند که از طرفی عناصر زیادی را برای تصمیم گیری باید مدنظر قرار دهند و از طرفی در اجرای این پروژه ها از تعداد زیادی از پیمانکاران بهره گرفته می شود. لذا با توجه به بار مالی سنگین و اثرات اجتماعی(به دلیل عیان و در معرض دید بودن پروژه های شهرداری) که در نتیجه تاخیرات و یا مشکلات کیفی اجرا و…، ممکن است اتفاق بیفتد، انتخاب پیمانکاران واجد شرایط برای مدیران شهرداری بسیار مهم و تعیین کننده میباشد.
حال آنکه در حال حاضر گزینش و ارزیابی پیمانکاران در واحد مورد بررسی به صورت سلیقه ای و غیر علمی می باشد و انتخاب پیمانکاران با توجه به کمترین قیمت پیشنهادی در مناقصات و بدون توجه به هزینه کارشناسی شده در کمیته مربوطه صورت میگیرد.
با عنایت به مسائل و مشکلات یاد شده، این تحقیق به دنبال روشی میباشد تا روند فعلی برای گزینش پیمانکاران در شهرداری را از حالت سلیقهای خارج کرده و به آن ساختاری علمی دهد، لذا برای انتخاب پیمانکار مناسب، در ابتدا باید شاخص هایی گردآوری شده و مورد استفاده قرار گیرند که تمام ابعاد اجرایی یک پروژه (هزینه، زمان و کیفیت) را پوشش دهند و انتخاب نهایی پیمانکار نیز باید به روشی صورت گیرد که جواب صحیحتری را در اختیار قرار دهد تا هرچه بیشتر ضامن کسب نتیجه مطلوب برای شهرداری باشد.
به طور کلی ضرورت انجام این تحقیق میتوان را در موارد زیر خلاصه کرد:
الف) رقابتیتر شدن شرایط کسب و کار،افزایش شرکتهای پیمانکاری و پیچیدهتر شدن مداوم روش های مدیریتی، ایجاب می کند که هرچه دقیق تر و علمی تر به مقوله انتخاب پیمانکار نگریسته شود. انتخاب پیمانکار در حوزه شهرداری که مجری طرحهای دولتی با بودجه دولت میباشد جز مسایل حساس و بحرانی میباشد.
ب) بررسی نظاممند روشهای انتخاب پیمانکار، فعالیتی است که برای حصول به نتایجی کاربردی باید به روشی علمی و تخصصی صورت گیرد تا به ارائه راه حلی برای مشکلات موجود منجر شود. تدوین شاخصهای مهم و کاربردی انتخاب پیمانکار با مروری جامع بر پیشینه موضوع می تواند گرهگشای بسیاری از مشکلات فعلی در این زمینه باشد. مجموعه معیارها و شاخصهای انتخاب پیمانکار، مسلماً فهرستی سودمند برای فعالیت های آتی در این زمینه خواهد بود.
ج) هر یک از مدل های تصمیم گیری فیالنفسه دارای نقاط قوت و ضعفی میباشند و بعضا هر یک در زمینهای مشخص کاربرد یافتهاند. در این تحقیق تلاش بر این است که مدلی کاربردی و اثربخش برای انتخاب پیمانکاران ارائه گردد.
۱-۳ سوابق مربوطه
برای بررسی پژوهش های صورت گرفته بر روی انتخاب و ارزیابی پیمانکاران، می توان از دو منظر به این موضوع نگاه کرد؛
معیارهای به کار رفته برای انتخاب و ارزیابی پیمانکار
مدل های تصمیم گیری ارائه شده برای گزینش مناسب ترین پیمانکار
۱-۳-۱معیار های انتخاب پیمانکار
انتخاب معیار در فرایند انتخاب پیمانکار گامی مهم است. جولای و وظیفه معیارهایی از قبیل هزینه انجام پروژه، مدت انجام، تجربه، عملکرد کیفی، تیم کاری، امکانات و تجهیزات، قدرت مالی و توانایی انجام پروژه را برای انتخاب پیمانکار پیشنهاد می کنند (جولای و وظیفه، ۱۳۸۶).
بر اساس آیین نامه های سازمان مدیریت و بررسی اهداف کارفرمایان مختلف، معیارهای تجربه، پایداری مالی، سوابق شرکت، کیفیت، کارهای جاری، منابع، مدیریت شرکت و تکنولوژی می تواند به عنوان معیارهای اساسی برای تعیین صلاحیت پیمانکاران به کار گرفته شود (رجایی و حضرتی، ۱۳۸۶).
اسماعیلیان و ربیعه نیز برای انتخاب پیمانکاران از شاخصهای سودآوری، انعطاف پذیری، امکانات و قابلیت های تکنولوژیکی، کیفیت و زمان تحویل استفاده کرده اند (اسماعیلیان و ربیعه، ۱۳۸۶). در نظر مارکز[۹] نیز معیارهایی از قبیل قیمت پیشنهادی، توانایی مالی، سابقه در صنعت، سازمان مدیریتی، سابقه افراد فنی، برنامه ایمنی و سوابق مربوط به خرابی ها در پروژه های قبلی برای انتخاب پیمانکاران مناسب بوده است (مارکز، ۲۰۰۵). هالت و سایرین نیز ردهبندی معیارهای زمان، کیفیت و هزینه را از دیدگاه کارفرمایان خصوصی، کارفرمایان دولتی و مشاور- پیمانکار به منظور انتخاب پیمانکاران شناسایی کرده اند(هالت، ۱۹۹۵) و در دسته بندی دیگر هالت و سایرین پنج معیار سازمان، مالی، مدیریت، تجربه و عملکرد را مورد استفاده قرار داده اند(هالت، ۱۹۹۴).
در تحقیقی معیارهایی از قبیل قیمت پیشنهادی، فعالیت قانونی، وضیت بیمه، ادعاهای پیمانکار، ناکامی در قراردادهای قبلی، رقبا، تضمین کیفیت، تعداد کارکنان فنی، تجربه، نوع و اندازه پروژه های قبلی، حفاظت از محیط و سلامتی و ایمنی در کار به عنوان معیار های انتخاب در نظر گرفته شده اند(بناتیس[۱۰]، ۲۰۰۶). در یک دسته بندی دیگر معیارهای تجربه در کار، تکنولوژی، مدیریت، تجربه و دانش تیم اجرایی، کیفیت، آشنایی با منطقه و محیط کار، شهرت، خلاقیت و نوآوری نیز به عنوان معیارهای انتخاب درنظر گرفته شده اند(درویش[۱۱] و سایرین، ۲۰۰۸)
کومارازوامی و پالانیزواران[۱۲]مدل جامعی را بر اساس سه گروه عمده از معیار ها (قدرت پاسخگویی[۱۳]: چالاکی- واقع گرایی- تکامل، مسئولیت پذیری[۱۴]: انطباق- عملکرد- کیفیت- ایمنی- محیط زیست- مشارکت و صلاحیت[۱۵]: منابع- تخصص- محدودیتها- مدیریت- سازمان ) پیشنهاد نموده اند (کومارازوامی و پالانیزواران، ۲۰۰۱).
یک بررسی جامع روی مقالات ارائه شده در این زمینه نشان دهنده این مطلب است که اکثر محققین معتقدند که معیار هزینه (قیمت پیشنهادی برای مناقصه) به تنهایی برای انتخاب پیمانکار کافی نیست و معیارهای دیگری نیز باید در این مسئله تصمیم گیری مد نظر قرارگیرد. متاسفانه در اکثر پروژه ها ، از آنجا که بودجه طرح از منابع مالی دولتی تامین می شود، همواره میل به سمت انتخاب قیمت کمتر است و این روند باعث افت کیفیت انجام پروژه شدهاست.
۱-۳-۲ مدلهای انتخاب پیمانکار
یکی از پرکاربرد ترین روش های انتخاب پیمانکاران استفاده از مناقصه رقابتی است، این روش که در آن پیشنهاد دهنده با کمترین قیمت پذیرفته می شود دارای ریشه ای عمیق در آمریکاست. ایده اصلی این روش بر این پایه بود که سیستم تعیین برنده مناقصه با کمترین قیمت پیشنهادی، بخش عمومی را از افراط، فساد، و سایر رفتارهای ناشایستی که ممکن بود به وقوع بپیوندد، محافظت می کند(توماس و اسکیتمور[۱۶]، ۲۰۰۱)
در کشور فرانسه از این روش بعد از حذف پیشنهاد دهنده با کمترین قیمت از لیست پیشنهاددهندگان استفاده میگردد. در کشورهای ایتالیا، پرتغال، پرو و کره بعد از حذف پیشنهاددهنده با بیشترین قیمت و پیشنهاددهنده با کمترین قیمت، از میان پیشنهاددهندگان باقیمانده، پیمانکاری که قیمت پیشنهادی او به متوسط قیمتهای پیشنهادی نزدیک تر باشد، پذیرفته می شود. در کشور دانمارک نیز همین روش مورد استفاده قرار میگیرد با این تفاوت که ابتدا دو پیشنهاددهنده با بیشترین پیشنهاد قیمتی و دو پیشنهاد دهنده با کمترین پیشنهاد قیمتی حذف و سپس پیمانکاری که قیمت پیشنهادی او به متوسط قیمتهای پیشنهادی دیگر نزدیکتر باشد، پذیرفته می شود(تاپکو[۱۷]،۲۰۰۴).
پائول و گوتی یرز[۱۸] قرارداد پروژه را با دید قیمت مزایده مورد مطالعه قرار دادهاند. آنها از یک مدل احتمالی رایج که برای مقایسه قیمت مورد انتظار قابل استفاده بوده استفاده کرده اند (پائول و گوتی یرز، ۲۰۰۵).
چنگ و لی در یک مدل، بعد از شناسایی شاخص ها و وزن دهی آن ها بر اساس ماتریس مقایسه زوجی، مقایسه تمامی شاخص ها و زیرشاخصها را به طور همزمان انجام داده و بر این اساس رتبه بندی پیمانکاران را انجام می دهند(چنگ و لی،۲۰۰۴).
دنگ[۱۹](۱۹۹۹) و پدهی و ماهاپاترا[۲۰](۲۰۰۹) از تکنیک های Fuzzy AHP و Fuzzy AHP-SMART و هاربی[۲۱] (۲۰۰۱) و Topcu(2004) از تکنیک AHP برای امتیاز دادن به پیمانکاران استفاده کردند (ونگ[۲۲] ، ۲۰۰۸).
هاتوش و اسکیتمور[۲۳](۱۹۹۸) و لمبرپرس[۲۴] (۲۰۰۷) از تکنیک تئوری مطلوبیت چند شاخصه برای امتیازدهی به پیمانکاران استفاده کردند. در اصل آنها مزایای اصلی شیوه های امتیازدهی ساده را با مدل های بهینه سازی ترکیب کردند (ساوالهی[۲۵] و همکاران، ۲۰۰۷).
لی و همکاران از تکنیک آنالیز چند معیاره برای امتیاز دادن به پیمانکاران استفاده کردند(لی[۲۶] و همکاران، ۲۰۰۴). کومارازوامی[۲۷] از تکنیک امتیاز دهی بر اساس عملکرد[۲۸] برای سنجش هر مشخصه و جمع امتیازات فردی برای امتیاز نهایی برای هر پیمانکار استفاده کرد(کومارازوامی، ۱۹۹۶).
هوبر و میزبر از روش تک هدفه[۲۹] (قیمت مناقصه) و مدل برنامه ریزی یکپارچه[۳۰] برای انتخاب پیمانکار استفاده کردند. به هر حال، آنها دیگر مشخصههای غیر مالی مهم مانند کیفیت، زمان اجرا، منابع فیزیکی و اجرای قبلی پیمانکار را در نظر نگرفتند (هوبر و میزبر[۳۱]،۲۰۰۶).
گری هالت در سال ۱۹۹۸ در مقاله‑ای تحت عنوان (کدام روش برای انتخاب پیمانکاران؟) به جمع بندی مطالعات انجام شده تا آن زمان، در این زمینه می‑پردازد. وی در مقاله خود روش‑های استفاده شده در زمینه انتخاب پیمانکاران را مورد تحلیل قرار می‑دهد. این روش‑ها در یک دسته بندی کلی عبارتند از : رویکرد بسپوک[۳۲] (BA) تحلیل چند معیاره [۳۳](MAA) تئوری مطلوبیت چند معیاره (MAUT) رگرسیون چندگانه [۳۴](MR) تحلیل خوشه ای[۳۵](CA) تئوری مجموعه های فازی[۳۶](FST) و تحلیل تفکیک کننده چند متغیره[۳۷](MAD)
۱-۴ سوالات تحقیق
سوال اصلی
رتبه بندی پیمانکاران پروژه های فضای سبز شهرداری با توجه به معیار ها و شاخصهای مرتبط چگونه است؟
سوال های فرعی
الف) معیارها و شاخص هایی که ارزیابی جامع و کاملی از شایستگی پیمانکاران پروژه های فضای سبز شهرداری به دست می دهند کدامند؟
ب) اهمیت و وزن هریک از معیارها و شاخص های برگزیده جهت انتخاب پیمانکار پروژه های شهرداری در واحد مورد بررسی چه مقدار میباشد؟
۱-۵ اهداف پژوهش
اهداف این تحقیق به دو دسته تقسیم میشوند:
اهداف اصلی
ارائه روش و مدلی برای انتخاب مناسب ترین پیمانکار با بهره گرفتن از روشهای تصمیم‌گیری چندمعیاره در شهرداری
اهداف فرعی
الف) شناسایی و دسته بندی معیارها و شاخص هایی جامع برای ارزیابی پیمانکاران شهرداری
فرم در حال بارگذاری ...
